Ашық сабақ жоспары тақырыбы : "Тың және тыңайған жерлерді игеру "

Күні:31.01.15ж

Тақырыбы: Тың және тыңайған жерлерді игеру

Сабақтың мақсаты

Білімділік: Тың игеру саясатының ерекшеліктері, оның табыстары мен зардаптары және аамыш саясаттың Қазақстан халқының демографиялық жағдайына әсері туралы білім қалыптастыру.

Дамытушылық: Оқушылардың ойлау, топпен жұмыс істеу, өз бетінше қорытынды жасай білу қабілеттерін дамыта отырып, оқушы бойындағы шығармашылық, ізденімпаздық қасиеттеріне назар аудару және сабақта георгафия пәнінің атлас карталарын пайдалану қабілеттерін дамыту.

 Тәрбиелік: Оқушыларды патриоттыққа тәрбиелеу, мәдени құндылықтар мен табиғатты қастерлеуге тәрбиелеу.

 Сабақтың түрі: Жаңа білімді игеру.

 Сабақтың типі: География пәнімен кіріктірілген сабақ

Оқыту әдістері: Интерактивті әдістер, СТО технологиясының стратегиялары.

Оқыту тәсілдері: Ауызша баяндау, көрнекілік, практикалық тәсілдер, картамен жұмыс, тест, жобалау тәсілдері.

Көрнекіліктер: Слайдтар, қосымша деректер, бейнежазбалар,

Дидактикалық материалдар: Тесттер, кестелер. 

Сабақтың барысы:

Амандасу

Оқу-құралдарын тексеру

Оқушыларды түгелдеу

Топқа бөлу ( әр түрге байланысты 3 топқа бөлінеді және әр топ басшылары сайланады, бағалау парақшасы таратылады )

Жаңа тақырыпқа назар аударту

І кезең             Қызығушылықты ояту.(«ой қозғау» стратегиясы)

Неге біздің Елтаңбада бидай символы бейнеленген?

Сабақтың тақырыбын анықтау үшін бейнежазба көрсету.

ІІ кезең             Мағынаны тану. «түртіп алу» стратегиясы (INSERT)

Осы сабақ барысында кездескен, бірақ сіз түсінбеген жаңа сөздерді, ұғымдары өзіңіз белгілеп отырыңыз, «білемін», яғни + ; «білмеймін», яғни - ; қойып. Кейін сіздер бір-бірлеріңе бұл сөздерді түсіндіріңіздер, егер ешқайсыларыңыз білмеген жағдайда мен түсіндіремін.

-          Мысалы, сабағымыздың тақырыбы сендерге түсінікті ме?

-          Тың жерлер деп ғасырлар бойы жыртылмаған, ал тыңайған жер деп жыртылған, бірақ, бірнеше жылдар бойы пайдаланбай жатқан жерлерді айтамыз. 

Сабақтың жоспары:

1. Тың игеруге жаппай кірісу.

2. Тыңның алғашқы табыстары.

3. Тың игерудің нәтижелері.

4. Демографиялық ахуалдың күрт өзгеруінің келеңсіз әсерлері.

Оқушыларға мәтін таратылады ( әр түрлі мәтін ) мәтінді топ ішінде талдайдайды.                           Тың және тыңайған жерлерді игеру.Тыңайған жердің игерілуі 1954 жылы басталды.1954 жылы наурызда КОКП Орталық Комитетінің пленумында Астық өндіруді арттыру, тың тәне тыңайған жерлерді игеру туралы қаулы қабылданды. Тың игеру негізінен Орал мен Сібірде, Солт Кавказ бен Қазақстанда жүргізілді. 1954жылы Кеңес Одағында 13,4  млн гектар жаңа жер оның ішінде Қазақстанда 6,5 миллион гектар жер игерілді.1956 жылға қарай КСРО-да егістік көлемін 28-30 миллион гектарға жеткізу көзделді. Тың жерлердіигеру ісі ерекше қарқынмен , асығыс түрде жүргізілді 1955 жылы 9,4 миллион гектар жер жыртылды. Ал жоспар бойынша 7,5 млн гектар жер жырту керек болатын.Тың жерлердің игерілуі Ақмола, Солтүстік Қазақстан Көкшетау,Қостанай,Павлодар облыстарында жүргізілді. Тың жерлерді игеру мақсатында Қазақстанға көптеген жұмысшылар келді.1953-1958 жылдар аралыында совхоздар мен колхоздарға 266,6 мың механизатор келді. Мысалы: 1954 жылы Ақмола облысында тыңды игеру үшін 20000 – ға жуық адам келді. Тың игеруді жеделдетудің мақсатында көптеген шаралар қолданды. Тың игеруге келген адамдарға 150-1000 сом аралығында бір лет көмек берілді. Бұдан басқа да материалдық , азық-түлік т.б көмектер берілді.Жұмысшылар салықтан босатылды  1954-1959 жылдар аралығында Қазақ КСР-де тың және тыңайған жерлерді игеру мақсатында  20 млрд-қа жуық сом жұмсалды. . Тың игеру науқанында республиканың ұлттық-демографиялық ерекшеліктері ескерілмеді.Жергілікті халықтың ғұрпына, дәстүріне, мәдени ескерткішіне  менсінбей қарау орын алды. Шеттен келгендердің Қазақстан қалаларын жайлап алу жағдайы тек солтүстік өңірлерде ғана емес Шымкент, Жамбыл, Алматының және өзге қалалардың кәсіпорындары да осылай істеді. 1950 жылдардың ортасынан бастап Қытай Халық Республикасында тұратын қазақ диаспорасының бір бөлігі тарихи Отанына оралуға мүмкіндік алды. Демографиялық ахуалдың орыс тілді тұрғындардың пайдасына шешілуі қазақ тілі мен мәдениетін ауыр жағдайға ұшыратты. Қазақ мектептерінің саны күрт кеміді. .Қостанай, Солтүстік Қазақстан облысында  жауын шашын коп түседі.Қостанай, Ақмола, Павлодар, Солтүстік Қазақстан, Көкшетау, Торғай  облыстарында тың игеру қатты жүргізілді.Қаңтар айында қатты суықтық көрсетті.Ал ыстықты шілде айында байқатты.Ақмола облысында жылдың жылы маусымындағы жауын-шашын мөлшері -250-300 мм).Павлодар облысында суық маусымдағы қар жамылғысының биіктігі - 10-20 см

Тың игерудің пайдасы.Тың игеру Қазақстанда қарқынды түрде жүргізілді. Егістік жерлерінің көлемі артты. Астық өңдеу бойынша 2 орынға шықты. Қазақстан жеріне көптеген тұрғын үйлер , құрылыстар жаңа обьектілер салынды.Он мыңдаған жолдар төселді.Тың игерудің салдары.  Ең алдымен Қазақстанға тың және тыңайған жерлері игеруге келгендер арасында арамтамақтар мен қылмыскерлер болды. 1954-1955 жылдарда Қазақстанға кеген 650000 тың игерушінің 150000-ы ғана механизатор болды. Нәтижесінде көптеген тәртіп бұзушылықтар , қылмыстар етек алды.Тың игеруге байланысты совхоздарға көбіне тозған , бүлінген комбайндар мен тракторлар , ауыл шаруашылық техникалары жіберілді. Экологиялық жағдай күрт нашарлады. Аса көп территория жыртылып , нәтижесінде көп жер жарамсыз болып қалды.Топырақ эрозияға ұшырады. Жердің құнарлығы азайды.Мал шаруашылығының дамуы артта қалды. Миллондаған жерлер жыртылмағандықтан , малдың жайылымы , жемшөп дайындайтын жерлер азайды. Қазақ ұлтының ерекшеліктерін аяққа тапталды.Тың игерушілер арасында қазақ халқының ұлттық намысын қорлайтын теріс пікірлер таралды. Қазақ мектептері , газет-журналдары азайды Тың игеру жылдары келген 2 миллионға жуық басқа ұлт өкілдеріне берілген артықшылықтар қазақ халқын менсінбеушіліктің көрінісі болды.Мал шаруашылығы Коммунистік партияның жүргізген солақай саясатының кесірінен Қазақстанда мал шаруашылығының дамуы өте баяу жүрді. Көптеген мал жайылымдарының тың игеру кезінде егістікке айналып кетуі де мал шаруашылығының артта қалу себептерінің бірі болды.1955 жылы болған КОКП Орталық Комитетінің пленумында мал шаруашылығын  дамыту мәселелері талқыланды. Қазақстанда мал шаруашылығына көңіл бөлінгендіктен , 255 совхоз және 47 колхоз мал өндіретін. Малшылар еңбегінің арқасында мал шаруашылығы ілгері басты. Шаруашылықтың бар ауыртпалығын көтерген малшылар өз еңбегі нәтежиесінде үлкен табыстарға жете білді. Тың игеру саясатының негізгі мақсаты -Ауылшаруашылық өндірісін ұйымдастыру және халықтың азыққа деген қажеттіліктерін қаматамасыз ету. Күріш өсіруден рекордты өнім алуға қол жеткізген Ыбырай Жақаев  дүниеге келді- Қызылорда облысы Шиелі ауданында.1960 жылдардың басында ҚХР-да тұратын халықтың 200 мыңы Тарихи Отаны Қазақстанға келді.

Колхоздардың совхозға айналдыру.1957 жылы Қазақстанда ұсақ колхоздарды біріктіру нәтижесінде совхоздар құрыла бастады. 1957 жылы ұсақ колхоздар негізінде 158 совхоз құрылды. 1958 жылы жаңадан 500 совхоз құрылды. Совхоздар халықтың мұқтажын толық өтей алмады., өйткені совхоздар шаруашылығы жоғарыдан жопарлы түрде жүргізілді. 1957 жылы ауыл халқының малдарын совхоздар ала бастады.Қазақстан халқының  әлеуметтік демократиялық құрылымы.Индустрияның дамуы , тың игеру ісі республика халқының таптық және ұлттық құрамына үлкен өзгеріс әкелді. Индустрияның кемел дамуы жаңа жұмысшы мамандарды қажет етті Урбанизация күшейді. 1959 жылы Қазақстанда қала халқының үлес салмағы 44 % -ға жетті. Жаңа қалалар саны 15 болды.1954-1962 жылдар аралығында Қазақстанға Ресей Украина сияқты республикалардан 2 млн адам қоныс аударды. 1954-1955 жылдары еліміз индустриялық саласында жұмыс істеуі үшін 500 мың адам келді. 1959 жылы Қазақ КСР-дегі қазақтардың үлесі 29 % болды. Коммунисттік партияның солақай саясаты кесірінен қазақ халқының ұлттық мүддесі күн өткен сайын аяққа таптала берді. Тың және тыңайған жерлерді игеру туралы шешім  1954 жылы көктемде қабылданды. Топырақ эрозиясының 2- түрі болды. Тың игерушілердің алғашқы баспанасы палатка, вагондар  болды. Қазақстанның солтүстік бөлігіндегі топырақ жамылғысының түрі қара топырақты зона деп аталды.1940-1950 жылдардың ішінде Қазақстанда 115- жаңа қала бой көтерді. Қазақстанның солтүстік бөлігіндегі негізгі шаруашылық түрі астық шаруашылығы болды. Тың игеру барысында 1960 жылдардың басына дейін Қазақстанға 2 млн-ға жуық адам қоныс аударды. Қазақстанның солтүстік бөлігінде ең көп және тығыз орналасқан халық-орыстар. Республикада жергілікті ұлт өкілдерінің саны 2 млн 787 мыңды құраған 1959 жылы  санақ жүргізілді. Төмендегі облыстардың қатарында %-бен есептегендегі халық ең тығыз орналасқан Солтүстік Қазақстан. Тың игерушілер айтарлықтай көрсеткішке  қол жеткізді -1956 жылы.Тың игеру кезінде 15 қала, 86 қала типтес поселкелер салынды.Тың игерудің алғашқы екі жылында республикаға 640 м адам келді. Топырақ эрозиясы дегеніміз -Топырақтың құнарлылығын кемітетін табиғат апаты. Қазақстанның солтүстік бөлігіндегі үндіеуропа тіл әулетіне жататын орыс, белорус ұлтының тығыз орналасу себебі -Тың игеру кезінде КСРО-дан болған қоныстандыру.

 Өкіл әдісі бойынша әр топтан екі елші келесі топтарға өз мәтіндерін түсіндіруге барады. Жұмыс аяқталғаннан кейін елшілер өз топтарына қайтып келіп мәтіндер талданады.

Соғыстан кейінгі жылдарда Қазақ КСР-нің ауылшаруашылық деңгейі өте төмен жағдайда болды. Ол халықтың азыққа және өнеркәсіптік шикізатқа деген қажеттіліктерін қанағаттандыра алмады. Астық өнімдерінің тапшылығы айқын көріне бастады. Мәселені шешудің жалғыз жолы – тың және тыңайған жерлерді игеру болды. 

Видео көрсетіледі.Оқушыларға бәрі түсінікті болғаннан кейін әр топқа тапсырма:

1-топқа тапсырма: «Топтастыру » стратегиясы

2-топқа « Проблеманы шешу » әдісі

3-топқа  Венн диаграммасы

Топ басшылары бағалау жасап отырады оны қадағалау.

Келесі тапсырма  жекелеме түрде өткізіледі:

1.Дарынды оқушымен жұмыс (  тест)

2.Орташа оқушылармен жұмыс ( сұрақтарға жауап беру.)

3.Ынтасы төмен оқушыларға жұмыс (Құрастырмалы тест)

Құрастырмалы тест

1. Тың игеру науқанында республиканың ұлттық-демографиялық ерекшеліктері ............................ (ескерілмеді).

2. Жергілікті халықтың ғұрпына, дәстүріне, мәдени ескерткішіне ............... (менсінбей қарау) орын алды.

3. Шеттен келгендердің Қазақстан қалаларын жайлап алу жағдайы тек солтүстік өңірлерде ғана емес, ......................... (Шымкент, Жамбыл, Алматының) және өзге қалалардың кәсіпорындары да осылай істеді.

4. 1950 жылдардың ортасынан бастап Қытай Халық Республикасында тұратын қазақ диаспорасының бір бөлігі ................... (тарихи Отанына оралуға) мүмкіндік алды.

5. Демографиялық ахуалдың ............................ (орыстілді тұрғындардың пайдасына шешілуі) қазақ тілі мен мәдениетін ауыр жағдайға ұшыратты.

6. Қазақ мектептерінің саны ................ (күрт кеміді).

Тест сұрақтары:

1.Тың және тыңайған жерлерді игеру туралы шешім қай жылы қабылданды?

А) 1953 жылы жазда

В) 1954 жылы көктемде

С) 1960 жылы қыста.

2. Топырақ эрозиясының неше түрі болады?

А) 2

В) 3

С) 4.

3. Тың игерушілердің алғашқы баспанасы қандай болды?

А) Тас және ағаш үйлер

В) Палатка, вагондар

С) Жатақхана, жалдамалы баспана.

4. Қазақстанның солтүстік бөлігіндегі топырақ жамылғысының түрі қандай?

А) Қара қоңыр топырақты зона

В) Сұр топырақты зона

С) Қара топырақты зона.

5. 1940-1950 жылдардың ішінде Қазақстанда қанша жаңа қала бой көтерді?

А) 15

В) 86

С)  1200.

6. Қазақстанның солтүстік бөлігіндегі негізгі шаруашылық түрі:

А) Астық шаруашылығы

В) Мал шаруашылығы

С) Биязы жүнді қой шаруашылығы.

7. Тың игеру барысында 1960 жылдардың басына дейін Қазақстанға қанша адам қоныс аударды?

А) 132 мың

В) 640 мың

С) 2 млн-ға жуық.

8. Қазақстанның солтүстік бөлігінде ең көп және тығыз орналасқан халық:

А) Орыстар

В) Қазақтар

С) Поляктар.

9. Республикада жергілікті ұлт өкілдерінің саны 2 млн 787 мыңды құраған санақ қай жылы жүргізілді?

А) 1958 жылы

В) 1959 жылы

С) 1960 жылы

10. Төмендегі облыстардың қатарында %-бен есептегендегі халық ең тығыз орналасқан облысты белгіле:

А) Ақмола

В) Қостанай

С) Солтүстік Қазақстан.

Тест жауаптары: 

1.В

2. А

3. В

4.С

5. А

6. А

7. С

8. А

9. В

10. С

Сұрақтарға жауап беру.               

Не?1950 жылдардың ортасындағы жер игеру саясаты не деп аталады?

(Тың және тыңайған жерлерді игеру)

 Тың игеру саясатының негізгі мақсаты не?

 (Ауылшаруашылық өндірісін ұйымдастыру және халықтың азыққа деген қажеттіліктерін қаматамасыз ету)

ҚАЙДА? Күріш өсіруден рекордты өнім алуға қол жеткізген Ыбырай Жақаев қайда дүниеге келді? 

(Қызылорда облысы Шиелі ауданында)

 1960 жылдардың басында ҚХР-да тұратын халықтың 200 мыңы қайда келді?

 (Тарихи Отаны Қазақстанға)

ҚАШАН? Тың игерушілер айтарлықтай көрсеткішке қашан қол жеткізді?

(1956 жылы)

Тың және тыңайған жерлерді игеру туралы шешім қашан қабылданды? 

(1954 жылы көктемде)

ҚАНША? Тың игеру кезінде қанша қала және қала типтес поселкелер салынды?

(15 қала, 86 қала типтес поселкелер салынды)

Тың игерудің алғашқы екі жылында республикаға барлығы қанша адам келді?

(640 мың)

НЕ? Топырақ эрозиясы дегеніміз не?

(Топырақтың құнарлылығын кемітетін табиғат апаты)

 Қазақстанның солтүстік бөлігіндегі үндіеуропа тіл әулетіне жататын орыс, белорус ұлтының тығыз орналасу себебі не?

(Тың игеру кезінде КСРО-дан болған қоныстандыру)

ҚАЙДА? Маусым айында жауын-шашын мөлшері қайда көбірек түседі (300-500 мм дейін)?

(Қостанай, Солтүстік Қазақстан облысында)

Тың игеру саясаты қайда жүргізілді? (Облыстарды картадан көрсет).

(Қостанай, Ақмола, Павлодар, Солтүстік Қазақстан, Көкшетау, Торғай  облыстары)

ҚАШАН? Солтүстік Қазақстан облысында орташа айлық температура -18ºС-ден төмен көрсеткішке қашан жетеді?

(Қаңтар айында)

Қазақстанның солтүстік бөлігінде орташа айлық температура +28°С-ден жоғары көрсеткішке қашан жетеді? 

(Шілде айында)

ҚАНША? Ақмола облысында жылдың жылы маусымындағы жауын-шашын мөлшері қанша?

(250-300 мм)

Павлодар облысында суық маусымдағы қар жамылғысының биіктігі қанша? 

(10-20 см)

 Бағалау : Топ жетекшілеріне сөз

Мұғалім өз бағасымен салыстырып  бағаны журналға қою

Үйге тапсырма беру: «Уақыт ағысы»  (Болжам стратегиясы)

1.1954-1960 жылғы ауыл шаруашылығы туралы білдік.

2.Енді қазіргі күнгі ауыл шаруашылығы туралы айтайық.

3.Болашақтағы ауыл шаруашылығы туралы ой толғайық.