ҘАЗАҘСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Ғ.Т.Сұлтанова, З.Қ.Сатқаева

ЖАҢАША ОҚЫТУ –

ЗАМАН ТАЛАБЫ

Жас маманға арналған көмекші құрал

Алматы, 2010

1

ББК ??? С ??

Кмекші құрал Қ.Дүтбаева атындағы Атырау гуманитарлық колледжінің әдістемелік кеңесінде мақұлданып, баспаға ұсынылды

Пікір жазғандар:

                                   тешева Б.Қ.  – п.ғ.к.

                                 Қоңырбаева С.С. – п.ғ.к.

Құрастырушылардан:

Бұл құралда жаңаша оқытудың мәні мен мазмұны, озық тәжірибелі мұғалімдердің үлгі сабақтары, сондай-ақ, біздің колледж студенттерінің шығармашылық (дипломдық, курстық, зерттеушілік, эксперименттік) жұмыстарын және практика барысында ткізген, жинақталған сабақ үлгілерін ғылыми теориямен байланыстыра отырып, құрастырып, жас мамандарға кмекші құрал ретінде ұсынуды жн крдік.

Сұлтанова Ғ.Т., Сатқаева З.Қ.

С 89 Жаңаша оқыту – заман талабы. – Алматы. «Педагогикалық шеберлік» оқу-әдістемелік орталығы, 2010 ж., -??? бет.

ISBN ???

Кмекші құралда болашақ педагог мамандарды даярлау үшін жаңаша оқытудың бүгінгі күн талабына сай үлгісі, мазмұны, білім беру мен оқытудағы жаңа инновациялық технологиялар туралы түсінік, оларды пайдалана отырып берілетін сабақ үдерісі, жас маманның шәкірттермен тығыз байланыс орнату мүмкіндіктері қарастырылған.

Студенттердің збетінше ізденулері мен шығармашылық жұмыстарынан материалдар келтірілген.

Құрал студенттерге ғана емес, ізденетін барлық педагог-мамандарға кмекші бола алады.

ББК 88.8я73 ISBN ???

© Cұлтанова Ғ.Т., Сатқаева З.Қ., 2010

ЖАС МАМАНҒА!

«Егер, Сіз өзі         ізге лайыты мамандыты сәтімен іздеп тапса   ыз, оан жан-тәні          ізді салса          ыз, онда баыт сізді өзі іздеп табады».

К.Д. Ушинский

 

Бастауыш саты – білім, дағды, іскерліктің қалыптасуына бастама. Келешекте жалпы білім алу мен кез келген арнаулы мамандықтарға талпынудың іргетасы осы бастауышта сыныптарда қаланбақ. Сондықтан, оның сипаты мен мазмұны, оқытудың әдістері мен формалары қазіргі жағдайда жан-жақты талданып отыр. 4йткені, баланың жеке бас қасиеттері, оның адамгершілігінің, белсенділігінің қалыптасуы мектепке дейінгі тәрбие мен бастауыш сыныптарда жүзеге аспақ. Оқушының рухани күш-қуаты мен ерік-жігерінің, шығармашылық қабілетінің, жалпы мүмкіндіктерінің ашылар кезі. Бастауыш мектептің негізгі міндеті жеке тұлғаны дамытып, оның алғашқы қалыптасуын қамтамасыз ету, білімге деген сенімін нығайту, іскерлігі мен дүниетанымын қалыптастыру, оқуға деген қызығушылығын оятып, ынтасын арттыру болып табылады. Ендеше, осы міндеттерді жүзеге асыратын басты тұлға – ҰСТАЗ. Тек мықты ұстаз ғана осындай ауыр жүкті алып жүре алады.

Халқымыз әрқашан да ұстаз мәртебесін ктеріп, аса жоғары қастерлеп, бағалаған. Абай: «Ұстаздық еткен жалықпас, үйретуден балаға», «...Адамның адамшылығы жақсы ұстаздан болады» десе, чех педагогі Я.А. Коменский: «Мұғалім – мәңгі нұрдың қызметшісі, ол барлық ой мен қимыл әрекетіне ақылдың дәнін сеуіп, нұр құятын тынымсыз жалын иесі» деп ұстаздар қауымын жоғары бағалаған. Ол оқушы бойына ұлттық мінез-құлық, адамгершілік, сыпайылық пен кішіпейілділік қасиеттерін қалыптастыруға, баланың жан дүниесін рухани қазыналармен байытуға, з халқының әдет-ғұрпын, салтдәстүрін меңгертуге тиіс.

2                                                                                                                                                                                                                                        3

Мектеп табалдырығын аттаған жас бала ертеңгі ел тұтқасы десек, оларды парасатты, саналы азамат етіп тәрбиелеу – әрбір ұстаздың борышы. Алдыңғы қатарлы тәжірибені жетілдіре отырып, оқу үдерісіне жаңа әдіс-тәсілдерді, оқытудың жаңа технологияларын енгізіп, оқушылардың жалпы дамуын қамтамасыз етуі керек. Бала жаны жаңалыққа құмар, білмегенін білгісі келіп, белгісіз нәрсені ашуға тырысатын болғандықтан, бастауыш сынып мұғалімі олардың осы талпынысын дамытуға кңіл блуі тиіс. Оқушылардың сүйіспеншілігін арттыру мақсатында сабақ барысында тиімді әдіс-тәсілдерді енгізіп, оны ұйымдастыру жолдарын түрлендіріп отыру, мұғалімнің басты міндеті екені белгілі. Мұндай жағдайда мұғалімнің шеберлігі, ұйымдастырушылық қабілеті үлкен рл атқарады.

%р мұғалімнің алдында т&мендегідей сұрақтар тұрады:

Мен не үшін, оқытып, тәрбие беремін?

Осы сауалдарға болашақ мұғалім-студенттер шамамен былайша жауаптар береді:

-  әр баланың жеке тұлға болып қалыптасуы үшін;

-  әрбір шәкірттің сауатты болуы үшін;

-  әрбір оқушы терең білім алу үшін;

-  әр оқушыны ертеңіміз, еліміздің болашағы үшін оқытамын.

«Кімді үйретемін?» деген сауалға: алдымыздағы мақсат әрбір шәкіртті үйрету. Табиғи заңдылық бойынша үйреткенді олардың толық үйреніп алуы әр деңгейде болуы мүмкін. Дегенмен, оқушылардың білімді меңгеруінің нақты деңгейлері белгіленген. Бұл жолда біз бар күшімізді салып, қолайлы әдістерді пайдалануымыз керек. Себебі: білімсіз, тәрбиесіз адам қашанда қоғам дамуына, адамзаттың ркендеуіне кедергісін келтіретіні тарихтан да, бүгінгі күннің кріністерінде де айқын. Сол себепті де алдымызға келген әрбір шәкіртке сапалы білім мен тәрбие беру міндетіміз.

Бүгінгі біз тәрбиелеген рухани байлыққа құштар, білімге ықыласты шәкірттеріміз еліміздің ертеңін биіктен крсететін азамат болатынына сенеміз.

Қалай оқытамын?

Eрбір ұстаз – оқушыны жан-жақты зерттейтін ерекше тұлға. Білім беретін оқушыларын ұстаз: психолог ретінде, дәрігер ретінде, педагог ретінде, тәрбиеші ретінде, ата-ана ретінде, дос ретінде жан-жақты зерттеп білуге тиісті. Мұндай зерттеулер мұғалімнің тәрбие мен білім беру әрекетінің әдісін айқындап береді. Ұстаз қандай әдісті қолданса да оқушының есінде қалатын білім мен саналы тәрбие беру.

Нәтижесі қандай болмақ?

Ұстаздық мамандықтың ерекшелігі, оның нәтижесінің ұзақ жылдардан соң крінуінде.

Бүгінгі күн талабы скелең ұрпақтың бойындағы рухани байлығы мен мәдениеттілігін, еркін ойлау қабілеті мен шығармашылығын, кәсіби біліктілігі мен білімділігін жоғары қояды. Оған тек жас шыбықтай жайқалып сіп келе жатқан скелең ұрпақтың бойына шынайылық пен қайырымдылық, сенім мен сүйіспеншілік сияқты абзал қасиеттерді сіңіріп, табиғатпен, қоршаған ортамен зара үйлесім орнықтырған жағдайда ғана қол жеткізе аламыз..

4                                                                                                                                                                                                                                        5

Сол үшін де ұстаздық еңбек тзімділік пен табандылықты талап етеді. Бірнеше жылдан кейін біз тәрбиелеген, оқытқан, білім берген оқушымыз парасатты, білімді, маманқызметкер, үлгілі шаңырақ иесі, елге елеулі, жанашыр, ұйымдастырушылығымен әулетке ақылшы, азамат болып шықса, бұл ретте біздің де үлесіміздің болғаны...

ЖАҢАША ОҚЫТУ – ЗАМАН ТАЛАБЫ

Жас маман! Артық етпес білгенің...

Мұғалімдер екі категорияға блінеді:

Таптаурынмен жүрушілер (дәстүрлі жолдан ауытқымайтындар)

4зінің жұмысының түпкі тамырына үңіле бермейді. Дәстүрлі, бұрыннан келе жатқан ізбен жүреді. Мұндай «ұйықтап» жүрген мұғалімді ояту қиын. Олар үшін педагогика ғылымы згермейді.

Саналы, ізденімпаз, шығармашыл мұғалім – құзыретті.

Ол ғылыми теорияларды қабілет тұрғысынан меңгерген. Оның ісәрекеті технологияға негізделеді. 4з жұмысын басқарып, тексерусізақ сапалы орындайды. Мұндай мұғалімге педагогика – әрі ғылым, әрі нер.

Кәсіби құзыреттіліктің сипаттамасын:

-      шебер мұғалімнің,

-      жаңашыл мұғалімнің, - зерттеуші мұғалімнің,

-      кәсіби дәрежесіне ктерілген мұғалімдердің жиынтық образы ретінде қарастырады.

Шебер мұғалім ғылым мен тәжірибеге белгілі әдіс-тәсілдердің үлгілерін жоғары деңгейде меңгерген. Қалыптан тыс педагогикалық міндеттерді шеше алады. Оқушылардың дамуын ескеруге талпынады. Тұрақты жоғары тиімділікті крсетеді. Басқа мұғалімдерге з тәжірибесін таныта алады.

Жаңашыл мұғалім тұтас ұжымды педагогикалық жүйелер немесе жеке тапқыр тәсілдер таба, қолдана біледі. Шығармашылық крсете алады. Еңбектің негізгі нәтижесі ретінде оқушылардың психологиялық дамуына бағыт ұстайды. Жаңалықты іздеуде тиімділік крсетеді.

Зерттеуші мұғалім зінің тапқырлығы арқасында проблеманың мәнділігін зерттеп, оған баға беруге ұмтылады, басқа мұғалімдердің жаңа идеяларының тиімділігіне баға береді.

Кәсібилік деңгейіндегі мұғалім психикалық жағынан зін-зі дамытуға ұмтылады. Жаңаны іздеуде «оқушыдан» әрі қарай жүріп, оқушы үшін оны жүзеге асырады. Зерттеушіге тән ерекшеліктері бар, жаңаның жаңашылдығын анықтай алады.

Шығармашыл мұғалім үшін біреудің тәжірибесін қайталағаннан грі, з жаңалықтарын, білгендері мен түйгендерін басқаларға ұсына алуда шығармашылық бағытта болуының мәні зор. Тек сонда ғана ол з оқушыларының дамуына қол жеткізіп, зінің кәсіп иесі ретіндегі ішкі сұраныстарына жауап бере алады.

Педагогикалық шеберлік

 Кәсіби шеберліктің шыңына шығу туралы ғылым «акмеология» грек тілінен аударғанда «шың», «биіктік» деген мағынаны береді. Демек, акмеология – шыңға жету туралы ғылым, кемел адамның дамуы мен мірлік әрекеті барысындағы биіктерге шығуы туралы ілім. Акмеологияда адам зін-зі дамыту мен шығармашылыққа қабілетті зінің мірі мен кәсіби әрекетін ұйымдастыра алатын з әрекетінің субъектісі ретінде қарастырылады.

БІЛІМ БЕРУ ПАРАДИГМАЛАРЫНЫҢ                   СИПАТТАМАЛАРЫ

6                                                                                                                                                                                                                                        7

Болашақ құзыретті мұғалім қалыптастыруда педагогикалық технологиялардың р&лі

	КЛАССИКАЛЫҚ ПАРАДИГМА	ЖАҢА ПАРАДИГМА
1	Білім берудің негізгі міндеті – скелең ұрпақты дайындау	Білім берудің негізгі міндеті – жеке тұлғаның дамуы мен зінзі жүзеге асыру мүмкіндігін қамтамасыз ету
2	Адам – қарапайым жүйе	Адам – күрделі жүйе
3	Білім – ткен шақ тәжірибесі («еске алу мектебі»)	Білім – болашаққа бағдар («ойріс мектебі»)
4	Білім беру – білім, білік, дағдылардың белгілі үлгілерін оқушыға беру	Білім беру – адам з санасында әлем бейнесін жасауды пәндік, әлеуметтік, рухани мәдениетпен ұштастыруы
5	Оқушы – педагогикалық ықпал ету объектісі	Оқушы – танымдық ісәрекеттің субъектісі
6	Субъект – объектілік, педагог пен оқушының монологтық қатынасы	Субъект-субъектілік, педагог пен оқушының диалогтық қарым- қатынасы
7	Оқушының «жауап беруші- лік», репродуктивті іс-әрекеті	Оқушының белсенді, шығармашылық іс-әрекеті

«Инновация» деген сз латынның «novus» жаңалық және «in» енгізу деген сзінен шыққан, ал оның қазақша аудармасы «жанару, жаналық, згеру» деген мағынаны білдіреді. Т.И. Шамова, П.И. Третьяковалардың еңбегінде «Инновация дегеніміз – жаңа мазмұнды ұйымдастыру, ал жаңалық енгізу, тек қана жаңалық енгізу, ұйымдастыру, яғни инновация үдерісі мазмұнды дамытуды, жаңаны ұйымдастыруды, қалыптастыруды анықтайды, ал «жаңаша» деп жаңаның мазмұны, оны енгізудің әдіс-тәсілі мен технологиясын қамтитын құбылысты түсінеміз» делінген.

Энциклопедиялық сздіктерде «инновация» әртүрлі анықталады. Үлкен энциклопедиялық сздікте бұл ұғым «жаңаша білім беру» деп түсіндіріледі.

Зерттеулер бойынша, «инновация» педагогикалық категорияға жатады және мектептегі құбылысқа тың жаңалық: жаңа бағдарламаны, оқу жоспарын әдіс-тәсілдерді оқу және тәрбие жұмыстарына енгізу болып табылады.

Қазіргі кезде бүкіл әлемде жүргізіліп жатқан ізгілендіру үдерістері қоғамның білім беру мекемелеріне қойылатын жаңа талаптарды анықтауда. Техникалық прогресс пен ғылыми ақпарат клемнің ұлғая түсуі, мектептегі білім беру мазмұнын қайта құру және оқутәрбие орындарының іс-әрекет қағидаларын қайта қарау, мұның бәрі мұғалімнің кәсіби біліктілігі мен тұлғасына, бүкіл педагогикалық үдерістің тұлғалық бағдарлануына қойылатын талаптардың сзсіз арта түсуіне алып келеді. Бүгінгі таңда мектептің оқу үдерісін жетілдіру үшін инновациялық білім беру технологияларын пайдаланудың тиімділігін мірдің зі дәлелдеп отыр.

Білім берудегі инновациялар – қоғамның тұрақты згеріп отыратын мұқтаждықтарына сәйкес, оның дамуының қажетті және табиғи шарты. Бір жағынан құндылықтардың сақталуына ықпал етсе, екінші жағынан, олар барлық екі нәрседен бас тартып, әлеуметтік қайта жасалымдардың негізін здері алады. Осыдан келіп, оқу үдерісін қазіргі деңгейде жүргізуге талпынғандарға арналған ерекше талаптар туындайды.

Инновациялық іс-әрекет – дәстүрлі іс-әрекеттен түбірлі түрде ерекшеленіп тұратын индивид қызметінің негізгі түрлерінің бірі. Ол барлық уақытта қарама-қайшылықтар болған жағдайда іске асырылады.

Білім берудегі инновациялар арнайы жобаланған, әзірленген немесе педагогикалық бастама ретінде кездейсоқ ашылған жаңалықтар болып табылады.   

ОҚЫТУ ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ МЕН                     ТЕХНОЛОГИЯЛАР

Оқыту барысында кем дегенде мазмұндық (нені оқыту), ісәрекеттік (қалай оқыту), ынталандырушылық (оқушылар әрекетін қалай белсенді етуге болады) және ұйымдастыру (оқушы мен мұғалім әрекетінің құрылымын қалай жасау керек) жағын бліп қарауға болады. Бұл компоненттердің әрқайсысына бірқатар тұжырымдар сәйкес келеді.

Мазмұндық жағына – мазмұнды қарым-қатынас, оқу материалын күрделендіру, оқу пәндерін кіріктіру, дидактикалық бірліктерді ірілендіру және т.б.

Іс-әрекеттік жағына – бағдарламалау тұжырымдамасы, проблемалық, интербелсенді оқыту, т.б.

Мотивациялық – оқуы барысын мотивациялық қамтамасыз ету тұжырымдамасы, танымдық қызығушылық қалыптастыру, т.б.

Ұйымдастыру – гуманитарлық педагогика идеялары, педагогикалық еңбектестік тұжырымдамасы, оқу пәніне «шому» (М.П. Щетинин), орталықтандырылған оқыту, т.б.

Осы тұжырымдамалардың бәрі з кезегінде технологиямен қамтамасыз етіледі. Мысалы, проблемалық оқыту тұжырымдамасы: проблемалы-сұхбаттасып оқыту, проблемалы-тапсырмалық, проблемалы-алгоритмдік, проблемалы-контекстік, проблемалы-модулдік, проблемалық-компьютерлік оқыту.

Интерактивтік оқыту технологиясы мен тұжырымдамасы интеракция (ағылш. Interaction - зара әсер, бір-біріне әсер ету) құбылысына негізделген. Оқыту барысынде жеке тұлғалар арасында танымдық қарым-қатынас орнап, оның субъектілерінің бәрі зара қатынасқа түседі. Eр оқушының жеке жұмысы мен оның жеке тұлғасын дамыту адамдардың бір-бірімен сйлесу және зара әрекеттесу барысында жүзеге асады.

8                                                                                                                                                                                                                                        9

Осы тұжырымдаманы жақтаушылардың ойынша, осындай жағдаяттардың жиі қолданылатыны және оның ыңғайлы түрі оқу ойындары болып табылады. М.В. Кларин, Ю.С. Тюнников және басқалар ойындардың білім беру мүмкіндіктерін зерттеген: ойындар педагогке оқытудың (білім, білік, дағды) қолданылуын, жаттығу мен ңделуін, әркімнің мүмкіндігін ескеруді, білім деңгейі әртүрлі оқушыларды ойынға тең дәрежеде қатыстыру нәтижелерін крсететін мүмкіндік береді. Сонымен қатар, ойындарда барынша эмоциялықтұлғалық әсер ету, коммуникативті біліктілік пен дағды қалыптастыру, қарым-қатынас құндылығы сияқты мүмкіндіктер бар. Сондықтан, оқу ойындарын қолдану мектеп оқушыларының даралық және тұлғалық сапаларын тәрбиелеуге қолайлы.

Интерактивтік оқыту технологиясы (ИОТ) деп – нәтижесінде оқу әрекеті барысында олардың зара ынталандырушылық, зияткерлік, эмоционалдық және басқа да жақтарынан жетістіктерге жетуді сезіну жағдаятын тудыра алатын, оқушыларға педагогикалық әсерлі танымдық қарым-қатынас құруға кепілдік беретін, мұғалім мен оқушының іс-әрекетін оқу ойындары түрінде ұйымдастыру тәсілдерін айтамыз.

Бүкіл оқыту барысында оның әртүрлі жақтарын қамтамасыз ететіндей бір мезетте бірнеше технология қолдану керектігіне мұғалім назар аударуы қажет. Нақты мірде бұл жағдай әрқашан іске аса бермейді. Неге десеңіз, мұғалім бір технологияны немесе оның бір крнекті элементін ғана практикада қолдануға бейім тұрады. Бұл жағдайда интербелсенді оқытудың бүтіндік ұстанымы бұзылады: бұл үдеріс әртүрлі технологиямен жан-жақты қамтылуды талап етеді, бүтін болғанда ғана технология педагогикалық тұрғыда әсерлі болады.

Педагогикалық технологияның мәні жайлы соңғы жылдарда белгілі болып келген кптеген анықтамалар бар.:

-            Технология – қандай да болсын істе, нерде қолданылатын тәсілдердің жиынтығы (орыс тілінің түсіндірме сздігі).

-            Технология – нер, шеберлік, ептілік, ңдеу тәсілдерінің жиынтығы, қалыпты згерту (В.М. Шепель).

-            Оқыту технологиясы – дидактикалық жүйесінің құрамдас блігі (М. Чашанов).

-            Педагогикалық технология – әлеуметтендіру мен оқытудың түрлерін үйлестіретін, тәрбиелеу амалдарын анықтайтын психологиялық-педагогикалық құрылымдардың жиынтығы (Б.Г. Лихачев).

-            Педагогикалық технология – оқу үдерісін іске асырудың мағыналы технологиясы (В.П. Беспалько).

-            Педагогикалық технология – оқытудың жоспарлы нәтижесі үдерісін суреттеу (И.П. Волков).

-            Педагогикалық технология – оқушы мен мұғалімнің толық жабдықталған шарттарын қамтамасыз ететін оқу үдерісін жобалау, ұйымдастыру және ткізу, сондай-ақ бірлескен педагогикалық ісқимылдарының жан-жақты ойластырылған моделі (В.М. Монахов).

-            Педагогикалық технология – педагогикалық мақсатқа жету үшін қолданылатын барлық жеке тұлғалық, құралдық, әдістемелік тәсілдерінің жүйелі жиынтығы мен ретінде жұмыс істеу (М.В. Кларин).

-            Педагогикалық технология – білім беру түрлерін оңтайландыруды зінің тапсырмасы ретінде қарастыратын техникалық және адами мүмкіндіктерді есепке ала отырып, зара бірлескен білімді меңгеру мен оқытудың барлық үдерісін анықтау, қолдау, құру тәсілдерінің жүйесі

(ЮНЕСКО).

В.П. Беспальконың анықтамасы бойынша «Педагогикалық технология дегеніміз, тәжірибеде жүзеге асырылатын белгілі бір педагогикалық жүйенің жобасы, педагогикалық жағдайларға сай қолданылатын әдіс-тәсілдер – оның құрамды блігі ғана. Педагогикалық жүйе ретінде ол оқушының жан-жақты қалыптасуына ықпал ететіндей оқытудың әдіс, құрал, үдерістерінің мақсатты жиынтығын қарастырады».

Б.Т. Лихачев педагогикалық технологияны түр, әдіс, амал, тәрбие құралдарының бірлігі негізінде арнайы іріктеліп алынған психологиялық-педагогикалық қондырғының жиынтығын қарастырады.

10                                                                                                                                                                                                                                    11

В.В. Воронов педагогикалық технология бұл тиімді оқыту жүйесін құрумен айналысатын жаңа бағыт деп есептейді. Жоғарыда аталған авторлардың пікірі бір-бірінен онша алшақтамағанымен, олар педагогикалық технологияның біршама әртүрлі белгілеріне назар аударуды ұсынады. Демек, педагогикалық технология – алдыңғы авторлардың барлық анықтамаларының мағынасын бойына сіңірген мағыналы қорытындысы (Г.К.Селевко). Қазіргі кезде оқытуда дәстүрлі және дәстүрлі емес жаңа, дамыта оқыту әдістері пайдалануда.

Сонымен, «Педагогикалық технология» деген түсінік «оқыту әдісінен» кеңірек екенін білдік. Технология – оқыту мақсатына, осы жүйенің меңгерілуіне қалай жету керек деген сұраққа жауап береді. Технология – алдын ала жоспарланған жүйені жүйелі іске асыруға бағытталған іс-әрекеттердің барысы және оның нәтижесіндегі крсеткіш.

Бірдей технология түрлі орындаушының қолында түрлі сипатта крінеді. Бұл жерде мұғалімнің педагогикалық шеберлігіне жеке тұлғалық қасиеттеріне, оқушылардың ерекшеліктеріне, олардың жалпы кңіл-күйіне, сыныптағы психологиялық ахуалға кңіл блу керек.

Білім беру үдерісінде 50-ден астам жаңа технология қолданады екен. Қазіргі күнде оқыту технологиялары бірнешеге блінеді:

1.   Дамыту технологиясы

2.   Тірек-сигнал технологиясы

3.   Модульдік оқыту технологиясы

4.   Ақпараттық технологиясы

5.   Ойын технологиясы

6.   Проблемалық оқыту технологиясы

7.   Компьютерлік оқыту технологиясы

8.   Деңгейлеп-саралап оқыту технологиясы (Оқытудың үш

лшемдік әдістемесі)

9.   Сыни тұрғыдан ойлауды дамыту технологиясы, т.б.

Кптеген педагогикалық инновациялардың ішінде қойылған мақсатқа лайығы:

-      «серіктестікте оқыту»;

-      жобалау әдісі;

-      әртүрлі деңгейде оқыту болып табылады.

Оқытудың басты идеясы – бірге оқи білуге үйрену және серіктестік қызмет. Оқыту ісінде педагогтар жаңа оқыту технологияларын, соның ішінде, әсіресе ойын технологиясын (іс-әрекет ойыны, рлдік ойын, пресс-конференция, т.б. қолданса тиімді. Оқушы з білімі мен тәжірибесін зерттеу әрекеттері арқылы: мәселелерге жауап іздеу, болжам жасау, тәжірибе жасау, одан түйін шығару, т.б. танымдық әрекет жасайды.

Білімді игеру ерік пен жігерге негізделген кездейсоқ үдерісте де арнайы ұйымдастырылған әрекеттерде де жүреді. Бала жаңа материалды тек жай ғана тыңдау, кру, сезіну арқылы емес, оқытудың субъекті ретінде білім алуға зіндік қажеттігі пайда болғанда ғана табысты игереді. Яғни, оқу материалының зектілігі, оқушының белсенділігі, оқытудың оқушы мірімен, еңбегімен ұштасуы табысқа әкеледі. Оқушы тұлғасын басты орынға қоя оқыту педагогикалық үдеріс субъектілердің зара қарым-қатынастарының мазмұнына негізделеді. Бұл үдеріске қатынасушылар «дайын білімді игеруші», «орындаушы емес», «шындықты танушы», «әрекетті жүзеге асырушы» болады. Сйтіп, оқушы мен мұғалім бір-бірімен ынтымақтастық, шығармашылық байланысқан әрекеттер жасайды. Психологиялық тұрғыдан жеке тұлғалық жағымды мінез-құлқы тәрбиеленеді, топтық іс-әрекеттің бір адамның іс-әрекетіне қарағанда, кп мүмкіншілігі бар екенін байқап, зін және зге адамдарды түсініп, құрметтей білуге үйренеді, серіктестік дағдысы қалыптасады.

4зін-зі дамытып оқыту тұлғаның қалыптасуының негізі болады. Білім жүйесінде үлкен салмақ оқушының зіне түседі. Ол әлемді тануға, белгісіздікті шешуге зі жауап іздейді, ал білімді әртүрлі жерден табуы мүмкін, шешімі де әртүрлі болады. Оқушы ғылыми ойлауға, оның әдіс-тәсілін білуге, ізденуге ұмтылады. Оған қазіргі электрондық оқулықтармен оқыту, ақпараттық оқыту, проблемалық оқытулар, қашықтықтан оқыту мүмкіндік береді. Сын тұрғысынан ойлау – те маңызды, күрделі құбылыс. Мұғалімнің ұйымдастыруымен оқушы ақпарат кздерінен сусындап, з түйгенін айтады. Мәселені талдау барысында бірлесіп, ұжымдасып ең ұтымды жауапты іздейді, з идеяларымен бліседі. Оқыту үдерісін технологияландыру білімді, кәсіби біліктілігі жоғары жастарды тәрбиелеуге қол жеткізетін жол. Тағы бір маңызды мәселе – бағалауға жаңаша кзқарас.

Педагогикалық жаңа технология – оқу-тәрбие үдерісінің шығармашылықпен, оқыту мен тәрбиенің тиімділігін, қамтамасыз ететін құрамдас блігі.

12                                                                                                                                                                                                                                    13

Жаңа технология – іс-әрекетке, оқыту барысында жүзеге асатын педагогикалық жүйенің жобасы. Педагогикалық технологияның мақсаты – жан-жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру. Технологияларды күнделікті сабақ үдерісінде пайдалану үшін әр мұғалім зінің алдында отырған оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай, зінің шеберлігіне қарай таңдап алады. Жаңа технологияны іске асыру үшін мұғалімнің шығармашылық ізденісі з мамандығына деген сүйіспеншілігі, белсенділігі, з шәкірттерін бағалауы ерекше орын алады.

Бастауыш сынып мұғалімі бағдарлама клемінде ғана білім беріп қоймай, пәндер арқылы баланың жан-жақты дамуын қамтамасыз ету керек. М.Н. Скаткин «Бастауыш сыныпта оқушыларға з беттерімен танымдық әрекеттерді шешуді, сабақ мазмұнында берілетін материалдарды шешуші мәселе ретінде ұсынуды құптайды. Сабақта берілетін білім мазмұнын жан-жақты ашу үшін оқушыларға тек соңғы нәтиже ғана айтылып қоймай, оның қалай жүзеге асатын жолдары түсіндірілуі тиіс» - дейді.

Оқыту технологиясын жетілдірудің психологиялық-педагогикалық бағыттары, негізгі ой тұжырымдары тмендегіше сипатталады:

-           есте сақтауғы негізделген, оқып білім алудан, бұрынғы меңгергендерді пайдалана отырып, ақыл-ойды дамытатын оқуға кшу;

-           білімнің статистикалық үлгісін ақыл-ой әрекетінің динамикасының құрылым жүйесіне кшу;

-           оқушыға орташа деңгейде білім беретін бағдарламадан жекелеп саралап оқыту бағдарламасына ту.

Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болуы мүмкін емес. Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің интеллектуалдық, кәсіптік адамгершілік, рухани адамзаттық және басқа да кптеген адами келбетінің қамтамасуына игі әсерін тигізеді, зін-зі дамытып, оқу-тәрбие үдерісін тиімді ұйымдастыруына кмектеседі.

Педагогикалық технологиялар туралы сз еткенде олардың «әдіс» ұғымымен қаншалықты байланысы бар, айырмашылығы қаншалықты екендігі жнінде мәселе туындайды. Б.А. Тұрғынбаева белгілі дидакттардың еңбектерін басшылыққа алып отырып, тмендегідей тұжырым жасап отыр

•           Педагогикалық технология әдістер жүйесінен тұрады.

•           Педагогикалық технологияда танымдық белсенділік, білім алуға деген ұмтылушылық оқушылардың тарапынан болады.

•           Педагогикалық технологиялар – оқытудың барлық деңгейінде, барлық пәндерде қолдануға болатын әмбебап құрал.

•           Педагогикалық технологиялар ақырғы нәтижеге жеткізеді .

Салыстыру критерийлері	%дістерге тән белгілері	Технологиялардың Белгілері
Мақсаттылық	Мақсат айқын емес	Айқын мақсат, ол  диагностикаланады
Тұжырымдамалық	Теория аяғына дейін және  терең  айқындалмаған	Терең айқындалған   теорияға негізделеді
Жүйелілік	Жоғары деңгейде емес	Мақсатты жобалау мен   қолдануда жүйелілік бар
Диагностикалануы	Тмен	Жоғары
Сапаға кепілдік	Жоғары емес	Тұрақты (жоғары)
Жаңалығы	Жаңалыққа негізделе бермейді	Ғылым мен техниканың жаңалығына негізделеді

Оқытудың педагогикалық технологиясы дегеніміз – педагогикалық жүйенің тәжірибеде іске асырылатын жобасы. Оқыту технологиясының негізгі белгісі – ғылыми заңдылықтарға негізделген жобалау үдерісі.

Технология – жобалаудың жемісі.

%дістеме – талданып, қорытындыланып, әдіскерлер арқылы таратылатын тәжірибе.

Педагогикалық технологиялардың кп түрлі болуына қарамастан, олардың іске асуының екі ғана жолы бар: 1) теориялық негізде орындалуы (Беспалько, Дьяченко) ;

2) тәжірибемен жүзеге асуы (Ильин, Шаталов, Лысенкова, т.с.с.) осы заманғы дидактикада әрқилы оқу технологиялары крініс беріп отыр. Олардың кп түрлі болу себебі: әр автор мен орындаушының педагогикалық үдеріске зінше жаңалық қосып, технологияға згеріс ендіріп баруымен байланысты.

Педагогикалық технологияның негізі:

•  әлеуметтік жаңашылдығы және жаңа педагогикалық ой;

•  ғылыми-педагогикалық, психологиялық, әлеуметтік ғылым;

•  озат тәжірибе;

•  ткен жылдар тәжірибесі, отандық, шетелдік тәжірибелерге негізделуі ;

14                                                                                                                                                                                                                                    15

•  халық педагогикасы (этнопедагогика ).

Педагогикалық технологиялар тмендегідей бағыттарға блінеді:

.	-	1.               2..               3. .!"         4.#.# $ %
.	&!- '                '	1.&% 2.   3.( '                                         "              ( –)   (") 4.&          ,                                              ' $    (/.  ")
	&   % '	1.0!  2.5.6       "               % ,         "   3.7.8"&9:;7 4.<5&= (>             ) 5.0'5<&= (@") 6.( !   '                 (B         " ) 7.<&= (#D) 8.(   9.G  (H",<$I )   10.= 11.K$L
9	<                                              M'-	1.N          '                               (=" ) 2. «0' » (( ) 3.<                                            (N") 4. -%-'     %      (/ "I)
9	$" ( )	1./ $O     ( % ) 2.P                            (@)

                                               3                         

16

  3.  

   4.  

9 7    '      1.5 '            (Q.B%R" )

   2.Q.&"       !' %

 

3.(!                

 

4.8.("

5.0                !!   (&    ")

6.5 %          

 

7.@              % % ( !")

9 =%                                                                        1.=%! 

(%!) '  (K!)

  2 .:                (0.0)

9< 1.< % (B          ")

  2.7             

  (S                      )

3.N $           ,<""

 

4.:

(>.5 "           )

T "                                                                       1.                %          

. (S,(% )

  2.:               "

(= $              %)

3.0       ((  ) 

4.         (K          " )

5.P                       (T")

                                                                                                                  

 

 

1. 7                                        <                                                 <   '  2

                                                                                                 O :

  '   2. P   -            8  (-         = '  3  :

M%                                            )                                                                                 , , 

17

3. =	= ( !   )
4.     M%	G (- )	G:  '  4   .

САБАҚ – ОҚЫТУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ           БІР ТҮРІ

Оқыту түрі адамзат қоғамының дамуымен бірге қалыптасты. Оқыту үдерісінің ең ертеде қалыптасқан түрі жеке оқыту болды. Келесі кезең жеке-топтық оқыту әдіс болды. ХVІІ ғасырдың басына қарай бұл оқыту түрлері қоғам қажеттілігін тей алмай қалды. Осы кезеңнен бастап алғашқы топтық оқыту әдіс қолданылып, ол қазіргі кездегі сыныпты-сабақтық жүйеге негіз болды. Сыныпты-сабақтық жүйенің авторы ретінде Я.А. Коменскийді атайды.

Оқытудың дәстүрлі технологиясы – сыныптық, сабақтық жүйе. Оқытудың дәстүрлі сыныптық-сабақтық жүйесі технологиясының ерекшеліктері:

•  бірдей жастағы оқушылар сыныпты құрайды және де осы құрамда оқу мерзімін аяқтайды;

•  сынып бірыңғай жалпыға ортақ жылдық жоспармен және бағдарламамен жұмыс жасайды;

Оқытуды ұйымдастырудың бұл түрінің сипаттамалары мынадай:

•  оқудың негізгі бірлігі сабақ;

•  оқушылар жастары бойынша сыныптарға блінеді;

•  мектептегі оқыту кезеңі;

•  сабаққа қатысу бәріне міндетті;

•  сабақ кестесі, үзіліс, каникул кезеңдері жыл бойын қамтиды;

•  сыныптағы барлық оқушылардың жұмыстары бір тақырып және бәріне ортақ бір жоспар бойынша жүзеге асырылады;

•  оқыту барысын мұғалім басқарады.

Бұл технологияның ежелгі түрі, ол бүгінгі таңда да кеңінен қолданылады. Оның мәні: «жаңаны игерту – бекіту – қадағалау – бағалау» бойынша оқу үдерісін жүргізу.   

Бұл оқытудың басты әдістері:

1)         крнекілік және онымен бірге жүретін түсіндіру;

2)         оқушының жетекші іс-әрекеттерінің түрі: тыңдау мен есте қалдыру ;

3)         басты талап және тиімділіктің негізгі крсеткішіне: игерілгендігі, қалтқысыз қайталап айтып беру, жаңғырту алынды.

 Ал, мұғалім қызметтері: түсіндіру, әрекеттерді крсету, бағалау, реттеу, түзету болды.

Сабақтың құрылымы мен типтерге б&лудің қазіргі заманғы үлгісі

Сабақ – мұғалімнің шығармашылығы. Тіпті бірыңғай технологияны қолданатын, бір тақырыпқа арналған сабақ әр ұстазда түрліше болып шығады. Кез келген сабақтың анық мақсаты болу керек. Сондықтан, қазіргі заманғы дидактикада сабақ түрлерін былай жіктелімдерге бледі:

-      жаңа сабақ ту;

-      дағды мен біліктілігін қалыптастыру және дамыту;

-      білімін, біліктілігін, дағдысын бекіту мен пайдалану;

-      оқыту және білімді жүйелеу;

-      білімін, біліктілігін, дағдысын бақылау және түзету;- кіріктірілген сабақ.

Мұғалім алдымен сабақта не істейтінін жоспарлайды, содан соң қалай және қандай әдіспен жүзеге асыратынын анықтайды. Сабақтың құрылымы мақсат пен мазмұн арқылы анықталады, кездейсоқ таңдалуы мүмкін емес.

Сабақ құрылымы

Қазіргі таңда ғылыми ақпарат ағымы те үлкен, оқыту уақыты шектеулі. Ең маңызды талаптардың бірі оқытудың әдістері мен тиімді мазмұнын табу болып саналады.

Сабақтың құрылымы дидактикалық мақсат негізінде құрылады, оқу материалының мазмұны, оқу іс-әрекетінің барысында жүзеге асырылатын интеллектуалдық және практикалық операция құрамына, психологиялық заңдылықтары мен жағдайына (сынып құрамына, дайындық деңгейіне, осал және күшті оқушылардың әсері т.б.) сәйкес құрылады.

18                                                                                                                                                                                                                                    19

Қандай да бір оқу материалының меңгерілу деңгейінің заңдылығына сәйкес мұғалім үйренудің қисынын, реттілігін құрады, ол оқытудың нақты әдістері мен амалдардың кптеген түрлерінің сан алуандылығымен байқалады.

Сабақтың ұтымды құрылымын қамтамасыз ететін:

•  оқытудың, тәрбие мен дамудың мақсатын кешенді жоспар-лау;

•  сабақ мазмұнының ішіндегі негізгісін және тақырыптың маңыздысын, нақтылығын блу;

•  материалдың млшерлігі және қайталау уақыты, жаңа мате-риалды оқу, үй тапсырмасын бекітудің мақсатқа лайықты реттілігін анықтау;

•  оқытудың ұтымды әдіс-тәсілдері, амалдарын таңдау;

•  оқушыларға жеке-дара және дифференциалды кзқарас;

•  оқытудың қажетті оқу-материалдық жағдайын қамтамасыз ету. 

Оқушылардың танымдылық іс-әрекетін белсенділігін арттыру:

•  оқушының оқу-танымдылық міндеттердің қабылдауы мен

түсінуі;

•  шешу жолдарының жоспарын құру;

•  міндеттің іс-жүзінде шешуі;

•  міндетті шешу үдерісін бақылау; • үлгіге сәйкес нәтижесін бағалау;

•  жинаған білімін одан әрі жетілдірудің міндеттерін айқындау.

Мұғалімге оқушыларға сабақ үстінде зіндік шығармашылықпен оқу іс-әрекетін ұйымдастыра білу қажет және оқытудың «белсенді» әдісін қолдана, меңгерілу үдерісіне бақылау жасау, ерекше қарымқатынасты ұйымдастыра, кптеген әдістемелік амалдарды қолдана отырып, жүзеге асыру қажет. 

САБАҚТЫҢ ТҮРЛЕРІ Ж%НЕ ОНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ

Түсіндіру сабақтары: жаңа, біріккен, панорамалық, зерттеу т.б.

Пысықтау сабақтары: бекіту, саяхат, семинар, қайталау, жарыс, конференция, талқылау т.б.

Сынау сабақтары: сынақ, диспут, ойын, сахналау, жұмбақ, т.б.

Жаңа сабақ – жаңа білім беру мақсатында.

Біріккен сабақ – жаңа білім мен ткенді және пәндер арасындағы байланысты крсету мақсатында.

Зерттеу сабағы – іздендіру мақсатында.

Панорамалық сабақ – сабақ элементтерінің крінісін іске асыру мақсатында.

Бекіту сабағы – білімді меңгеру деңгейін байқау.

Саяхат сабақ – танымдық қабілетін дамыту.

Семинар сабақ – оқушының білімін тереңдету.

Қайталау сабағы – пәндерден алған білімді толық қалыптастыру.

Жарыс сабақ – оқушылар ойларының жетіктігін байқау.

Конференция сабақ – іскерлігі мен танымдық белсенділігін қалыптастыру.

Сынақ сабақ – білім мен дағдысын бір жүйеге келтіру.

Диспут сабақ – білімі мен дағдысын қалыптастыру.

Ойын, жұмбақ – оқушылар зейінін дамыту.

Сахналау сабағы – оқушылар шығармашылығын дамыту.

Талқылау сабағы – ауызекі тілдегі, жұмыстағы жіберген қателерін арнайы талдау.

САБАҚ ЖОСПАРЫН ЖАСАУДАҒЫ ТАЛАПТАР

1.  Тақырыбы:

2.  Мақсаты:

а) дамытушылық

ә) тәрбиелік

б) жалпы білімділік

3.  Күнделікті жоспарды жасаудағы градация-күрделендіру.

а) ұйымдастыру кезеңі

ә) тіл дамыту

б) жаңа тақырыпты енгізу, сол бойынша жұмыс

в) бекіту

г) үй тапсырмасы (үйге берілген тапсырма, тілген сабақтың 30

пайызынан кп не аз болмауы керек)

20                                                                                                                                                                                                                                    21

д) балалардың жұмысын бағалау

4.  Дидактикалық принциптер:

1.  Жай және күрделі

2.  Жүйелілігі

3.  Белсенділігі

4.  Білімділігі

5.  Крнекілігі

6.  Қарым-қатынасты бағдары

7.  Даралап оқыту

8.  Ана тіліндегі оқытылуы

9.  Жеке-дара оқыту

Сабақ беру кезеңіндегі талаптар

1.     Тақырыпты жоспарлау

2.     Сабақ жоспары

3.     4з білімін ктеру жоспары

4.     Жаңа бағдарламаның мазмұнын меңгеру жоспары

5.     Сабақтың мақсатын айқындай білуі

6.     Сабақ мақсатына қарай мазмұндай білу қабілеті

7.     Түрлі әдіс қолдана білу қабілеті

8.     Бағдарлама бойынша тәжірибе жұмыстарының тілу барысы

9.     Сабаққа қызығушылығын тудыру қабілеті

10. Пәнаралық байланыс

11. Сабақ кезіндегі тәртібі

12. Мақсатына қарай бағалай білуі

13. Үлгермеушілік себебін анықтай білу қабілеті

14. Кабинет жабдықтарына қосқан үлесі

15. Крнекілікті пайдалана білу дәрежесі

Сабақтың құрылымдық сәттері

1.  Ұйымдастыру кезеңі – 2-3 мин.

2.  Үй тапсырмасын сұрау – 10-15 мин.

Eдістері: сұрақ-жауап, жазба жұмысы арқылы, әңгімелесу, жаттау, оқу, талдау, тест.

3.  Үй тапсырмасын пысықтау, қорыту – 1-2 мин.

4.  Жаңа сабаққа кіріспе – 1-2 мин.

5.  Жаңа сабақ – 15-20 мин.

Eдістері: әңгіме, баяндау, крнекі, техникалық құралдар, ткен тақырыппен байланыс т.б.

6.  Жаңа сабақты пысықтау, қорыту – 1-2 мин.

7.  Үй тапсырмасына даярлық – 2-3 мин.

Eдістері: сыныптағы жұмысқа ұқсас, талапқа сай 1/3 блік, түсіндіру, жас, жеке ерекшелікті ескеру.

8.  Үйге тапсырма беру.

САБАҚТЫҢ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУДЫҢ           НЕГІЗГІ ЖОЛДАРЫ

•            танымдылық, тәрбиелік және дамытушылық мақсатты қою мен шешу;

•            оқу үдерісінің қолайлылығы (оқушының жеке дара мүмкіндіктері мен қабілетін ескере отырып, оқытудың барлық кезеңдерінде ең қолайлы нұсқасын таңдау);

•            оқушылардың танымдылық қызығушылықтарын қалыптастыру мен ынталандыру;

•            оқытудың ынталандыру әдістері мен тәсілдерін қолдану;

•            оқушылардың зіндік іс-әрекетін ұйымдастыру;

•            жалпы және арнаулы білім, білік, дағды тұтастығын қалыптастыру;

•            қарама-қарсы байланыстың шапшаңдығын ұйымдастыру;

•            оқушы мен мұғалімнің қарым-қатынасының ынтымақтастығын қалыптастыру, жағымды психологиялық қолайлы ахуалды қамтамасыз ету.

Қазіргі сабаққа қойылатын талаптар

Сабақ сапасының негізгі критерийі – оқушылардың білімділігі, сабақтың мақсатына жету. Сабақтың нәтижелі болуының алғышарттарының бірі – мұғалімнің мәдениеті, жан-жақтылығы мен адамгершілігі. • Мақсаттылық:

a) жинақтылық,тәрбиелілік, дамытушылық;

ә) сәйкестілік (жеке оқушыны дамыту, оның мүмкіндіктерін ашу

мақсатында);

б) мазмұндық;

22                                                                                                                                                                                                                                    23

в) жас ерекшеліктеріне сай.

• Мазмұндық критерийі:

a) қағидаларға сүйену;

ә) маңыздылық;

б) құрылымның, мазмұнның қисындылығы.

• Eдістемелік критерийі:

a) мақсаттылық;

ә) мазмұндық;

б) мұғалімнің жеке басының мүмкіндігі;

в) оқушының мүмкіндігі;

г) жұмыс жағдайы;

ғ) қызметтің жаңаша ұйымдастырылуы.

• Оқушының іс-әрекетін ұйымдастыру критерийі:

a) тиімділік (жалпылама, топтық, жеке, жұппен);

ә) тәртіптілік, реттілік және бірқалыптылық;

б) мұғалімнің басқару қызметі;

в) ұжымды игеру.

• Оқу құралдар критерийі:

a) таңдау және тиімді пайдалану;

ә) сәйкестілік;

б) негізгіні айқындаушылық;

в) нәтижелілік критерийі;

г) білім мен біліктілік, шығармашылық тәжірибе жинақтау;

ғ) тәрбиелік, дамытушылық, білімділік жағынан алға жылжыту. 

•Сабақ мазмұнының халықтығы.

•Оқу материалының ғылымилығы.

•Сабақ барысында берілетін мәліметтерді айрықша тексеріп барып пайдалану. Материал сенімді, дәлелді болуы керек. Негізгі айтылар ой алдын ала саралану керек.

 •Сабақтың тәрбиелік мәні тмендегі тәрбие түрлерінің біреуін немесе бірнешеуін қамтиды. 1. Ақыл-ой тәрбиесі.

2.     Адамгершілік тәрбиесі:

а) ұлтжандылық;

ә) ұлтаралық қатынас сыйластығы;

б) мейірімділік, ізгілік, имандылық.

3.     Саяси-идеялық тәрбие.

4.     Еңбек тәрбиесі.

5.     Eсемдік тәрбиесі.

6.     Дене тәрбиесі.

7.     Құқық тәрбиесі.

8.     Экологиялық тәрбие.

9.     Экономикалық тәрбие.

10. Отбасы тәрбиесі.

• Сабаққа қойылатын дидактикалық талаптар:

Бұл талаптар негізгі сабақ жұмыстарында крсетіледі. Сабақ мерзімі, тақырыбы, білімділік, тәрбиелік, дамытушылық мақсат, крнекілік, қолданылатын әдістер жүйесі. 4ткен сабақпен байланыс, проблемалық жағдайларды шешу жолдары да крсетіледі.

• Сабаққа қойылатын психологиялық талаптар

Мұғалімнің зін-зі ұстауы, дұрыс кңіл-күйі, балалармен педагогтік этикаға сай қатынаста болуы.

• Сабаққа қойылатын гигиеналық талаптар.

Бұл балалардың шамасынан артық шаршамауы, сергіту минуты, ойын элементтерін дұрыс қолдану. Сынып блмесі, кабинеттердің, ойын алаңдарының талапқа сай болуы.

МҰҒАЛІМНІҢ САБАҚҚА ДАЙЫНДАЛУЫ

Мұғалімнің сабаққа дайындығы 2 блімнен тұрады: пәнді оқытуға жалпы дайындық және әрбір сабаққа дайындық.

Пәнді оқытуға жалпы дайындық оқу жоспарын, бағдарламасын оқып-үйреніп, күнтізбе-тақырыптық жоспар жасаудан және сабақтың материалдық-техникалық базасын – оқу блмесін, крнекі құралдар, ОТҚ, құрал-саймандарды, жабдықтарды, т.б. реттеуден тұрады (құралады). Бұл дайындық, әрине, оқу жылы басталмай тұрып жасалады.

24                                                                                                                                                                                                                                    25

Мұғалімнің әрбір сабаққа дайындығы – күрделі де жауапты жұмыс. Оқу материалының мазмұнын ойластыру дайындықтың алғашқы блігі болып табылады. Мұғалім бағдарламаның ткен, алдағы және одан кейінгі сабақтарға қатысты блігін, олардың арасындағы байланыс пен дәйектілікті орнату үшін талдау керек. Осы сабақта алдына қойып отырған нақты педагогикалық міндеттер мен мақсаттарды жақсылап ойластыру, сабаққа дайындықтың те маңызды блігі болып табылады.

Содан кейін оқулықтағы (немесе бірнеше) оқу материалының жазылуын: қандай тезистер мен негіздемелер берілгенін, материалдың оқушыларға түсінікті болуын, мысалдардың тақырыпқа сай болуын, тақырыптардың жүйелілігін мұқият оқып-үйрену қажет. Сұрақтар мен тапсырмалардың оқушыларға түсініктілігін, олардың орындалу жүйелілігін, маңызын талдаған жн. Еске түсерлік сұрақтарды танымдық сұрақтармен, үйреншікті тапсырмаларды ізденісті қажет ететін, келелі тапсырмаларға алмастыруы тиіс. Жеке және ұжымдық ойлану қызметін ұйымдастыруға ықпал ететін іскер ойынның элементтерін (немесе толығымен сценарийін), ндірістік жағдайлардан мысал келтіре отырып, сүйеніш білімнің белсенділігін арттыратын сұрақтарды ерекше ойланып, дайындауы қажет. Мұғалім сабақ үстінде оқушылардың дүниетанымының, білімге құштарлығының, қисынды ойлауларының азаматтық тұрғыдан қалыптасуы – тәрбиелеуге те кп кңіл блуі керек.

Оқу материалдарын талдау қорытындысында туындайтын сабақтың мақсаттары, мұғалімге оқу әдісін, мұғалім мен оқушының іс-әрекетінің түрін оқыту әдістері, олардың ең қолайлы түрін таңдау «Арнаулы орта білім» журналының 1990 жылғы №4 санында жарияланған ғалым П.Б. Олейниктің мақаласында кеңінен қамтылған.

Сабаққа дайындық негізгі оқулықпен танысып қоюмен шектелмеуі тиіс. Мұғалім материалды білуі, кеңінен, тереңінен түсінуі қажет. Бұл оған сабақты басқаруға, материалды оқулықтағыдан басқаша түсіндіруге, оқушылардың танымдық және ақыл қабілеттерін белсенді етіп, з беттерімен шығармашылық жұмыс істеуге үйретуге, тапсырманы ілгерілеу әдісімен беруге мүмкіндік береді. Ал бұл з кезегінде сабақта қолданылған әдістемелердің нәтижелілігі туралы тұжырымдауға мүмкіндік береді.

Мұғалімнің шеберлігі, біріншіден, сабаққа дайындығы мен жаңашыл әріптестерінің тәжірибесін пайдалана алуымен тікелей байланысты. Ол үнемі және мақсатты түрде з білімін, з тәжірибесін жұмыстың жаңа тәсілдерімен толықтырып отыруы керек.

Мұғалімнің сабаққа дайындалуы, педагогикалық еңбегін Ю.А. Львова нақты сипаттап крсеткен. Ол мұғалімнің сабаққа дайындалуына кмектесетін, педагогтың шығармашылық жұмысын ұйымдастыратын ұтымды ұсыныстар жасады:

1.         Бағдарламаның осы сабаққа қатысты блімін ұғына оқы.

2.         Осы блімнің материалдарын, тақырыптарын, сұрақтарын оқып біл.

3.         Осы сабақта неге жетуім қажет деген сұраққа жауап бере отырып, сабақ мақсатын жаз.

4.         Осы топтық ұжымды кз алдына елестетіп, жеке оқушыларды еске ал. Олардың психологиясын ойша еске түсіріп, педагогикалық түрлену нерін қолдана отырып, олардың алға қойған мақсатқа жету жолдарын белгілеуге тырыс.

5.         Осы материалға лайық және осы оқушыларға тиімді әдістемелік тәсілді таңдап ал.

6.         Таңдалған әдісті з мүмкіншілігіңмен салыстыр, сабақтағы з іс-әрекетіңді ойша салмақта.

7.         Сабақ құрылымын ойластырып, «тапқаныңның» барлығын жоспар-конспектіге жаз.

8.         Крнекі және оқу құралдарын дайындап, тексеріп, реттеп, әзірлеп қоюды ұмытпа, құрал-жабдықтарды, есептеу техникаларының дұрыстығын жұмыс үстінде тексер. Крнекі құралдарды крсету тәртібін ойластыр.

9.         Қойылған мақсатқа жетуге кмектесетін крнекіліктерді кзбен шолу құралдарын ғана қолдану қажет. Егер олар кп болса, оқушылардың назары соған ауады.

10.      Жоспардың негізгі тұстарын (оқу материалының) қайтала.11. 4зіңнен сұра: «Сен сабаққа дайынсың ба?»

Бұл ұсыныстардағы педагогикалық іс-әрекеттер тиімді, йткені осылардан сабақ туындайды, сабақты ойластырудың үлкен шығармашылық еңбек екендігі айқындалады. Ал сабақтың тиімділігі мен нәтижелілігі осыған байланысты.

Сабақ – логикалық аяқталған, толық, шектеулі бағандармен негізделіп қамтылған оқу-тәрбие үдерісі. Оның құрамында күрделі тығыз байланыста оқу үдерісінің негізгі элементтері қамтылған: мақсат, міндет, мазмұны, әдісі, тәсілі, түрі, оқушы мен оқу арасындағы ісәрекеттің байланысы.

26                                                                                                                                                                                                                                    27

Сабақ з алдына мұғалімнің шеберлігінің айқын крінісі болғанымен, бір жағынан оқытудың психологиялық-педагогикалық заңдылықтарына, екінші жағынан білім беру стандартының қоятын талаптарына негізделген. 

Оқу үдерісінің жалпы заңдылықтары:

1.        Мақсат қою қоғамның қажеттілігі мен даму деңгейіне, білім үдерісіне қоятын талаптарына, тұлғаны тәрбиелеу мен оқытуға тікелей байланысты.

2.        Мазмұнын айқындау оқытудың мақсаты мен міндеттеріне, оқушының жас ерекшелік және жеке-дара қабілеттеріне, оқытудың теориялық және практикалық даму деңгейіне байланысты.

3.        Eдістерді таңдау оқытудың міндеттері мен мазмұнына, оқушылардың нақты оқу мүмкіндіктері мен оларды қолдануына байланысты.

4.        Оқу үдерісін ұйымдастыру түрі оқытудың мақсаты, мазмұны мен әдістеріне байланысты.

5.        Оқушылардың оқу іс-әрекетіндегі белсенділігі оқушылардың бойында ішкі танымдылық түрткілердің және сыртқы ынталардың (қоғамдық, экономикалық, педагогикалық) қамтылуымен тығыз байланысты.

6.        Оқу үдерісінің тиімділігі барлық заңдылықтардың зара байланысы мен ұйымдастырылу жағдайына тәуелді.

Оқу үдерісінің жекелеген заңдылықтары:

•           дидактикалық з құрамына үдерістің мазмұнды-процессуалдық сипаттамасын (мазмұны, тәсілдері, түрі, әдісі, формасы, т.б.) қамтиды;

•           гносеологиялық – мұғалімнің басшылығымен оқушының қоршаған ортаның нақтылығын, табиғаттың, қоғамның және зізін факторлары мен заңдылықтарын тану аспектілерін айқындау.

•           психикалық – оқушының оқу үдерісінің барысындағы айрықша ішкі психикалық (танымдылық) іс-әрекетіне қатысты.

•           кибернетикалық – оқу үдерісіндегі барлық байланыстың санқырлығын, ақпараттық ағымының таралуын, ақпаратты меңгеруін басқаруды бейнелейді.

•           әлеуметтік – жалпы үдеріске қатысушылардың (оқушы мен оқушы арасындағы зара қатынас, бағыттылық, оқудың әлеуметтік маңыздылығы т.б.) қарым-қатынасын қамтиды.

•           ұйымдастырушылық – оқу үдерісін интеллектуалдық еңбек (оқу мен оқытушылық еңбекті ұйымдастыру, олардың материалдықтехникалық жабдықталуы, ынталандырылу, німділік, т.б.) негізінде айқындайды.

Оқыту заңдылықтарын білу оқу үдерісін әртүрлі нақты жағдайларда қолайлы құруға мүмкіндігін береді.

САБАҚ ТАЛДАУ ТҮРЛЕРІ МЕН ТИПТЕРІ

Сабақты талдау мен зіндік бағалаудың зі мұғалімнің шығармашылығының элементі:

4зіндік талдаусыз мүмкін емес:

•  оқытудың толық жүйесін құру;

•  шеберлікті арттыру, шығармашылық қабілетін дамыту;

•  озат педагогикалық іс-тәжірибені жинақтау;

•  техникалық жұмысқа уақытты жұмсауды қысқарту;

•  мұғалімнің зіндік қорғау мен психологиялық ахуалды қамтамасыз ету.

Сабақ талдау типтері

1.         Толық – мұғалім іс-әрекетінің стилін анықтау мен істәжірибесін, оқу-тәрбие үдерісін сапалы ұйымдастыруды бақылау мақсатынды жүзеге асырылады.

2.         Қысқа – жалпы сапасын бағалау мақсатында және негізгі дидактикалық категорияларды айқындайды;

3.         Кешенді – сабақты ұйымдастыру түрі, әдісі, мазмұны, мақсаты арасындағы байланыс пен бірлігін жан-жақты қарастыруды болжайды. Кп жағдайда бір тақырыпқа байланысты бірнеше сабақтарды талдауда және жас мамандарды оқытуда қолданылады.

4.         Аспектілі – сабақты бір түрін терең қарастыру қажеттілігі туындаған кезде мұғалімнің іс-әрекетіндегі жекеленген амалдардың тиімділігі мен кемшіліктерін айқындау мақсатында қолданылады.

Талдаудың әрқайсының бірнеше түрі бар: дидактикалық, психологиялық, тәрбиелік, әдіснамалық, ұйымдастырушылық.

28                                                                                                                                                                                                                                    29

Педагогикалық талдаудың мақсаттары әртүрлі болуы мүмкін, осыған сүйене отырып сабақтың бір аспектісіне (жалпы педагогикалық, психологиялық т.б.) сәйкес келетін жекеленген талдау жүзеге асырылады.

Сабақты талдаудың жалпы критерийлері

Нәтижелік. Сабақтың нәтижелігі сабақты ткізу технологиясына тәуелді деп саналады және оқу үдерісін ұйымдастырудың негізгі ережелері орындауға негізделген. Неғұрлым технология сапалы, соғұрлым сабақты нәтижесі жоғары. Сондықтан, мұғалімнің және оқушының барлық іс-әрекеті қазіргі заманғы психологиялық-педагогикалық жетістіктерді ескеру негізінде жүзеге асырылуы тиіс.

Сабақты &зіндік талдау деңгейі:

1.        Эмоционалдық – ырықсыз деңгей, мұғалімнің зінің педагогикалық іс-әрекетіне толық қанағаттануы немесе қанағаттанбау деңгейі.

2.        Бағалау – сабақтың нәтижесінің қойылған мақсат пен жоспарға сәйкестігін бағалау;

3.        Eдістемелік – сабаққа қабылданған талаптар негізінде сабақты талдау жасау;

4.        Рефлексивті – себептері және одан шығатын нәтижені айқындау. Бұл талдаудың жоғары түрі, оны іске асыру үшін психологиялықпедагогикалық теорияны да қатыстыру қажет.

Мұғалімнің сабақты талдауына қойылатын негізгі талаптар:

•           талданатын тақырыптың мақсаты мен міндеті;

•           дидактика, психология, әдістеме, бағдарлама, нормативтік та-лаптар мен әдістемелік ұсыныстардың негізін білу;

•           з сабағына талдау жасайтын ұстаным мен крсеткіштерді айқындай білу;

•           оқушылардың ерекшеліктерінің мінездемесі және сабақтағы жұмыста оның ескерілуі;

•           сабақтың жоспарын, түрін, құрылымын, мазмұнын, әдіс-тәсілдерін дәлелдеу;

•           сабақ барысында оқушылардың орындайтын жаттығулар мен тапсырмалардың оқу міндеттерінің жүйесінде психологиялық және педагогикалық бағалау;

•           сабақтың әртүрлі кезеңдерінде оқушылардың ойлау қабілеті дербестігінің дамуын бағалау;

•           сабақтың жоспарланған міндеттерін жүзеге асыру;

•           сабақта дәйектер мен әрекеттердің педагогикалық мақсатқа лайықтылығын бағалау;

•           сабақтың кезеңдерінің зара байланысын крсету мен бағалай білу;

•           жүргізілген сабаққа (немесе кейбір кезеңдеріне) қанағаттануы

(қанағаттанбауы);

•           сәтсіздіктерді немесе кемшіліктерді жоюды іске асыру жолда-ры; 

Сабақты &зіндік талдау

Оқушылардың белгілі бір деңгейге ктерілу жетістігін ескере отырып, іс жүзінде орындалғаны мен жоспарланғанды салыстыру арқылы, з іс-әрекетінің соңғы нәтижесін бағалау үшін жүргізілген жұмыстың мазмұны мен міндеттеріне шын жүректен жүйелеп орналастыру болып табылады.

1. Сабақтың жалпы құрылымын бағалау:

•       Бұл ткізілген сабақ сабақтың қандай түріне жатады?

•       Бұл сабақтың блім, тарау, тақырып ішіндегі орны қандай?

•       Осы үлгідегі сабақтардың ішінде элементтері нақты белгіленген бе?

•       Сабақтың әр блігіне жұмсалатын уақыт млшері дұрыс бел-гіленген бе?

2. Сабақтың дидактикалық мақсатын жүзеге асыру:

•            Осы тақырыптағы (сұрақтағы) бағдарламаның талаптарының барлығы байқалды ма?

•            Жаңа материалды түсіндірген кезде оқушылар қаншалықты белсенді (қабылдауы, түсінуі, танымдылық қызығушылықтың оянуы)?

•            Жаңа материалдың жеке «бліктерінің» шешілу жолдары дұрыс таңдалды ма?

•            Жаңа материалды оқыту кезінде нені згертуді қажет етті және қалай?

•            Алғашқы, жалғасқан бекіту з орнын таба алды ма? (сабақтың арнайы таңдалған кезеңінде жаңа материалмен түсіндіру барысында бекіту орын алды ма)

30                                                                                                                                                                                                                                    31

•            Оқушылардың білім, білік, дағды деңгейінің сапасы қалай бағаланды (оқушылардың қамтылуы қаншалықты, тақтаға шығару қағидасы, т.б.)?

3. Оқыту үдерісінде оқушылардың дамуын жүзеге асыру:

•           Оқушылардың ойлау операцияларының негізіне (талдау, син-тез, жалпылау, топтастыру, жүйелеу) қамтылуы орын алды ма?

•           Пән ішінде және пәнаралық байланыс құру жүзеге асырылды ма?

•           Шығармашылық ойлауды дамыту әдістері қолданылды ма?

•           Жалпы дамуына қатысты қандай да бір ақпарат орын алды ма?

•           Оқушылардың эстетикалық дамуы орын алды ма?

4. Сабақ барысында тәрбиелеу.

•       Оқу материалының мазмұнындағы барлық тәрбие мүмкіндіктері қолданылды ма?

•       Дүниетанымын қалыптастыруда қандай жұмыс жүргізілді?

•       Сабақта оқытудың мірмен байланысы қалай жүзеге асырыл-ды?

•       Мұғалім тұлғасының тәрбиелік әсері қандай болды?

5.  Дидактиканың негізгі принциптерін сақтау.

Оқыту қағидаларын жүзеге асыруда мұғалім мен оқушы іс-әрекеті дұрыс ұйымдастырылды ма?

6.  Оқыту әдістерін таңдау.

Оқытудың әдістерін таңдауда жалпы талаптар ескерілді ме (дидактикалық мақсаты, оқу материалының, пәннің, оқушының жас ерекшелігі мен жеке қабілеттерінің жалпы мақсаттық бағыттылыққа байланысы т.б.)?

7.  Сабақтағы мұғалімнің жұмысы.

•       Сабақта мұғалімнің қандай іс-әрекеті орын алды және қандай клемде (сйлеу іс-әрекеті, тыңдау, жазу, оқушыларға кмек т.б.)?

•       Сыныппен қарым-қатынас орнатылды ма?

8. Оқушылардың сабақтағы жұмысы.

•  Сабақтың әртүрлі кезеңдеріндегі оқушылардың белсенділігі қандай болды?

•  Сабақта оқушылардың қандай іс-әрекеті орын алды?

•  Сабақта қандай тәртіп болды және неге?

9. Сабақтың гигиеналық жағдайы.

•  Сынып блмелері жеткілікті жарық па?

•  Оқушылар        денсаулығы,     бойы,    үлгеріміне        байланысты отырғызылған ба?

•  Сабақ кестесіне дұрыс қойылған ба?

10. Кейбір әлеуметтік міндеттер.

•            Педагогикалық кеңес, әдістемелік бірлестік немесе мектептің зерттеуімен қабылданған шешімімен байланысты міндеттер.

•            Жағдайға байланысты талдау барлық параметр негізінде аталғандардың ішіннен талдаудың бір-екі түрін ғана алуға болады.

•            4зіндік талдау – мұғалімнің келесі сабаққа дайындалуының бастамасы

ДАМЫТА ОҚЫТУ ЖҮЙЕСІНДЕ САБАҚТЫ        ТАЛДАУ ҮЛГІСІ

1.         Сабақтың дидактикалық түйіні – оқушының жаңаны ашу әрекеті. Олар бақылайды, талдайды, салыстырады, топтайды, үйлестіреді.

2.         Балалар сабақта не істеді, шын ниетімен еңбектене ме? Жұмысқа барлық оқушының тартылуы.

3.         Жаңа білімді меңгерту жұмысы мен баланы дамыту жұмысының біріктіріле жүргізілуі қалай жүзеге асты? Бала ойына шектеу қойылмай ма?

4.         Сұрақтардың қойылуы, мазмұны.

5.         Іздену, бірге іздену әрекетінің ұйымдастырылу жайы. 4зара түсіністік, сйлесу, тілдесу жайы.

6.         Балалардың сабақтағы жай-күйі:

-            танымдық сипаты. Білімді баға үшін емес қызығушылықпен, қажеттілігін түсіне меңгеруі;

-            сабаққа ақыл-ой ғана емес, сезімінің де қатысуы. Қабылданған білімге сену, кзін жеткізу.

-            танымның сезіммен бірігуі. Сезімге әсер еткен дүние жақсы қабылданатынын ескеру.

7.        Қайталау қалай жүрді? Қайталанған сайын жаңа білім қосыла ма?

8.        Сабақтың икемді түрі. Жоспармен емес, балалар арқылы жұмыс істеу.

32                                                                                                                                                                                                                                    33

9.        Млшерді сақтай отырып, жоғарғы қиындықта оқыту.

10.     Оқушының бұрынғы біліміне сүйену.

11.     Мұғалімнің бүкіл жұмысының баланың білімді жете түсінуіне бағытталуы.

12.     Білімді меңгеру жағдайын үнемі ескеріп отыру.

13.     Оқушы мен оқушының, мұғалім мен оқушының пікірлесуі. Пікірлесу барысында баланы кемсітпеу.

14.     Тәрбиенің білінбей, жанама жүруі. Білім, даму және тәрбиенің бірлігі.

15.Сабақтағы мұғалімнің тұлғасы. Мұғалімнің таңдану сезімін оятуы, жетістікке қуануы, сананың алғашқы су қадамын мадақтауы

т.б.

16. Мұғалімнің сырт бейнесі.

ОЗАТ Т%ЖІРИБЕ – КПКЕ ОРТАҚ

Қ.Құмарова

Қ.Сәтбаев атындағы №19 мектептің озық тәжірибелі мұғалімі, Атырау қаласы

Тақырыбы: 12:4 түріндегі блу. (3-сынып)

Мақсаты: Блу әдісін ұғындырып, кбейту, блу амалдарының байланысын білу; алған білімдерін жаттығу кезінде қолдана білу, з бетімен ойлауын дамыту; жарысқа қатыстыра отырып, ұлттық ойынның мәнін ұғынып, ұлттық ерекшелік, дәстүр жайлы тынымын қалыптастыру.

К&рнекілігі. Жарыс алаңы сызылған кесте, дидактикалық материалдар, магнитофон, киіз үй макеті.

Сабақ барысы:

Сабақ тақырыбы, мақсаты, ұлттық ойын «Бәйге жарысы» желісінде тетіні, тмендегі кіріспе әңгіме арқылы ойынның мазмұны түсіндіріліп, жарысқа шақырылды.

- «Адам ата-анадан туғанда есті болмайды: естіп, кріп, ұстап, татып ескере, дүниедегі жақсы-жаманды таниды-дағы, сондайдан білгені-кргені кп болған адам білімді болады», - деді Абай Құнанбаев. Бұл пікір ойынға да толық қатысты деп ойлаймын. Ойынға қатыспай тұрып, оған күні бұрын тер тгіп, еңбек етуге тура келеді. Ол үшін алдымен ойынға әзірлігімізді, кімдер даяр екенін «Үндемес» ойыны арқылы крейік.

Ойында 2-нің кбейту, блу кестелері қайталанып, оқушылардың қаншалықты меңгергендігі айқындалды. Eрбір тапсырманың жауабын тауып шешкен кезде тапсырма жазған қағаздың сыртында атқа байланысты салынған ойын бейнелері шығып, оқушылар білетіндерін атап, қайдан кргендерін әңгімеледі. Бұл ойындар: «Қыз қуу». «Бәйге», «Ккпар», «Бұғалық тастау», «Күміс алу» «Аударыспақ». Бұл ойындардың бәрі де әділдік пен адамгершілікке негізделген.

Сондай ойындардың бірі – «Бәйге жарыс» ойыны былай жүргізілді: Ойынға қатысушы сынып оқушылары «Исатай», «Махамбет», «Сырым» ауылдарына блініп, әзірленген киіз үй макеті қойылды. Мынау далада жүрген үйір-үйір жылқының ішінен әр ауыл бәйгеге қосатын з аттарын таңдап шығулары керек. Eр аттың сыртында оқушылардың бір-екі таңбалы сандар туралы білімдерін байқау үшін тапсырмалар берілген. Кімде-кім тапсырманы дұрыс әрі тез орындап кзге түссе, ол з ауылының атын әкелу құрметіне ие болады. Осылайша, ауызша жауаптар тыңдалып, бәйге аттары іріктелді. Бәйге атының озып келуі, аттың күшін дұрыс пайдаланып, оны баптап, жаратуға байланысты. Енді аттың бапкерлерін белгілеуде теңдік, теңсіздік туралы қайталап, з беттерімен жұлдызшалар орнына тура теңдік, теңсіздік шығатындай тиісті таңба қою керек. Берілген рнектер жазылып, үш ауыл з тапсырмаларын орындады.

Тексеріліп, «Теңдік деген не? Теңсіздік деген не?» –сұрақтарына жауап алынды. Осы кезде үй тапсырмасын үш ауылдан үш оқушы тақтаға орындап, белгісіз блінгіш, блгішті табудан білім деңгейін крсетті. 4з бетімен жұмыстың нәтижесі жарыс атын бапкерлері, алғашқы бәйгеге шабатын баланың үй тапсырмасының қорытындысымен белгіленді.

Сергіту мақсатында «Ер қанаты – ат» туралы тақырыпқа оқушылар тмендегі мақалдарды атады. «Арық атқа қамшы ауыр», « Тай атқа жеткізеді, ат мұратқа жеткізеді», «Ат үсті желді болады» т.б.

Магнитофоннан күй атасы Құрманғазының «Сарыарқа», «Балбырауын» күйлері, тыңдалып, жарыстың басталғаны хабарланды.

34                                                                                                                                                                                                                                    35

Ойынның жарыс алаңы сызылған кесте ілінді. Жарыс тілетін жерге ойлы-қырлы, жасанды бгесіндер белгіленді. Жол бойына белгілер қойылды. Eр тапсырма орындалған сайын атымыз ілгері жылжыды. Бәйгеге қатысушы мен оның атына жоғары талап қойылатыны түсіндірілді, жауаптарына қарай балалар атқа алмасып отырды. Жарыста үй тапсырмасымен сергіту сәтінде белсенділік крсетілгендер айқындалып, үш ауыл аты қатар келді.

Жаңа сабақтан түсінік. 12 шығу үшін 4-ті қандай санға кбейту керек, соны табамыз. 2 саны тура келмейді. Демек, 12:4=3; Осылайша, №279 тапсырма тақтаға орындалды.

Нәтижесінде, жарыс аттары қатар алға жылжыды.

Жаңа сабақтан түсініктерін байқау мақсатында №280 мысал з бетімен орындап, блінділерді есептеп шығаруға берілді.

                   16:8=                12:2=

                   18:9=                14:2=

Махамбет ауылының аты екі белгіден асып ілгері кетті. Ауызша есеп шығарылып «жұп» сзінің мәні ашылды.

Есеп: Eжесі немересіне 4 жұп қолғап тоқып берді. Eжесі барлығы неше қолғап тоқыды?

Жемшарда 5 жұп торғай отыр. Жемшарда барлығы неше торғай отыр?

Исатай ауылы мен Сырым ауылының аты қатарласып, Махамбет ауылы ілгері кетті.

Сыныпта №281 есеп оқылып, мазмұны түсіндіріліп, мірмен байланыстырылды. Есепке екі кері есеп құрылып, орындалды.

Бұл жолы жарысты Сырым ауылы кейін қалып, екі ауыл қатарласты. 4з бетімен №282 есеп шығаруға беріліп, орындап болушы оқушы санына қарай жарыс аттары ілгері жылжыды. Сырым ауылы екі ауылмен қатарласты.

Жеке оқушыларға ткенмен байланыстыра тапсырма беріліп, жауаптары тыңдалды.

№1 тапсырма: Ұзындығы 1 дм 4 см кесінді сыз да 7 см-ден бліктерге бл. Неше блік шықты?

№2 тапсырма: Шарт бойынша есеп құра да шешуін жаз.

                                           Кйлек-56 сом                                        Брік-100 сом

№3 тапсырма: Амалдар тәртібін сақтап, мысалды шығар:

    8+17    59+26    14:2-3    13:3-2

                         (69-21)-19                                 28-(52-45)

Жеке тапсырма әр ауылға да беріліп, жауаптары тексерілді. Бұл сабақты қорытып, жарыстың соңғы айналымын шешетін жұмыс еді. Жарыс аттары шабысын жиілетіп, межеге бірдей жетті.

Оқушылар, «Бәйге жарыс» ойынын з білімдеріңнің крсеткіштері арқылы крсетіп, білім деңгейін, нені біліп, нені білуге тиіс екендеріңді сарапқа салыңдар. Жарыста әр ауылдан кімнің озып, кімнің қалып отырғанын крдіңдер. Соған қарай алар сыйлықтарың – «бағаларың» деп оқушыларды бағаланып, сабақты қорытылды.

Сонымен қандай ойын ойнаса да ол іс-әрекет арқылы іске асады. Ойын кезінде оқушының қоршаған ортаға қатысы дами түседі.

* * *

Ж. Досақаева

Қ.Сәтбаев атындағы №19 мектептің озық тәжірибелі мұғалімі

Сабақтың тақырыбы:  Фигураның ауданы мен периметрін табу.

Сабақтың мақсаты:

Білімділігі: Оқушылардың ткен сабақ бойынша білімдерін тиянақтау. Деңгейлік тапсырмалар беру арқылы оқушылардың білім деңгейін анықтау және оны дамытуда түрлі жұмыстар жасау.

Тәрбиелілігі: Оқушыларды тәртіпке шақыру. Байқампаздыққа, ұқыптылыққа, білімпаздыққа тәрбиелеу.

Дамытушылығы: Оқушылардың білімдерін, қызығушылықтарын, здігінен жұмыс жасау қабілеттерін дамыту. Шапшаң және логикалық ойлау қабілеттерін, жауапкерлішігін арттыру.

Сабақ түрі: Білімді тиянақтау

Сабақтың әдіс-тәсілдері: Сұрақ жауап, еске түсіне, деңгейлеп оқыту технологиясы.

Сабақтың к&рнекілігі: Сызбалар, фигуралар т.б.

Жүру барысы

1.Ұйымдастыру б&лімі

2.Үй тапсырмасын тексеру

3.Білімдерін тиянақтау  1. Тік тртбұрыш дегеніміз не?

36                                                                                                                                                                                                                                    37

2.        Оның ауданын және периметрін есептеу ережелерін еске түсіру.

3.        Шаршы қандай фигура?

4.        Оның ауданын және периметрін есептеу ережелерін еске түсіру.

5.        Фигуралардың периметрін және ауданын табуға бірнеше есептер орындату.

4. ткенді қайталау

1.                       Блу, кбейту амалының компоненттерін атау

2.                       Белгісіз санды (блінгішті, блгішті, кбейткішті) табу ережелерін айту

3.                       Заттың бағасы, саны арқылы құнын қалай табамыз?

5. Деңгейлік тапсырмалар

1-деңгей

1.Қабырғасы 2см шаршының ауданы мен периметрін әр түрлі тәсілмен есепте.

2. Дәптердің ұзындығы 10м, ені 5см. Осы дәптер бетінің ауданын тап.

2 деңгей

1.    Бір сан ойла. Теңдеу құру арқылы сол санды тап. Ойлаған санды 5 есе арттырғанда 500 шықты. Ойлаған санды 3 есе кеміткенде 80 шықты.

2.    Амалдарды орында:

7·30+30:3

(20+70)·10

320+300·2

3 деңгей

Асанның 100 теңгесі бар. Ол жаңа жылдық шыршаны безендіру үшін әрқайсысы 5 теңге тұратын 9 қорап ойыншық сатып алды.

Асанның қанша теңгесі қалды?

4 деңгей

Шығармашылық жұмыс:

Ауданы 45 см2 тік тртбұрыштың қабырғаларының ұзындықтары мен периметрін тап.

6.Қорытынды

Оқушы даму мониторингін толтыру. Сұрақтар арқылы қорытындылау,

7.Бағалау

 * * *

Тақырыбы: «Ата жұрт» ойыны. 3-сынып

Мақсаты: Оқушыларға математикалық ұғымдар байланысын түсіндіру; пәнаралық байланысты жетілдіру; қызығушылықты арттыру.

К&рнекілігі: суреттер, ребустар, сұрақтар, мақал-мәтелдер.

ту барысы:

Жүргізуші: Құрметті ұстаздар, крермендер, бүгінгі «Ата жұрт» ойынына қош келдіңіздер! Сайыскерлерімізге барлық пәндерден сұрақтар қойылады. Ендеше, ойынымызға қош келдіңіздер, енді сайыскер оқушылармен таныстырамыз:

1-топ: «4рнек» тобы, 2-топ: «Теңдеу» тобы

Бағдарламада мынадай блімдер бар: 1.белес 2. асу 3. бекет  4.

ткел 5. жерұйық.

1. «Белес» б&лімінің сұрақтары                1 – математика

1)  2+2*2- осы рнектің мәнін тап

Жауабы: 6

2)  45-12+2-осы рнектің мәнін тап

Жауабы: 35

              2 – қазақ тілі

1)    Қазақ алфавитінде неше дауысты, неше дауыссыз дыбыстар бар?

Жауабы:

2)    Таяқ- сзінде неше дыбыс, неше әріп бар?

Жауабы: 4-әріп, 5-дыбыс

             3 - дүниетану

1)  Қол сүйегі қандай сүйектерден тұрады?

Жауабы: Тоқпан жілік, кәрі жілік, қол басы.

2)  Аяқ сүйегі қандай сүйектерінен құралады?

Жауабы: Ортан жілік, асықты жілік, табан.

              4-ана тілі

1)  Абай Құнанбаев қай жылы, қайда дүниеге келген?

Жауабы: Семей облысы, Шыңғыс болысы, 1845-1904 жж.

2)  Сәкен Сейфуллин қай жылы, қайда дүниеге келген?

Жауабы: Қарағанды облысы, Шет ауданы, 1894-1938 жж.

              5-математика (мәтінді есеп)

38                                                                                                                                                                                                                                    39

1)             Қызғалдақ гүлінің саны-27. Ал раушан гүлі одан 3 есе кем. Раушан гүлі нешеу? Жауабы: 9 раушан гүлі

2)             Eселдің үйінде 9 кітап бар. Ал Бақыттың үйінде одан 4 есе кітап бар. Себебі оның үлкен ағасы бар. Бақыттың үйінде неше кітап бар?

Жауабы:36 кітап 

              6-орыс тілі

1)  Жазда жасыл, қыста ақ. Ол не?  Жауабын орыс тіліне аудар.

Жауабы: Жер-земля

2)  Күндіз бар, түнде жоқ. Бұл не? Жауабын орыс тіліне аудар.

 Жауабы: Күн-солнце

2.  «Асу» б&лімі. Ребус шешу.

3.  «Бекет» б&лімі.

 Крермендерге арналған сұрақтар.

1)   Болат сенбі күні кешке 9-да ұйықтауға жатты. Ол сағаттың қоңырауын келесі күнгі таңертеңгі 10-ға қойды. Болат сағат шырылдағанға дейін неше сағат ұйықтады? Жауабы: 13сағат

2)   (2-2+2):2 нешеге тең? Жауабы:1

4.  «ткел» б&лімі

              Табақта он бес алма,

              Қолымда бес алма,

                   Барлығын қосқанда,                  Болады неше алма?

              Бесеуін бердім апама,

              Бесеуін алды атам да,

              Бесеуін бердім әкеме,

         Нешеуі қалды зіме?        Жауабы: 5 алма қалды.

5.  «Жерұйық» б&лімі

Теңдеуді шеш: 755-х =412+218

Қорытынды Жеңімпаздарды марапаттау.

* * *

Сабақтың тақырыбы: Білімді тиянақтау 4-сынып

Сабақтың мақсаты:

Білімділігі: Оқушылардың білімдерін есептер шығарту арқылы тиянақтау. Қозғалысқа берілген және шапшаң ойлау қабілеттерін дамытуға арналған есептерді шығарта отырып білімдерін тексеру.

Тәрбиелілігі: Оқушыларды білімділікке, байқампаздылыққа, ұқыптылыққа, білімпаздылыққа тәрбиелеу. 4з білім деңгейін дамытып, жоғарлатуға талпындыру.

Дамытушылығы: Оқушылардың шапшаң ойлау, логикалық ойлау, есептерді дұрыс және шапшаң шығару қабілеттерін дамыту.

Сабақ түрі: Білімді тиянақтау

Сабақтың әдіс-тәсілдері: Түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап, есептер шығару, зіндік жұмыс, топпен жұмыс, деңгейлік тапсырмалар.

Сабақтың к&рнекілігі: Сызбалар, суреттер.

Сабақтың жүру барысы

1.   Ұйымдастыру

Оқушылармен сәлемдесу, құралдарын тексеру.

2.Үй тапсырмасын тексеру.

4ткен сабақта берілген №5,7 есептерді оқушыларға кезекпен кезек оқыта отырып, тексеру. Қателерін зге оқушылар түзеп, түсіндірді.

3.Білімді дамыту

Сабақтың тақырыбымен, мақсатымен таныстыру. Есептер шығару

№1 есеп

      Уақыты -7 сағ.          60*7=420          (60*7)+(80*7)=980

       1-60 км/сағ               80*7=560

       2-80 км/сағ.              420+560=980

Ара қашықтық -? км      Жауабы: Қалалардың ара қашықтығы 980 км

Кері есеп.

       Уақыты-7 сағ                                   60*7=420

       Ара қашықтығы-980км                    980:420=560

       1-60км/са                                          560:7=80 км/сағ

2-? км/сағ                Жауабы: 2-80 км/сағ жылдамдықпен жүрді.

Топпен жұмыс 

1  топ- шеңберлер    №2 есеп

2  топ-тртбұрыштар   №3 есеп

40                                                                                                                                                                                                                                    41

3  топ-үшбұрыштар   №4 есеп

Дұрыс шешуі

№2	№3                                     №4
80*5=400км	842-142=700км              355-83=272 км
900-400=500км	325:5=65км/сағ (І)         32*4=128км
500:5=100км/сағ	700-325=375км               272-128=144км(ІІ)

         Ж: ІІ-100км/сағ      375:5=75км/сағ (ІІ)         144:4=36км/сағ.

       Кері есеп:                   Ж: ІІ-75км/сағ жүрді  Ж: ІІ-144км жолды

       80*5=400км                                                 36 км/сағ жүрді

100*5=500км

400+500=900км            

Ж: Ара қашықтығы-900км

4.Білім деңгейін тексеру

Деңгейлік тапсырмалар

І деңгей	№5 есеп
	Қалдықпен блуді орында:
	1876:52         3678:49         18469:28          21987:35
ІІ деңгей	№7 есеп
	7м 205мм*62                              9см 5мм*67
	2кг 328г*83                                9 см2 5мм2*67
ІІІ деңгей	№6 есеп
	(3846+1007)*25     3846*25+1007*100:4

ҮІ деңгей

Шығармашылық тапсырма

Фигураның қызыл түспен боялған блігінің ауданын тап.

                                      6м

          2м

5.Қорытынды

Оқушы білім деңгейін анықтау. Сұрақтар арқылы сабақты қорытындылау.

6.Үйге тапсырма беру

Есептерге кері есептер құру №1,2 (кері есеп)

№9 есеп

7.Бағалау

Қ. ШАТЕКОВА,

Бұрма орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі

Қарағанды облысы

         

Ана тілі (4-сынып) Тақырыбы:  Ғ. Қайырбеков «Ана тілі».

Мақсаты: 1. Оқушыларды Ғ. Қайырбековтың «Ана тілі» леңімен таныстыру. 4леңді мәнерлеп түсініп оқуға дағдыландыру. 4леңнің мазмұнын ашу, негізгі ойды анықтау қабілеттерін қалыптастыру.

2.         Оқушының ой-рісін, дүниетанымын кеңейте отырып шығармашылықпен жұмыс істеуге ықпал ету. Сздік қорын молайта отырып ауызекі сйлеуге машықтандыру.

3.         Отансүйгіштікке баули отырып ана тілімізді құрметтеп, қадірлеуге, насихаттауға тәрбиелеу.

Сабақтың типі: жаңа білім беру

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың ұйымдастыру түрі: жекелей, жұптық және ұжымдық оқу

К&рнекіліктері: оқулық, хронологиялық кестелер, деңгейлік тапсырмалар, «Қызықты жетілік» ойыны, тест парақшалары.

%діс-тәсілдері: ойын, сұрақ-жауап, талдау, түсіндіру, деңгейлік оқыту, жұптық жұмыс, ой қозғау.

Пәнаралық байланыс: қазақ тілі, музыка, бейнелеу нері ту барысы: 

І. Ұйымдастыру кезеңі    Психологиялық даярлық.

Ана тілім – мақтанышым, елдігім. Ана тілім – күш-қуатым, рлігім.

Қиянатқа ешқашанда тзбейтін

Ана тілім – мәңгі лмес ерлігім – дегендей, қазір бізде – ана тілі сабағы.

42                                                                                                                                                                                                                                    43

Сурет – суретшілердің тілі, ән – әнші, сазгерлердің тілі, сз – ақын-жазушылардың тілі болып есептеледі. Олардың әрқайсысы з тілінде туған жеріміз жайлы, оның қазына-байлығы, салт-санасы, табиғаты және тағы басқа кереметтері жайлы жеткізіп отырады. Ана тілі сабағында қай тарауды бастаған едік?

-       «Туған жерім – тұғырым, скен елім – зегім».

Бүгінгі сабақта да осы тарау бойынша сүйікті ақынжазушыларымыздың шығармаларымен танысуды жалғастырамыз. Сабаққа әзірлігіміз қалай? Оқу-құралдарың түгел болса, сабағымызды әдеттегідей үй тапсырмасын тексеруден бастайық. Ең әуелі кезекші мәліметін тыңдайық.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

-       Балалар, Қ. Жұмағалиев ағаларыңның «Туған лкем» леңін ойын арқылы пысықтап алайық.

А) «Қызықты жетілік» ойыны (сұрақтар мен тапсырмалар)

1.                       Туған жер туралы мақал-мәтел айт.

2.                       Ақын з леңінде елін қалай мақтан еткен?

3.                       4леңде ақын ел басынан ткен қандай ауыр күндерді айтып тұр? Ол туралы не білесің?

4.                       Ақын з леңінде туған лкесін кімге теңеген ?

5.                       Ақынның «Адамзат білген, білмеген барша байлық» деп отырғаны не деп ойлайсың?

6.                       4лең туған лкеге арналғанын қайдан білуге болады?

7.                       «Киелі» сзін қатыстырып бірнеше тіркес құрастырып айт.

%) Мәнерлеп оқу (3 оқушы)

Б) Сабақты бекіту, келесі жаңа сабақпен байланыстыру.

-       Балалар, Қ. Жұмағалиевтің «Туған лкем» леңі ұнады ма? Неліктен ұнады?

-       Біздің туған лкеміз, туған еліміз қалай аталады?

-       Еліміздің негізгі нышан-белгілері туралы не білеміз?

(Оқушы жауабын тыңдау)

-       Халқымыздың ежелден келе жатқан шпес мұрасы, қазынабайлығы, халық үні не деп ойлайсыңдар? (Оқушы жауабы)

ІІІ. Жаңа сабақ кезеңі

1. «Ой қозғау». Тіл туралы ойлар, сұрақтар: - Тіл дегеніміз не?

-  Біз қай тілде сйлейміз?

-  Қазақ тілін тағы қалай айтуға болады, неліктен? .- Мемлекеттік тіл дегенді қалай түсінесің?

2. Сабақтың тақырыбы мен мақсатын айту

- Балалар, тіл туралы бекер сз қозғаған жоқпыз, бүгін Ғ. Қайырбековтің «Ана тілі» леңімен танысамыз. 4леңнің мазмұнын ашып, негізгі айтылар ойды анықтап, ана тіліміз – қазақ тілін қадірлеп, құрметтеуге, згелерге насихаттауға үйренеміз.

Автор туралы біз не білеміз? (Хронологиялық кестемен жұмыс)

3.   Мәнерлеп оқу.

 4леңді мұғалім мәнерлеп оқиды. Оқушылар тізбектей оқиды.

4.   Сұрақтар-тапсырмалар:

1.         Ақынның ана тілі деп отырғаны қай тіл?

2.         Адам қаншалықты кп біліп, биіктен крінсе де ана тілін ұмытпау керектігі жнінде леңнің қай шумағында айтылған?

3.         Қазақстан лкесінің бай лке екендігі жнінде ақын не дейді?

4.         Қазақстан байлығының ажарын кіргізетін не? Ол туралы леңнің қай жолында айтылған?

5.         Қазақ тілінің ерекше байлығы, ұлылығы туралы ақын қалай шабыттана жырлайды?

Бауыржан Момышұлы: «Анамыздың ақ сүтімен дарыған тілімізді ұмыту – бүкіл ата-бабамызды, тарихымызды ұмыту» деген екен, олай болса қадірлі балалар, з ана тілімізді құрметтеу перзенттік парызымыз екенін ұмытпайық.

•       Поэзия минуты. Оқушылар тіл туралы ткен сыныптарда және сыныптан тыс оқу кезінде жаттаған леңдерін оқиды.

44                                                                                                                                                                                                                                    45

•       Дәптермен жұмыс. Жұптық жұмыс.

1.  Бейнелі сздерді тауып жазу.

2.  Тіл туралы мақал-мәтелдер жазу.

3.  Бәйшешек, жұпар сздерін қатыстырып, сйлем құрап жазу.

4.  «Ажар» сзіне синоним (мағыналас) сздер тауып жазу.

5.  Ана тілің – арың бұл,

    Ұятың боп тұр бетте... - леңін аяқтап жазу.

ІҮ. Сабақты бекіту

1.   4лең ұнады ма? Несімен ұнады?

2.   Ана тілін қалай құрметтеу керек деп ойлайсыңдар?

• Тест

1. Ақынның ана тілі деп отырғаны қай тіл?

а) қазақ тілі    ә) орыс тілі    б) ағылшын тілі 2. «4нер алды –қызыл тіл» кімнің нақылы?

а) Шәкәрім    ә) Абай       б) Шоқан 3. Сйлеу және қарым-қатынас құралы не?

      а) тіл                        ә) ой                 б) қол

4.  «Туған тілім – бабам тілі, з тілім!              Туған тілім – анам тілі, з тілім!

           Туған тілім – далам тілі, з тілім!

 Туған тілім – адам тілі, з тілім!» деген жолдар кімнің леңінен алынған?

          а) Eбілев Д. «Туған тілім»

           ә) Қайырбеков Ғ. «Ана тілі»

          б) Eлімбаев М. «Ана тілім»

5.  Тіспен түйгенді не шешеді деп ойлайсың?

                   а) қол       ә) ой        б) тіл

• Бағалау.

Ү. Үйге тапсырма: 4леңді мәнерлеп оқу. Тілге байланысты нақыл сздер жинастыру.

 * * *

Шеберлік класы

Үлгі сабақ

Дүниетану әдістемесінен кіріктірілген сабақ

Сұлтанова Ғ.Т. –

педагогика, психология және жеке пәндер әдістемесінің оқытушысы

Қайруллина Ж.Б. –

дүниетану, оқу әдістемесі пәні оқытушысы Қ.Дүтбаева атындағы гуманитарлық колледжі Досығұлова Қ. –

№19 Қ.Сәтбаев атындағы орта мектептің бастауыш сынып мұғалімі, Атырау қаласы

Сабақтың тақырыбы: Су және оның қасиеті

Сабақтың мақсаты:

Білімділігі: Оқушыларға судың қасиеті, тіршілік үшін маңызы, табиғаттағы таралуы туралы түсінік беру, жүргізілген тәжірибелер арқылы білімдері толықтырылады. Балалардың су туралы білімдерін практикалық, зертханалық жұмыстармен бекіту;

Дамытушылығы: Оқушылардың ізденушілік-зерттеушілік әрекетін жетілдіру, дүниетанымын кеңейту, шығармашылыққа ынта-ықыласын арттыру, збетінше ізденуге, зерттеуге әдістемелік тұрғыдан нұсқау беру.

Тәрбиелілігі: Қоршаған ортаға деген сүйіспеншілік, суға деген кзқарастарын қалыптастырып, оны қорғау, тазалықты сақтау сияқты адамгершілік қасиеттерін тәрбиелеу;

Оқушыларды табиғаттағы суды қорғау мен үнемдеуді үйрету, экологиялық тәрбие беру кзделеді, з мамандықтарына деген жауапкершілігі арттырылады.

Сабақтағы к&рнекіліктер, құралдар: интерактивті тақтамен слайдтар крсетіледі, физикалық карталар, кескін карта, суреттер, кесте, сызбанұсқалар, су құйылған ыдыстар, т.б.

Сабақтың түрі: Кіріктірілген сабақ.

46                                                                                                                                                                                                                                    47

Сабақтың әдісі: әңгімелеу, сұрақ-жауап, жобалау әдістері, СТО бағдарламасы әдістері, деңгейлеп оқыту әдістері, крсету (видео, слайд)

Сабақтың барысы: І.Ұйымдастыру.

Қызығушылықты арттыру.

ІІ. 4ткен материалды еске түсіру.

Тәжірибелік жұмыстар.

ІІІ. Қайталау, қорыту, бекіту.

Үйге тапсырма беру.

Бағаланады. Сабақ барысы:

І б&лім.  Ұйымдастыру кезеңі: Қызығушылығы арттырылады Педагогика пәні оқытушысы: Сұлтанова Ғайни Т<кенқызы - Қоңырау соғылды, сабақ та міне басталды!

Ал, бүгінгі сабақ ерекше. Ол сендердің білімдеріңді бекітетін, кіріктірмелі сабақ. Бүгінгі сабақтың тақырыбын ашпастан бұрын, сендерге келген бір құпия қонақтың жұмбағын оқиын, тауып атын атасаңдар, сол қонақ зі де «крініп», зі «сйлейді».

Құпия қонақтың хаты: Мен сұйықпын да, мұзбын да, Тамшысымын жаңбырдың. Оюланған қыраумын, Жылымын да, салқынмын. Шлдесең кеуіп кенегең, Мейіріңді қандырдым.

Сыйлаймын мен тазалық,

Рақат беріп денеңе,

Айта қойшы, «кіммін мен?» (Су)

-       Қандай белгісінен білдіңдер? (оқушылар жауабы)

-       Былайша қарағанда, күнбе-күн қолданып жүрген судан қарапайым не бар?

Француз ұшқышы, жазушы, соғыс кезінде сахара шлде біраз уақытын ткізуге мәжбүр болған, сйтіп бір жұтым судың қадірін білген Антуан де Сент Экзюперидің: «Сенің дәмің де, түсің де, иісің де жоқ, сені ешкім дәл сипаттап бере алмайды, сенің не екеніңді білмейақ сенен рақат табады. Сенің <мір үшін қандай керек екеніңді с<збен жеткізуге болмайды, себебі, сен – <мірдің <зісің!» деген сзі бар.

Дегенмен, біздің бүгінгі басты кейіпкеріміз... 2 ақпан күні халықаралық су ресурсын қорғау күні аталып ткен – Су туралы не білеміз?

Ал енді интерактивті тақтаға қарай қояйық, ол сендерге крінеді, зі туралы сйлейді. (Су туралы суреттер, су дыбысы, бейнефильмнен үзінді. Ол фильмде табиғаттағы су түрлері (зен-клдер,т.б.), үлкейтіліп крсетілген тамшы судың сыртқы ортаға, еткен әсерге жауабы, згерісі, адам мен судың арақатынасы те әдемі баяндалады.).     

ІІ б&лім. 4ткен материалдар еске түсіріліп, тәжірибелер жасалады.

Дүниетану пәні оқытушысы: Қайруллина Ж.Б.

Eрбір пән мұғалімнің мақсаты – оқушылардың білім сапасын ктеру. Ал сабақта қолданылатын оқытудың әртүрлі формалары оқушылардың білім сапасын арттыруға және пәнге қызығуын, әр жеткіншектің іскерлігін, ізденімпаздығын, шығармашылық қабілетін жетілдіруге мүмкіндік береді.

Осы орайда, 3-сыныпқа дүниетану пәнінен су деген тарауын ткен кездегі оқушылардың алған білім деңгейін тексеру және осы тарауды жинақтап бір жүйеге келтіріп, жіберілген кемшіліктердің орнын толтыру мақсатында практикалық қорытынды сабақ ткізуге болады.

Ол үшін оқушыларды 4 топқа бліп отырғызамыз. Оқушыларға еске түсіру үшін жалпы сұрақ қойылады.

1.   Жер бетінде су қалай таралған?

2.   Судың тіршілік үшін маңызы қандай?

3.   Жер асты суы қалай пайда болады?

4.   4зен дегеніміз не?

5.   Кл дегеніміз не?

6.   Дүние жүзі судан неліктен тапшылық круде?

Енді мен сендерге бір мысал-ертегі айтып берейін, ондағы сұраққа жауап беріп кріңдер:

48                                                                                                                                                                                                                                    49

Екі жүк артқан есек жолмен келеді. Біреуіне үлкен қанар қаппен ауыр тұз тиелген де ал, екіншісіне үлкен қаппен мақта тиелген екен. Бірінші есек аяғын әрең-әрең ктеріп, ренжіп келеді де екіншісі тыпыңдап, жеп-жеңіл, кңілді келеді. Біраз уақыттан соң олардың клден туге тура келді. Тұз тиелген есек, суға кірді де рақаттанып шомыла бастады, жатты, тұрды, қайта жатты... Судан шыққан соң ол зін те жеңіл сезінді, жүгі де жеңілдеп кеткендей... Ал, екінші мақта тиелген есек суға біраз шомылғаннан соң, жағаға шыққанда жүгінің ауырлап кеткенін байқайды.

- Неліктен, бұлай болды? Тәжірибе жасап крсетіп, түсіндіріңдерші. (Топтық жұмыс)

Су туралы жалпы түсінігіміз бар болса, сабақта демонстрациялық тәжірибелер жасау арқылы су қасиеттеріне кз жеткізейік.

І топ. Зерттеу жұмыстары. Су қасиеттерін сипаттауға түрлі тәжірибелер жасалады.

а) Стакандағы суға қант салынып, оның жақсы еріткіш екені

анықталады.

ә) Суға сүт құю арқылы түссіздігі анықталады.

б) Иіссіз екені арқылы анықталады.

в) Қыздырғанда су сұйық күйден газ күйіне айналады, мұздан

сұйық күйге айналады, т.б.

ІІ топ. Картамен жұмыс (физикалық карта, кескін картамен).

а) Қазақстандағы ірі зендерді атап жазу. Жергілікті жер зені

туралы айту.

ә) Клдерді атап кескін картаға жазу. 4з жеріміздегі клдерді атап

крсету.

ІІІ топ. «Су тіршілік к&зі» тақырыбында шығармашылық жұмыс.

4зен, клдерге арналған ақын-жазушылардың леңдерін оқу, әңгіме жазу, сурет салу, т.б.

ІҮ топ. «Судың да сұрауы бар» деген халық мақалын қалай түсінесіңдер?

Халықтық тағылым, ырым-тыйым, аңыз әңгімелер.

     III б&лім.    Қ. Досығұлова:

Eрі қарай сабақ-презентация: «Су туралы айтар болсам...» деген тақырыппен сендер су туралы орындаған тапсырмаларыңды (жоба) қорғайсыңдар. Eр топ здеріне берген тапсырмаларын қорғайды.

Оқулықпен жұмыс: мәтінді түсініп оқу.

Дәптермен жұмыс, кескін картамен жасалған жұмыстары тексеріледі.

Бағалау.

Үйге тапсырма: қайталау.

Келесі модульдің 5-сабағында – тест, деңгейлік тапсырмалары арқылы алған білімдерің тексеріледі.

Олардың интерактивті тақтадан крсетейік:

•      1.Табиғатта су неше күйде кездеседі?

•      а) 1                ә) 2              б) 3

•      2. Суды қай тау жыныстары жақсы ткізеді?

•      а) құм    ә) саз      б) гранит

•      3. Жер асты су қанша метр тереңдіктен қазып алынады?

•      а) 5-6м      ә) 10-15м б)17-18м • 4. Арна деп аталатын ойыспен ағатын су ағыны?

•      а) жонға       ә) бұлақ             б) зен

•      5. Жылғалар бір-бірімен қосылып не құрайды?• а) сала   ә) арна   б)зен

•      6. Саға дегеніміз не?

•      а) 4зеннің басын алатын жері

•      ә) 4зеннің клге, теңізге қосылатын жері

•      б) Клдің қазан шұңқыры• 7. Жер бетіндегі түрлі ойыстар?

•      а) зен       ә) артезиан құдығы       б) кл

•      8. Тұзды клдер картада қандай түспен беріледі?

•      а) кк        ә) қызыл         б) жасыл

•      9. Жер бетінде тұщы су қоры қайда?

•      а) мұхитта    ә) мұздықта       б) клде • 10. Қазақстандағы ірі зендер саны қанша  ?

•      а) 5-6        ә) 7-8         б) 9-10

•      11. 4сімдіктің қанша пайызы судан тұрады?

•      а) 60-70%       ә) 70-75%        б) 80-95%

•      12. Eр адам тәулігіне тамаққа және ішуге қанша литр су жұмсайды?

•      а) 2-3 л       ә) 4-5 л       б) 6-7 л Интерактивті тақтадан:

Артық етпес білгенің… деген тақырыпта мәтін к&рінеді.

50                                                                                                                                                                                                                                    51

…Байкал қарт зінің зен-қыздарын те жақсы кріп, олардың таза болғанын қадағалап, қызғыштай қорғайды екен. Ангара деген сұлу қызы алып Енисейді сүйіп қалып, әкесінен онымен қосылуға рұқсат сұрайды.

Байкал қарт рұқсат етпеді. Бір түні Ангара Енисейге қарай қаша жнелді. Оның сырылдап кетіп бара жатқанын естіп қалған Байкал үлкен тасты алып қашқын қызының алдына қоя қойды. Алайда қатты аққан суды ол бгей алмады. Ангара кетіп қалды, оның басталатын жерінде Шаман-тас деген атпен аталатын үлкен тас тұр…

 * * *

Оқытушы Сұлтанова Ғ.Т.

Педагогика пәні

Тақырыбы: Оқыту әдістері

Сабақ мақсаты: Құрметті жас маман, сіздер бұл тақырыптан дидактиканың негізгі құрамды блігі оқыту әдістері туралы түсінік аласыздар. Оқыту әдістерін зерттеуші ғалымдардың пікірлерімен танысасыздар; оқыту әдістерін топтастыру туралы түсініктеріңіз кеңейеді; оқыту функцияларының оқушының дамуы, тәрбиеленуі, қалыптасуындағы тиімділігін анықтайсыздар. 4з беттеріңізше жаттығу жұмыстарын жасап, проблемалық сұрақтарға жауап бересіздер.

Сабақтың проблемасы: Қалай оқыту керек? Тиімді оқыту, сеніңше?

САБАҚ МАЗМҰНЫ

1.Evocation (Қызығушылықты ояту кезеңі) -%діс деген сз сіздерде не ой тудырады?

-Қандай әдістерді білеміз? (топтастыру). Realization of Meaning (Мағынаны ажырату кезеңі) Кеңейтілген дәріс: Қалай оқыту керек?

- Қысқаша психологиялық-педагогикалық сздікте «әдіс» - мақсатқа қол жеткізетін жол, тәсіл, белгілі жолмен тәртіпке салынған «іс-әрекет» - деген анықтама береді.

Оқыту әдістері бұл мұғалім мен оқушылардың оқу-тәрбие жұмысының міндеттерін ойдағыдай шешуге бағытталған зара байланысты іс-әрекетінің тәсілдері. Оқыту әдістері оқушылардың танымдық қабілеттерінің дамуына мүмкіндік туғызуы тиіс, яғни, оқушылардың ойын дамытады, з бетінше ізденіп жаңа білімді игеруге ықпал жасайды.

Оқыту әдісі мақсатқа жетудің саналы түрде қолданылатын тәсілі, ал мақсатқа жету мұғалімнің шеберлігіне, оның оқыту үдерісін тиімді ұйымдастыра білуіне, оқушылардың даярлық дәрежесіне, мұғалім мен оқушының белсенділік педагогикалық ынтымақтастығына байланысты.

Педагогикалық энциклопедияда: «Оқыту әдістері – мұғалім мен оқушылар жұмысының тәсілдері, солардың кмегімен оқушылар білімді, іскерлікті және дағдыны игереді, дүниетанымы қалыптасады, қабілеттері дамиды» - деп жазылған. «Оқыту әдістері» ұғымына әртүрлі анықтамалар бар, егер оларды талдап қарасақ, оның қазіргі жағдайын түсінуге болады.

Eдістерсіз мақсатқа жету, мазмұнды игеру, танымдық іс-әрекетпен айналысу мүмкін емес. Бекон: «әдіс – ол сапар шегіп келе жатқан жолаушының жолына түсіп тұрған жарық, әдіс арқылы жолда келе жатқан ақсақ кісінің зі жолсызбен жүгіріп келе жатқан адамды озып теді» десе, Ф.Гегель: «<діс – мазмұн қозғалысының формасы» деген. Т.Огородников пен П.Н.Шинберев пікірінше: «Мұғалімнің оқушылардың саналылығы мен белсенділігіне сүйене отырып, білім, дағды, іскерлікпен қаруландыратын құралдары мен жолдарын – оқытудың әдістері деп атаймыз». Сондай-ақ, «Оқыту әдістері – ол оқушыларды білмеуден білуге алып жүретін педагогикалық процестегі жол». «...Оқушылардың білмеуінен білуіне, үйренуіне, дағдылануына, ақыл-күшінің, қайратының дамуына мұғалімнің жетектейтін жолы» - деген М.Н. Скаткин.

Н.А. Сорокиннің пайымдауынша: «Оқушы тұлғасының дамуына, тәрбиеленуіне, білім алуына байланысты міндеттерінен туындайтын теориялық және практикалық тұрғыдағы формаларын – оқыту әдістері дейміз»

Оқыту әдістері оқытудың мақсат-міндеттеріне сай, оның мазмұнын оқушыларға меңгертуде мұғалім мен оқушылардың қолданатын амал-тәсілдері мен құралдарының жиынтығы болып табылады. Мұғалім оқыту әдістерінің кмегімен оқушыларға білім беріп, олардың тәжірибелік әрекетін ұйымдастыруда зінің ісәрекетін оқушылардың таным әрекетіне басшылық етумен байланыстырады.

52                                                                                                                                                                                                                                    53

Мұғалім оқытудың нәтижесін арттыруда оқыту әдістеріне қатысты амал- тәсілдерімен қатар оның құралдарын да пайдаланады.

Оқу құралдарына оқу кітаптарын, крнекі және техникалық құралдар жатады.

1.        Оқу кітаптары – оқулықтар, оқу-әдістемелік кітаптар, анықтамалар, сздіктер, есептер жинағы, т.б.

2.        Крнекі құралдар – кестелер, сызбалар, нобайлар, суреттер, фотосуреттер, альбомдар, тарихи, экономикалық-географиялық карталар, т.б.

3.        Техникалық құралдар – үнтаспа, телеарна, бейнетаспа, компьютер, т.б.

Оқу-танымдық іс-әрекетінің тиімділігін бақылау, ескеру және &зін&зі бақылау әдістері.

1)

!  7! '-B                                 -

'                                                                              ,M-M    '

'M-M

Оқыту әдістерінің:

2). дәстүрлі топтастырудың бірі – білім к&зіне қарай жіктелуі:

	KM	5M	K	/
='   &-M       P	#  LR <R &!	= ! ; ; Q <'	& B   =   0 % 7 K	8 & «N           »                 M                   (X           )

)3)

                      -(

5M                                                                            ,             #              "              H             "              0 ! -

                                                           M                                                , '             '               M

                                                                                                 .              "                 - ()

                                                                                              '

(                                                                                          M    6              &%       (

                                                

4) Оқу-танымдық іс-әрекетті ынталандыру, мотивтендіру әдістері.

&,         , &         !              ,,

                                                                     

(Педагогика (Под ред. Ю. Бабанского) Москва. «Просвещение»,

1988)

Тмендегі сызба суреттерден әдістер тобын кріп, талдаңыздар.

№1 сурет.

54                                                                                                                                                                                                                                    55

Дәстүрлі және белсенді әдістердің &зара байланыстылығы

№2 сурет. Пәнді тиімді ететін әдістер

                                                                           $"1"( 

7("+ –      -

^{'      #                                   :}   ' :  = , 1) ' : X  

                                                     ' X"    ;

^,..                                                     2)    ; 3) «

! »; 4) «M  

 »; 5)                           %;

6)'                 '  ; 7) ;

8) ; 9)%

,  ,

, ..

 , %

<	$
	%	=-   -	( -	P		&%	XR
; ' '                                     R   LR  $                                     %      ', ..	+!	+!	+!	+	+	+	+!

$             

 :

-! %

HM         %;

- %, .. ("(  :

- ; 8( ( :

-  LR;

-               , ;

-               ,  ;

-                 :

, "             ,..

5M          '

 -            % %  :

1)   : )  -  ; )        ; ")          –             "               , )'           -  ; 2)        ; 3)            , ..

Енді мына кесте арқылы әдістерді талдап крейік:

Оқыту әдістері және олардың қызметі.

Мақсат-міндетті шешуде әдістің (+!) белгісі те жоғары тиімді

(+) тиімді,  (–) тиімсіз дегенді білдіреді

Оқыту әдістерінің салыстырмалы тиімділігі

& '	@   R
			'		,

Мысалы, тмендегіше кесте жасап, оны шартты белгілермен белгілеп, топ болып ақылдасып, тиімділігін дәлелдеңіз.

56

з бетімен жұмыс: тест

1) Талдау, синтез, индукция, дедукцияны оқыту әдістеріне жатқызуға бола ма?

1.         Жатқызуға болады, йткені олар білімді игерудің жолдары болып табылады.

2.         Талдау, синтез, индукция, дедукция оқушылардың ойлауының негізгі формалары, олар арқылы білім игереді, яғни бұлар оқытудың әдістері болып табылады.

3.         Талдау, синтез, индукция, дедукция – дидактиканың емес, психология категориялары. Сондықтан, оқыту әдістері бола алмайды.

4.         Бұлар логикалық ойлау әдістері болып табылады, демек оқытудың әдістері емес.

5.         Болмайды, себебі индукция және дедукция оқытудың мақсатына әкелмейді.

2) Тек кейбір әдістер ғана оқушының оқуға қызығуы мен қажеттілігін тудыруға ынталандырады деген пікір дұрыс па?

1. Жоқ, бұл мектептегі барлық әдістердің бәріне тән функциялары.

 2.Иә, тек кейбір әдістер, мысалы бақылау әдісі оқушыны оқуға ынталандырады.

57

3.         Еш бір әдіс оқуға ынталандырмайды.

4.         Eдістер – бұл мақсатқа жету жолдары, сондықтан одан басқа қызметтерді орындамайды.

5.         Оқуға ынталандыру – барлық әдістердің қосымша қызметі.3) Неміс педагогі Гаудинг (1860-1923) былай деген: әңгімелесу – мектептегі кп қолданылатын әдіс. Ал, сұрақты кім берген дұрыс? Жауабын біле тұра сұрақ қоятын мұғалім бе, керісінше сұрақты оқушы қойып мұғалім жауап берген дұрыс па? Бұл жағдайда оқушылардың дербестігі дамуы тоқтап қалмай ма? - деп сұраған екен.

Сіздер бұл туралы не ойлайсыздар? Пікірталасқа келесі сабаққа дайындалып келіңіздер.

Сонымен, «Маған ауызша айтсаң, мен ұмытамын, крсетсең – есімде ұстауым мүмкін, ал мені іске қатынастырсаң мен түсінемін» деп қытай мақалында айтылғандай немесе «Оқушылар оқитын материалды з бетімен зерттеуге мүмкіндік алса, оқуға ынтасы арта түседі» - деп Питер Клайн ескерткеніндей, оқушыларға з бетімен ізденіп, жаңалық ашатындай, шығармашылық еңбектен ләззат алатындай белсенді оқыту әдістері тиімді болатынын білгеніміз дұрыс.

Келесі сабаққа «Маған ұнаған сабақ» атты материал әкелуіңіз сұралады.

* * *

Озат тәжірибелі ұстаз

Куаналиева Сабиля

%дебиет сабағы Тақырыбы: Мерген.

Қолданған әдістері СТО стратегиялары.

І. Ой қозғау. Мәтін не туралы деп ойлайсың? 1 минут әр оқушы үздіксіз ойын жазады. Топта оқиды.  Сыныпта әр топтан бір оқушының ойы тыңдалады.

 ІІ. Мағынаны тану. Мәтін алдын-ала абзацтарға (блімдерге) блінеді. Мәтіннің 1-блімі оқылған соң сұрақ қойылады. Кинорежиссер ретінде кз алдыңа не елестеді?

 Бағытталған оқу стратегиясы. 2-блімі оқылады. Мәтінді ары қарай болжайды. Eңгіме немен аяқталады деп ойлайсың? 3- блімі оқылады.

Топтастыру стратегиясы. Eңгіме топта талқыланады. Топтастырылады.

ІІІ. Ой-толғаныс. Сен әңгімені қалай аяқтар едің?

Блумның сұрақтары:

1.  Тақырыпты таңдау (з еркіңмен) әр оқушы.

2.  Топта ортақ бір тақырып таңдау.

3.  Үздіксіз жазу. Сол тақырып туралы негізгі ойды жазу.

Ойлану, жұптасу, пікір алмасу стратегиясы.

Үздіксіз жазу. (Кубизм стратегиясы) 1. Суреттеу.

2.  Салыстыру.

3.  Байланыстыру.

4.  Талдау.

5.  Даттау және жақтау.

6.  Ұсыныс.

Еркін жазу стратегиясы. (Үздіксіз қаламды дәптерден алмай жазу) 5 жолды лең стратегиясы.      Зат есім. сын есім етістік тұрақты сз тіркесі

Зат есім

Белгілі мәтін оқылған соң оқушы з ойын 5 жолды лең арқылы береді.

6 W- ? Cinquain стратегиясы. (6-неге). Оқушы з жұбына 6 сұрақ қояды. Кезектесіп жауап береді. Eр сұрақтың жауабына орай келесі сұрақ қойылуы керек.

Галереяны шарлау. Eр оқушы сабақ соңынан з ойын бір параққа жазып (эссе, ой-толғау түрінде, хат түрінде болуы мүмкін) галереяға іледі. Аралап жүріп пікірлермен танысады.

Бірлесе оқу стратегиясы (мұғалімнің рлі). Мәтінді тртке бледі, 1-абзацты оқиды, топпен жұмыс жүргізеді. 1- оқушы мұғалім болады, мәтінді түсіндіреді.

58                                                                                                                                                                                                                                    59

2- оқушы сұрақ қояды.3- оқушы мәселе тудырады. 4- оқушы болжайды.

Тоғысбаева Г.

Шымкент қаласының

№31 В.Терешкова атындағы орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі.

Қазақ тілінің білгірі сайыс сабағы

Сайысты &ткізудегі негізгі мақсаты: Мемлекеттік тілді жақсы меңгерген (класты) топты анықтау.

Сайысқа үш кластан алынған 3 топ, әр топта 5 оқушы қатысады. Eр топ з бақтарын сынайды.

«Қазақ тілінің білгірі» атты білім сайысымыз негізінен 7 кезеңнен тұрады:

1-кезең. Топты таныстыру, осы сайысқа түсудегі мақсаты. Eділ қазылар алқасы.

2-кезең. «Менің елім – Қазақстан» тақырыбына әңгіме жазу. 4лең оқу.

3-кезең. Бұл кезең «Бәйге» деп аталады. Мұнда оқушылар берілген сұрақтарға қысқа, әрі нұсқа жауап берулері керек.

4-кезең. «Елші» деп аталады. Бұл кезеңде мәтінді оқып, екінші тілде аудармасы мен мазмұнын айту.

5-кезең. «Жаңғырған салт-дәстүрлер» деп аталады, яғни салтдәстүрлерге байланысты сұрақтарға толық жауап беру керек.

6-кезең. «Сен не істейсің?» деп аталады.

7-кезең. «Тапқырлық» деп аталады. Берілген мақаладағы жасырын сзді тауып, мақалды жалғастыру.

І топтың сұрақтары:

1.                       А.Байтұрсынов кім?

2.                       Неміс елінде айтылатын қазақ әнінің авторы кім?

3.                       Қазақ тілінде неше септік бар?

4.                       Оңтүстік Қазақстан облысының әкімінің толық аты-жні кім?

5.                       Жүз жасаған ақын?

6.                       «Шаһар» сзінің синонимі?

7.                       Сан есім қандай сұрақтарға жауап береді?

8.                       Тұрлаусыз мүшелерді ата?

9.                       М.Eуезов кім? Роман-эпопеясын ата.

10.                    Eл-Фарабиді неліктен «Екінші Ұстаз» деп атаған?

11.                    Қазақ тілі қай жылы мемлекеттік мәртебе алды?

12.                    «Ақылды» сзінің түбірі?

13.                    Абайдың қанша қарасзі бар?

14.                    Ата Заң күні қашан?

15.                    Қазақтың тұңғыш алфавитін жасаған кім?

ІІ топтың сұрақтары:

1.      «Бес Арыс» деген кімдер?

2.      Жалғаудың неше түрі бар?

3.      Қазақ халқының батыр қыздары кімдер?

4.      Қазақстан қай жылы тәуелсіздік алды?

5.      Қазақ тілінен тән дыбыстар нешеу?

6.      Тіл туралы Заң неше баптан тұрады?

7.      Қазақ әдебиетіндегі алғашқы роман?

8.      Дауыссыз дыбыстар нешеге блінеді?

9.      «Кксерек» әңгімесін кім жазған?

10.   Қазақстан Республикасында Тілдер мерекесі қашан?

11.   «Қазақ хрестоматиясын» жазған кім?

12.   Білім және ғылым министрі кім?

13.   Қазақстан жерінен ткен жол.

14.   «Қазақ вальсінің королі» атанған композитор кім?

15.   Eнұранның авторларын атап бер.

ІІІ топтың сұрақтары:

1.                       Бір жылда туып, бір жылда қайтыс болған үш бәйтерек кімдер?

2.                       Қазақстанда зиялы қауымды қуғындау қай жылы басталды?

3.                       Қазақ халқының тұңғыш романы?

4.                       «Оян қазақ» кімнің шығармасы?

5.                       Түркістан қазақ халқының қандай қаласы?

6.                       Жаза алмайтын атақты ақын кім?

7.                       Шоқанды не үшін «сегіз қырлы» дейміз?

8.                       Абайдың туған жылы.

9.                       Абайдың қандай леңдері бар?

10.                    ҚР-ның астанасы қай қала? Бас қаласы қай қала?

11.                    Құлагер кімнің аты?

12.                    ҚР-ның рәміздерін ата.

60                                                                                                                                                                                                                                    61

13.                    Eл-Фараби мірге келген қала.

14.                    «Домбыра» леңін кім жазған?

15.                    Шахмат ойынына ұқсас қазақтың ұлттық ойыны.

4-кезең. «Елші» Мәтінді оқып, аударыңдар.

Сотня тысяч слов в нашем языке, но на первое место я бы поставил три слова: хлеб, труд, народ. Эти три корня, на которых держится наше государство. Это самая сущность нашего строя. И эти корни так прочно переплелись, что ни разорвать их, ни разделить никогда. Кто не знает, что такое хлеб и труд, перестает быть сыном своего народа.

5-кезең. «Жаңғырған салт-дәстүрлер»

Сұрақтар: І топқа

1. Нағашы деген кім?

2. Құдайы тамақ беру деген не?

3. Ұлттық киімдерді атап бер.

4. Бет ашар туралы не білесің?

5. сырға салу деген не?

6. Ұлттық ойындарды атап бер.ІІ топқа

1. Айт мейрамы туралы не білесің?

2. Құда, құдағи дегендер кімдер?

3. Ұлттық тағамдарды ата?

4. Шілдехана деген не?

5. Қымыз қалай жасалады?

6. Қандай салт-дәстүрлерді білесің?ІІІ топқа

1. Бата беру дегенді қалай түсінесіңдер?

2. Құда шақыру деген не?

3. Ақсүйек қандай ойын?

4. Тұсау кесу деген не?

5. Қандай туыстық атауларды білесің?

6. Ораза деген не?6-кезең. «Сен не істейсің?»

1.         Жаңа сойылған қойдың еті, ішек, тұз, сарымсақ, ағаш пен жіп, пышақ сияқты заттар пайдаланып, сен не істер едің?

2.         Майда еттартқыштан ткізілген ет, оқтау-тақтай, пияз, ұн, су, май сияқты заттарды пайдаланып, сен не істер едің?

3.         Ет, пияз, ұн, тұз, су, леген, тақтай, пышақ болғанда, сен не істер едің?

7-кезең. «Тапқырлық»

Берілген мақаладағы жасырын сзді тауып, мақалды жалғастыру.

Дұрыс жауапқа 5 ұпай.

1.    Тіл тас жарады, тас жармаса ... (бас жарады).

2.    Бал тамған тілден ... (у тамған).

3.    Тауды, тасты жел бұзар, адамзатты ... (сз бұзар).

4.    Жақсы сз - ... (жарым ырыс)

5.    Қаһарлы сз ... (қамал бұзар)

6.    Шебердің қолы ортақ, шешеннің ... (тілі ортақ).

7.    Жақсы байқап сйлер, жаман ... (шайқап сйлер).

8.    Бас кеспек болса да, ... (тіл кеспек жоқ).

9.    Дәлелсіз сз ... (желмен тең).

10.Тіл қылыштан ... (ткір).

11.Піл ктермегенді, ... (тіл ктереді).

12.Тілден артық ... (қазына жоқ).

13.Ана сүті бой сіреді, Ана тілі ... (ой сіреді).

14.Жыланның уы тісінде, Адамның уы ... (тілінде).

15.Ең ащы да тіл, ең ... (тәтті де тіл).

16.4нер алды - ... (қызыл тіл).

17.Айтылған сз - ... (атылған оқ).

18.Жылы-жылы сйлесең, жылан ... (інінен шығады).

19.Басқа пәле - ... (тілден).

20.Білім кілті - ... (тіл).

21.Тілге құрмет - ... (елге құрмет).

«Қазақ тілінің білгірі» атты сайысымыздың соңы ән мен күйге, биге айналады. Жеңімпаздар анықталып, сыйлықтар тапсырылады.

* * *

Сабақтың тақырыбы: Үндестік заңы.

Сабақтың мақсаты: Білімділік: Оқушылардың грамматикадан оқып, үйренген ережелерін ойындар арқылы қайталап бекіте түсу. Үндестік заңына бағынбайтын қосымшалармен таныстыру, мысалдар келтіру арқылы дәлелдеу.

62                                                                                                                                                                                                                                    63

Дамытушылық: Жауапты тез таптырып, тапқырлыққа дағдыландыру. Тіліміздегі кп қолданылатын мақал-мәтелдер мен тұрақты сз тіркестерінен молырақ мәлімет беру. Жаттығу жұмыстары арқылы мағынаны таныту. Есте сақтау, ойлау қабілеттерін арттыру.

Тәрбиелік: Тіл дамыту жұмыстарын жүйелі әрі қызықты етіп ұйымдастырудың тиімділігін сезіндіру.

Сабақтың к&рнекілігі: плакаттар, оқу құралдары (түрлі-түсті қағаздар, қалам т.б.), кеспе қағаздар, ойындар.

Сабақтың түрі: Тіл дамыту сабағы.

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: сәлемдесу, түгелдеу, оқу құралдарын даярлау, сабаққа назарларын аудару.

Сабақ жоспары: 1. Сұрақ-жауап.

2.     Сз табу.

3.     Жаңа сабақ.

4.     Шығармашылық жұмыс.

5.     Мәтінмен жұмыс.

6.     Терме диктант.

7.     «Ойлан тап!».

8.     Қорытынды.

9.     Үйге тапсырма.

10. Бағалау.

Үй тапсырмасын қайталау. Сұрақ-жауап.

Сұрақтар:

1.   Қазақ әліпбиінде қанша әріп бар? Қанша дыбыс бар?

2.   Eріп деген не? Дыбыс деген не?

3.   Дыбыстың қандай түрлері бар?

4.   Дауыстылар нешеу? Дауыссыздар нешеу?

5.   Буын дегеніміз не?

6.   Тасымал деген не?

7.   Қандай сздер тасымалданбайды? т.б.

* * *

Асылова Майра Алманқызы

Математика 2 сынып

Сабақтың тақырыбы: Қайталау(5 ті қосу және азайту) Сабақтың мақсаты: Ондықтан аттап қосу мен азайтуды меңгеру Сабақтың міндеттері:

а)5-ті қосу мен азайту тәсілін түсіндіре отырып орындауға жетелеу

екі амалмен шығарылған есепті шығаруға тселдіру

б) Дамытушылығы оқушылардың ой белсенділіктерін арттыру,

математика  терминдерін сйлеуін жетілдіру                    

в)Тәрбиелігі оқушыларға патриоттық және адамгершілік тәрбие

беру.

Сабақтың типі: білім мен дағдыны қалыптастыру.

Сабақта қолданылатын әдіс-тәсілдері: сұрақ-жауап,таудау,пробл емалық.

 Сабақтың барысы

                  Алғашқы ұйымдастыру І кезең. Бағдарлау – мотивациялық  кезең.

-Сабаққа дайындықтарын қадағалау,

-Тақтада жазылған сздерді оқып, түсіндіру,

XXI ғасырда Қазақстаннды әлем танып <ркениетті ел қатарына қосылды. Егемендік алғаннан кейін еліміз 117 орынан 61-орынға жылжыды.50елдің қққатарына қосылуды меже тұтып отыр.

-Еңселі 50елге ену үшін біз қандай болуымыз керек?

 -Білімді болу деген не?  

Дарынды тұлға мірде кездескен қиындықы жеңе алады. Болашаққа қадам басқан еліміз дамыған,білімді болуы тиіс.

Бүгінгі сабағымызда біз де “Болашақ баспалдағымен”ктеріліп,бі лім шыңына шығу арқылы білімімізді крсетейік.Егеменді еліміздің туын желбірету арқылы з үлесімізді қосайық.

&% ,

 0

8

(            ,!!           M

8%  – M

&!     

ІІ.Операциялық-орындаушылық кезең.

64                                                                                                                                                                                                                                    65

1-басқыш.Қайталау-с<здің анасы.

№5.Үй тапсырмасын шарты мен шешуін жеке тексеру.

Түсіндіре отырып орындату.                     

Ауызша шығару.

              9+5=                             8+5=

              11-5=                             12-5=  

2-басқыш.”Білгің келсе,шешіп к<р” №2.Теңдеуді шешу.

       х+5=12               12-х=7                    х-5=7  -Не белгісіз екенін сұрау.

3-басқыш.Қасиетті ұғымдар.

Ата-бабаларымыз тыныс-тіршілігін жинақтап,сандарға теңестірген.

Осы  киелі  сандар  туралы оқушылардан сұрап, толықтыру.

Абайдың бес жақсы,бес жаман қасиет туралы айтқан леңін еске түсіру,санамалау.

4-басқыш.Мағынаны тану.

Оқулықтағы  №4 есепті оқып,шешу,салыстыру.

А)Тәрбиеші-4

   Мұғалім-?             20артық

         Ш:   4+20=24 м  

         Ж:  24 метр  мата

E)Тәрбиеші – 4

     Мұғалім - ?         20 артық      

           Ш:  4+20=24м  

                  24+4=28 м

           Ж:     28 метр мата  

Математикалық диктант

(11-5)+4=           10-(11-6)=           10+(31-5)=            0+(51+5)= 5-басқыш. Ойлан, тап.

(Хеопс  пирамидасын ашу арқылы тапсырма орындау)

1.  Қосу амалының компоненттерін ата.

2.  1мен50санының арасындағы неше 5 саны кездеседі?

3.  Ондығы 5саны болатын екі таңбалы санды ата.

4.  Eріпті рнекке мысал келтір.

5.  Қосу амалын қандай амалмен тексеруге  болады?Суреттен нені кріп отырмыз?

         Мысыр еліндегі Хеопс  пирамидасы-7 кереметтің бірі. Елорда трінен осы  пирамида типтес ғимарат салынды.Онда сенат мүшелері отырады, яғни еліміздің даму жолына тигізер шараларды   бақылап отырады.

III-Рефлексиялық-бағалау  кезеңі.

Міне, біз де «Болашақ баспалдағының» шыңы

«Білім шыңына» да жеттік. 4ркениетті 50 елдің қатарына қосылуға бізде з үлесімізді қостық деп айта аламыз. Кк туды желбіретейік. Берілген тапсырмаларды толығымен орындадық.

           Білімнің сырын ұғына,

           Шығыңдар білім шыңына

           Ұқыптылық пен зеректілік,

          Жеткізеді сіздерді

           Математика сырына.

Үйге: №3, №5 есептер

66                                                                                                                                                                                                                                    67

Бағалау

Касымова Ботагоз,

Астана қаласы №34 орта мектептің бастауыш сынып мұғалімі

Ерлік  ешқашан &шпек емес: %лияның ерлігі

Сабақтың мақсаттары:

1.         Ұлы Отан соғысы, қиындықтары және ерлік крсеткен батырлар туралы түсінік беру.

2.         Оқушыларды достыққа, бейбітшілікке, жауапкершілікке, отансүйгіштікке тәрбиелеу.

3.         Оқушылардың бейбітшілік, бейбіт мір туралы кзқарастарын, танымдық ерекшеліктерін, байланыстыра сйлеу қабілеттерін дамыту.

К&рнекіліктер: сызбалар, тірек сздер, суреттер, нақыл сздер, үнтаспа.

Күтілетін нәтиже:

1.    Оқушылар мірде кездесетін жағдаяттарға з кзқарасын біл-діріп, баға бере алу.

2.    4згенің пікірін тыңдап, санасу.

Сабақтың түрі: дәстүрлі емес сабақ

Сабақтың әдісі: СТО жобасы бойынша Пәнаралық байланыс: дүниетану, орыс тілі, сурет, Сабақтың барысы:

І    Қызығушылығын ояту

-      Психологиялық жаттығу: «Сендер білмейсіңдер............»

-      Үй тапсырмасын сұрау:  Ержүрек қыз

-      Топтастыру әдісі арқылы

ІІ  Мағынаны тану

Ой шақыру әдісі: Ұлы Отан соғысына қатысқан тағы басқа қазақ батырлары туралы не білесіңдер ?

ББҮ әдісі:

Білемін	Білгім келеді	Үйрендім
Мысалы: Жеңіске 65 жыл;	Мысалы:Қазақстандық батырлар саны

Мәтінмен жұмыс: Ж.Жұмақанов «Eлияның ерлігі»

-      Eлия Молдағұлованың мірбаянымен таныстыру

Мұғалімнің с&зі: (Р.Рымбаеваның орындауында «Eлия» әні тыңдалады)

%лия Нұрмұхаммедқызы Молдағұлова Кеңес Одағының Батыры

Eлия Ақтбе облысы Хобда ауданы Бұлақ ауылында Сарқұлов Нұрмұхаммед және Молдағұлова Маржанның отбасында 1925 жылдың 15-ші маусымында дүниеге келген. Eлия 8 жасқа келгенде, анасы қайтыс болды. Нұрмұхаммед Сарқұловтың қолында екі баласы ұлы Бағдат және қызы Eлия қалды. Eкесі Eлияны нағашы әжесі Тәжікенге беруге мәжбүр болды. Eжесі қазіргі Құрайлы ауылында тұрған, немересін те жақсы крген, оған адамгершілікті, жақсылықты, еңбекқорлықты үйреткен. Eлия нағашысы Eубәкір Молдағұловтың үйінде, нағашысының қызы зімен құрдас Сапурамен сіп, есейді.

1933 жылы Молдағұловтар отбасы Шалқардан Жамбылға, ол кезде Eулиеата  деген кішкентай станцияға кшіп барды.Үйлері теміржол вокзалының жанында болды. Үйдің жанындағы теміржол мектебіне бірінші сыныбында оқыды.

68                                                                                                                                                                                                                                    69

1935 жылы нағашысы Eубәкір Eскери-клік Академиясына оқуға түсіп, отбасымен Москваға кшті, ал соғыстың алдында Академиямен бірге Ленинградқа кшті. Ленинградта Смоленский ауданында Слуцкий кшесінде 2-ші үйде тұрды. Отбасы жағдайына байланысты нағашысы Eлияні Красногвардейский ауданындағы Гурдин кшесіндегі №46-шы балалар үйіне тапсырды. Бұл балалар үйінің оқушылары қасында орналасқан Үлкен охта даңғылындағы № 9 мектебінде оқыды, қазір бұл № 140-шы мектеп. 1980 жылы Ленсоветтің атқару комитетінің шешімімен Гурдин кшесіне Eлия Молдағұлованың аты берілді.

Ұқсастық пен даралық әдісі: мәтінді блікке бліп беру арқылы талдау:

( жеке, жұппен, топпен, жариялау)

- Тізбектеп оқу;

Сұрақ-жауап әдісі:

1.  Шабуылға неліктен таң ата шығады деп ойлайсың?

2.  Самайдан атып түсірді дегенді қалай түсінесің?

3.  Мәтін неліктен «Eлияның ерлігі» деп аталған?

4.  Мәтін саған қалай әсер етті?

Сергіту сәті: «Орамал тастамақ» ойыны арқылы ерлік, батырлық туралы мақал – мәтелдер айту.

ІІІ   Ой толғаныс

*      Eр топқа тапсырмалар таратып беру:  Биопоэма,  сурет салу, Бес жолды лең.

*      Кері байланыс жасау:  Үйрендім кестесін толтыру;

• Үй жұмысы:

           1.«Eлия» туралы эссе немесе реферат жазып келу;

2.  Eлияға хат жазу.

3.  Мәтінді  мазмұндау;- Бағалау, мадақтау; - Алғыс білдіру.

* * *

 Жұбаева.Л.О., бастауыш класс мұғалімі

Математика.

Сабақтың тақырыбы: Есепті әртүрлі әдістермен шығару

Сабақтың мақсаты: 1. кбейтудің терімділік,үлестірімділік қасиеттерін пайдаланып,есепті әртүрлі тәсілмен табуды тиянақтай түсу;

2.         Топтың және з бетімен еркін жұмыс жасай білуге,шапшаңдылыққа тәрбиелеу.

3.         Қызығушылықтарын арттыра отырып,танымдық қабілеттерін, логикалық ойлауын, математикалық сйлеу тілдерін дамыту Сабақтың әдісі: Байқау-бақылау,талдау.сто,топтық жұмыс.

Сабақтың түрі: Білімді пысықтау.

К&рнекілігі: Сзжұмбақ,домино,коньки ойын,бағалау парағы, сәйкестендіру, топтастыру плакаты, жетондар т.б.

Сабақтың барысы: 1.Бағдарлау-мотивациялық кезең.

А)Амандасу

ә)Психологиялық дайындық Күн жарқырап аспанда

Жарқын нұрын шашады

Барлық әлем жылынып

Кңілдерін ашады

Жылы шуақ шашады

Ал,біз кңілімізді лебіз,тілектер жазып білдірелік (бір-біріне береді)

-Тілектеріңіз орындалсын!

Бүгінгі сабақ ерекше ткелі отыр.2 топқа блініп ойын түрінде жұмыс жүргізіледі.

Алдымен мына сзжұмбақты шешіп крейік.

81:9    6*7   8*5   28:4

Б.9      а.42   н.40  к.7

Банк деген сз пайда болды? Банк немен айналысады?

Жалақы береді,неше береді?

Қаламызда қандай банктер бар?

Топтарға ат қою.

Халық банк, 1топ          Тұран әлем,  2топ

Банк басшысы кім?(банкир,банкші)

Тағы кімдер жұмыс жасайды?Eр топ басшысы банкир деп сайланады.Міндеттеріңіз:математикада алған білімдеріңізді осы қызметте отырып,қаламыздың кркеюуіне үлес қосу.

-Ал келіп    отырған            қонпқтар,сіздердің        жұмыстарыңызды сырттарыңнан бақылап отыратын салық полициясы.

-Банкте немен жұмыс жасайды?

-Компьютермен

-Сендердің білімдерің осы компьютерде сабақ бойы есептелініп отырады.

Бағалау парағы:

70                                                                                                                                                                                                                                    71

2.Үй тапсырмасын тексеру, 4зара тексеру, бағалау (шығармашылық жұмыстар)

Банкте жұмыс жасайтын адамның қабілеті қандай болады?

-Ал сендер болашақ банкирлер ретінде қандай қасиеттеріңмен крінесіңдер?

Ол үшін мына тапсырманы орындаңдар.

3.Операциялық кезең №1 есеп

Оқып,түсіндіру.

Бағалау.

«домино»ойынын ойнау.5,6 кбейту кестесі

№3 есеп Бағалау.

Музыка

Қаршаларым тұрыңдар,

Мойныңды маған бұрыңдар Ақшақарлар,қалықта Қалықтаудан жалықпа!

Балалар қар жауыпты.Айнала аппақ қарды, қолдарыңмен ұстап крейік.Бұлар қарша жауған сұрақтар -Фигура периметрін қалай табады?

-Ауданды?

-Дңгелектің ауданы?

-Блудің компоненттері?

-Кбейтудің компоненттері?

-Клемді қалай табады?

-Ауданнын лшем бірлігін ата?

-Клемнің лшем бірлігін ата?

№3

Валюта курстары

«ойын»конькиден эстафета жарысы Логикалық есептер.

Банктер қанша қаржы жинады екен?

Есептеп жіберйік

4.Рефлексиялық кезең

4те жақсы «болашақ банкир»

«Талапкер» медалін тапсыру

5.Үйге тапсырма №6

* * *

Утепбергенова Г.М.

Бейнелеу &нері.4 класс                           

Тақырыбы: Ертегі кейіпкерлерін бейнелеу.

Мақсаты: 1)Оқушыларды ертегі әлемімен таныстыру.

2)Eр алуан ертегілердің мазмұнына байланысты иллюстрациялық сурет салуға оқушыларды баулу.

3)Бейнелеу нерінің әр түрлі материал түрімен орындаған туындылары  менгеруде зіндік кзқарасын қалыптастыру.

Түрі: Топтық жұмыс.

%дісі: топтастыру,сұрақ-жауап,иллюстрациялау,жобаны қорғау.

К&рнекілігі: ертегі кейіпкерлерінің суреті, тірек сызбалар.

Барысы: 1.Ұйымдастыру б&лімі:

-оқушылардың оқу-құралдарынының түгелдігін тексеру. -топқа блу (ертегі кейіпкерлерінің бейнесін құрастыру) -кезекші мәліметі.

2.Психологиялық сәт:

Eрбір адам-туысым, досым, жұрағат,

Eрбір адам-үйрену, ұғу, ұлағат

Eрбір сзің-шындық, бірлік, адамдық, Eрбір ісің-тілек, тірлік, адалдық.

3.Кіріспе б&лім:

-Бүгін бізде ерекше сабақ болады,сондықтан да сендерді бағалау да ерекше әдіспен болады.Бүгінгі сабақта зімізді-зіміз бағалаймыз.Тақтада Маша мен аюдың суреті ілінген.Аюдың себетінде қызыл,кк,сары түсті шелпектер бар.Егер қызыл шелпек алсақ «5»,  кк«4»,сары «3».

4.ткенді қайталау.

-Енді сабағымызды бастамас бұрын,алдыңғы сабақта не ткенімізді есімізге түсіріп крейік. (қима қағаз) 1.Сурет нерінде бейнелеудің неше түрі бар?

2.Штрих дегеніміз не?

3.Сызықтардың қандай түрлері бар?

4.Акварель бояуы мен гуашь бояуының ерекшеліктерін айтып бер.

72                                                                                                                                                                                                                                    73

5.Түстік рең дегеніміз не?

6.Затқа қарап сурет салу дегеніміз не?

7.Сурет салудың түрлерін ата.

8.Үйлестіру дегеніміз не?

9.Иллюстрация дегеніміз не?

5.Жаңа тақырып.

А )Ой қозғау

-Сонымен,балалар иллюстрация дегеніміз не екен?

-Ерте,ерте,ертеде деп не басталушы еді?

-Тақтамен жұмыс.

Бейнелеу сабағында тетін сабағымыздың тақырыбы «Ертегі кейіпкерлерін бейнелеу».

Мақсатымыз:Ертегі мазмұнына арнап иллюстрация жасау, түстерді дұрыс таңдай білуге үйрену. E)Түсінік беру.

Ертегі-адам қиялының қазынасы,халық шығармашылығының бір крінісі. Ертегілерде қиял-ғажайып та, мір шындығы да болады. Ертегі еркін ойлауға, армандап қиялдауға, шындықты танып білуге баулиды. Ол адамды ізгі арманға, жақсылыққа, игілікке жетелейді.

Ертегілер жанрлық ерекшеліктеріне қарай бірнеше топқа блінеді. Б)Топтастыру.

  хайуанаттар туралы            Ертегі            шыншыл ертегілер 

                                              қиял-ғажайып

Ертегілер бейнелеу нерінің бірнеше түрінен атап айтқанда, графика, мүсін, түрлі-түсті кескіндемелерден тиістісінше орын алып келеді. Еліміздің белгілі суретшілері ертегілерге иллюстрация жасауда да аянбай еңбек етіп келеді.Олар:E.Қайдаров, С.Романов, К.Баранов т.б. Енді осы ертегі мазмұнына арнап иллюстрация жасағанда мына талаптарды ескеруіміз керек.

Талаптарды топтастырып тақтаға ілу.

6.Сергіту сәті:

-бір-бірінің арқасына сурет салу.

7.Тапсырма. 3 топтан 3 бала 3 конвертті алып ашады. Ішіндегі тақырыпқа байланысты ертегі мазмұнына сәйкес сурет салады. Міндетті түрде ертегі мазмұнымен танысып алады.

8.Жоба қорғау.

-әр топ бір-бірінің суреттерін бағалайды.

9.Қорыту:

-не үйрендік,не білдік?

-3 топтан 3 бала шығып тірек сызбаны толтырады.

 

* * *

Жусупова С.А., бастауыш сынып мұғалімі

Сабақтың тақырыбы: «Зергерлік-әшекейлі бұйымдар»

Сабақтың мақсаты:1. Халқымыздың зергелік-әшекейлі бұйымдары жайлы түсінік беру.

2.  4нерге қызығушылығын арттыру.

3.  Халық мұрасын қастерлеуге баулу.

Сабақтағы крнекіліктер: күміс білезік, сырға, белдік, қапсырмалар,олардың түрлі-түсті суреттері, ер-тоқым макеті, үнтаспа.

Үнтаспадан Д. Нүрпейісовтың «Қос алқа» күйі тыңдалады.

І.Мұғалімнің кіріспе сзі: Бүгінгі тәрбие сағатымызда халқымыздың зергелік-әшекейлі бұйымдары жайлы айтамыз. Халқымыз ежелденақ нерге бай. Зергелік бұйымдар жасау да атадан балаға мирас болып келе жатқан нер. «Зергер»-парсы тілінен алғанда «зар-зар» алтын деген ұғымды білдіреді.

ІІ. 1-оқушы: Қазақтың зергелік нері ұлттық мәдениет тарихынан ерекше орын алады. 4нердің бұл түрінің түп-тркіні мыңдаған жыл әріде жатыр.

2-оқушы: Қазақ зергелері кбіне жеке-дара жұмысістеп, з нерінің қыры-сырын ұрпақтан-ұрпаққа үйретіп отырған.

 3-оқушы: Зергерлер соғатын заттарға киім-кешекке тағатын сәндік бұйымдар, әшекейлі ат-тұрман жатады.

4-оқушы: Оларды әсемдеу үшін кбіне алтынды, әсіресе күмісті қолданған. Күміс бұйымдарды асыл тастардан, інжу-маржан, жақұттан кз қондыру арқылы әсемдей түскен.

74                                                                                                                                                                                                                                    75

 5-оқушы: Eшекейлеуге қондырылған асыл тастарды тас немесе кз деп атаған. Кз қондырылған бұйымның кз тиюден сақтайтын киелілік қасиеті бар деген ұғым болған.

 6-оқушы: «Ақық тас» жүректің толқуын басып, дұшпанына сұсты болуына игі әсерін тигізеді. «Егер жанында ақық барда жаңа туған айды крсең, шабытқа, сәттілікке кенелесің» деген.

7-оқушы: Халқымыз күмістің адамға игі әсер ететін айрықша қасиеті бар деп білген. Нәрестені шомылдырғанда суға күміс теңге тастап: «Баланың күні күмістей жарық болсын» деп жорамал жасаған.

8-оқушы: Үнемі тағылатын әшекейлердің бірі – сырға болып табылады. Сырғалар ай сырға, тас кзді күмбез, салпыншақты, сабақты, шашақты болып жасалады.

9-оқушы: Шолпы мен шаш теңге бұрымның ұшына ілінеді. Қазақта «Сыңғырлаған күлкісіне сылдырлаған шолпысы үн қосар» деген қанатты сз бар.

10-оқушы: Ер-тұрман атқа салт міну үшін керекті жабдықтардың жиындық аты. Оған-тоқым, желдік, терлік, тебінгі, үзенгі, таралғы, тартпа (айыл), сілдірік, құйысқан, жүген, ноқта, шылбыр, тізгін жатады. Эпидиаскоптан осы аталған бұйымдардың суреті крсетіледі.

ІІІ. 4нер жайлы мақал-мәтелдер айтып, мағынасын ашу.

1)  4сер халықтың қанаты-оның нері.

2)  4нерлі елден нерлі ұл-қыз шығар.

3)  Ерліктің бір нышаны-нер деген. 4) 4нер-ағып тұрған бұлақ.

5)  Ер қадірін ел білер, Зер қадірін зергер білер.

6)  4нер - лмес мұра.

7)  Қолың ұста болсын, сзің қысқа болсын.

ІҮ. Қорытынды.

* * *

Атырау қаласы №30-мектепте біздің колледж студенті-практикант Асанова Райханның берген сыныптан тыс ашық сабағы

Тақырыбы: «Мүшел жас»

Мақсаты: Мүшел жас ерекшеліктерін, олардың хайуанаттар атымен аталып, әр жылдың атауына байланысты ырымдарын айту. Оқушылардың ойлау қабілеттерін дамыту, шығармашылықпен жұмыстануға дағдыландыру. Eр жануарлардың жағымды қасиеттерін үлгі ету.

К&рнекілігі: Мультимедия кабинеті, теледидар арнасы, кестелер, жыл 12 ай таңбасы, жануарлардың суреттері.

І. Кіріспе б&лімі: 

«Табиғат пен адам – егiз» деген. Бiздiңше, табиғаттың бұл құбылысы мен адамның «мүшел жасы» арасында бiр байланыс бар секiлдi. Мысалға, қазiргi күнтiзбемiз Тышқан бастаған 12 хайуаннан тұрғанымен, адамның ең бiрiншi мүшел жасы – 13 жас. Одан кейiнгiсiне 12 жыл қосылып кете бередi.

Қазақтар бiрiншi мүшел жасқа сәбидiң  ана құрсағында жатқан уақытын қоса есептеп, яғни 12-ге бiр санды қосып, 13 жас деп белгiленген. Адам баласы13 жасқа қалай толады, сол күннен бастап мүшел жас кiредi. 13-ке тағы 12 жас қосылып, 25 жас – екiншi мүшел болып есептеледi. 25-ке толған күннен бастап адам мүшел жасқа кiрiп, 26-ға толған күнi мүшел жастан шығады. Осылайша әр 12 жылда мүшел жас қайталанып тұрады.

Мүшел жас орыстарда, тағы да  басқа ұлттарда да бар, бiрақ олардiкi бiздiкiнен згеше болып келедi.

12 жылдық қайталама уақыт ағымын, оның әр блігінің болмысын адам табиғатының ғұмыры мен зара байланысын тұтас уақыт бірлігімен анықтайды. Адам ғұмыры 12 жылдық, яки мүшелдік тізбекпен түсіндіріледі. Eр мүшел – жаратылыстық және әлеуметтік бірліктегі адамның ғұмыр жасының белгілі уақыт кезеңіндегі шартты және дербес шама млшері.

Бірінші мүшел – балалық  шақ (1–12 жас).

Екінші мүшел – жастық шақ (13–24 жас).

Үшінші және тртінші мүшел – кемел шақ (25–36, 37–48 жас).

Бесінші мүшел – кәрілік (49–63 жас).

Eр жастағы (мүшелдегі) белгілі топ – әлеуметтік құрылымдағы з орынымен, зінің мір салтымен, қалыптасқан тәрбиелік қағидасымен, мірге және рухани құндылыққа ие болу құқымен, міндеттер және шектеулермен айқындалады. ІІ. Ой-қозғау.

-Оқушылар уақыттың қандай түрлерін білесіздер?

-Сағат, минут, секунд, апта, күн, ай, жыл.

-12 айды неше жыл дейміз?

-12 айды 1 жыл дейміз?

76                                                                                                                                                                                                                                    77

Осындай 12 жылдан соң адамдар 1 мүшел жасқа шығады. Қазақтар бірінші мүшел жасқа сәбидің ана құрсағында жатқан уақытын қоса есептеп, 13 жас деп белгіленген. Адам баласы 13 жасқа қалай толады, сол күннен бастап мүшел жас кіреді. 13-ке тағы 12 жас қосылып, 25жас –екінші мүшел болып есептеледі. 25-ке толған күннен бастап адам мүшел жасқа кіріп, 26-ға толған күні мүшел жастан шығады. Осылайша әр 12жылда мүшел жас қайталанып тұрады.

ІІІ. Мүшелге б&луді таныту.

1  – мүшел – 13 жас (ер жете бастау).

2  – мүшел – 25 жас (жігіттік шақ).

3  – мүшел – 37 жас (ақыл тоқтату).

4  – мүшел – 49 жас (орта жас). 5 – мүшел – 61 жас (орта жас).

6  – мүшел – 73 жас (қарттық).

7  – мүшел – 85 жас (кәрілік).

8  – мүшел – 97 жас (қалжырау).

9  – мүшел – 109 жас (шпшек сүю). 10 – мүшел – 121 жас (немене сүю).

ІV. Жыл тізбегімен жұмыстану.

Оқушылар әр жылдың атаулары бар. Мына жыл тізбегіне назар аударыңыздар. (Тышқан, сиыр, барыс, қоян, ұлу, жылан, жылқы,

қой, мешін, тауық, ит, доңыз ) - Сіздер  қай  жылы  тудыңыздар?

-  1998 барыс,1999 қоян жылдары.

-  Қай жылы 1-ші мүшел жасқа толасыздар?

-  2011 Қоян жылы, біз барыс ,мүшел жасқа толамыз.

-  Қане, Айгерім зін толатын 1-ші мүшел жасынның тұсына з мүшел жасынды жапсыра қой.

-  Ал қоян жылы дүниеге келгендер қай жылы мүшел жасқа толасыздар?

-  2012 Ұлу жылы біз мүшел жасқа толамыз.

-  Қане, Eмина,сен де з мүшел жасынды сол ұлу жылының тұсына жапсыра қой.

-  Ал, екінші мүшел жасқа қай жылы толасыздар?

Айгерім: Біз екінші мүшел жасқа 13 мүшел жасымызға 12 жылды қосып 25жаста шығамыз.

-  Жарайсыңдар , балалар, сіздер мүшел жас туралы жақсы меңгеріпсіздер. Екінші мүшел жасты жігіттік шақ деп атайды.

V.  Ой-ашар.

- Оқушылар осы мүшел жасқа байланысты қандай ырым-тыйымдар, мақал-мәтелдер білесіздер:

1.         Балалық шақ-туғаннан 12 жыл аралығы аяқталып, ер жете бастау.

2.         «Он үште отау иесі»-мәтел.

3.         Мүшел жасқа толған адам зіне ең қымбат затын, зінің досына сыйға береді.

4.         Мүшел жаста ата-бабаларымыз малды құрбандыққа шалып, бас амандық үшін қан шығарған.

5.         Мүшел жаста адамдар отбасымен бірге тойлап, мереке

ткізеді.

VI. Шығармашылық тапсырма.

І-топ. «Сиыр» деген с&зге ассоциация құру.

ІІ-топ. «Барыс» эссе жазу. (Мәтін құрау) 

      Барыс- ерекше сымбатты, күшті, епті де батыл аң. Еліміздегі биік тау алқаптарын мекендейтін жыртқыш аң. Барыс шапшаң жүгіреді. Ол биік шыңдарда тіршілік етеді.

ІІІ-топ. «Қоян» с&зіне 5 жолды &лең шығару.

мысалы,

       1. Қоян           2. Ақ, шапшаң        3. Жүгірді, қорқады, қорғанады.

4. Ақ қоян шапшаң жүгіреді.     5. Кжек.

VІІ. лең  айту.

Оқушылар сіздер қоян, барыс жылы дүниеге келсеңіздер сол туралы қандай тақпақ, леңдер білесіздер?

VIII. Жадымызда сақтайық.

78                                                                                                                                                                                                                                    79

Жылдардың ретін     еске      сақтап, мүшел жасқа   қашан шығатынымызды мына лең шумағынан білеміз.(Слайд)    1-оқушы мәнерлеп оқып береді.

Түйе сеніп бойына, Қалған ұмыт жылдардан. Жатпа қарап, мойыма,

Тайма именіп ділмәрдан.

Тақтаға жануарлар суретін киген оқушыларды шақырамыз.

     Осы шумақтағы әрбір сз жыл санаудағы қолданылып жүрген жануарлардың алғашқы әрпінен басталады: Тышқан, Сиыр, Барыс, Қоян, Ұлу, Жылан, Жылқы, Қой, Мешін, Тауық, Ит, Доңыз жылы.

Бұл қасиетті жылдар. Қане әркім з жануарына сай жыл қасиеттерін айтып берсін.

           Тышқан                                                       Жылқы   

Тышқан жылы-тірлікті жыл,             Жылқы жылы-мархабатты, Құштарыңды-бірлікті біл.    Жылғап тер әр талапты.

             Сиыр                                                              Қой

Сиыр жылы-еңбекті жыл,     Қой жылы мол нім болар, Сайлы жыл боп еңбек бұл жыл. Қораларға тлің толар.

             Барыс                                                          Мешін

Барыс жылы-сәтті, құтты,     Мешін жылы – бақ, жарасым, Баян етер сәттілікті.         Мереймен іс атқарасың.

             Қоян                                                             Тауық

Қоян жылы құт қонады,-      Тауық жылы –арманды жыл, Кейде малға жұт болады.               Тауып істі,шаруаңды біл.

               Ұлу                                                                Ит

Ұлу жылы-әрекетті,             Ит жылы тым мазасыздау, Ұлғайтады берекетті.            Игермесең, азасың-ау!

             Жылан                                                         Доңыз

Жылан жылы-құрғақ болар,	Доңыз жылы-байсалдылық,
Жылға дымы құрғап қалар.   Жүргізуші:	Дос табады жайсаң құлық.
Оның бәрін білген ел де,	Менің айтар сиетім:
Он үшінші жыл дегенде	Жылдардың біл қасиетін!
Eрі жыл зін қайталайды,	Құтты жылдар тағы келсін,
Eркімге ол байқалмайды.	Қуаныш той, бақ әкелсін!-деп

бүгінгі «Мүшел жас» тақырыбына арналған сабағымызды аяқтаймыз.

Белсенді қатысқандарыңызға рахмет.

ПРАКТИКАНТТАР ҚОРЖЫНДАРЫНАН

Сабақтың тақырыбы: Білімді тиянақтау.

Сабақ мақсаты:  1.Оқушыларды болымды және болымсыз етістігімен таныстыру.

2.Сауатты жазуға дағдылану, здеріне деген сенімін нығайту, кркем жазуға   баулу.

3. Ой шапшандығын дамыту, берілген сұраққа тиянақты жауап беруге үйрету, сздік қорын молайту.

К&рнекілігі: Оқулық, тірек сызба, Венн диаграммасы ереже.

Сабақ әдісі: Сұрақ-жауап, түсіндіру.

Сабақ барысы:

1. Ұйымдастыру кезеңі:

1.                       Балалар, бүгін бізге сабаққа қонақтар келіп отыр, Бүгінгі сабақта біз зіміздің білімді, мәдениетті, үлгілі оқушылар екенімізді крсетейік. Бәріміз Елбасының жолдауына назар аударайық.. «Қазақстанның болашағы-қазақ тілінде». (барлығы дауыстап оқиды).

2.                       Қазақ тілі з тілім, ана тілім

       Абай, Мұхтар сйлеген дана тілім.          Қастерлейді, ұл-қызың мәңгі сені          Болашағым, бақытым, дара тілім.

3.                       Сонымен балалар кішкене «Ой қозғау» сәтін жасап жіберейік.

Сұрақ-жауап сәті.

1.                       ҚР-ның мемлекеттік тілі қандай тіл? (қ .т.)

2.                       Тіл туралы заң қашан қабылданды? (11.07.1997)

3.                       Мемлекетіміз тәуелсіздік алғаннан кейін Ата заңымыздың 7- бабында «ҚР мемлекеттік тілі-қазақ тілі» деп жазылған.

Сондықтан, з тілімізді құрметтеп, дұрыс сйлеп, сауатты жаза білуіміз керек. Осының бәрін үйрететін қай тіл екен?  (қ.т)

II. Олай болса қане сауаттылығымызды тексеріп крейікші. 4ткен сабақты пысықтау мақсатында, қазір тірек-сызба бойынша жұмыс.

=(

80                                                                                                                                                                         81