1 из 238
Рабочие листы
к вашим урокам
Скачать
1 слайд
№ 63 орта мектебі
Құрастырған
Химия пәнінің мұғалімі: Иманбаева Б.Е
2 слайд
Химия қақпасы
3 слайд
Пайдалану ережесі
Егерде белгісі тұрса сол
корсетілген жерді басу арқылы тапсырмалар мен мәліметтерге кіре аласыз;
Кірген бетте бағыттаушы
белгілерді пайдалана отырып мәлімет ала аласыз;
Дидактикалық материал Ж.Жұмаханұлының
«Химия қақпасы» негізінде жасалған оқулыққа сүйеніп жасалынды.
4 слайд
VІ кесте жалынның түсі
5 слайд
Мақсаты:
Химияны оқуды жеңілдетіп, алған білімін тиянықты ету үшін “ХИМИЯ ҚАҚПАСЫНА” сүйеніп оқыту
Міндеті:
-Оқушылар “Химия қақпасына” сүйене отырып, элементтердің қалай аталатынын, таңбалануы, бос күйіндегі агрегаттық күйін, табиғатта таралуы, мөлшерін, металдардың белсенділігін және бейметалдардың қасиетін, элементтердің валенттілігін үйрене отырып, формула құру оларды атау, реакция теңдеуін құру ,теңестіру қасиеттерін үйренеді.
6 слайд
Химия қақпасының маңызы
Химия қақпасы химияны оқуға үнемі есте сақтайтын білім қорын жасайды.
Химия қақпасы – химиядан жасалған кестелердің қақпа бейнесіне біріктірген жүйе. Оның әр кестесі еске жеңіл сақталады.
7 слайд
Химия қақпасының құрылысы
І
ІІ
ІІІ
ІV
V
VІ
VІІ
VІІI
ІX
X
8 слайд
Химиялық элементтерді атау мен таңбалау
Аталу негізі және халықаралық атауы,таңбасы , қазақша атауы мен бастапқы аталу мәні берілген
Латынша зат есімге ,қаттылығына, түсіне, грекше түсіне, иісіне, әрекетіне, зат есімге, арабша және немісше итальянша испанша аталуға негізделіп бөлінген
9 слайд
Бос күйіндегі элементтердің агрегаттық топтары.
Біріншіден мұнда ІІ-1,ІІ-2,ІІ-3 кестелерге бөлінеген
ІІ-1 кестеде элементтердің газ күйіндегі қасиеті айтылса,
ІІ-2 элементтердің сұйық түріндегі қасиеті беріледі
ІІ-3 кесте элементтердің қатты күйіндегі қасиеттеріне негізделген
10 слайд
Химиялық элементтердің Жер қыртысындағы массалық пайызбен алынған үлестері
ІІІ-1 кестеде жер қыртысындағы элементтердің масса пайыздары жай жазылса,
ІІІ-2 кестесінде осыларды диаграмма түрінде жасау ұсынылады.
11 слайд
Химиялық элементтердің жарық спектрі
ІV-1 кестеде элементтер жалынының түсі ғана көрсетілсе
І V-2 кестесіне элементтердің жарықтағы толқын ұзындығын да бір нүктеден тараған өз түстерінен масштабты түрде жасау ұсынылған
12 слайд
Элементтердің жіктелуі бойынша қасиеттері
V-1 кестеде Металдардың Бекетов жасаған белсенділік қатары (Бекетов кестесі)
V-2 кестеде Бейметалдардың электртерістілік қатары (Л.Полинг кестесі)
V-3 кестеде Амфотерлі ( қос қасиетті) элементтер тобы үйретіледі
13 слайд
Элементтердің салыстырмалы атомдық массасы
VІ кестеде элементтердің салыстырмалы атомдық массалары жіктерге бөлінбей тұтас берілген
14 слайд
Элементтердің валенттігі
VІІ-1 кестесінде металдардың валенттілігі берілсе,
VІІ-2 кестеде бейметалдардың валенттілігі берілген
15 слайд
Химиялық элементтердің күрделі қосылыстарының формулаларын құрастыру
VІІІ кестенің (1) бөлімінде оксидтердің;
(2) бөлімінде негіздердің ;
(3) бөлімінде қышқылдардың;
(4) бөлімінде тұздар формулаларын құрастырып үйренуге негізделген
16 слайд
Химиялық элементтер
қосылыстарының атаулары
ІХ кестенің (1) бөлімінде оксидтердің;
(2) бөлімінде негіздердің ;
(3) бөлімінде қышқылдардың;
(4) бөлімінде тұздар формулаларының химиялық атаулары қарастырылған
17 слайд
Заттардың химиялық қасиеттері
Бейорганикалық қосылыстардың химиялық қасиеттері қарастырылады;
Кестеде реті, сыналатын заттар, реакция типтері, реакцияға түсетіндері және соның нәтижесінде түзілетін заттар
18 слайд
Химия қақпасын меңгергенде есте не сақталады?
1
10
9
8
2
7
6
5
4
3
19 слайд
І кесте:
43+9=52 элемент аттары мен таңбаларын біледі.
20 слайд
ІІ кесте:
Химиялық элементтердің агрегаттық топтарға бөлінуі бойынша : 11 газ,2 сұйық, қалғандарының қатты екенін біледі.Бұлардың 25-інің нақтылы қаттылық шамасын еске сақтай алады.
21 слайд
ІІІ кесте:
Химиялық элементтердің табиғаттағы таралу мөлшерінің 94,6 пайызы болатын 21-нің нақтылы жер қыртысындағы үлесін еске сақтайды
22 слайд
ІV кесте :
Химиялық элементтердің жарық спектірі қасиеттерінің мағлұматы
23 слайд
V кесте :
Металдардың химиялық қасиеттерін : Бекетов кестесін, Полинг кестесі-элементтердің электртерістілік және амфотерлік қасиеттерін еске сақтайды
24 слайд
VІ кесте :
40-тай элементтің салыстырмалы атомдық массасы көрсетілген.
VІІ кесте :
40-тай элементтің валенттілік сандарын біле алады.
25 слайд
VІІІ кесте:
Оксидтер , негіздер, қышқылдар, тұздар формулаларын жүйелі түрде құрастырады.Олардан 45 оксид,24 негіз,33 қышқыл және 100 -ден аса тұз формулаларын құрастырып жазады
ІХ кесте:
Жазылған әр формулалардың аттарын атай алады.
26 слайд
Х кесте :
Оксидтер , негіздер, қышқылдар, тұздардың химиялық қасиеттерін сипаттайды.Бұлардың кез келгенінің химиялық қасиеттерін айтып , реакция теңдеулерін құрып теңестіреді.Реакциялардың типтерін айырып,анықтамасын айтады.
27 слайд
ХИМИЯ
ҚАҚПАСЫ
28 слайд
ІІ-1 газ күйінде
Cl2,F2,O2,N2
H2,He,Ne,Ar,
Kr,Xe,Rn
ІІІ-1 жер қыртысында
49,13
26
7,45
4,2
3,25
2,4
2,35
1
0,35
2,35
0,08
0,12
0,1
0,2
0,1
0,04
0.02
0,01
0,02
o
0,008
0,005
Si
Al
Fe
Cl
Mg
C
P
H
Ca
Na
K
F
S
Mn
Ra
Ni
N
Zn
Cu
B
ІV-1 Элементтер
жалынының
түсі
ІІ-1 кестеде газ күйінде кездесетін элементтер топтастырылған.
ІІІ-1 кестеде элементтердің жер қыртысындағы массалық үлесі бойынша топтастырылған
ІV-1 кестеде элементтердің жалынының түсі берілген.
Ескерту: жалын түстері элемент түстерінде көрсетілген.
29 слайд
30 слайд
Нg
Br
31 слайд
32 слайд
33 слайд
34 слайд
35 слайд
І-1. Химиялық элементтердің аталуы, таңбасы
Сабақтың тақырыбы:
36 слайд
Химиялық элементтерді атау мен таңбалаудың 1-диалогі
ҚАЗАҚША АТАУЫ
және соған байланысты БАСТАПҚЫ АТАЛУЫ неге негізделген
Тігінен бөлінген бір бөліктерде элементтердің әуелі
ҚАЙ ТІЛДЕ АТАЛАТЫНЫН
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ АТЫ
және соған байланысты ТАҢБАСЫ
37 слайд
Латын,грек,араб,неміс,
итальян,испан және швед тілдерінен шыққандығы
38 слайд
Зат есімге,бос күйіндегі қаттылығына,түсіне,
иісіне және әрекетіне байланысты айтылатындығы жазылған
39 слайд
Сабақтың барысы,мақсаты:
Химиялық элементтерді атау мен таңбалаудың 1-диалогы
1.Халықаралық аты латын тілінің зат есімімен
4. Атауы грекше әрекетті білдіретін элементтер
2. Атауы латынша түсті білдіретін элементтер
3. Грекше түсі бойынша аталған элементтер
6. Басқа тілде аталған элементтер
5. Грекше зат есіммен аталған элементтер
40 слайд
41 слайд
42 слайд
43 слайд
44 слайд
45 слайд
46 слайд
ОСЫЛАЙ АЙТЫП ЖАТТЫҚҚАНДА І-1 КЕСТЕСІ І-2 КЕСТЕСІ ТҮРІНДЕ БЫЛАЙ ЖАЗЫЛАДЫ
47 слайд
Тақырыпқа байланысты
Тапсырма
Дәптермен
жұмыс
48 слайд
1.Төмендегі элементтердің бастапқы мәні берілген
2.Сол элементтердің қазақша атауы
ашудас
Қатты тас
әк
берік
көмір
жер
қамал
1.Және осы элементтердің аталу негізін көрсет
2. Халықаралық атауы және таңбасы
49 слайд
1.Төмендегі элементтердің қазақша атауы берілген
2.Сол элементтердің бастапқы мәні
Никель
қорғасын
Бор
ванадий
Калий
Натрий
Платина
1.Және осы элементтердің аталу негізін көрсет
2. Халықаралық атауы және таңбасы
50 слайд
1.Төмендегі элементтердің таңбасы берілген
2.Сол элементтердің қазақша атауы және бастапқы мәні
Cu
Mn
Mg
Mo
He
Hg
Se
1.Және осы элементтердің аталу негізін көрсет
2. Халықаралық атауы
51 слайд
1.Төмендегі элементтердің Халықаралық атауы берілген
2.Сол элементтердің қазақша атауы
Argon
Nitrogenium
Phosforus
Oxiggenium
Arsenicum
ftuorum
Hudrogenium
1.Және осы элементтердің аталу негізін көрсет
2. Бастапқы мәні және таңбасы
52 слайд
1.Төмендегі элементтердің қазақша атауы берілген
2.Сол элементтердің бастапқы мәні
Күміс
Сурьма
Радон
Күкірт
Алтын
Цезий
Рубидий
1.Және осы элементтердің аталу негізін көрсет
2. Халықаралық атауы және таңбасы
53 слайд
Грекше түсіне және иісіне байланысты негізделген элементтердің
1. Халықаралық атауы, қазақша атауы, таңбасы және бастапқы мәнін дәптерге жазыңыздар
54 слайд
Сабақтың тақырыбы:
Бос күйіндегі элементтердің
агрегаттық топтары
ІІ-1,ІІ-2,ІІ-3 кестесі
55 слайд
“Химия қақпасында” элементтердің агрегаттық күйлері бойынша орналасуы
2-диалогі
Газ
ІІ-1 кестесі
Жай газдар (Cl2,F2,O2,N2,H2)
Инертті газдар (He,Ne,Ar,Kr,Xe,Rn)
Сұйық
ІІ-2 кестесі
Сынап ( металл арасында)
Бром (бейметалл арасында)
Қатты
Қаттылығы 1- ден 10-ға дейін
Затта із қалса , 1-ден төмен
Сызат,із түспесе 1-ден жоғары
56 слайд
ХИМИЯ
ҚАҚПАСЫ
57 слайд
ХИМИЯ
ҚАҚПАСЫ
58 слайд
ІІ-1 газ күйінде
Cl2,F2,O2,N2
H2,He,Ne,Ar,
Kr,Xe,Rn
ІІІ-1 жер қыртысында
49,13
26
7,45
4,2
3,25
2,4
2,35
1
0,35
2,35
0,08
0,12
0,1
0,2
0,1
0,04
0.02
0,01
0,02
o
0,008
0,005
Si
Al
Fe
Cl
Mg
C
P
H
Ca
Na
K
F
S
Mn
Ra
Ni
N
Zn
Cu
B
ІV-1 Элементтер
жалынының
түсі
59 слайд
Cl2,F2,O2,N2
ІІ-1 газ күйінде
H2,He,Ne,Ar,
Kr,Xe,Rn
Фтордың беткі қабаты сары,
хлордың түсі сары-жасыл,
қалған газдар түссіз болып келеді
Сутек газына дейін 2 молекулалы
сутектен кейінгі газдардың молекулалары бір атомнан тұрады
60 слайд
Сұйық күйде келетін элементтердің саны 2
Олардың ішінде сынап металл
Бром бейметалл болып табылады.
Сынаптың түсі-сұр
Бромның түсі-күрең болып келеді
61 слайд
Металлдардың қаттылығы 1-ден 10-ға дейінгі шкаламен есептеледі.
62 слайд
Егер қатты затты тырнағыңмен сызғанда із қалса, оның қаттылығы 1-ден төмен
63 слайд
Егер керісінше тырнақты қайыстырса 1-ден жоғары болады.
64 слайд
Пияланың қаттылығы 5-ке тең. Онымен минералды сызғанда із түссе, оның қаттылығы 5-тен төмен. Жай заттардың ішінде ең қаттысы алмаз ,оның қаттылығы 10-ға тең.
1- талк, 2-гипс, 3-кальцит,4-флюфит,5-апатит,6-дала шпаты,7-кварц,8-топаз,9-корунд,10 -алмаз
65 слайд
Cl2,F2,O2,N2
ІІ-1 газ күйінде
H2,He,Ne,Ar,
Kr,Xe,Rn
Қарасақ химияның қақпасына
Неліктен сутегі тұр тақ басында?
Қалайша бұл қатарды қойды екен,
Иілген көгілдір түс тақтасына
Агрегат күйде газдар ортасында
Ең жеңіл сутегі тұр нақ басында
Азот та,оттегі де, фтор,хлор
Орнын алғанқарап массасына
66 слайд
Адында бұл қақпаның Br, Hg
Неліктен түсіп кеткен төмен құлап,
Өлеңін бұған жазған айтып берші
қаттылық шамасы жазылыпты
Болған соң сұйық күйде бром,сынап
Төменде заңдылықпен аққан құлап
Бұларда күрең түсті бром болса,
Ал сынап көрінеді ғой жарқырап.
67 слайд
Қақпаға баспалдақта салыныпты,
Оған тек қатты заттар алыныпты
Өлеңін бұған жазған айтып берші
Қаттылық шамасы да жазылыпты.
68 слайд
Қаттылық шкаласы алмазда он (10 )да,
Онан соң тоғыз жарым (9,5) болған борда.
Хромның тоғыз (9)бүтін қаттылығы
Қаттылық кремнийде жеті (7)санда
69 слайд
Марганец,никель бес (5) те қаттылығы,
Төрт жарым (4,5) болған темір нақтылығы.
Үш жарым(3,5) мышьяк болса нағыз қатты
Үш (3) екен мыс пен сурьма мықтылығы
70 слайд
Алюминий екі бүтін оннан тоғыз(2,9),
Екі де оннан жеті (2,7) күміс тығыз
Алтын мен мырыш тура екі жарым(2,5)
Екі бүтін оннан үш (2,3) теллурыңыз
71 слайд
Магний ,күкірт,селен қаттылығын
Дәл екі (2) болады деп тапты ғалым.
Бір бүтін оннан сегіз (1,8) қалайыда
Бір жарым (1,5) кальций мен қорғасынның
72 слайд
Қатты деп калий ,фосфор саналады,
Нөл бүтін оннан бестен (0,5) шамалары.
Натрий, рубидий мен цезий одан
Ретімен кеміп кеткен одан әрі.
73 слайд
1
2
3
4
5
Элементтер табиғатта қандай күйде болады?
Газ күйіндегі заттар қалай бөлінеді? Жай газдарға қандай газдар жатады. Олардың жазылуы.
Қандай элементтер сұйық күйде болады?
Инертті газдарға қандай элементтер жатады? Олардың жазылуы.
Қсссатты заттардың орналасуы, олардың шкаласы
74 слайд
1
2
3
4
5
Элементтер табиғатта қандай күйде болады?
75 слайд
1
2
3
4
5
Газ күйіндегі заттар қалай бөлінеді? Жай газдарға қандай газдар жатады. Олардың жазылуы.
76 слайд
1
2
3
4
5
Қандай элементтер сұйық күйде болады?
77 слайд
1
2
3
4
5
Инертті газдарға қандай элементтер жатады? Олардың жазылуы.
78 слайд
1
2
3
4
5
Қсссатты заттардың орналасуы, олардың шкаласы
79 слайд
1
2
3
4
5
Заттардың қаттылығы бойынша 1-ден төмен шкалада орналасқан элементтерді ата?
Ең қатты элемент және оның шкаласы қаншаға тең?
Қаттылығы 1 мен 3 ке тең элементтерді ата?
Қаттылығы 4 пен 7-ге тең элементтерді ата?
Қаттылығы 8 ден 10-ға дейінгі элементтерді ата?
80 слайд
Жер қыртысындағы элементтердің үлесі
ІІІ-1 кестесі
81 слайд
Химиялық элементтердің жер қыртысындағы үлестері
Табиғаттағы химиялық элементтердің әрқайсысының үлесі бірдей ме?
Қақпаның маңдайына қатарланған
Мөлшері элементтер үлес алған
Пайызын өлеңменен айтып берші
Әрбірі табиғатта қанша болған?
82 слайд
1.Химиялық элементтер қасиеті
2.Жер қыртысы
Табиғатта кездесетін барлық физикалық дене тек химиялық элементтерден құралады.
Барлық тірі ағзада химиялық элементтерден құралады.
Адам мен жылықанда жануарлар денесіне76 элементтің өте пайдалы екендігі анықталған.
83 слайд
ХИМИЯ
ҚАҚПАСЫ
84 слайд
ХИМИЯ
ҚАҚПАСЫ
85 слайд
ІІ-1 газ күйінде
Cl2,F2,O2,N2
H2,He,Ne,Ar,
Kr,Xe,Rn
ІІІ-1 жер қыртысында
49,13
26
7,45
4,2
3,25
2,4
2,35
1
0,35
2,35
0,08
0,12
0,1
0,2
0,1
0,04
0.02
0,01
0,02
o
0,008
0,005
Si
Al
Fe
Cl
Mg
C
P
H
Ca
Na
K
F
S
Mn
Ra
Ni
N
Zn
Cu
B
ІV-1 Элементтер
жалынының
түсі
86 слайд
ІІІ-1 жер қыртысында
49,13
26
7,45
4,2
3,25
2,4
2,35
1
0,35
2,35
0,08
0,12
0,1
0,2
0,1
0,04
0.02
0,01
0,02
o
0,008
0,005
Si
Al
Fe
Cl
Mg
C
P
H
Ca
Na
K
F
S
Mn
Ra
Ni
N
Zn
Cu
B
Жер қыртысы деп жер бетінен жоғары атмосфера биіктігінің 15 км,жер асты тереңдігінің 16 км қабатын айтады
87 слайд
ІІІ-1 жер қыртысында
49,13
26
7,45
4,2
3,25
2,4
2,35
1
0,35
2,35
0,08
0,12
0,1
0,2
0,1
0,04
0.02
0,01
0,02
o
0,008
0,005
Si
Al
Fe
Cl
Mg
C
P
H
Ca
Na
K
F
S
Mn
Ra
Ni
N
Zn
Cu
B
Бұл кестенің жарты шеңбер пішінінде болуы атмосфераның жерге төңкеріліп жер шарымен қабысып жатқанын бейнелейді.
Оның көрінбеген жарты шар 2-бөлігінде ең көп үлес алған оттегі мен басқа элементтерге қатысы бар деп ойлауға болады.
88 слайд
Кесте мазмұны.
Химиялық элементтер саны 105 болғанымен оның табиғатта болатыны 88, қалғандары зерттеу жүргізу арқылы жасанды жолмен алынған. Табиғатта болатын 88 элементтің кестеде көрсетілген 21-нің үлесі 99,6 % болса қалғаны 0,4 % -ақ болып келеді.ал оттегінің бір өзі барлық элементтердің тең жартысына жуық , яғни 49,13% .сондықтан да бүтін шеңбердің көрінбеген жартысында оттегі мен қалғандарының үлесі тең бөлініп, әр элемент үлесінің саны жазылған
89 слайд
ІІІ-1 жер қыртысында
49,13
26
o
Si
Ферсман ,Вернадский зерттеуінде,
Массаның үлесі көп оттегінде ,
Ол-қырық тоғыз бүтін жүзден он үш (49,13)
Одан соң жиырма алты кремнийде (26)
90 слайд
ІІІ-1 жер қыртысында
7,45
4,2
3,25
Al
Fe
Ca
Алюминий жеті бүтін қырық бестен (7,45)
Төрт бүтін оннан екі (4,2) темір дескен
Үш бүтін жиырма бестей (3,25) кальций болса
Шығарма бұл сандарды әркез естен.
91 слайд
ІІІ-1 жер қыртысында
2,4
2,35
1
2,35
Mg
H
Na
K
Натрий екі бүтін оннан төртте, (2,4)
Айтады калий ,магний бірдей деп те ,
Әрбәрі екі бүтін отыз бестен(2,35)
Пайызы сутегінің бірден (1) деп те.
92 слайд
ІІІ-1 жер қыртысында
0,35
0,12
0,1
0,2
0,1
Cl
C
P
S
Mn
Нөл бүтін отыз бестен (0,35) көміртегі
Нөл бүтін оннан екі (0,2) хлор шегі
Нөл бүтін он екіден (0,12) фосфор болса,
Оннан бір (0,1) марганец пен күкірт енді
93 слайд
ІІІ-1 жер қыртысында
0,08
0,04
0.02
0,02
F
Ni
N
Zn
Нөл бүтін фтор болған жүзден сегіз(0,08)
Нөл бүтін жүзден төрті азот деңіз(0,04)
Нөл бүтін жүзден екі никельменен(0,02)
Мырыштың әрқайсысы деп біліңіз
94 слайд
ІІІ-1 жер қыртысында
0,01
0,008
0,005
Ra
Cu
B
Нөл бүтін жүзден бір (0,01) мыста деңіз
Рубидий нөл бүтін мыңнан сегіз(0,008)
Нөл бүтін мыңнен бес (0,005) боп бор таралса,
Қалғаны қанша болмақ есептеңіз
95 слайд
6
7
8
5
4
9
3
2
14
1
13
12
11
10
Басы
96 слайд
Сүйектің құрамына кіреді.ол қанды ұйытуға ,бұлшықеттерді жиыруға,жүйкені тітіркендіріп қоздыруға қатысады.кальций жетіспегенде адамның сүйегі жұқарып,жұмсарады,қанның ұйығыштығы төмендейді,адамның жүйкесі қозып,ашушаң болып кетеді.
Ағзадағы кальций элементтінің қызметі
Кальций нанда,жармаларда,көкеністерде,
жемістерде,балықта,етте,көп мөлшерде сүтте ,сүт өнімдерінде болады.
97 слайд
Ол сүйектің құрамына кіреді..
Ағзадағы фосфор элементтінің қызметі
Ірімшікте,етте, балықта, сүзбеде көп,қарақұмық,тары,сұлы,бидай,жұмыртқада мол
98 слайд
Ағзаға тигізер пайдасы зор.натрийдің көп мөлшерін ас тұзынан аламыз.
Ағзадағы натрий және калий элементтерінің қызметі
Етте, балықта,жармада,әсіресе мейізде,өрікте мол кездеседі.
99 слайд
Темір қосылыстарының ағза үшін құндылығы өте зор.ол жасушалардың тыныс алуын ,қанның оттегін тасуын қамтамасыз етеді.
Ағзадағы темір элементтінің қызметі
Кальций нанда,жармаларда,көкеністерде,
жемістерде,балықта,етте,көп мөлшерде сүтте ,сүт өнімдерінде болады.
100 слайд
Қан түзілуіне қажет.Ағзаға қажетті ферменттердің жасалуына қатысады.
Ағзадағы мыс элементтінің қызметі
Мыс сиыр бауырында, теңіз өнімдерінде. , бұршақта,қарақұмықта,сұлыда,грек жаңғағында мол, аз мөлшерде сүтте де болады
101 слайд
Қалқанша бездің қалыпты жұмыс істеуі үшін қажет.Ол жетіспесе қалқанша бездің көлемі өсіп, зоб (жемсау) ауруына ұшырайды.
Ағзадағы Йод элементтінің қызметі
Йод теңіз балдырында, балықтарда көп кездеседі.
102 слайд
Сүйек пен тістің кіреуке қабаты үшін қажет.
Ағзадағы фтор элементтінің қызметі
ағза оны негізінен ауызсудан алады.
103 слайд
Қандай элементтер қандай заттарда көп кездеседі? Және олардың қандай пайдасы бар?
104 слайд
Жер қыртысында 2 мен 3 пайыздық аралығында үлесте кездесетін элементтерді ата?
105 слайд
Жер қыртысында 1 мен 0,1 пайыздық аралығында үлесте кездесетін элементтерді ата?
106 слайд
Жер қыртысында 3 пен 8 пайыздық аралығында үлесте кездесетін элементтерді ата?
107 слайд
Жер қыртысында 8 пайыздан жоғары үлесте кездесетін элементтерді ата?
108 слайд
Жер қыртысында 0,08 бен 0,005 пайыздық үлесте кездесетін элементтерді ата?
109 слайд
Жер қыртысында ең көп үлес алған элементті ата?
110 слайд
Элементтерді өсу үлесі бойынша орналастыр
111 слайд
IV-1 .кесте
Жалынның құрылысы
Басы
112 слайд
я
«Химия қақпасының ІV-1 кестесімен танысу
Мұнда элементтердің жанғандағы жалындарының
түстерін аңғартады.
ІV кесте элементтер
жалынының түстері
оо
Fe
Al
si
C
Mg
H
K
Na
Ca
N
F
S
Mn
P
Cl
Cu
Zn
Ni
B
Rb
113 слайд
Әу баста жалын ұшып лапылдаған,
Сәуле боп элементтер шашыраған.
Түрлері –сары, күлгін,қызыл, жасыл....
Соларда қандай сыр бар ашылмаған?
Жанғанда заттар болған жалын буы,
Көрінген элементтер алуан нұры.
Оқысаң бұл туралы жазғандарды
Болады түсінікті оның сыры.
114 слайд
Май шам не керосинмен жанатын ш амдардың жанып тұрғанын байқасақ және жалынына зер салып қарасақ үш түрлі жиектеліп тұрғанын көруге болады,
1)Пілтеден шығар тұста жалын түсі күңгірттеу келеді
2) Жалынның орталық бөлігі жарқырап көрінеді.
3) Жалынның ұшы сүйір болады,
Себебі: ол жерге жеткенше жанатын будың біразы жанып кетіп,жоғарғы жаққа аз ғана бөлігі барады.
115 слайд
Түсі -Күңгірттеу келеді және қара қошқыл болады.
116 слайд
Түсі- жарқырап көрінеді
117 слайд
3-ші бөлігінің ұшы сүйір болады.
Жоғарғы бөлігінде газдар толық жанып , СО2. және Н2О түзеді. Сондықтан жалынның бұл бөлігі жарық шығармайды
118 слайд
Жанып тұрған жалын ортасына сіріңке шиін көлденең ұстап алсақ, шырпының екі шет жағы көтеріліп, жануға айналғанын көреміз. Оның ортасының қызуы аз болуы – оттегінің ішке әлі де аз барып жатқанына байланысты
119 слайд
Бұл жерде жанатын зат әлі қызып, жануға үлгерген жоқ. Содан да жалынның бұл жері қара қошқыл болады. Осы жерге жеңішке түтік ұстап, одан шығып жатқан буға жанған шырпыны тигізсе, түтік аузынан жана бастайды.
120 слайд
Бұл жерде жану жақсы жүреді.
Жанып тұрған жалын ортасына сіріңке шиін көлденең ұстап алсақ, шырпының екі шет жағы көтеріліп, жануға айналғанын көреміз. Оның ортасының қызуы аз болуы – оттегінің ішке әлі де аз барып жатқанына байланысты
121 слайд
Бұл жердің қызулы болу себебі зат оттегімен жақсы жанасып әрі аз бумен толық араласып жанудан жақсы қызады.
122 слайд
(1) Сіріңкенің шырпысын тез апарып біраз ұстаса, ол бірден жанбайды. Демек жалынның бұл бөлігінің температурасы төмен.
123 слайд
(3) Егер жалынның төменгі бөліміне шыны түтікті енгізіп,тесігіні жанған шырпыны апарса, жалын пайда болады. Фбұл жалынның төменгі бөлігінде жанып үлгермеген газдар барын дәлелдейді.
124 слайд
(2).жалынның ортаңғы бөлігі өте жарық болады. Мұның мәнісі жоғары температураның әсерін құрамында көміртек бар өнімдер айырылады және көмірдің бөлшектері күшті қызып, жарық шығарады.
125 слайд
“Химия қақпасының” V-1,V-2, V-3 кестелері ,
V І кесте және
VІІ-1, VІІ-2 кестелерімен танысу
Басы
126 слайд
1.“Химия қақпасының “ бетіне элементтердің химиялық қасиеттері бойынша V-тің 1,2,3 –кестелері болып 3-ке бөлініп орналасқан.
2. VІ кесте V-тің 1,2,3 кестелерінде көрсетілген элементтердің атомдық массаларын бейнелейді.
3. VІІ кесте сол элементтердің валенттіліктерін және басқа белгілерін көрсетеді.
127 слайд
128 слайд
V-1 кесте
Қақпаның сол жақ босағасы болып,Н.Н. Бекетовтың “ металдардың бірін-бірі ығыстыру қатары” алынған, оны “Металдардың белсенділік қатары” немесе басқа да қасиеттеріне байланысты “ металдардың кернеу қатары” деп те атайды.
“Химия қақпасында” Бекетов кестесі қатарында К ,Na,Ca, Mg.... Болып келсе, басқаларында бұл қатарды жазғанда бірде натрийді, бірде кальцийді алып тастап жазады. Осы қайшылықты жеңілдету үшін К ,Na,Ca, Mg.... Жазғанда кейде натрийді калийден кейін келетіні көрсетілген.
129 слайд
V-1 кесте
Қақпаның сол жағында тізбек металл.
Бекетов берген орын заңмен қатал
Белсенді,кернеу,қатар,валенттігін
Жаңылмай ,ауыстырмай қалай айтар.
К,Na,Ca,Mg,Zn,Fe,Ni,Sn,Pb,H,Cu,Hg,Ag,Pt,Au
Н.Н. Бекетов 1865 жылы кестені жариялаған.
25
6
130 слайд
Жауап
Калий, натрий бір-бірден,
Кальций, магний екіден.
Валенттіболып тұрақты
Қатарласып тізілген
Белсенді деп біз білген
Қатар кейде өзгерген
Десе кернеу қатары
Натрий кейін кальцийден
Алюминий тегінен.
Үш валентті делінген
Марганецте екі,төрт.
Алты ,жеті берілген
Қатарға нық бекіген
Валентті мырыш екіден
Екі де үш валентті
Темір,никель шетінен
Қатарынан қалмасын,
Қалайы мен қорғасын
Екі де төрт валентті
Қай-қайсысы болмасын
Қатар тұрған сыры бар
Сутекте тек бірі бар
Бір де екі мыс, сынап
Күмісте бір біліп ал!
Платинада валенттік,
Екі мен төрт тегінен
Бір менен үш валентті
соңында алтын көрінген
К,Na,Ca,Mg,Zn,Fe,Ni,Sn,Pb,H,Cu,Hg,Ag,Pt,Au
25
131 слайд
V-2 кесте
«Химия қапасының» оң жақ босағасы болып тұрған « элементтердің Электртерістілк қатарын» алғаш ашқан ғалымның құрметіне «Химия қақпасында» Полинг кестесі деп алынған.
Элементтердің электртерістілік қасиетін анықтау өте қиын болғандықтан әр түрлі басылымдарда бұл қатарда аздаған өзгешелік те кездесіп қалады.
132 слайд
V-2 кесте
Қақпаның оң жағында бейметалдар.
Полинг те заңдылықпен қойған қатар
Электртерістілік ретіменен
Сандарын валенттілік қалай айтар?!
Si,B, Sb,As,C,H,P,Te,Se,I,S,Br,Cl,N,O,F
9
133 слайд
V-2 кесте
Электртерістілік тұрағында
Кремний төрт валентті тұр алдында
Онан соң бор болады үш валентті
Үш те бес сурьма, мьшяк қатар мұнда
Екі,төрт көміртекте валенттілік
Алғанбыз сутекті біз бір деп біліп
Фосфорда валенттілік үш те, бес те
Екі,төрт,алты теллур, селенде жұп
Йодта бір менен бес және жеті
Күкіртте екі мен төрт ,алты депте
Бромда бір менен бес ауыспалы.
Сегізге дейін хлор да тақ валентті
Азотта бес түрлі бар валенттілік,
Алайда үш пен бесін ерекше ұқ
Оттекте валентілік екі ғана
тек теріс бір валентті фтор бүлік
25
134 слайд
V-3 кесте
Әрі металл, әрі бейметалл-қос қасиет көрсететін екі дайлы ( амфотерлі) элементтердің негіздері берілген. Бұлардың металдық қасиет көрсететін валенттік санының үстіне ɑ, бейметалдық;-ƅ және осы екі қасиетті бір валенттік қатар көрсететін валенттік санының үстіне ɑƅ әріптері шартты түрде жазылған.Сонда
Ванадий V(OH)2
V(OH)3
H2 VO3
V(OH)4
HVO3
ІІІ
ІІ
ІV
ІV
V
ɑ
ɑ
ɑƅ
ɑƅ
ƅ
135 слайд
V-3 кесте
қақпаның ортасында әріптері,
Білдірген қос қасиет белгілері
Мұны да еске берік сақтау үшін
Айтылар кәне, қандай өлең енді?
12
136 слайд
Екі, үш валенттілік ванадийде,
Негіздік оксид түзген металл түрде
Төрт болса қосылыста қос қасиет
Бес болса бейметалдық болған күйде
Екі де валенттілік анық металл,
Өзгерткен қасиетін хром қатал
Үш болса- екі түрлі қасиетті
Алты да бейметалдық топқа жатыр
Екі де үш марганец төрт валентті
Сырларын ванадийге ұқсас етті.
Элемент төрттен әрі валентті де.
Тек қана бейметалдық қасиетті
Мышьяк пен сурьма болса үш валентті
Негіздік,қышқылдық та әрекетті,
Бес болса валенттілік элементте
Қандай деп айтар едік қасиетті
Екіден жетіге дейін қатар алған,
Бес түрлі валенттілік қатарланған
Қасиетін молибденнің болжайықшы
Басқамен салыстырып еске алған
25
137 слайд
138 слайд
139 слайд
Si,B, Sb,As,C,H,P,Te,Se,I,S,Br,Cl,N,O,F
140 слайд
141 слайд
142 слайд
VI кесте
“Химия қақпасының” VІ кестесіндеV –тің 1-2-3 кестелеріндегі элементтердің жанына сол элементтің салыстырмалы атомдық массалары жазылған.
Көрінген бұл қақпада, дәл осында,
Элемент, валенттілік арасында.
Тізілген массалары атомдардың
Мұны да еске сақтап аласың ба?
19
143 слайд
Период басталады металдардан
Инертті бейметалдар соңы болған
Жетінші периодта бітпей келген
Бұл күнде аяқтауға таяп қалған
Әрбәр топ басы жеңіл элементтен
Массасы артқан сайын төмен кеткен
Төмендеп тұрғандары жоғарыдан
Металдық қасиетін басым еткен
Период заңыменен құрған қатар
Біртіндеп бейметалдық топқа жатар
Кішіге,үлкенге де біипегенге
Период осы заңын қайталатар
Ол заңмен жеті период орналасқан
Тігінен сегіз топқа арна ашқан
Толтырып сол арананыңтбос орынын
Бұл күнде аяқтауға таяп қалған
Сан ғасыр жете алмаған байтақ арман
Негізі бұл әлемнің шайқап алған
Алпыс үш элементті зерттеп біліп
Кезінде Менделеев заң ғып жазған.
Болжаған жаңа элемент басқаларын,
Түзетіп атомдардың массаларын
Кей жерде алға қойып ауырларын
Былайша бағындырған заңға бәрін:
Электрон, пратон реттік нөмірге тең
Нейтрон сонша таомдық массадан кем
Период топпен реті элементтің,
Білдірген атом ішін ғажап қой ең.
Кілті-элементтер қасиетін
Нақтылы былай ұғып түсінетін:
Атомның ядросы зарядына
Тәуелді периодты түрде дейтін
Сандардан қатарланған сапа туған,
Көрмейсің бір белгіні дара тұрған
Паш еткен бүкіл әлем бірлігінде
Бұл заңы периодтың график құрған
Данышпан жолмен жүріп осындағы
Белгілі сан ғылымның ашылғаны
Әлемнің білу үшін сырын жетік
Осыны оқы дағы үйрен тағы.
25
М
144 слайд
145 слайд
VII кесте
валенттілік және басқа белгілер
VII -1 кесте
Металдардың валенттілігін көрсетіп , төрт бөлікке бөлінген. Металдық қасиетті тек І,ІІ,ІІІ,ІV валенттіктер ғана көрсетеді. Төрттен жоғары валенттілікте элементтің металдық қасиеті болмайды.
Осыған байланысты марганецтің ІІ, ІV, VІ, VІІ валенттігі төрттен жоғары VІ, VІІ валенттігі бейметалл валенттігін көрсететін аумаққа ауыстырылған. Марганецте ІІІ валенттілік сирек кездеседі.
25
146 слайд
147 слайд
VII-2 кесте
Бейметалдар валенттілігін көрсетіге 7 бөлікке бөлінген . Олар бірден бастап рим цифрлар ретімен оңнен солға қарай жазылған.валенттілік кестелерде
( о) белгісімен берілген –бұл қарама-қарсы қасиетті элементтер валенттіліктері арқылы қосылады деген мағына береді.
(Т) белгісі- сол валенттілік түзген оксид суға ерімеді;
(↓) төмен қараған бағдарша- негізі суға ерімейді, тұнбаға түседі деген мағына береді.
(Х) белгісі- ол валенттілік негіз де , қышқыл да түзбейді дегені.
25
148 слайд
149 слайд
150 слайд
Түстері сұр, металдық жылтыры бар
Иіссіз
Электр тогын өткізеді.
Жылуды жақсы өткізеді
Пластикалы
Тығыз,қатты
Балқиды
Көбі қатты
Негіз затын түзеді
Қышқыл түзбейді
Атом тозаын береді
Белсенділік қатары бар
Түстері әр түрлі
Иістері де бар
Электр тогын өткізбейді не нашар өткізеді
Жылуды нашар өткізеді
Пластикалық емес,морт
Тығыз емес, газы ,сұйығы да бар
Көбі жанып кетеді
Көбі қатты емес,газ сұйық күйде
Негіз затын түзбейді
Қышқыл затын түзеді
Атом тозаңын қосып алады
Электртерістілік қатары бар
Бос күйіндегі металдардың қасиеттері
бос күйіндегі бейметалдардың қасиеттері
151 слайд
152 слайд
65
153 слайд
154 слайд
155 слайд
156 слайд
157 слайд
158 слайд
159 слайд
160 слайд
161 слайд
162 слайд
163 слайд
164 слайд
165 слайд
166 слайд
167 слайд
168 слайд
169 слайд
170 слайд
171 слайд
172 слайд
173 слайд
174 слайд
175 слайд
176 слайд
177 слайд
178 слайд
179 слайд
180 слайд
181 слайд
182 слайд
183 слайд
184 слайд
185 слайд
186 слайд
187 слайд
188 слайд
189 слайд
ХИМИЯЛЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕРДІ ЖІКТЕУ
Элементтерді өздеріне тән ортақ ұқсастықтарына байланысты – металдарға және бейметалдарға бөлуге болады. Нағыз металдар мен нағыз бейметалдардың айырмашылығы физикалық, химиялық қасиеттерінің бәрінен де байқалады. Нағыз металдар негіздік оксидтер түзеді. Олар өз кезегінде негіздерге айналады: Мысалы: 2Ca+O2 = 2CaO – негіздік кальций оксиді CaO + H2O = Ca(OH)2 – кальций гидроксиді Нағыз бейметалдар түзетін қышқылдық оксидтер суда ерісе қышқылға айналады: Мысалы: S+O2 = SO2 – қышқылдық күкірт оксиді SO2+ H2O= H2SO3 – қышқыл Химиялық элементтерді бұлай екі топқа бөліп жіктеу жеткіліксіз, себебі екі жақты әрі металдық, әрі бейметалдық қасиет көрсететін амфотерлі химиялық элементтер де бар. Ондай химияляқ элементтерге берилий Be, алюминий Al, мырыш Zn тағы басқалары жатады. Амфотерлі элементтердің оксидтері мен гидроксидтері де екі жақты қасиет көрсетеді. Мырыш пен оның қосылыстарының амфотерлік қасиеттері Мырыштың бір түйірін қышқылдың және сілтінің ерітіндісіне салайық. Мырыш металл екеуінде де еріп сутегі газын бөліп шығарады. Бұдан мырыштың әрі негіздік, әріқышқылдық қасиет көрсететіні байқалады. Zn+2HCl = ZnCl2+ H2↑ Zn+2KOH =K2ZnO2+ H2↑ Қышқылмен де, сілтімен де әрекеттесетін заттар амфотерлі деп аталады. Мырыш оксиді ZnO және мырыш гидроксиді Zn(OН)2 де амфотерлік қасиетке ие. Олар қышқылмен әрекеттесіп негіздік қасиет көрсетсе, сілтімен әрекеттесіп қышқылға тән қасиет көрсетеді. Қышқылдар мен де сілтілермен де әрекеттесетін заттарды (грек тілінен аударғанда "амфотерус" "екі жақты" деген мағына білдіреді) амфотерлі заттар деп атайды. Көптеген басқа да амфотерлі оксидтер бар: ZnO, BeO, Al2O3, Cr2O3, PbO т.б. амфотерлі гидроксидтер Zn(OH)2, Be(OH)2, Al(OH)3, Cr(OH)3, Pb(OH)2 сәйкес келеді.
190 слайд
ПЕРИОДТАР
І деңгей Қасиеттері біртіндеп өзгеретін элементтердің көлденең қатары, мысалы, 8 элементтен тұратын литийден неонға немесе натрийдан аргонға дейінгі қатарды Д.И.Менделеев период деп атады. Қазіргі кезде белгілі химиялық элементтер жеті период құрайды. Барлық периодтарда элементтердің салыстырмалы атомдық массалары өскен сайын (солдан оңға қарай) олардың металдық қасиеттері төмендеп, бейметалдық қасиеттері арта түседі. Элементтер қосылыстарының қасиеттері де осы бағытта негіздіктен қышқылдыққа ауысады: 1) периодтарда атомдарында электрон қабаттарының бірдей сандары болатын химиялық элементтер орналасады; 2) атомның сыртқы электрон қабатының аяқталуы – инертті элементтің сілтілік металға ауысуының себебінен, периодтар кіші (І, ІІ, ІІІ) және үлкен (IV және басқалары) болып бөлінеді. Әрбір кіші период 1 қатардан, ал үлкен период жұп және тақ 2 қатардан тұрады. Үлкен периодтар Кіші периодтар II деңгей Атомдарда энергетикалық деңгейлерді толтыру реті анықталғаннан кейін, элементтерді осылайша бөлу теориялық негізге ие болды. Кіші периодтарда сыртқы электрондық деңгейлерді s және p-электрондармен толтыру іске асады. Үлкен периодтарда сыртқы деңгейге 2s электрон келгенде, соңғысының алдындағы энергетикалық деңгейдің d электронын (10 е) толтырубасталады да одан кейін IV периодтың атомдарындағы соңғы деңгейге 6 p-электрон (барлығы 18 е) келеді.
191 слайд
ТОПТАР
Периодтық кестеде тігінен орналасқан топтар деп аталатын бағаналар бар. Топтарда қасиеттері жағынан ұқсас элементтер орналасқан. Әр топтың реттік нөмірі жоғары жағында рим сандарымен көрсетілген. Кейбір элементтерді ескермегенде, негізінен әр топтың элементінің валенттігі сол топтың элементіне сәйкес келеді. Негізгі топшалар Әр топтың элементтерінің негізгі және қосымша топшаларға бөлінуінің мәнін атом құрылысы теориясы негізінде түсіндіруге болады. Негізгі топшаларға сыртқы энергетикалық деңгейлері s және p-электрондармен толатын элементтер кіреді. Бұл элементтердің сыртқы деңгейлеріндегі валенттік электрондар саны сол топтың рет нөміріне сәйкес келеді. Қосымша топша элементтерінің d-электрондары соңғы қабаттың алдындағы энергетикалық деңгейге келеді де, d-элементтерге жатады. Соған байланысты қосымша топшалардағы элементтер d-элементтер деп аталады. Осылайша әрбір топшада атомдарының сыртқы электрондық құрылысы бірдей элементтер орналастырылған. Салыстырмалы атомдық массалары өскен сайын негізгі топшалардағы элемент атомдарының электрон қабаттары өсіп, атомдарының радиусы ұлғая бастайды. Сондықтан соңғы қабаттағы валенттілік электрондар мен ядро арасы алшақтай түседі. Мұндай электрондар атомнан оңай үзіледі, бұл олардың металдық қасиеттерінің арта түсуіне әкеледі. Элементтер қасиеттерінің өзгеруінің периодтылығы I деңгей Периодтық жүйеде реттік нөмірлерінің өсуіне байланысты орналасқан барлық элементтердің белгілі бір санынан кейін, яғни периодты түрде қасиеттері бірдей өзгереді: ∙ Металдарға тән қасиеттеріәлсірейді; ∙ Бейметалдарға тән қасиеттері күшейеді; ∙ Оттегімен қосылыстарында валенттігіөседі; ∙ Бейметалдардың сутегімен қосылыстарында валенттігі төмендейді; ∙ Оксидтер мен гидроксидтердің қасиеттері негіздіктен амфотерлік арқылы қышқылдыққа өзгеріп, күшейе түседі; ∙ Осылайша қасиеттері өзгеріп отыратын элементтердің әрбір бөлігі инертті газбен аяқталады. II деңгей Атом құрылысы теориясы элемент қасиеттерінің периодты түрде өзгеретіндігін түсіндірді. Атом ядросының оң зарядының 1-ден 109-ға дейінөсуі және атомдағы электрон санының өсуі сыртқы энергетикалық деңгейдің сандарының қайталануына әкеледі, сондықтан да элементтердің барлық қасиеттері де қайталанады. Периодтық заңның физикалық мағынасы міне осында. Қосымша топшаларға валенттік электрондары d-энергетикалық деңгейде болатын элементтер жатады. Қосымша топшалардың элементтері d- элементтерге жатады.
192 слайд
ЭЛЕКТРТЕРІСТІК
Атомдардың өзіне электрон тартуқасиеті электртерістік деп аталады. Берілген элементтің атомының өзіне электрон тарту қасиетін бағалау үшін салыстырмалы электртерістік шамасы қолданылады. Электртерістіктің энергетикалық нақты мәндері қолдануға ыңғайсыздау келеді. Сондықтан электртерістіктің өлшем бірлігі ретінде Периодтық кестенің бірінші элементі-литийдің электртерістігі 1-ге тең деп алынған. Басқа элементтердікі осы бірлік бойынша салыстырмалы түрде өрнектеледі. Кейбір химиялық элементтердің салыстырмалы электртерістіктері Периодтар Қатарлар Т о п т а р I II III IV V VI VII VIII 1 1 H 2,1 2 2 Li 1,0 Be 1,5 B 2,0 C 2,5 N 3,5 O 3,5 F 4,0 3 3 Na 0,9 Mg 1,2 Al1,5 Si 1,8 P 2,2 S 2,5 Cl3,0 4 K 0,8 Ca 1,0 Cr1,7 Fe1,8 4 5 Zn 1,6 Br2,8 6 Rb 0,8 Sr 0,9 5 7 J 2,5 6 8 Cs0,7 Ba 0,8 Кесте бойынша қарасақ, электртерістігі ең мол элементтер фтор (4,0), оттегі (3,5), азот (3,0) екендігі көрініп тұр. Металдардың салыстырмалы электртерістіктері онша үлкен емес. Элементтерді электртерістігі азаю ретіне байланысты келесіқатарға орналастыруға болады: FONClBrSPCHSiAlMgCaNaKCs. Периодтағы элементтердің электртерістіктері солдан оңға қарай, ал негізгі топшаларда төменнен жоғары қарай өседі. Демек, электртерістігі ең жоғары элемент фтор, ал ең төменгі – цезий. Сондықтан цезий электрондарын оңай береді, ал фтор оларды жеңіл қосып алады. Период бойынша элемент атом ядроларының зарядтары өскен сайын олардың сыртқы энергетикалық деңгейлері аяқталуға жақындайды, бейметалдық қасиеттері анық көріне бастайды, элементтердің электртерістігі артады. Бұдан электртерістік – элементтің металдық және бейметалдық қасиеттерін көрсететін шама екендігін байқаймыз. Химиялық реакцияларда электрондар үлкен электртерістік көрсететін элементтер атомдарына ауысады немесе ығысады. Сондықтан элементтердің электртерістігі туралы мәлімет, әсіресе химиялық байланыстың қасиеті мен табиғатын сипаттағанда маңызы зор.Сонымен, химиялық элементтердің атомдары бір-біріне өздеріне электрон тартып алуқасиетімен ерекшеленеді. Бір периодтың элементтерінде солдан оңға қарай өсетін, ал бір топшаның элементтерінде жоғарыдан төмен қарай кемитін бұл қасиет – электртерістік деп аталады.
193 слайд
ПЕРИОДТЫҚ ЗАҢ
Д.И.Менделеев барлық белгілі элементтерді атомдық массаларының өсу ретімен орналастырды. Д.И.МЕНДЕЛЕЕВ ЖАСАҒАН ЭЛЕМЕНТТЕРДІҢ ПЕРИОДТЫҚ ЖҮЙЕСІ Кесте бойынша салыстырмалы атомдық массалары өсу ретімен орналасқан элементтер қатарында, мынадай өзгерістер байқалады: 1. Литийден Li фторға F дейін элементтердің бейметалдық қасиеттері күшейе бастайды. Литий – айқын металдық қасиетті сілтілік металл. Берилийде (Ве) металдық қасиет төмендейді, ол амфотерлі. Одан кейінгі элемент борда (В) бейметалдық қасиет басым бола бастап, біртіндеп фторға дейін күшейеді. Одан кейін инертті газ неон Ne келеді. 2. Литийден фторға дейінгі элементтердің қосылыстарында мынадай өзгерістер байқалады. Оксидтер қатарында Li2O негіздік оксид көрсетсе, P2O5 қышқылдық оксид көрсетеді. Литийден (Li) көміртегіге дейін (С) салыстырмалы атомдық массалары өскен сайын олардың валенттіктері оттегімен қосылыстарында I – IV-ке дейін өседі. Көміртегіден бастап элементтердің сутекті қосылыстарындағы валенттіктері IV – I-ге дейін кемиді. 3. Натрий (Na) элементінен бастап хлорға (Cl) дейін, алдыңғы литийден фторға дейін байқалған өзгерістер сол бағытта қайталанады. Na элементінің қасиеті Li элементінің қасиетіне ұқсас, ол да металдық қасиеті айқын білінетін сілтілік металл. Магнийде (Mg) металдық қасиет төмендеп, алюминий Al (берилий Ве сияқты) амфотерлі қасиет көрсетеді. Кремний (күкірт S сияқты) бейметалл элемент, одан кейінгі фосфор Р және күкірт S элементтерінде бейметалдық қасиет арта түседі. Келесі элемент хлор – (фтор F сияқты галоген) бейметалдық қасиетті. Одан кейін инертті газ аргон (Ar) неонға ұқсас. Литийден Li фторға F дейінгі элементтер қосылысының қасиеттеріне ұқсас натрийден хлорға дейінгі элементтердің валенттіктері оттекті қосылыстарында I – VII-ге дейін артса, сутекті қосылыстарында кремнийде IV-тен хлорда I-ге дейін кемиді. Формулалар мен қосылыстардың қасиеттері қайталанады. Бұл заңдылықты 1869 жылы Д.И.Менделеев периодтық заң түрінде тұжырымдады: "Элементтер мен олар түзетін жай және күрделі заттардың қасиеттері сол элементтердің атомдық салмағына периодты түрде тәуелді". Химиялық элементтердің атомдарының құрылысы анықталып, атомның басты сипаттамасы оның ядросының заряды екендігі табылғаннан кейін периодтық заңның тұжырымдамасы былайша өзгерді: "Жай заттардың қасиеттері, сондай-ақ химиялық элементтер қосылыстарының құрамдары мен қасиеттері олардың атомдық массаларына периодты түрде тәуелді болады".
194 слайд
Химиялық формулаларды құрастыру
3-диалог
VІІІ-кестемен танысу
Басы
195 слайд
Д.И Менделеев: « Химия дегеніміз –элементтер және олардың қос ылыстары туралы ілім» деген
Химиялық формулаларды құрастыру үшін элементтердің химиялық қасиеттеріне байланысты бөлінетінін ескеру қажет.
196 слайд
Заттар
Жай
Күрделі
Атомдардың бір түрінен түзілген заттар
Барлық бос күйіндегі элементтер жатады
екі элементтен немесе атомдардың әр түрінен құралған заттар
N2, O2, Cl2, H2 K, Na, F, Al
Na2O , H2O, CO2, SO3, CaO
197 слайд
формулаларын
құрастыру
Оксидтер
дің
Оксидтердің формуласын құрастыру үшін элементтердің бірден бастап 7 түрлі валенттілігімен оттектің ІІ валенттілігін әрқайсысының оң жағына қатарлап жазамыз. Астыңғы жақ аралығына олардың кіші ортақ еселік сандарын, оның астына элемент (Э) және (О) таңбаларын жазып, валенттіліктерін кіші ортақ еселікке бөлеміз.
198 слайд
Оксидтер дегеніміз- қосылған екі элементтің біреуі оттегі болып келетін бейорганикалық қосылысты айтады.
199 слайд
200 слайд
Элементтердің бірден бастап 7 түрлі валенттілігін коямыз
( рим цифрымен)
1
2
3
4
Оттектің ІІ валенттілігін әрқайсысының оң жағына қатарлап жазамыз.
Оның астына элемент (Э) және (О) таңбаларын жазып, валенттіліктерін кіші ортақ еселікке бөлеміз.
Астыңғы жақ аралығына олардың кіші ортақ еселік сандарын табамыз
201 слайд
202 слайд
203 слайд
204 слайд
205 слайд
формулаларын
құрастыру
Негіздер
дің
Негіздердің формуласын құрастырғанда металл мен гидроксид тобының валенттіліктерін олардың кіші ортақ еселігіне бөлгенде металл валенттігі қанша болса, оң жағында ОН тобы сонша болады.
206 слайд
Негіздер дегеніміз –металл атомдары мен су қалдығы-гидроксид тобымен құралған күрделі заттар
207 слайд
1
Металдардың валенттілігін қоямыз
Гидроксид (ОН) тобының тұрақты валенттілігін қоямыз
2
3
Олардың кіші еселігін тауып бөлеміз
Нәтижесінде металл валентілігі қанша болса , ОН тобының саны сонша болады.
4
208 слайд
209 слайд
210 слайд
211 слайд
212 слайд
формулаларын
құрастыру
Қышқылдар
дың
Қышқылдардың формуласын құрастыру үшін:
Бейметалдардың валенттігін 0, II, IV, VI және I, III, V, VII деп жұп және тақ топтарға бөлеміз. Астына олардың рет сандарын көрсетеміз. Одан төмен сол валенттідегі элемент (Э) таңбаларын қоямыз.Жұп валентті элемент таңбаларының алдына екіден, ал тақ валентті таңбаларының алдына бірден сутек (Н) атомдарының таңбаларын жазамыз. Соңына нешінші жұп немесе нешінші тақ валентті элемент қышқылдары оттексізде болады.
213 слайд
Қышқылдар дегеніміз –сутек атомдарынан және қышқыл қалдығынан құралған күрделі заттар
Немесе –бейметалдардың сумен қосылып күрделі зат түзуі
214 слайд
215 слайд
216 слайд
217 слайд
218 слайд
219 слайд
ІХ кесте Химиялық қосылыстардың аталуы
Басы
220 слайд
221 слайд
222 слайд
Оксидтердің аталуы
Оксидтер – біреуі оттек болатын екі элементтен тұратын бинарлы қосылыстар.
Оксидтерді атағанда: элементтердің тұрақты валенттігімен түзілген оксидін элемент оксиді десе,ауыспалы валенттігімен түзілген оксидінің валенттігін жақшаның ішіне көрсетеді: элемент (.....) оксиді дейді.
223 слайд
Оксидтер күрделі заттарға жатады және негіздік, қышқылдық, амфотерлі болып үшке бөлінеді.
224 слайд
Негіздердің аталуы
Негіз дегеніміз – құрамына бір немесе бірнеше гидроксотоптармен байланысқан металл атомы кіретін күрделі заттар.
Негіздердің аталуы металдардың ауыспалы валенттілігімен түзілген негізін металл (ІІІ) гидроксиді, ал тұрақты валенттілігімен түзілген металл гидроксиді, металл негізі дейді.
225 слайд
Негіздер суда ерігіштігіне қарай суда еритін (сілтілер) және суда ерімейтін болып жіктеледі.
226 слайд
Қышқылдардың аталуы
Құрамында металл атомдармен орын алмастыруға бейім сутек атомдары, қышқыл қалдықтары бар қосылыстар.
Сумен әрекеттескенде катион ретінде тек сутек (Н+)немесе оксоний иондарын(Н3О+)түзетін заттар.
227 слайд
228 слайд
Қышқылдардың жіктелуі
229 слайд
Тұздардың аталуы
Тұздар дегеніміз – металл атомдарынан және қышқыл қалдықтарынан тұратын күрделі заттар.
Мысалдар: Аl2(SO4)3, Na3PO4, Сa(NO3)2.
230 слайд
231 слайд
Х кесте
заттардың химиялық қасиеттері
Басы
232 слайд
233 слайд
234 слайд
Оксидтердің химиялық қаситі
Төмендегі кестені пайдалансақ және ойға сақтасақ кез –келген оксидтердің химиялық қасиеттерінболжап-ақ айтуға болады.
235 слайд
Негіздердің химиялық қасиеті
236 слайд
Қышқылдардың химиялық қасиеті
237 слайд
Тұздардың химиялық қасиеті
238 слайд
Баршаңызға
сәттілік тілеймін!
Рабочие листы
к вашим урокам
Скачать
Химияны оқуға оқушылардың қызығушылығын арттыру мақсатында танымдық және дербес қабілеттерін дамыту
Қызығушылық деп оқушылардың бір нәрсеге зейін қоюға, кейбір заттар мен құбылысты танып білуге ұмтылуын айтамыз.Химияда оқушыларды қызықтырып,өзіне тартатын құбылыстар аз емес,тек соларды таба,тани білу керек.
Химияны оқып үйрену шашыранды деректер негізінде емес,себеп-салдары анықталған танымдық білім негізінде қалыптасуы керек,әсіресе заттың құрылысы мен қасиеттері арасындағы байланыстары ашылуы қажет.
Оқушылардың таным қабілеті дербес дамыса ғана нәтижелі болады, ынталылығы,саналы жауапкершілігі қалыптасқан жағдайда болуы керек,проблемалық ахуалдарды біреудің көмегінсіз,өзі дербес шешкен жағдайда таным қызметі дами түседі.Дербестік негізі оқушының өз бетінше оқулықпен, анықтамалық әдебиеттермен,сөздіктермен,энциклопедиялармен, сол тәрізді оқу құралдарымен жұмыс істей білуіне тікелей байланысты.
Бейорганикалық және органикалық дүниедегі даму туралы ілім химиядан сабақ беруде көрініс табуы тиіс,ол заттар мен құбылыстардың өзара байланысы және тәуелділігі жөніндегі ілім тәрізді мектеп бағдарламасындағы химия курсының өн бойы қамтуы керек.
Жоғарыдағы мәселеге байланысты 8 сынып оқушыларын химияны оқуды жеңілдетіп, алған білімін тиянықты ету үшін Жұбайбек Жұмаханұлының “ХИМИЯ ҚАҚПАСЫ” оқулығына сүйеніп оқыту.
Негізгі міндеттеріне оқушылардың “Химия қақпасына” сүйене отырып, элементтердің қалай аталатынын, таңбалануы, бос күйіндегі агрегаттық күйін, табиғатта таралуы, мөлшерін, металдардың белсенділігін және бейметалдардың қасиетін, элементтердің валенттілігін үйрене отырып, формула құру оларды атау, реакция теңдеуін құру ,теңестіру қасиеттерін үйренуі кіреді.
«Химия қақпасының» маңызы және негізгі ерекшелігі- химияны оқуға үнемі есте сақтайтын білім қорын жасайды. Химия қақпасы – химиядан жасалған кестелердің қақпа бейнесіне біріктірген жүйе. Оның әр кестесі еске жеңіл сақталатындығы.
«ХИМИЯ ҚАҚПАСЫ» 30 дан астам кестелер жүйеленіп,қақпа бейнесі түрінде біріктірілген. Жалпы онда қосымща ретінде ғалымдар туралы қысқаша мағлұматтар, 8 өлең,6 диалог берілген.
I. Химиялық элементтерді атау мен таңбалау.
II. Бос күйіндегі элементтердің агрегаттық топтары.
III. Химиялық элементтердің Жер қыртысындағы массалық пайызбен алынған үлестері
IV. Химиялық элементтердің жарық спектрі
V. Элементтердің жіктелуі бойынша қасиеттері
VI. Элементтердің салыстырмалы атомдық массасы
VII. Элементтердің валенттігі
VIII. Химиялық элементтердің күрделі қосылыстарының формулаларын құрастыру
IX. Химиялық элементтер қосылыстарының атаулары
X. Химиялық элементтердің күрделі қосылыстарының химиялық қасиеттері.
9-10 сынып оқушыларын «Сатылай кешенді талдау және деңгейлеп, саралап оқыту»технологиясын қолдана отырып үйрету.
Деңгейлеп оқыту технологиясының мақсаты- әрбір оқушының өзінің даму деңгейіне байланысты оқу материалын меңгеруін қамтамасыз ету.Деңгейлеп оқыту түрі көбінесе 10 сынып оқушыларымен жұмыс жасағанда маңызы байқалып отырады. Себебі,жеке тұлғаға бағдарлап оқытуда дифференциялау мәселесі маңызды. Мұнда оқытуды әр оқушыға арнап жеке жоспар түрінде жүргізу емес, атап айтқанда, дифференциялауды ұстаным ретінде қарастыру. Яғни, оқушының жекелей айырмашылығын ескеріп оқыту үрдісін айтады.Сонымен қатар, оқушылардың жеке ерекшеліктерін өз сыныбындағы оқу әрекетінде ескеруді айтады. Ал екінші бір түрі –әр түрлі деңгейде оқыту мақсатында оқушыларды арнайы оқу тобына біріктіреді. Оқушыларды әр пәнге қабілетіне қарай бөледі, мысалы,математика,биология немесе химия және т.б сонымен қатар, суретке ,шахматқа, спортқа және музыкаға қабілетіне қарай оқушыларды жеке бағдарлама бойынша оқытады. (Факультатив)
Сатылай кешенді талдау технологиясы (СКТ)- оқушылардың қызығуы,ынтасын қалыптастыру.Сатылай кешенді талдау арқылы тірек-сызбанұсқаларды пайдалана отырып,оқушылардың өз бетінше жұмыс істеуге жұмылдыру,логикалық ойлау , танымдық қабілетін дамыту. Негізгі бөлімі ретінде: әрбір элементке анықтама,элементті тану,тарихы, табиғатта таралуы, алу жолдары,қасиеттері,оны жан-жақты түрлендіру,амалдау,мәнін табу және қолданылуы, қорытындысы қарастырылады.Және сабақты ретімен жүріп,бір жүйеге келтіру оқушы мен оқытушы арасында білім дағдысын қалыптастыру.
11 сынып оқушыларын «Проблемалық оқыту технологиясын» қолдана отырып оқыту.
Оқу үрдісін дұрыс қолданған жағдайда ғана оқушылардың пәнге қызығушылығын, ой өрісін тереңірек дамытуға және алған білімдерін іс жүзінде қолдана білуіне мүмкіндік туады.Проблемалық оқыту әдісі түрлі сұрақтар туғыза отырып оқушылар алдында проблемалық жағдайлар жасалады. Себебі, оқушылардың өздерін іздендіру арқылы оқушының өзінің ойлау қабілеті дамып, білім сапасы артады. Сабақ барысында кейбір оқушылар жауаптарын ойланбай айтады.Сондықтан оқушылардың тыңдау қабілеттеріне жауапты өздігінен құрастыруына проблемалық жағдайлар туғызатын сұрақтарға өз түсінігі бойынша ойын айтуға көп көңіл бөлінеді.
Қорыта келе, Жаратылыстану-математикалық білім берудегі инновациялық технологиялардың пайдалану тиімділігі – Тұлғаға бағытталған білім оның жан-жақты дамуына ықпал ете отырып ,қазіргі оқыту жүйесіндегі жаңаша мазмұн-жас ұрпақтың әлемдік сапа деңгейіндегі білім, білік негіздерін меңгеруінің басты нысаны болуы тиіс деп білемін.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1.Аханбаев К.Жалпы және органикалық химия. «Санат» 1999ж
2. БірімжановБ.А Жалпы химия оқулық -2 басылуы «Ана тілі» 1992ж
3.Нұғыманұлы И. Химияны оқыту әдістемесі. Алматы, «Рауан» 1993ж
4. «Химия анықтамалығы» журналы №3 2009ж
6 663 978 материалов в базе
Настоящий материал опубликован пользователем Иманбаева Баян Есиркеповна. Инфоурок является информационным посредником и предоставляет пользователям возможность размещать на сайте методические материалы. Всю ответственность за опубликованные материалы, содержащиеся в них сведения, а также за соблюдение авторских прав несут пользователи, загрузившие материал на сайт
Если Вы считаете, что материал нарушает авторские права либо по каким-то другим причинам должен быть удален с сайта, Вы можете оставить жалобу на материал.
Удалить материал
Ваша скидка на курсы
40%
Курс повышения квалификации
72/108 ч.
Курс повышения квалификации
72 ч.
Курс профессиональной переподготовки
500/1000 ч.
Мини-курс
3 ч.
Мини-курс
3 ч.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.