Гүлзат Джулаева
Ақтөбе облыстық М.Құсайынов атындағы
дарынды балаларға арналған мамандандырылған мектеп-интернат
Ж.Жабаев «Өтеген батыр» дастаны
(5-класс)
1. Білімділік: Жыр алыбы – Жамбыл жайында мәлімет беру, дастанның мазмұнын, идеясын тану, білімдерін тереңдету;
2. Дамытушылық: оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру, танымдық қабілетін дамыту, шығармашылық ойлауын арттырып, көркемдегіш сөз бен сөз құралдарын табуға баулу. Мәнерлеп оқу, пікір айтуға, сөйлей білуге машықтану;
3. Тәрбиелік: Елін, жерін сүюге, өзіндік пікірін ашық айта білуге, бір-бірінің пікірін тыңдауға, жұмыстарына баға беруге тәрбиелеу..
Сабақ түрі: білік пен дағдыны қалыптастыру.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, талдау, тест, баяндау.
Сабақтың көрнекілігі: ақынның портреті, интерактивті тақта, карта, гүлдер.
Пәнаралық байланыс: Тарих, география.
Сабақтың барысы:
І.Ұйымдастыру
Оқушылармен амандасу, оқу құралдарын тексеру.
Ақын портреті үстінде сұрақтар жасырылады. Балалар ұяшықтағы сұрақтарға дәл жауап бергенде, ақын портреті ашылады.
1. Мағжан Жұмабаев кім? Ол жайында не білесің?
2. Ақын шығармашылығы жайында не айтасың?
3.Ақынның білімді адамның бойында болады деп көрсеткен қасиеттері
4. Білімнің адам өмірінде алар ролі қандай, ол үшін не қажет?
ІІ.Жаңа сабақ.
Болашақ ақын 1846 жылы ақпан айында қазіргі Жамбыл облысындағы Жамбыл тауының бөктерінде дүниеге келген. Әкесі Жапа кедей болғанмен, ат үстіне мығым, найзагер кісі болған екен. Жамбылдың аталарынан әріректе өнерпаз, сері, палуандар, ділмар шешендер шыққан. Жас талаптың Жетісу өңірінің даңқты ақыны Сүйінбаймен кездесіп, батасын алуы оның бағын ашқан айтулы оқиға болды. Жамбыл:
Менің пірім – Сүйінбай,
Сөз сөйлемен сиынбай
Сырлы сұлу сөздері
Маған тартқан сыйындай,-деп, Сүйінбайдың өсиетін өмір бойы есінде сақтап, ұстазының есімін ардақтаумен өткен. Оның «Шағым», «Әкеме», «Кедей күйі», «Әділдік керек халыққа» тәрізді тегеурінді деөжет ақындық мінезден, халықтық даналықтан туған. Жамбыл 35 жасында, яғни1881 жылдың күзінде Іле бойында өткен бір үлкен жәрмеңкеде атақты ақын Құлмамбетпен айтысып, жеңіске жетеді. «Айтыстың арыстаны» атанған Жамбыл өткір, уытты жырлармен қатар кең тынысты ұзақ эпикалық туындылар шығарады. Халық эпосы мен ертегілерінің және тарихи жырлардың дәстүрінде ақын «Өтеген батыр», «Сұраншы батыр» сынды белгілі поэмаларын туғызды.
 |
Жамбыл жырлары теңіз түбінде шашылып жатқан маржан секілді. Оны жинап алып халқының қолына беру – біздің әрқайсымыздың азаматтық борышымыз.
С.Сейфуллин
ІІІ. Кластер әдісі
Күшті
батыл зор денелі
Апай төс БАТЫР
Отансүйгіш
Халық қамқоры намысқой
Өтеген батыр (1699-1773) – XVIII ғасырдың І-жартысында жоңғар басқыншылығына қарсы күрескен қазақ батыры. 1756 жыл шамасында Абылайдың Қытаймен бейбіт болу саясатына қарсы шығып, Жиделібайсында 17 жыл жүріп қайтыпты деген аңыз да бар
Өтеген батыр – ел арасында аңызға айналған адам. Оны алғаш жырлаған Сүйінбайдың бабасы Күсен ақын. Өтеген батыр жайында тарихи дерек жинаған тарихшы Делебаевтың материалына қарағанда, Тілеміс, Майкөт ақындар да батырды дастан етіп жырлаған екен. Бұлардың ішінде бізге жеткені – Жамбылдың «Өтеген батыр» дастаны. Өтеген батыр туралы дерек-аңыздар жинауға әдебиетшілер Е.Ысмайылов, Қ.Тұрғанбаев, Н.С.Смирнова, С.Бегалиндер қатысқан. Алматы облысының Бозой мен Қарой аралығында Өтеген батыр есімімен аталатын жерлер бар.
Жиделібайсын жерін картадан оқушы көрсетеді.
Ақмешіт қаласының іргетасы Сырдың жағасындағы «Қамысты қаладан» басталған. Ықылым заманаларға көз жіберсек, Жиделібайсын жері осы жер.
Әзілхан НҰРШАЙЫҚОВ,
Қазақстанның халық жазушысы,
Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты.
ІҮ. Композициялық құрылымына талдау
Оқиғаның басталуы
«Алып келсем елімді Жиделібайсын жеріне,
Қалмас еді-ау арманым».
Оқиғаның дамуы
«Бір жайлы қоныс іәздеп он жеті жыл
Ел-жұртын аман-есен көрді дейді»
Оқиғаның шиеленісуі
«Жиделібайсын деген жақсы жерге,
Көшелік тіл алсаңдар жерден ауып»
Оқиғаның шарықтау шегі
Елінің Өтеген батырдың тілін алмауы
Оқиғаның аяқталуы
Өтеген батырдың Түркістанға кетуі
Ү. Талдау жұмысы
А)Өлеңнің көркемдік ерекшелігі
Б) Өлең құрылысына талдау
Өтеген аман-есен келді дейді,
Аралап талай жерді көрді дейді,
Бір жайлы қоныс іздеп он жеті жыл
Ел-жұртын аман-есен көрді дейді...
4тармақты, 3 бунақты, 11 буынды қара өлең ұйқасы
Теңеу: қойдай шулап, құрдай жайнап.
Эпитет: жақсы жер, жақсы қоныс, жабайы арпа, қара шеңгел.
Асонанс: Айтады көрген менен білгендерін,
Аралап жиһан кезіп көрген жерін.
ҮІ. Төрт жолды өлең.
1. Батыр.
2. Айлалы, қайратты
3. Қорғайды, жеңеді, аттанады.
4. Біз батырларды құрметтеуіміз керек.
5. Ер.
ҮІІ. Өтеген батырға хат.
Сәлеметсіз бе, Өтеген батыр? Мен сіздей батыр, батыл, ержүрек, тепсе темір үзетін жігіт болғым келеді. Түсінбегенім – елім деп, жерім деп он жеті жыл жүріп, шұрайлы жерді тапқаныңызда, бір сәтте халқыңызды тастағаныныңыз қалай? Егер мен сіздің орныңызда болсам, халқымды көндірер едім. Бірақ сіздің ерлігіңізді кейінгі ұрпақ әркез үлгі етіп, есінде ұстайды.
Хат жазушы: 5-класс оқушысы Сағи Ақниет.
Сәлеметсіз бе, Өтеген аға? Сіз өз халқыңыз үшін он жеті жыл жырақта жүрдіңіз. Жиделібайсынды тауып, еліңіздің жақсы тұрмыс кешкенін қаладыңыз, ал халқыңыз сіздің тіліңізді алмады. Олар сізге риза болуы қажет еді, өйткені он жеті жыл жақсы қоныс іздеу үлкен шыдам мен төзімді қажет ететін қиын шаруа деп білемін.
Хат жазушы: Гинет Гүлім.
ҮІІІ. Философиялық стиль.
Өтеген батыр сияқты 17 жыл елің үшін жер кезер ме едің?
Нұрғазина Бибігүл:
- Егер мен Өтеген батырдың орнында болсам, қайсар да қайратты мінезіммен елімді Жиделібайсын жеріне көшіруге бар күшімді салатын едім. Шиеленісті шешіп, жұртымды қаһарлы орыс қолына тастап кетпес едім.
Айжарықова Әйгерім:
Мен Өтеген батыр секілді он жеті жыл елім үшін шұрайлы жер іздер едім. Әйтпесе елімді орыстар басып алады ғой. Сондықтан Жиделібайсындай жерді табуға күш салар едім.
ІХ. Блиц-тест. Оқушылар дұрыс жауапты қолдарындағы үш түрлі гүл арқылы көрсетеді.
А) 1846 В) 1847 С) 1848
2. Ақынға бата беріп, ақындық өнердің қыр-сырын үйреткен кім?
А)Сарбас В)Абай С)Сүйінбай
3. Ақын ең алғаш кіммен айтысты?
А)Сарбас В)Құлмамбет С)Сары
4. “Өтеген батыр” дастанының тақырыбы
А)баю, дәулет жинау В)жақсы қоныс С)табиғат
5. Дастандағы халық арасына алалық салатын кейіпкерлер
А)Байсары, Ерсары В)Кендебай С)Толағай
Әумин!
Х. Үйге тапсырма. Жырдан үзінді жаттау.
Туған жерге байланысты сурет салу және мақал-мәтел жаттау.
ХІ. Бағалау.
Рабочие листы
к вашим урокам
Скачать
Гүлзат Джулаева
Ақтөбе облыстық М.Құсайынов атындағы
дарынды балаларға арналған мамандандырылған мектеп-интернат
Ж.Жабаев «Өтеген батыр» дастаны
(5-класс)
Білімділік: Жыр алыбы – Жамбыл жайында мәлімет беру, дастанның мазмұнын, идеясын тану, білімдерін тереңдету;
Дамытушылық: оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру, танымдық қабілетін дамыту, шығармашылық ойлауын арттырып, көркемдегіш сөз бен сөз құралдарын табуға баулу. Мәнерлеп оқу, пікір айтуға, сөйлей білуге машықтану;
Тәрбиелік: Елін, жерін сүюге, өзіндік пікірін ашық айта білуге, бір-бірінің пікірін тыңдауға, жұмыстарына баға беруге тәрбиелеу..
Сабақ түрі: білік пен дағдыны қалыптастыру.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, талдау, тест, баяндау.
Сабақтың көрнекілігі: ақынның портреті, интерактивті тақта, карта, гүлдер.
Пәнаралық байланыс: Тарих, география.
Сабақтың барысы:
І.Ұйымдастыру
Оқушылармен амандасу, оқу құралдарын тексеру.
Ақын портреті үстінде сұрақтар жасырылады. Балалар ұяшықтағы сұрақтарға дәл жауап бергенде, ақын портреті ашылады.
1. Мағжан Жұмабаев кім? Ол жайында не білесің?
2. Ақын шығармашылығы жайында не айтасың?
3.Ақынның білімді адамның бойында болады деп көрсеткен қасиеттері
4. Білімнің адам өмірінде алар ролі қандай, ол үшін не қажет?
ІІ.Жаңа сабақ.
Болашақ ақын 1846 жылы ақпан айында қазіргі Жамбыл облысындағы Жамбыл тауының бөктерінде дүниеге келген. Әкесі Жапа кедей болғанмен, ат үстіне мығым, найзагер кісі болған екен. Жамбылдың аталарынан әріректе өнерпаз, сері, палуандар, ділмар шешендер шыққан. Жас талаптың Жетісу өңірінің даңқты ақыны Сүйінбаймен кездесіп, батасын алуы оның бағын ашқан айтулы оқиға болды. Жамбыл:
Менің пірім – Сүйінбай,
Сөз сөйлемен сиынбай
Сырлы сұлу сөздері
Маған тартқан сыйындай,-деп, Сүйінбайдың өсиетін өмір бойы есінде сақтап, ұстазының есімін ардақтаумен өткен. Оның «Шағым», «Әкеме», «Кедей күйі», «Әділдік керек халыққа» тәрізді тегеурінді деөжет ақындық мінезден, халықтық даналықтан туған. Жамбыл 35 жасында, яғни1881 жылдың күзінде Іле бойында өткен бір үлкен жәрмеңкеде атақты ақын Құлмамбетпен айтысып, жеңіске жетеді. «Айтыстың арыстаны» атанған Жамбыл өткір, уытты жырлармен қатар кең тынысты ұзақ эпикалық туындылар шығарады. Халық эпосы мен ертегілерінің және тарихи жырлардың дәстүрінде ақын «Өтеген батыр», «Сұраншы батыр» сынды белгілі поэмаларын туғызды.
Жамбыл жырлары теңіз түбінде шашылып жатқан маржан секілді. Оны жинап алып халқының қолына беру – біздің әрқайсымыздың азаматтық борышымыз.
С.Сейфуллин
ІІІ. Кластер әдісі
Күшті батыл зор денелі
Апай төс БАТЫР Отансүйгіш
Халық қамқоры намысқой
Өтеген батыр (1699-1773) – XVIII ғасырдың І-жартысында жоңғар басқыншылығына қарсы күрескен қазақ батыры. 1756 жыл шамасында Абылайдың Қытаймен бейбіт болу саясатына қарсы шығып, Жиделібайсында 17 жыл жүріп қайтыпты деген аңыз да бар
Өтеген батыр – ел арасында аңызға айналған адам. Оны алғаш жырлаған Сүйінбайдың бабасы Күсен ақын. Өтеген батыр жайында тарихи дерек жинаған тарихшы Делебаевтың материалына қарағанда, Тілеміс, Майкөт ақындар да батырды дастан етіп жырлаған екен. Бұлардың ішінде бізге жеткені – Жамбылдың «Өтеген батыр» дастаны. Өтеген батыр туралы дерек-аңыздар жинауға әдебиетшілер Е.Ысмайылов, Қ.Тұрғанбаев, Н.С.Смирнова, С.Бегалиндер қатысқан. Алматы облысының Бозой мен Қарой аралығында Өтеген батыр есімімен аталатын жерлер бар.
Жиделібайсын жерін картадан оқушы көрсетеді.
Ақмешіт қаласының іргетасы Сырдың жағасындағы «Қамысты қаладан» басталған. Ықылым заманаларға көз жіберсек, Жиделібайсын жері осы жер.
Әзілхан НҰРШАЙЫҚОВ,
Қазақстанның халық жазушысы,
Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты.
ІҮ. Композициялық құрылымына талдау
Оқиғаның басталуы
«Алып келсем елімді Жиделібайсын жеріне,
Қалмас еді-ау арманым».
Оқиғаның дамуы
«Бір жайлы қоныс іәздеп он жеті жыл
Ел-жұртын аман-есен көрді дейді»
Оқиғаның шиеленісуі
«Жиделібайсын деген жақсы жерге,
Көшелік тіл алсаңдар жерден ауып»
Оқиғаның шарықтау шегі
Елінің Өтеген батырдың тілін алмауы
Оқиғаның аяқталуы
Өтеген батырдың Түркістанға кетуі
Ү. Талдау жұмысы
А)Өлеңнің көркемдік ерекшелігі
Б) Өлең құрылысына талдау
Өтеген аман-есен келді дейді,
Аралап талай жерді көрді дейді,
Бір жайлы қоныс іздеп он жеті жыл
Ел-жұртын аман-есен көрді дейді...
4тармақты, 3 бунақты, 11 буынды қара өлең ұйқасы
Теңеу: қойдай шулап, құрдай жайнап.
Эпитет: жақсы жер, жақсы қоныс, жабайы арпа, қара шеңгел.
Асонанс: Айтады көрген менен білгендерін,
Аралап жиһан кезіп көрген жерін.
ҮІ. Төрт жолды өлең.
1. Батыр.
2. Айлалы, қайратты
3. Қорғайды, жеңеді, аттанады.
4. Біз батырларды құрметтеуіміз керек.
5. Ер.
ҮІІ. Өтеген батырға хат.
Сәлеметсіз бе, Өтеген батыр? Мен сіздей батыр, батыл, ержүрек, тепсе темір үзетін жігіт болғым келеді. Түсінбегенім – елім деп, жерім деп он жеті жыл жүріп, шұрайлы жерді тапқаныңызда, бір сәтте халқыңызды тастағаныныңыз қалай? Егер мен сіздің орныңызда болсам, халқымды көндірер едім. Бірақ сіздің ерлігіңізді кейінгі ұрпақ әркез үлгі етіп, есінде ұстайды.
Хат жазушы: 5-класс оқушысы Сағи Ақниет.
Сәлеметсіз бе, Өтеген аға? Сіз өз халқыңыз үшін он жеті жыл жырақта жүрдіңіз. Жиделібайсынды тауып, еліңіздің жақсы тұрмыс кешкенін қаладыңыз, ал халқыңыз сіздің тіліңізді алмады. Олар сізге риза болуы қажет еді, өйткені он жеті жыл жақсы қоныс іздеу үлкен шыдам мен төзімді қажет ететін қиын шаруа деп білемін.
Хат жазушы: Гинет Гүлім.
ҮІІІ. Философиялық стиль.
Өтеген батыр сияқты 17 жыл елің үшін жер кезер ме едің?
Нұрғазина Бибігүл:
Егер мен Өтеген батырдың орнында болсам, қайсар да қайратты мінезіммен елімді Жиделібайсын жеріне көшіруге бар күшімді салатын едім. Шиеленісті шешіп, жұртымды қаһарлы орыс қолына тастап кетпес едім.
Айжарықова Әйгерім:
Мен Өтеген батыр секілді он жеті жыл елім үшін шұрайлы жер іздер едім. Әйтпесе елімді орыстар басып алады ғой. Сондықтан Жиделібайсындай жерді табуға күш салар едім.
ІХ. Блиц-тест. Оқушылар дұрыс жауапты қолдарындағы үш түрлі гүл арқылы көрсетеді.
А) 1846 В) 1847 С) 1848
2. Ақынға бата беріп, ақындық өнердің қыр-сырын үйреткен кім?
А)Сарбас В)Абай С)Сүйінбай
3. Ақын ең алғаш кіммен айтысты?
А)Сарбас В)Құлмамбет С)Сары
4. “Өтеген батыр” дастанының тақырыбы
А)баю, дәулет жинау В)жақсы қоныс С)табиғат
5. Дастандағы халық арасына алалық салатын кейіпкерлер
А)Байсары, Ерсары В)Кендебай С)Толағай
Әумин!
Х. Үйге тапсырма. Жырдан үзінді жаттау.
Туған жерге байланысты сурет салу және мақал-мәтел жаттау.
ХІ. Бағалау.
6 663 992 материала в базе
Настоящий материал опубликован пользователем Джулаева Гулзат Мырзагаликызы. Инфоурок является информационным посредником и предоставляет пользователям возможность размещать на сайте методические материалы. Всю ответственность за опубликованные материалы, содержащиеся в них сведения, а также за соблюдение авторских прав несут пользователи, загрузившие материал на сайт
Если Вы считаете, что материал нарушает авторские права либо по каким-то другим причинам должен быть удален с сайта, Вы можете оставить жалобу на материал.
Удалить материал
Ваша скидка на курсы
40%
Курс профессиональной переподготовки
300/600 ч.
Курс профессиональной переподготовки
300/600 ч.
Курс повышения квалификации
72/180 ч.
Мини-курс
3 ч.
Мини-курс
6 ч.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.