Түзету
– дамыту сыныптары оқушыларын оқытуда тіл дамыту
жұмыстарын
ұйымдастыру
.Қазіргі
кездегі Қазақстандық қоғамдағы жеке тұлғаға деген қызығушылықтың жоғарылауы
бала құқығы туралы мәселелерді қарастыруға, мүмкіндігі шектеулі балаларға
әлеуметтік психикалық және медициналық-педагогикалық көмек көрсету болып
табылады..
2002
жылдың 11-ші шілдеде №343 – ІІ «Мүмкіндігі шектеулі балаларға әлеуметтік және
медициналық-педагогикалық коррекциялық көмек көрсету» туралы Қазақстан
Республикасының Заңының қабылдануымен байланысты әкімдік, еңбек және
тұрғындарды әлеуметтік қорғау департаменттерінде мүмкіндігі шектеулі балаларға
әлеуметтік көмек көрсету орталықтары ашылды. Үлгермеуші оқушыларды анықтауда
дұрыс диагностика жүргізу, оларды табысты және нәтижелі оқытуға, ал болашақта
әлеуметтік ортаға бейімделіп кетуіне жағдай тудыратын арнайы сыныптар мен
топтарға орналастыру - қазіргі уақыттағы аса маңызды әлеуметтік және
педагогикалық мәселе болып табылады. Мектеп жасындағы психикалық дамуы тежелген
балаларды қалыптастыру негізінен осы балаларға арналып жасалған оқу
бағдарламасымен жүргізіледі. Оқу жоспары бойынша балалардың танымдық
әрекеттерін дамыту, қоршаған ортамен танысу және әр түрлі құбылыстардың себебін
және оның өзгерістерін анықтау, тіл дамыту, еңбекке баулу, әр түрлі пәндерді
арнайы дидактикалық әдістемелермен игеру қарастырылған.
Түзете
дамыта оқыту сыныптарындағы психикалық дамуы тежелген оқушылар ҚР мемлекеттік
жалпыға міндетті білім стандартына сәйкес білім алады. Психикалық дамуы
тежелген балалардың бір бөлігінің сөйлеу тілінің жүйелі түрдегі бұзылыстары
болады, ұяңдық ,баланың бойындағы өз-өзіне деген сенімсіздіктің басым болуы,
олардың тақырыпты меңгерулеріне кедергі келтіреді. Осы оқушыларды оқытудағы
түзету міндеттерінің бірі- сөйлеу тілін жан- жақты дамыту жатады. Бастауыш
мектеп бағдарламасында балалардың жас ерекшелігіне , сай тапсырмалар, жаттығу
жұмыстары берілген. Бірақ сол тапсырмаларды орындату үшін мұғалім әр баланың
даму деңгейін ,яғни қабылдауын, зейінін, қабілетін біліп барып, ол баламен
жұмыс жүргізеді. Оқушының даму деңгейін көтеруде тіл дамыту жұмыстарының алатын
орны өте жоғары.
Психикалық
дамуы тежелген оқушыларды оқытуда тіл дамыту жұмыстары мынадай бағытта
ұйымдастырылады:
-
Оқушыға қоятын талаптар баланың мүмкіншілігіне сай болу керек.
- Баланың тілін дамыту үшін өзі қажет деген әдісті пайдалануы.
-
Оқуматериалының
күрделілігі, орындалатын жаттығу жұмыстары, баланың ұғымына таныс,
жеңіл болуы.
-Тіл дамытуда мақал – мәтелдер, мысалдар, өлең-жыр, қызықты әңгімелер, шешендік
сөздер
таңдалып алынуы.
-
Жаңа сөздерді үйретіп, оны іс жүзінде қолдана білуге үйрету.
Тіл
дамытудың тиімді құралдарының бір- жаңылтпаш, жұмбақ айтқызып, оның шешімін
тапқызу .Бала тілін дамытатын өз ортасы. Айналасындағы түрлі оқиғалар,
жанұясы, оқыған кітабы, көрген кинолары психикалық дамуы тежелген баланың ойлау
әрекетін дамытады, және қортынды жасай білуге үйренеді. Тілді дамытуда
ертегілердің атқаратын маңызы зор. Ертегілерді баланың оқуы не тыңдауы,
мазмұныны қайталап айтып беруі , шамасына қарай ролдік ойындарға қатысуы
,сөздік қорын молайтады, байланыстырып сөйлеу тілін дамытып, қиялдауға
мүмкіндіктер туғызады. Психикалық дамуы тежелген бала тілін дамыту мен тілді
үйретудің жолдары бар. Тіл дамытудың қандай түрі болсын, бәрі бала тілін
дамытуға, жазу және тіл мәдениетін жетілдіруге бағытталады. Оқушылардың сөздік
қорын дамыту кезіндегі логопедиялық сабақтарда халық ауыз әдебиетінің үлгілерін
қолданса, олардың сөйлеу тілін дамытуда және жеке дамуына ілгері әсерін
тигізеді..Психикалық дамуы тежелген оқушылардың сөздік қорын дамытуда - халық
ауыз әдебеті үлгілерінің ішіндегі ертегілер ең негізгісі болып табылады. Ертегінің
бай фантастикасы психикалық дамуы тежелген оқушылардың ойына қозғау салып,
өмірдің неше алуан сырларын танытады, сана-сезімі мен ақыл-ой қызметінің
дамуына, ерте қалыптасуына, соның негізінде сөйлеу тілінің дамуына
көмектеседі.Ертегілердің осындай ерекшеліктері балалардың талғамын
күшейтіп,сөйлеу мәнерін, байланыстырып сөйлеуін дамытып, өз ойын жүйелі
,жинақы жеткізе білуге үйретеді. Психикалық дамуы тежелген оқушыларға халық
ауыз әдебиетінің үлгілерін қолдануда төмендегідей негізгі жағдайлар ескерілуі
қажет:
-
Үлгілерді қолдану барысында оқушылардың жас ерекшеліктері ескерілуі қажет;
-
кемістік түрі мен деңгейі назарға алынуы тиіс;
-
балалардың қызығушылықтары да назарда болуы керек;
Жоғарыда
аталған тәсілдерді пайдалану психикалық дамуы тежелген оқушылардың тек қана
сөйлеу тілін ғана дамытып қоймайды, қайта олардың таным процестерінің,
басқалармен қарым-қатынасының дамуына, сынып оқушыларын татулыққа, бірлікке,
бір сөзбен айтқанда адамгершілік қасиеттерге баулуға өз септігін тигізеді..
Мақал-мәтелдер балаларға терең ой салып, дұрыс сөйлеуге жаттықтырып, сөздік
қорын дамытады. Негізінен, мақал-мәтелдерді психикалық дамуы тежелген
оқушылардың тобының сөйлеу тілін дамытуда көптеген әдіс-тәсілдер арқылы
қолдануға болады, ребустар шешу, жалғасын табу , сәйкестендіру т.с.с .. Халық
ауыз әдебиетінің келесі бір түрі - жұмбақтар.Жұмбақтың тәрбиелік мәніне тоқтала
отырып, психикалық дамуы тежелген балалардың жас ерекшеліктеріне қарай тақырып
мазмұны сәйкес жұмбақтарды таңдап алып, онда балалардың ақыл – ойын логикасын,
тілін дамытуға мән беру керек. Баланың ақыл-ойын дамытуда танымдық қабілеттерін
арттыруда, қиялын шарықтатып, тапқырлыққа тәрбиелеуде жұмбақ таптырмайтын құрал
болып табылады .Тіл дамытуға мүмкіндік беретін - жаңылтпаштар. Ол баланың
тіліне, оның әрбір сөздеріне тартымды қылықтарына күле отырып, оларды дұрыс
сөйлеуге , тілін ширатуға бағыттайды.. Қазақ халқы баланың тілін ұстарту үшін
оған сөз үйретіп, дүниетанымын дамыту мақсатында жаңылтпаштар ойлап шығарған .
Тілін мүкістендірмей, мүдірмей сөйлеу үшін қиналып айтатын дыбыстарды және сол
кездесетін сөздерді жиі -жиі айтқызып, жаңылмай айтуға жаттықтырған жөн. Сонда
ғана бала өз ойын толық, жүйелі жеткізе алатын болады.. Баланың тілін дамытып,
ойлау қабілетін арттыру үшін бірнеше әр түрлі дыбысқа байланысы білетін
жаңылтпаштарын жатқа айтқызу керек. Дыбыстарды анық, дұрыс айта алса, сөзді
дұрыс айтып, оның мағынасын меңгереді. Осыған орай, психикалық дамуы тежелген
оқушылардың сөздік қорын молайту жұмыстары бірнеше жұмыстың мәселесін шешеді.
-Тілдік
қарым - қатынасқа түсу және өз ойын басқаларға еркін жеткізу.
-Сөздерді
қолданып, тілдері жетіледі.
-
Сөздік қоры дамиды және ойы жетіледі.
-
сөйлеуін жетілдіру арқылы олардың таным процестерін де дамытуға болады.
Даму
мүмкіндіктері уақытша шектелген балалармен жүргізілетін қандай жұмыс болмасын
оқушыларды қоршаған өмірге бейімдеуге , олардың сөйлеу тілін ой - өрісін
дамытуға негізделуге тиіс .Мұғалім олардың ойлау белсенділігін арттырып , білім
алуға деген ынтасын оята алатын жұмыстардың әдістері мен тәсілдерін таңдап
алады . Ол тәсілдер үш топқа бөлінеді :
1.
Әңгімелесу, тыңдау ,мадақтау,жеке жұмыс жүргізуді жүйелеу
2.
Көрнекі әдістері: қызықты тақырыпқа сай көрнекі құралдар болу керек.
3.
Осы өтетін тақырып көлемі оқушының мүмкіншілігіне сәйкес келу. .
Елбасымыз Н . Ә . Назарбаевтың дәстүрлі жолдауында даму мүмкіндігі шектеулі
балалар тәрбиесіне ерекше мән беріліп , мұғалімдер мен тәрбиешілердің іс –
тәжірибелерін саралай келіп , коррекциялық тәрбие жүйесі құрылды . Бұл
тәрбиенің негізгі мақсаты - еңбекке үйрету, өмірде өз орнын табуға баулу ,
өмірге икемді , өзін-өзі тани білетін жеке тұлға қалыптастыру.
М. Дюсембекова .
Бастауыш сынып мұғалімі
Ақын
Сара атындағы орта мектеп .
Сарқан қаласы.
Мықтыбаева
Жанарға Махадан
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.