Сутек химиялық элемент және жай зат. Сутектің изотопторы

Қызылорда обылысы

Жаңақорған ауданы

Мелдебеков Мұхтар Рысбайұлы 

Жүсіп Қыдыров атындағы №54 орта мектеп

Бесарық ауылы

   Сабақтың тақырыбы:    Сутек-химиялық элемент  және  жай зат.Сутектің изотоптары.

Сабақтың мақсаты:

 Білімділік: Сутектің химиялық элемент және жай зат ретіндегі түсінігін қалыптастыру мақсатында элементті сипаттауға ерекше мән беріп, білімдерін дамыту, табиғатта таралуы және алыну жолының ерекшеліктерін өткен сабақпен байланыстыра отырып түсіндіру.

 Дамытушылық:  Экзо, эндотермиялық реакцияларды қайталай отырып оқушылардың дұрыс шешім қабылдай білу дағдыларын жетілдіру, белсенділік икем дағдысын қалыптастыру.

 Тәрбиелік: Экологиялық тәрбие беру.

 Сабақтың түрі:  жаңа сабақ

Сабақтың әдіс-тәсілдері:  СТО стратегиялары, зертханалық жұмыс

Құрал-жабдықтар,көрнекі құралдар:Газ жинайтын құрал (тұрғы,сынауық, спиртшам), Кипп аппараты, мырыш , тұз қышқылы, күкірт қышқылы,кальций,су, периодтық кесте.

Пәнаралық байланыс:   әдебиет, тарих

Күтілетін нәтиже: Оқушылар эксперименттік тәжірибелердің орындалуын мұқият қадағалап, қауіпсіздік ережесін еске түсіреді, зертханалық тәжірибелерден қорытынды жасап,реакция теңдеулерін жазып,реакция типтерін ажырата біледі.

          САБАҚТЫҢ  ЖҮРУ  БАРЫСЫ:

І. Ұйымдастыру бөлімі

ІІ. «Қызығушылықты ояту»

       1.    « Миға шабуыл»

n  1.Заттар нешеге жіктеледі?  Жай және күрделі заттар дегеніміз не?

n  Химиялық элемент дегеніміз не? Оттек элементіне сипттама беріп көрелік( аты, таңбасы, сал.ат.массасы, молекуласы, сал.мол.массы,валенттілігі, периодтық кестеде орны бар,аллотропиялық түр өзгерісі бар)

n  3.Химиялық реакцияның неше типі бар? Атаңыз

n  4.Термохимиялық реакция дегеніміз қандай реакция,ол нешеге жіктеледі?

 2. « Семантикалық карта»

ІІІ.  «Мағнаны тану»

«Мені тап»

Мен судың арғы тегімін,

Серігімін оттек атты серінің.

Ежелден ең жеңіл газбын,

Оттекке қарағанда азбын.

    1 пайыз ғана жер бетіне тарағам,

     Ғаламшарда  92 пайызбын.

     Бармын газбен көмір,мұнайда,

     Болашақта өзім отын бола алам.        (Сутек)

 Бүгінгі сабақтың тақырыбы (тақтамен, дәптермен жұмыс)

 Химиялық таңбасы :   Н ,  Ar( Н ) = 1,008  м.а.б.                

                                          Н2 ,Mr (Н2) = 2 м.а.б.

          Н2   ↑, и , т, суда АЕ (100Vсуда -  2V Н2 ериді).

 n   Жер бетінде оттекке қарағанда сутек едәуір аз.Ең көп тараған қосылысы- Н2О

n   Күн жүйесі планеталарының 92%-ін сутек атомы құрады.

n    Сутектің жер қыртысында газ күйіндегі метанның, қатты тас көмірдің, сұйық күйдегі мұнайдың, көптеген минералдар мен тау жыныстарының құрамында оттекпен қатар сутек те кіреді. Жер қыртысындағы сутектің массалық үлесі 1 %. Ол аз болып көрінгенмен, шындығында жердегі әр 100 атомның, шамамен, 10 атомы сутектің үлесіне келеді.

n  Сутекті отын ретінде пайдаланған тиімді. Әзірше сутекті көп мөлшерде өндіруге болатын шикізаттар – метан мен суды айыру қымбатқа түсіп отыр. Келешекте автомобильдерді сутек отыны көмегімен жүргізуді дамыту көзделуде.

Жер қыртысындағы сутектің мөлшері:

 Жер бетінде сутек бос күйінде кездеспейді, көп тараған қосылысы-су. Судағы сутектің массалық үлесі 11 пайыз. Сонымен қатар сутек табиғатта қосылыстар құрамында кездеседі

Минералдар мен тау жыныстарында

 Мұнай құрамындағы метан газында

Жануарлар мен өсімдіктер организмінде

Сутектің ашылуы

▪Сутекті алғаш ХҮІ ғасырда неміс дәрігері ПАРАЦЕЛЬС  ашқан.

 ▪1776 жылы ағылшын ғалымы Г.Кавендиш сутектің қасиетін анықтап,басқа газдардан айырмашылығын анықтап берген.

 ▪Француз ғалымы А. Лавуазье сутекті алғаш судың құрамынан бөліп алды және судың құрамы сутек пен оттектен тұратындығын дәлелдеді. Ол сутектің жай зат екенін анықтап, оған “гидрогениум” деп ат берген. Латынша бұл “су тудырушы” дегенді білдіреді.

         Генри Кавендиш                                                         Антуан Лавуазье

 Өнеркәсіпте алынуы:

Жер бетінде су кең тарағандықтан өнеркәсіпте сутекті алудың негізгі әдісі – суды тұрақты электр тогының көмегімен айыру болып табылады.

      2H 2O =   2H2  + O2

CH4 +  2H2O = CO2 +  4H2  -165 кДж

    Зертханада алынуы:

 Сынауыққа 1-2 түйір мырыш салып, үстіне сұйытылған тұз немесе күкірт қышқылын құяды. Реакцияның жүре бастағанын сұйықтың бетінде газ көпіршіктерінің пайда болуынан байқауға болады. Ол – сутек газы.

Сутек газының бөлінгенін дәлелдеу үшін сутек жиналған сынауықты жанып тұрған спиртшамға жақындатса «пах» деген дыбыс шығарады.

Zn + H 2SO4 =  ZnSO4  +    H2  ↑        

Zn + 2 HСІ   =  ZnСІ2   +     H2  ↑ 

Белсенді ме.  +  қышқыл     =   тұз   +  сутек

       5.   Са  +  2 Н2О   =   Са ( ОН )2  +  Н2↑

      6.   2Nа + 2 Н2О   =   2 Nа ОН    +   Н2↑

Белсенді ме.  +   су     =   металл гидроксиді   +  сутек

      Зертханада сутекті жинау әдістері:

        ( оттегін жинау әдісімен салыстыру)

Ауаны ығыстыру  арқылы            Суды ығыстыру арқылы      

Сутегін зертханада алуға арналған құрал - Кипп аппараты

 ІҮ.    «Ой толғаныс»

Оқулықтың 207 бетіндегі лабораториялық тәжірибе

«Мырышқа қышқылмен әсер етіп сутек газын алу» (дәптерге орындау)

Әр оқушының алдына  ойықшалар беріліп ішіне мырыш түйіршіктері салынады. Үстіне (өте сақ болу! ) күкірт немесе тұз қышқылдары тамшуырмен құйылады. Бөлініп жатқан газ көпіршіктерін көзбен көреді.Бөлініп жатқан газды сынауыққа жинап жанып тұрған спиртшамға апарып сутек екендігін дәлелдеу.

А.Тақтадан сәйкес теңдеулерін табады.

ә. Неге сутекті сынауықты төмен қаратып жинайды?

Б.сутек толған сынауықты жалынға жақындатқанда не байқадыңдар?

В. Сутектің жану теңдеуін жазыңдар.  

      2H2  + O2  =  2H 2O - Q  

Төрт шар әртүрлі газдармен толтырылған. Қай шарда сутек газы бар?

3.Қай суретте сутек газын алу әдісі дұрыс берілген?

4.  Тест тапсырмалары:

1.Сутектің химиялық таңбасы:

а) Н      ә) Не           б) Cu          в) Si                 

2.Күн жүйесі планеталарының қанша пайызын сутек атомы   құрайды?

а)25%      ә)32%       б)24%           в)92%

3.Сутекті ең алғаш алған ғалым?

а) Ломоносов          ә) Менделеев        б) Кавендиш                в) Лавуазье

4.Сутек латынша қандай мағынаны береді:

а)түтінді газ               ә)су тудырушы       б)қопарғыш газ       в)су тасушы     

5.Сутекті өнеркәсіпте алу жолы:

а)Электр тоғы арқылы                        ә)белсенді металдан

б)ауаны ығыстыру арқылы                в)айдау арқылы             

 Жауаптары:

 Үйге тапсырма: §30  № 1-12

Сутектің құрамы, қолданылуы мен алынуы

Сабақтың тақырыбы.

Сутектің құрамы, қолданылуы мен алынуы             

  Сабақтың мақсаты. а)Сутектің химиялық элемент және жай зат ретіндегі түсінігін қалыптастыру мақсатында элементті сипаттауға ерекше мән беріп, білімдерін дамыту, табиғатта таралуы және алыну жолының ерекшеліктерін өткен сабақпен байланыстыра отырып түсіндіру. Ә)Оқушылардың дұрыс шешім қабылдай білу дағдыларын жетілдіріп, белсенділік икем дағдысын қалыптастыру.

Б)Экологиялық тәрбие беру.

. Өткенді еске түсіру кезеңі

l      1.Заттар нешеге жіктеледі?Күрделі заттар дегеніміз не?

l      2.Күрделі заттарға қандай заттар жатады?Атаңыз

l      3.Оттек  латын тілінен аударғанда қандай мағына береді?

l      4.Оттектің қандай аллотропиялық түр өзгерісі бар?

l      5.Екі элементтің бірі оттек болып келетін бинарлы қосылысты ата.

l      6. 2H2O = 2H2 + O2 реакциясындағы түзілген өнімдерді ата?Қандай реакция типіне жататынын көрсетіңіз.

Жоспар:

l      Сутек – табиғатта;

l      Сутекті алу;

l      Сутектің физикалық және химиялық қасиеттері;

l      Сутек – химиялық элемент;

l      Сутекті алу.

Сутекпін судың арғы тегімін, Серігімін оттек атты серінің. Ежелден ең жеңіл газбын,Оттекке қарағанда азбын. Жүйеде де, бірінші мен тұрамын, Сыңарыммен, әркез бірге тұрағым. Лавуазье «Гидрогениум» деп ат берген, Кавендиштің көмегімен ашылдым.

Бір пайыз жер бетіне тараған, Ғаламшарда 92 пайызбын. Құрамында газбен, көмір, мұнайдың,

Кездесемін біле білсең, достым сен. Келешегім тағы менің жоқ деме, Отын болар болашағым зор менің. Тіршіліктің тынысы су боламын, Ішіп жүрген уақытында қалаған.

         Тірек білім мен біліктер. Сутегі оның  физикалық қасиеті,  химиялық реакция. Тотықсыздандырғыш.

Өткен  сабақта алған білім  біліктер тексеру  үшін төмендегі  тапсырма беріледі. 1. Магний мен тұз  қышқылының  арасындағы химиялық теңдеуін жаз. Суды  ығыстыру арқылы сутегіні жина. 2. Мырыш пен күкірт қышқылын әрекеттестіріп, сутегі алындар.  Химиялық реакция  тендеуін жаз. 3. Ауаны ығыстыру арқылы сутегіні жина. 4. Сутегіні екі түрлі  жолмен алып,   реакция тендеулерін жаз. 5. Хлорсутегіндегі   сутегінің  массалық үлесін есепте.

         Оқушылар  мындай есепті шығарады:  екі ыдыс сутегі  мен оттегіне  толтырылған. Осы газдардың  физикалық қасиеттеріне сүйіне отырып, қай ыдыста  қай газ екенін табындар?

Өткен сабақты  пысықтағаннан кейін  жаңа материалды  оқытуға көшеді. Жаңа сабақты мындай  тәртіппен  өтіледі.

Тәжірибе: а/  сутегінің оттегінде жануы; ә/ Сутегінің тазаағанын тексеру; б/ Сутегінің ауада және оттегінде  жануы; Судың түзілуі. Жасалған тәжірибелерден  шығатын қортынды:  Сутегі –жанғыш  зат  оттегімен қосып жандырғанда  қопарылыс береді. Оқушыларға  мынадай  сұрақтар қойамыз: Сутегі  күрделі  заттың құрамында  оттегімен әрекеттеседі ме ? Құрамында оттегі  бар қандай күрделі заттарды білесіндер? Оқушылар столында  мыс оксидінің  /ІІ/ қара ұнтағы бар.  Сутегімен  әрекеттескенде  қандай заттар  түзілетінін табу үшін  орын бсу реакциясын еске түсіру керек. Реакция  нәтижесінде  мыс бос күйінде  бөлінеді . Бұл жерде –тотықтырғыш. Тотықтырғыш ұғымын түсіндіреміз. Тәжірибені  жүргізу  барысы айтылып  түсіндірілгеннен кейін  оқушылар  зертханалық  жұмыс жүргізіледі  /оқулық, 113 –бет, 11 –жұмыс/. Реакция  теңдеуін құрастырады. Мыс оксиді жоқ болса,  темір /ІІ/ оксидін Ғе2О3 алуға болады. Темірдің  пайда болуын магнитпен тексереді. Жаңа сабақты оқушылар  сутегінің  химиялық  қасиетімен таныса  отырып,  мына байланыстарды  түсінуі керек.

         Металл оксиді + сутегі →металл + су

         Бейметалл        + сутегі →күрделі зат

         Сутегінің  қолданылуын түсіргенде  мына рекция  оқушылардың  есіне түсіреді: 

                      2Н2+О2= 2Н2О+ 571,6кДж

         Сутегі  жанғанда көп энегргия беріледі, осы қасиеті неге байланысты? Сутегін  таза отын  ретінде  қолдануға болады. Сутегінің  қолданылуы оның  қасиетіне  байланысты  екенін ескере  отырып, мынадай  кестені  ұсынуға болады.

                  Сутегінің қолданылуы  мен қасиетінің арасындағы

                                        байланыстық

Тест тапсырмалары:

1.Сутектің химиялық таңбасы:

А) Н     Ә) Не          Б) Cu           В) Si                 

2.Күн жүйесі планеталарының қанша пайызын сутек атомы   құрайды?

А)25%      Ә)32%       Б)24%           В)92%

3.Сутекті ең алғаш алған ғалым?

А) Ломоносов                        Б) Менделеев       

Ә) Кавендиш                         В) Лавуазье

4.Сутек латынша қандай мағынаны береді:

А)түтінді газ                            Б)су тудырушы

Ә)қопарғыш газ                      В)су тасушы     

5.Сутекті өнеркәсіпте алу жолы:

А)Электр тоғы арқылы                        Б)белсенді металдан

Ә)ауаны ығыстыру арқылы                 В)айдау арқылы    

         Кестенің  оң жағын  кітаппен  өздігіннен  жұмыс істеу  арқылы оқушылар өздері толтырылады. Мұғалім  жазған  жуаптарын  тексереді.

         Үйге тапсырма. § 30. бет 85 №8-12    Жұмыс дәптері: бет52 №1-4

.           

Лабораториялық тәжрибе № 5

         Құрал –жабдықтар. Мыс/фольга/, мыс оксиді /ІІ/, қорғасын /ІІ/ оксиді, қорғасын, пробиркалар, Кипп аппараты, спиртшам, сіріңке, зертханалық штатив, оттегі  толтырылған штатив,  оттегі толтырылған газометр,  резенке тығыны бар 150мл  қалың кабатты  колба, суы бар табақша, воронка. Оқушылардың  үстелінде  мыс /ІІ/ оксиді  немесе  қорғасын /ІІ/ оксиді, мырыш, тұз қышқылы / хлорсутегі/ газадар алуға арналған құрал, пробирка,  спиртшам, сіріңке, пробирка ұстағыш.