Презентация по баш-яз на тему

Скачать материал

Баймаҡ районы Ишей тѳп дѳйѳм белем биреү мәктәбе

6 класта әсә теленән дәрес эшкәртмәһе

Тема:

Һан төркөмсәләре

Дәрестең авторы

Ишей тѳп белем биреү

мәктәбенең башҡорт теле

һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы

Каскинова Венера Морат ҡыҙы

2011/2012 уҡыу йылы

Дәреслектең авторҙары: Толомбаев Х.А., Солтанбаева Х.В.-Ѳфѳ, 2008

Тема : Һан төркөмсәләре.

Лексик тема: Етегән йондоҙ – ете ҡыҙ

Маҡсат: Һан төркөмсәләренең һандарға хас морфологик форма икәнен аңлатыу, һан төркөмсәләренең ялғауҙары, уларҙың дөрөç яҙылышын төшөндөрөү; уҡыусыларҙың фекерләү һәләтен, зиһе-нен үçтереү; «һандар донъяһына» ҡыҙыҡһыныу уятыу, уның кеше тормошондағы әһәмиәтен асыҡлау.

Йыһазландырыу: Таблицалар, «Ҡыҙыҡлы грамматика»,

Эш төрҙәре менән карточкалар, иллюстрациялар

Дәрес барышы. I. 1. Ойоштороу мәле.

2. Дәрестең маҡсатын әйтеү:

Йәмле генә Баймаҡ буйҙарында

Ҡымыҙлыҡтан йыуан йыуа бар.

Ошо дәрес күркәм булһын өсөн

Ҡатнашып та ултырыр йола бар.

- Мин Каскинова Венера Морат ҡыҙы булам. Ишей төп дөйөм белем биреү мәктәбендә башҡорт теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы булып эшләйем.

- Ә Хәҙер һеҙҙең менән танышып үтәйек.

- Һеҙ ҡайһы мәктәптә һәм нисәнсе класта уҡыйһығыҙ ?

- Һеҙгә нисәшәр йәш ?

- Бөгөн нисәһе ?

- Беҙ нисәнсе йылда һәм нисәнсе быуатта йәшәйбеҙ ?

Бына, балалар, һеҙҙең яуаптарығыҙҙың һәр береһендә һандар сағылыш тапты, шулай бит.

- Бөгөн беҙ һеҙҙең менән дәрестә үҙ аллы һүҙ төркөмө - һан тураһында алған белемдәрҙе нығытасаҡбыҙ, һан төркөмсәләренең ялғауҙары һәм уларҙың дөрөç яҙылышына иғтибар бирәсәкбеҙ, тағы ла һандың кеше тормошондағы әһәмиәтен асыҡлаясаҡбыҙ.

3. Үтелгәндәрҙе нығытыу: Һан. Ябай һәм ҡушма һандар.

- Һан тураһында нимәләр белдегеҙ ?

- Һандар ниндәй һорауға яуап булалар ?

- Ниндәй һандарҙы ябай, ниндәйҙәрен ҡушма һан, тип йөрөтәләр ?

4. Матур һәм дөрөҫ яҙыу минуты: Ете тапҡыр үлсә, бер тапҡыр киç

3. Яңы тема өҫтөндә эш. Таблица ярҙамында аңлатыу.

Ниндәй һорауға

яуап бирә

Миçалдар.

Төп

Теүәл иçәбен

Нисә ? күпме ?

Бер, ике, йөҙ

Рәт

Һаналыу тәртибен

Нисәнсе ?

Беренсе, икенсе

Бүлем

Тигеҙ өлөшкә бүлеү

Нисәшәр? Күпмешәр?

Берешәр, икешәр, өсөшәр

Сама

Предметтың яҡынса иçәбен

Күпмеләп? Нисә тирәһе?

Унлап, йөҙ тирәһе

Йыйыу

Йыйып иçәпләүҙе

Күпме ? Нисәү ?

Берәү, икәү, унау

Үлсәү

Ауырлығын, ҙурлығын, күләм,

Нисәле ?

Йөҙлө лампа

Кәсер

Бөтөн һәм өлөштәрен

Нисә

Бер бөтөн ундан ике

4. Ял минуты.

1, 2, 3, Беҙҙә бөтә көс (ҡулдарҙы бөгөү)

Һыуҙа балыҡтай йөҙәбеҙ,

Конькиҙа шәп йөрөйбөҙ.

1, 2, 3 ҡуян кеүек һикерәбеҙ,

Матур булып үçәбеҙ

Түбәндә ниндәй һүҙҙәр яҙылған?

6 Н, К 3, Һ 2, Т 10, 7 М, 5 ЕК, 100 ӨК, 5 МӘТ, Б 6 РҒАН.

«Математик йомаҡтар»

1. Ағас һайын ботаҡ, ботаҡ һайын оя, оя һайын ете йомортҡа (йыл, ай, аҙна, көн)

2. Ике ағай теҙҙән, ҡалышмайҙар беҙҙән. (итектәр)

3. Ултыра бер сүлмәк, өçтөнә кейгән йөҙ күлмәк (кәбеçтә)

4. Бер ағаста ике япраҡ (ҡолаҡ)

5. Биш саталы һәнәк, аҙым һайын кәрәк (ҡул, бармаҡтар)

5. Нығытыу өсөн күнегеүҙәр башҡарыу

Һандарға ялғауҙар ҡушылып яҙыла, ҡушма һандарҙа ялғауҙар иң һуңғы һанға ҡушыла, мәçәлән, бер мең туғыҙ йөҙ ҡырҡ бишенсе йыл, егерме дүртенсе апрель.

а) 144-се күнегеүҙе телдән башҡарыу: һандарҙың мәғәнәләрен аңлаталар, төркөмсәләрен билдәләйҙәр.

б) 152-се кунегеү : һандар ниндәй һүҙ төркөмөн асыҡлап килеүен билдәләү, һөйләмдәрҙең мәғәнәһен төшөндөрөү

6. Һүҙлек эше: Мең йәшә, мең рәхмәт, мең артыҡ, мең бәлә менән

Һүҙбәйләнештәре ҡасан әйтелә ? Ниндәй мәғәнәгә эйә ?

7. Индивидуаль эш. (Беренсе төркөм Һүҙлектәр менән эшләй )

1) Аңлатмалы һүҙлектән берлек, бергә, берләшеү, берәмләп, берҙәм һүҙҙәрен аңлатыу.

2) Фразеологизмдар һүҙлегенән 90-сы б. нығынғын һүҙбәйләнештәрҙең мәғәңәһен табырға: бер атҡа ике ҡамыт кейҙереү, бер сама, бер ауыҙҙан, бер төрлөрәк (кеше; берәүгә ала, берәүгә ҡола, бер табаҡтан ашау.

3) Мәҡәлдәр һүҙлегенән һандар менән мәҡәлдәр табырға

Икенсе төркөмгә: Башватҡыс Һандар ярҙамында мәҡәлдәрҙе сисергә: 8, 4, 8, 26, 14, 8, 34, 8, 4, 40, 8, 26, 17, 8, 34, 26, 21, 23, 16, 21, 31, 21, 18. 40. 23, 7, 40, 1, 7. ( егет кешегә етмеш төрлө һөнәр ҙә аҙ ); 2, 8, 16, 8, 17, 8, 2, 1, 23, 7, 37, 19, 15, 40, 7, 8, 23, 8, 2, 1, 23. (белеме барҙың ҡәҙере бар); 8, 4, 8, 26, 31, 28, 7, 4, 2, 8, 23, 2, 27, 16, 37, 23.( егет һүҙе бер булыр); 1, 26, 1, 19, 1 18, 12, 1, 16, 6, 37, 19, 1 34, 24, 16 12, 12, 16, 8, 23 (атаңа ни ҡылһаң, алдыңа шул килер)

Өсөнсө төркөмгә - ( тест - яуаптарын яҙып бирәләр)

II. 1 Т.ү. Әңгәмә. «Етегән йондоҙ – ете ҡыҙ» Уҡыусылар ошо легенда буйынса белгәндәрен һөйләйҙәр 154-се күнегеүҙә бюирелгәнде бер уҡыусы тасуири уҡып ишеттерә. Башҡорттарҙа ете һанының әһәмиәте тураһында әңгәмәләшеү

- Ниндәй һан ул ете һаны ? (Изге һан)

- Бөтә донъяны ете һаны менән бәйле тиҙә, һеҙ килешәһегеҙме

- Ете һаны менән бәйле нимәлдәр беләһегеҙ ?

- БАШҠОРТ тигән һүҙҙ ҙә ете һүҙҙән тора.

5. Т.ү. + Тәрбәүи эш: 151, 152-се күнегеүҙәр, мәҡәлдәрҙең мәғәнә-һен аңлаталар. Һандар булған тағы ниндәй мәҡәлдәр беләһегеҙ ?

III.Дәресте йомғаҡлау: Һан исемде асыҡлап, уның иçәп буйынса билдәһен белдерә, ҡылымды асыҡлағанда, эш-хәлдең эшләнеү иçә-бен белдерә. Һандар исем алдында килгәндә конкрет төшөнсәне белдерә. Эйәлек һәм хәбәрлек заты, килеш менән үҙгәрмәй, күплек ялғауы ҡабул итмәй.

Был һандар нимә тураһында һөйләй: 1812 1941 1945 2012

8 март, 23 февраль, 14 февраль, 30 февраль, 12 апрель, 9 май,

1 июнь, 1 сентябрь, 1 ғинуар, 11 октябрь, 7 ғинуар…

Өйгә эш: Ете һаны менән мәҡәлдәр уйлап килергә.

Һандар менән фразеологик берәмектәр.

- Ике ятып бер төшөмә инмәне.

- Берәүгә ала, берәүгә ҡола.

- Ете ҡат ер аçтындағын ишетер

- ҡырҡҡа ярылырҙай булып йөрөү.

- Ҡырк һүҙгә етеү.

- Ике ҡуянды бер юлы тотоу.

Һандар менән мәҡәлдәр.

- Бер көн артта ҡалһаң, биш көн йүгерерһең.

- Бер атыуҙа ике ҡуян

- Беләге бар берҙе йығыр, белеме бар меңде еңер

- Ике уйла, бер һөйлә.

- Ике кәмәнең ҡойроғон тотоп булмай

- Ике тәкә башы бер ҡаҙанға һыймай.

- Өс таған таймаҫ, яңғыҙ ағас янмаҫ.

- Дүрт аяҡлы ат та абына

- Бишектәге бала бишкә төрләнә

- Биш тинлек ҡуян – ун тинлек зыян

- Биш тапҡыр эшләгәнсе, бер тапҡыр еренә еткер.

- Алғанға алты ла аҙ, бтргәнгә биш тә күп

- Алты йәшәр юлдан ҡайтһа, алтмыш йәшәр күрешә барһын.

- Алтмыш аҙым алға атла, алты тапҡыр артыңа ҡара.

- Ете ҡат үлсә, бер ҡат киҫ.

- Етеһендә ни булһа, етмешендә шул булыр.

- Һигеҙ һыйыр аçрағансы һимеҙ һыйыр аçра.

- Йөҙ һум аҡсаң булғансы, йөҙ дуҫың булһын.

- Һигеҙ көн ғүмергә, туғыҙ көн тырышлыҡ кәрәк.

- Ир аҡылы – бер алтын, ил аҡылы мең алтын.

- Ил өçтөндә илле дуçың булһын.

- Батыр бер үлә, ҡурҡаҡ ҡырҡ үлә.

Башҡортостан һандар менән.

- Башҡортостан Республикаһының майҙаны күпме? -143,6 мең кв. км.

- Башҡортостан Республикаһында нисә район һәм ҡала бар?

54 район бар һәм 21 ҡала бар

- Башҡортостанда бөтәһе нисә кеше йәшәй - 4 млн. ашыу

- Башҡортостанда күпме һәм ниндәй милләт вәкилдәре йәшәй?

–30-ҙан ашыу.

- Башҡортостандың өс баш ҡалаһы булған, һанап бирегеҙ.

Темәс, Стәрлетамаҡ, Өфө.

- Ҡурайға һәйкәл ҡайҙа ҡуйылған? Беҙҙең Баймаҡ районының Төркмән ауылындағы Туғажман тауына ҡуйылған, бейеклеге 15 м

- Башҡортостан ҡасан суверенитет ҡабул итә? 1990й. 11октябрендә

Тест. Һандар.

1. Һан нимәне белдерә ?

1. Предметтың атамаһын. 2.Предм иҫәбен.

3.Предм. билдәһен. 4.Предм. эшен

2. һандар ниндәй һорауҙарға яуап була?

1. кем ? нимә? 2. күпме ? нисә ?

3. ни эшләй? 4. ниндәй?

3. Икешәр, өсәр, бишәр – был һандар ниндәй төркөмгә ҡарай?

1. Рәт һаны. 2. Бүлем һаны. 3. Сама һаны.

4. Төп һан. 5. Йыйыу һаны.

4. Икәү, өсәү, алтау – был һандар ниндәй төркөмгә ҡарай ?

1. Рәт һаны. 2. Бүлем һаны. 3. Сама һаны.

4. Төп һан. 5. Йыйыу һаны.

5. Ике, өс, алтмыш – был һандар ниндәй төркөмгә ҡарай ?

1. Рәт һаны. 2. Бүлем һаны. 3. Сама һаны.

4. Төп һан. 5. Йыйыу һаны.

6. Унынсы, бишенсе, егерменсе – был һандар ниндәй төркөмгә ҡарай ?

1. Рәт һаны. 2. Бүлем һаны. 3. Сама һаны.

4. Төп һан. 5. Йыйыу һаны.

7. Ҡушма Һандарҙы билдәләгеҙ.

1. егерме өс 2. етенсе 3. өсәрләп

8. Ябай һандарҙы билдәләгеҙ.

1. биш 2. ун бер 3. илле бишенсе

9. Үлсәү һүҙҙәре булған һандарҙы табығыҙ.

1. биш ҡолон 2. өс оя ҡаҙ 3. 100 һум аҡса

10. һан ҡатнашкан исемдәрҙе табығыҙ.

1. илле 2. Дүртөйлө 3. миллион

11. һыҙыҡса аша яҙылған һандарҙы билдәләгеҙ.

1. 2010-2011 у.й. 2. 1941-1945 йылдар

3. 10-сы тапҡыр 4. 1-се парта

Тест

1. һандар предметтың нимәһен белдерә?

I вариант II вариант

а) эшен а) атамаһын

б) рәүешен б) рәтен

в) иҫәбен в) хәлен.

2. һандар ниндәй һорауҙарға яуап була?

а) нимә? а) кем?

б) күпмеләп? б) ни эшләй?

в) ниндәй? в) нисәү?

а) илле

б) дүрт

в) Ун дүрт дддүртддүрт

3. Ҡушма Һандарҙы билдәләгеҙ.

а) егерме өс

б) етенсе

в) өсәрләп

а)ҡырк биш

б) алты

в) туҡһан туғыҙ

4. Ябай һандарҙы билдәләгеҙ.

а) биш

б) ун бер

в) бишенсе

5. һыҙыҡса аша яҙылған һандарҙы билдәләгеҙ.

а) 2010-2011 у.й. а) 10-сы тапҡыр

б) 6-сы синыф б) 1999-2010 йылдар

в) 1941-1945 йылдар в) 1-се парта

6. Үлсәү һүҙҙәре булған һандарҙы табығыҙ.

а) биш ҡолон а) өс оя ҡаҙ

б) 100 һум аҡса б) һигеҙ балыҡ

в) биш баш мал в) ике төп умарта

7. һан ҡатнашкан исемдәрҙе табығыҙ.

а) илле а) илле биш

б) ҡырҡбыуын б) Өсҡайын

в) егерме биш в) миллион

8. Сама һандарын табығыҙ.

а) унар а) күпмеләп

б) нисә тирәһе б) миллион

в) өс в) туғыҙар

Икенсе төркөмгә: Башватҡыс Һандар ярҙамында мәҡәлдәрҙе сисергә: 1) 8, 4, 8, 26 14, 8, 34, 8, 4, 40 8, 26, 17, 8, 34 26, 21, 23, 16, 21

31, 21, 18 40, 23 7, 40 1, 7.

2) 2, 8, 16, 8, 17, 8 2, 1, 23, 7, 37, 19 15, 40, 7, 8, 23, 8 2, 1, 23.

3) 8, 4, 8, 26 31, 28, 7, 4 2, 8, 23 2, 27, 16, 37, 23

Һандың төркөмсәләрен яҙырға.

__________________________________________________

__________________________________________________________________

1945, 2012 йыл, 100, 15, 1,5 һандарын һүҙ менән яҙырға.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Был һандар нимә тураһында һөйләй:

1812 ______________________ 1941 ______________________________

8 март____________________ 23 февраль________________________ 12 апрель____________________ 9 май ____________________________

1 июнь ______________________ 1 сентябрь,_______________________

________________________________________________________________

Мәсьәләне сис:

Ике әсә ҡыҙы менән, ѳләсәһе ейәнсәре һәм ҡыҙы менән, бер ҡыҙ әсәһе, әләсәһе менән кѳйәнтәләп һыуға барғандар. Бѳтәһе нисә

биҙрә һыу килгән?

_________________________________________________________________

Быйылғы йылда ниндәй мѳһим даталар булды?

Был һандар нимә тураһында һөйләй:

1 ғинуар____________________ 11 октябрь________________________ 7 ғинуар ______________________30 февраль _______________________

1945___________________________ 14 февраль_______________________

_________________________________________________________________

1812 1941 1945 2012

8 март, 23 февраль, 14 февраль, 30 февраль, 12 апрель, 9 май,

1 июнь, 1 сентябрь, 1 ғинуар, 11 октябрь, 7 ғинуар…

Башҡортостандағы йылғаларҙы яҙырға;

2. Башҡортостандағы күлдәрҙе яҙырға;

3. Башҡортостандағы тауҙарҙы яҙырға;

4. Башҡортостандағы ҡалаларҙы яҙырға;

5. Башҡортостандағы райондарҙы яҙырға – шарт: дөрөç һәм ҡуберәк яҙырға;