- 01.10.2020
- 628
- 0
Рабочие листы
к вашим урокам
Скачать
Мазмұндама-оқушылардың сөйлеу дағдыларының
даму әдісі ретіндегі қатынасы
Қазіргі қоғам өзінің әрбір мүшесінен тілдік,сөздік және коммуникативтік құзіреттілігін жоғары деңгейде білуін талап етеді.Осындай құзіреттіліктің білуін сөз байланыстырып дамыту үшін бағытталған қазақ тілі пәнінің сабақтары үлкен қызмет атқара алады.
Қазақ тілі пәні бойынша Мемлекеттік үлгі қалыпта жазылған: «Қазақ тілін үйретудің негізгі мақсаттары:оқушылардың тіл білімін дамытуды қамтамасыз ету;берілген тілде тіл қайраткерлігін меңгеру үшін оларға қызмет көрсету; әдетті және сауатты жазу икемін қалыптастыру;рационалды оқуды, дыбысталатын сөзді түйсіктеу,қазақ тілінде еркін сөйлеуді үйрету,онымен негізгі қатынас құралы ретінде пайдалану».Осындай мақсаттарға жетуге қазақ тілі сабағында әр түрлі мәтіндерді мазмұндауға үйрету көмектеседі.
Мазмұндама-тіл дамыту сабақтарында дәстүрлі түрлердің бірі, оқушылардың мәтінің анализін және оның пайда болуының барысында сөздік ұғымдардың қабілеттілігін қалыптастыруды рұқсат етеді.
Мазмұндама-ең қайшылық жұмыс.Оқушылар мазмұндамаға жеңіл-желпі қарайды.Олардың ойларынша авторлық мәтінді қайталау жеңіл деп есептейді.Сондықтан әуелгі мәтіннің ретін сақтағанда,оқушылар стильдің ерекшелігін және сөздің түрін жоғалтады(қозғалыстың экспрессивтік етістігі және т.б.).
Психологияның көзқарасына қарай мазмұндама екі өзара байланысқан процессін көрсетеді:түйсік айту және оның қалпына келтірілуі. Осы процесстер сөз іс-әрекетінің екі түріне үйлеседі:тыңдаудың және репродуктивті жазудың.
Сондықтан,мазмұндама,жұмыстың ұйымдастырылуына байланысты, оқушыларды сөзді есту мақсатына үйретеді.
Психологтардың ойларына қарай,ойлау және сөз бір-бірімен өзара байланысқан,бірақ ойдан сөзге және өту барысында ақпараттың қайта жаңартуды талап етеді.Ақпаратты қайта жаңарту барысында сөздік ақпараттан (тыңдау және оқу) «ой қоюы» (Л.С.Выготский)қоюғыштығына операциялар болады және ле сөздің айтылуынан (сөйлеу,жазу)сөздерге бөлінуі.Осыдан мазмұндаудың ерекшелігі:сөзойлау механизмдердің жаттығуы,нақты айтқанда берілген бір мәтіннен мағынаға қозғалысы,содан кейін «икемделген» мағынадан туынды мәтінді құрау.Сондықтан мазмұндау -оқытудың практикалық әдісі.Осы ойда қазақ тілінің үлгілерін қолдану, мәтіннің мәнерлеп оқуының,екі туынды мәтінді жазу үшін,жақсы әсер ететін талаптарды құру үшін мұғалімнің ролі ерекше.
Мазмұндама-мәтіннің жазбаша мазмұнын айту,кері қатынасты жүзеге асыруға көмектеседі,өйткені оқушылардың тілдік ,сөздік және коммуникативтік компетенциялармен меңгерудің деңгейін бағалауды рұқсат етеді.
Мазмұндамамен байланысқан дағдыларға келесі жиынтық икемдер жатады:
· Негізгі ойын және тақырыбын,мазмұндаудың қисының,сөздің басты функционалды түрін және авторлық стильдің ерекшеліктерін сезіну арқылы мәтінді тыңдау және ұғу;
· Нақты фактілерді есте сақтау;
· Шағын тақырыптардың өзара себептілігін түсіну;
· Естігенді қайта айтқанда мазмұндау.
Осы интеллектуалды икемдер,мәтіннің тілдік мүшелерінің процессінде қалыптасады.Ең мәнерлі сөздердің тілдік сезімін қалыптастырады.Сонымен қатар сөз түрінің ерекшелігін,стилін,жанрын көру қажет.
Өз мәтіндерді жазу үшін шығарма элементтері бар мазмұндама бола алады. «Автормен айтылған мәселеге өзінің көз-қарасын жазу» деген жаттығумен қоса айтылған мазмндама,өздік анализін қажет етеді,мәтін ішіне кіру қабілеттілігі,автордың сезім тереңдігін түсіну.Шығармашылық жұмыстың деңгейі бойынша коммуникативтік қабілеттіліктің қалыптасуы туралы жоруға болады:
· Айту амалдарын және негізін өз алдына анықтау;
· Олардың шешілуі үшін керекті тілдік құралдарын таңдау;
· Нақты коммуникативтік амалмен сәйкес пікір айтуларды құрастыру;
· Сөздің түрін және стилін өз алдына таңдау.
Мазмұндама жазуға үйрету тәжірибесі көрсеткендей,мазмұндау жұмысының дәстүрлі әдістемеден басқа В.Ф.Шаталов және Ю.М.Меженко кілттік анықтамалар,оқу және жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды қалыптастыру әдістемелік жүйені қолдану.
Мәтіннің бірінші тыңдалуы сыныптың ерекше психоэмоционалды көңіл- күйді талап етеді:мәтіннің мағынасына ой салу,оның маңызын анықтау,негізгі ойды,кейіпкерлерді және олардың өзара байланыстарын көрсету.
Мазмұндаманың мәтінің «көру» үшін қиялға негізделген сын тұрғысынан
ойлау әдістемесі көмектеседі.
Мәтінді екінші тыңдағаннан соң оқушы уақытқа,себеп-салдар байланыста-
рын белгілей алады,нақты жағына назар аудара алады(мерзімдері,аты-жөні, іс-әрекет орны және т.б.).Материалдық жүйеленуі тірек сөздер арқылы жетілдіріледі.
Мысал:Мәтіннің толық мазмұндалуы.
Тапсырма:кілттік сөздер арқылы мәтінді құрастыру.
Мұғалім-ақпараттанушы емес,оқушының жеке тұлғалық және интеллек-
туалды дамуын жобалаушы.Ал бұл мұғалімнен ақпараттық құзырлылықты,
ұйымдастырушылық қабілеттілікті,оқушыларды қазіргі қоғамның түбегейлі өзгерістеріне лайық бейімдеу,олардың зерттеушілік дағдыларын дамыту бағыттаран талап етеді.
Қорыта келгенде,мазмұндауға оқыту мағынасы:оқушылар мазмұндаудың әдіс-тәсілін меңгереді.
6 662 852 материала в базе
Настоящий материал опубликован пользователем Тыныкулова Шария Хамитовна. Инфоурок является информационным посредником и предоставляет пользователям возможность размещать на сайте методические материалы. Всю ответственность за опубликованные материалы, содержащиеся в них сведения, а также за соблюдение авторских прав несут пользователи, загрузившие материал на сайт
Если Вы считаете, что материал нарушает авторские права либо по каким-то другим причинам должен быть удален с сайта, Вы можете оставить жалобу на материал.
Удалить материал
Ваша скидка на курсы
40%
Курс повышения квалификации
72/144/180 ч.
Курс повышения квалификации
36 ч. — 144 ч.
Курс повышения квалификации
72 ч. — 180 ч.
Мини-курс
6 ч.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.