Рабочие листы
к вашим урокам
Скачать
1 слайд
Татарстан Республикасы Кукмара муниципаль районы, Мәчкәрә урта гомуми белем бирү мәктәбе Кукмара төбәге диалектлары Йөзмиева Сүрия Габидулла кызы татар теле һәм әдәбияты укытучысы
2 слайд
Диалектлар да, сөйләшләр дә телебез кебек үк тарихи мирас. Ә тарих ул – төзәтүләрсез, ничек бар шул килеш кабул ителергә тиеш.
3 слайд
Безнең Кукмара районы кешеләренең сөйләмендә Казан арты ягы һәм Нократ татарлары сөйләшенең кушылмасы киң таралган.
4 слайд
Сөйләшнең грамматик үзенчәлекләре Әдәби телдәге билгесез үткән заман кушымчасы -ган, -гән урынына кушма формант -ырлык, -ерлек кулланыла: Җул барырлык түгел ( Юл бара торган түгел ). “әнә”, “менә” күрсәтү алмашлыкларына -терә кушымчасы ялгана: әнәтерә ( әнә ничек), менәтерә ( менә сиңа кирәк булса); үткән заман хәл фигылен белдерү өчен кушма формант -гачтын, -гәчтен, -гачтан, -гәчтән файдаланыла: баргачтын (баргач), килгәчтен (килгәч); Хикәя фигыльнең күптән үткән заманын белдерү өчен кушма формант -дырые, -дерие файдаланыла: барадырые (бара иде), киләдерие (килә иде).
5 слайд
Морфологик үзенчәлекләр Алмашлыклар нәрсә сорау алмашлыгы нәстә , анысы (ансысы) вариантында кулланыла; Хикәя фигыльләрнең 2 нче зат күплеген катлаулы кушымча (-сыгыз, -сегез) ярдәмендә ясау: барасыгызмы (барасызмы), килгәнсегез (килгәнсез) икән. Кукмара сөйләшенең характерлы үзенчәлекләреннән берсе –дагын/дәген, тагын/тәген теркәгечен яки кисәкчәсен куллану: Мин дәген (мин дә) сезне бик сагындым. Апкиттем — (алып киттем), апкайттым — (алып кайттым).
6 слайд
Фонетик үзенчәлекләр Эпентеза күренеше ң дан соң г өстәү: Сиңа-сиңга, миңа-миңга, аңа-аңга һ.б. Т өстәү: аска-астка, өскә – өсткә. Диэреза күренеше: н төшеп кала: ансат-асат. Авазлар тәңгәллеге: п-ф: пәрдә-фәрдә, помидор-фомидор, Патима- Фатима; и - э: инә-энә, ире-эре; х – к: катын — хатын, якшы – яхшы, вахыт – вакыт, хәдәр- кадәр, трахтор – трактор. “Х” авазы гарәп-фарсы сүзләрендә “һ” авазын да алмаштыра: хава- һава, хаман –һаман, хәйкәл-һәйкәл, шахит-шаһит, хәрбер-һәрбер. Җ-ләштереп әйтү: җәме — яме, җарар — ярар, җөрәк — йөрәк, җалганчы — ялганчы, җарый инде — ярый инде, җырак — ерак, җегет- егет, җон- йон, җылак-елак, җылан-елан һ.б.
7 слайд
Фонетик үзенчәлекләр Ң урынына н куллану: Миңнур-Миннур; З лаштыру күренеше: кадак-казак, идән – изән. А ны каты итеп әйтү: Рәшит-Рашит, Нәзифә –Назыйфа. Сингармоник вариантлар булу: арчу һәм әрчү, әз-мәз һәм аз-маз, ачы һәм әче, мачы һәм мәче, чүмерү һәм чумыру. Рус теленнән кергән сүзләрдә в – б тәңгәллеге: багун ( вагон ), бичер ( вечер ), блас ( власть ), банна ( ванна) һ.б.; Рус сүзләрен үзгәртеп әйтү: гөрбиян — грубиян, гүпчи — вообще, зерә — зря, кенәгә — книга, кәнсәләр — кацелярия, прит — председатель, кәнишне — конечно, һ.б.
8 слайд
Ассимиляция-диссимиляция күренешләре з>ч: килегечче ( килегезче ), барыгыччы ( барыгызчы); н>м:томбоек(төнбоек), комбагыш, гомбагыш ( көнбагыш); л>ң: суң кул ( сул кул), җаңгыз ( ялгыз), җаңгыш ( ялгыш); н>ң: сиң генә ( син генә ), миң генә ( мин генә); с>ч: урычча ( русча ), хакачча ( хакасча); ш>ч: чуачча ( чувашча ); ц>ч: немеччә ( немецчә); ф>к: куфайка ( фуфайка ).
9 слайд
Сөйләшнең лексик үзенчәлекләре Кысыр аш (итсез аш), көлчә (таба күмәче), тәкә (озынча бәлеш), тупса (бусага), бал кашыгы (чәй калагы), җәйләү (чәй тәлинкәсе), кечтеки (кечкенә), киндерә (чабата бавы), умарта (бал корты), отыры (тагын да), печтек кенә (кечкенә генә), төнәген (кичә), апара (пычрак), тәпи (аяк), пошаман (курку), затсыз, затсызлану (оятсыз, оятсызлану), пирәмәч (пәрәмәч), пич (мич), бәкәй (бәти), шүрәкә(кәтүк) һ.б.
10 слайд
Кечкенә балаларны сөйләшергә өйрәткәндә зурлар телендә очрый торган гыйбарәләр Итә ярдәмче фигыле белән ясалган сүзләр: Ә-ә-ә итә (йоклый); Чәп-чәп итә (мунчада себерке белән чабына); Пәп итә (үбеп ала); Өф итә (авырта); Пеш итә (пешерә); Кых итә (пычакка киселү күздә тотыла); Җу-җу итә (юына ); Ап итә (егыла); Ам итә ( тешли яисә ашый).
11 слайд
Халкым теле миңа – хаклык теле. Аннан башка минем телем юк. Илен сөймәс кенә телен сөймәс, Иле юкның гына теле юк.
12 слайд
Игътибарыгыз өчен рәхмәт!
Рабочие листы
к вашим урокам
Скачать
Безнең Кукмара районы кешеләренең сөйләмендә Казан арты ягы һәм Нократ татарлары сөйләшенең кушылмасы, ягъни синтезы киң таралган. Нигездә бу сөйләшү татар халкының төп әдәби теленә үтә дә якын һәм чиста татар сөйләше буларак таныла.
Бер генә сөйләш тә китапта бирелгән үзенчәлекләр кысасына кереп бетми. Һәр сөйләшнең үзенчәлекләрендә әледән-әле башка диалекталь формалар да очратырга була. Моның сәбәпләре күп. Беренчедән, халыклар һәрвакыт бер генә урында яшәми, күченеп йөрергә дә мәҗбүр. Икенчедән, төрле милләт кешеләре үзара аралашып яшиләр, һәм аларның тел үзенчәлекләре безнең телебезгә йогынты ясый. Өченчедән, гомер-гомергә татар халкы башка төбәкләр һәм милләтләр белән кодалашып яшәгән, шуның нәтиҗәсендә телебезгә башка диалектның берәмлекләре дә килеп кергән.
6 663 054 материала в базе
Настоящий материал опубликован пользователем Юзмиева Сурия Габидулловна. Инфоурок является информационным посредником и предоставляет пользователям возможность размещать на сайте методические материалы. Всю ответственность за опубликованные материалы, содержащиеся в них сведения, а также за соблюдение авторских прав несут пользователи, загрузившие материал на сайт
Если Вы считаете, что материал нарушает авторские права либо по каким-то другим причинам должен быть удален с сайта, Вы можете оставить жалобу на материал.
Удалить материал
Ваша скидка на курсы
40%
Курс профессиональной переподготовки
600 ч.
Курс повышения квалификации
72/180 ч.
Курс профессиональной переподготовки
300/600 ч.
Мини-курс
4 ч.
Мини-курс
3 ч.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.