НÆ ФАРНЫ ХОХ,
НÆ НЫФСЫ МÆСЫГ
Тæхуды, йæ
дзыллæйы раз
Чи ракæны
барджын ныхас,
Кæй
фæрсынц, кæй равзарынц зондæй!
Тæхуды, йæ
уарзондзинад,
Йæ хорз ном,
йæ фыдæлты кад
Чи уадзы
уæлæуыл зæрондæй!...
- Æз ирон æвзагæй
цæйбæрц къуымых дæн, фæлæ ма суанг афтæмæй дæр зæрдæйæ æнкъарын, æнафоны йæ
цардæй чи ахицæн, уыцы поэты «Ирон фæндыр »-ы рæсугъд зæлтæ, йе ′мдзæвгæты
диссаджы дзырдарæхстдзинад
æмæ аивдзинад… -
фыста Всеволод Миллер.
- Къоста райгуырд æмæ
Иры зæрдæйы уидæгтæ æмæ тугдадзинтæ фестын кодта æнæскъуыйгæ æндæхтæ:
æрттивынц, дзынадзынц, зарынц, рухс кæнынц, тавынц, судзынц. Уыцы æндæхтæй уæфт
у Ирæн сæ тырыса. Мах амондджындæр стæм нæ рагфыдæлтæй: ис нын æмбисонды тырыса
– КЪОСТА. Махæй æнамонддæр нæ уыдзæн арвы бын, уыцы тырыса дæлæмæ куы ′руадзæм…
- сиды дзыллæмæ Хъодзаты Æхсар.
- Дуг дуджы ивы,
рæстæг фæфæлдæхы, фæлæ уæддæр Къостайы курдиаты комулæфт æнкъарæм
кæдфæнды дæр, афтæ нæм фæкæсы, цыма мах цы рæстæджы цæрæм, уыцы рæстæгыл
фыста. Уый у генийы миниуæг, æппæт дугтыл, æппæт рæстæджытыл дæр æххæссы. Нæ
тыхст, нæ уырыд рæстæджы царды цæхгæр фæзилæнтæн дзуаппытæ ссарæм йе
сфæлдыстады. Цæмæн афтæ тынг хъарынц Къостайы æмдзæвгæтæ зæрдæмæ? Уымæн æмæ
сæ уидæгтæ адæмы цин æмæ рыстæй цæуынц. Адæмы рыстыл зæрдæйæ куы
фæриссай, афтæмæй дæ уды риссæгтæ куы скалай, уæд уыдон сызгъæринтæ сты,
зæрдæмæ дæр уыдон хъарынц…
Рæсугъд уды
хицауæн йæ хъуыддæгтæ дæр, йæ хъуыдытæ дæр рæсугъд сты.
Рагон
нæртон лæгау зарын куы зонин,
Арвмæ
куы хъуысид мæ фæндыры хъазт, -
Дунеты се ′ппæт мæхимæ æрхонин,
Радзурин уыдонæн зæрдæйы маст.
- Зындгонд куыд у,
афтæмæй Къостайæн бинонты хъуыддаг бакæнын йæ къухы нæ бафтыд æмæ йæ цард
арвыста иунæгæй. Цæмæн разынд стыр поэтæн йæ хъысмæт ахæм?
- Ах, с каким
безграничным восторгом, дитя,
На
руках из мишурного света
Я унёс далеко,
далеко бы тебя
И
любил бы любовью поэта…
Детский слух
услаждал бы я лирой своей,
И под
звуки её безмятежно
Засыпала б ты
сладко на груди моей,
А я
пел бы, баюкал бы нежно…
Много, много
сложил бы я песен тогда
На
чарующем лоне природы
О восторгах
любви, наслажденьях труда
И о
светлом блаженстве свободы…
Ацы номарæн у
акростих, æмæ йæ фыццаг дамгъæтæ амонынц « Аня, иди за мной». Сыгъдæг уарзтæй
бауарзта поэт æрыгон чызджы æмæ фыста:
Да, я люблю
её, но не такою страстью,
как
объяснять себе привыкли вы любовь,-
Я не влеку
её к обманчивому счастью,
Волнуя
сладостным напевом её кровь…
Курдиатджын
нывгææг уæвгæйæ Къоста скодта йæ уарзоны портрет дæр. Зындгонд нывгæнæг Кацман
стыр аргъ скодта ацы портретæн æмæ йæ æвæры номдзыд уырыссаг нывгæнджытæ Перов,
Крамской æмæ Репины куыстыты æмрæнхъ. Аннæйы цæсгомæй ист у поэты зындгонд ныв
«Хъынцъымгæнаг зæд» («Скорбящий ангел»). Нæ раргом кодта чызг йæ зæрдæйы дуар,
нæ рабæрæг сты йе ′нкъарæнтæ, кæд æмæ йæм Аннæ куыдфæндыйы цæстæй нæ каст –
Къоста хæрзконд æмæ рæсугъд лæппу уыд. Чызджы зæрдæ уый æрдæм кæй æнцайы, уый
фæхатыдысты йе ′фсымæртæ æмæ йæ уадидæгæн Гурмæ арвыстой. Уыцы хъуыддаг
Къостайæ бафтыдта катайы æмæ зæрдæрысты. Уæд райгуырд æмдзæвгæ «Многоточия»
Густая пыль столбом…и понеслась карета…
Завод…чугунный мост…базар…застава…степь…
Безумная!.. Постой!.. Не покидай поэта!..
Не разрывай надежд и грёз заветных цепь…
Дыууынæм азты цы
мысинæгтæ ныффысты Аннæ Попова, уым дзуры афтæ:
«В награду за
беспредельную любовь поэта, решила ни за кого не выходить замуж, ни с кем не
связала свою жизнь и осталась с одинокой и скорбной душой».
Попова æцæгæй дæр йæ
мæлæты бонмæ фæцардис иунæгæй æмæ амард хæрз мæгуырæй 1940 азы Калачы.
Аннæ Поповæ ирон
адæмæн зынаргъ уымæй у, æмæ уый номыл поэт ныффыста йæ хуыздæр æмдзæвгæтæй
цалдæр. Уый фæрцы поэт æргом сдзырдта ныры онг æфсæрмиаг цы темæ уыд ирон адæммæ
дæр æмæ литературæйы дæр, ууыл. Уыцы сылгоймаджы сурæт ын лæвæрдта стыр тых æмæ
хъару йе ′сфæлдыстады.
А. Я. П.
Скрывать, молчать, страдать безмолвно
Нет
сил, терпенья больше нет,-
Как знать,
- обижу ли вас кровно,
Найду
ль сочувствье и ответ?
Но всё,
что так терзает душу,
На
части разрывает грудь,-
Давно
уж просится наружу,
Давно
уж пробивает путь.
В
признанье я не вижу цели,
Молчаньем я себя травлю…
Чего
хочу на самом деле?
Зачем
вам знать, что вас люблю?
Сауджын
Алыксандыры ном Ирыстоны уыд зындгонд. Къостаимæ æмзондæй рацыдысты Терчы
облæсты хицау Кахановы ныхмæ, уый сылгоймæгты ирон гимназии кæй æхгæнын кодта,
уый тыххæй. Скъола бахъахъхъæдтой, фæлæ æфхæрд æрцыдысты. Цæлыккаты бинонтæ
ссисты Къостайæн иууыл æввахсдæр адæймæгтæ, уæлдайдæр та Алыксандыры æртæ
чызджы. Йæ цин, йæ хъыджы рæстæджы дæр æдзух йæ фарсмæ лæууыдысты. Фыстой
кæрæдзимæ фыстæджытæ Къостайы Херсонмæ куы ахастой, уæд. Поэт уарзта уыцы
уæздан хотæн сæ кæстæр Аннæйы. Куыд уарзæгой адæмаг, афтæ фыста æмдзæвгæтæ йæ
номыл, арæзта йын йæ портреттæ
Йæ иу фыстæджы
поэт фыста: « Да ведь я люблю, люблю сильнее, чем сорок тысяч братьев, - отвечаю
я на эти доводы руководящей современной жизнью мудрости. – Я люблю и потому
хочу, потому требую, чтобы это любимое существо было безраздельно со мною, хочу
ежечасно, ежесекундно наслаждаться его созерцанием, упиваться дыханьем его уст,
беззаветно отдавать ему каждое мгновенье моей жизни… хочу, требую…- Постой,
постой! Что же эти мгновения твоей жизни дадут твоему любимому существу
взамен?... Любовь мою горячую, неизменную любовь… ещё, ещё что? – Ещё честный
труд, благородные стремления, заботы о меньшем брате, униженном, оскорблённом,
ещё живопись, музыку, поэзию…Бедность нам не страшна, потому что интеллигентный
труд двух добросовестных работников всегда найдёт спрос и вознаграждение…»
Аннæ уарзта
Дзахсоратæй иу афицеры. Лæппу дугъы рæстæг бæхæй рахауд æмæ фæмард ис. Уыцы
лæппуйæ мой кæны Аннæ, Къоста уый зыдта.
Дзырд хуыцауы раз
Радта
иннæмæн,-
Къухæй нал ласы
Ныр йæ къухдарæн…
Царды цы адæймаг
уыдис Аннæ, Цæлыккаты Алыксандыры хъал чызг.Иттæг хорз бæрæггæнæнтимæ каст
фæцис сылгоймæгты гимназ æмæ куыста ахуыргæнæгæй. Уыдис æм алывæрсон
цæттæдзинад: хорз кафыд, зарыд, рæсугъд цагъта пианинойыл æмæ уыдис дæсны
актрисæ. Пятикорскы куы æрцардысты, уæд активонæй архайдта алыхуызон
хъазтизæрты, йæ ном æгас горæтыл айхъуыстис. Аннæ уыдис рæсугъд уды хицау. Уарзта
адæмы, æххуыс кодта тыхст æмæ зын уавæры бахауæгæн.
Я отживаю век, ты жить лишь начинаешь,
Я выбился из сил под бременем труда,
Борьбы и нищеты; ты весело срываешь
Весенние
цветы…Я стар, ты молода.
(
Письмо А.А.Цаликовой 6 декабря 1898 г.)
Аннæ Поповайау
дыууæрдæм нæ кодта, фæлæ комкоммæ загъта, уый Къостайæ кæй никуы смой кæндзæнис,
кæд ын стыр аргъ кæны, уæддæр.
Стыр кад ын кодта,
куыд поэт, афтæ, фæлæ йæ бинонты цардæн нæ хъуыдис, æфсæрмæй та мой ничи кæны.
Уымæй йæм азым æрхæссæн ницыхуызы ис.
Благодарю
тебя за искреннее слово,
Прости, прости навек! – Отвергнутый тобой,
Я
посох и суму благословляю снова,
Благословляю
жизнь, свободу и покой!
Благодарю тебя! – Ты снова
возвратила
Скитальцу бедному потерянное «я»,
Мучительным « прости» ему ты озарила
Забытую
стезю разумного бытья.
Теперь настрою вновь заброшенную лиру,
Забуду твой напев и незлобивый смех,
Начну
по-прежнему я странствовать по миру,
Молиться
и любить, страдать за всех.
Хъыгагæн, Аннæ ницы
ныффыста Къостайы тыххæй æмæ уымæй стыр зиан æрхаста не стыр фыссæджы
биографийæн. Йæхæдæг дæр амондджын нæ фæцис царды – Дзахсораты лæппуйы фæстæ
моймæ цæуыны дзырд никæмæн радта, куыста ахуыргæнæгæй , 1914 азы уæззау рынчын
фæцис, операции йын скодтой Петербурджы, фæлæ нал фервæзтис.
Цæлыккаты Аннæйы
фæстæ гениалон поэты уарзондзинады стыр æмæ уæрæх эпопейæ, йæ уарзты цæхæр
ахуыссыд æмæ ма кæд уый фæстæ бинонтæ æркæныныл архайдта, уæддæр æнæ уарзгæйæ,
хатыд æнæ бинонтæ йын цæрæн кæй нал ис, уый æмæ уарзондзинадыл нал хъуыды
кæнгæйæ арф сагъæсты ныххаудис.
Къостайыл цыдис 42
азы, уæд бафидыдта Хуырымты Иорамы чызг Лейлæимæ. Чызг уыдис тынг хæрзконд æмæ
йын уайдзæф кодтой, зæронд лæгæй куыд мой кæныс, зæгъгæ. «Мæнæй бирæ хистæр у, фæлæ
Къоста кæй у, уый уæ рох ма кæнæд. Æз уыдзынæн Къостайы бинойнаг æмæ уый та
бирæ цæуылдæрты
дзурæг у». Хуырымтæ разы нæ уыдысты сæ чызджы амондæй æмæ йæ йæ фыд Таганрогмæ
аласта. Къостайæн сæфсон кодтой, нæ чызг рынчын у, зæгъгæ. Лейлæ бирæ нæ
ахаста. 1904 азы ахицæн йæ цардæй.
Къостайæн ацы
хъуыддагæй дæр куы ницы рауад, уæд арвыста фыстæг Галина Смирновамæ: «Дорогая
Галя! Я очень беспокоюсь, что не получаю ответа на мои письма.Напишите
откровенно – да или нет? – и сделайте это сейчас же.»
Галина
Смирнова-Иванченко фæцардис нæуæдз азмæ æввахс, амардис 1968 азы.Йæ мысинæгты
Къостайы тыххæй фыста: «Къоста уыдис мæнæй бирæ хистæр, стæй рынчын æмæ уымæ
гæсгæ не сразы дæн уымæ моймæ фæцæуыныл».
Коста Хетагуров
прожил короткую, полную отчаяния и трагизма жизнь. Но его великодушное сердце
не очерствело. Он оставался благородным, всепрощающим глашатаем свободы и
любви.
Где личной жизни нет, где гаснет вера в счастье,
Там
горе ближнего, страдания его
Не встретят отклика, не вызовут участья;
Там холодно, темно, там чуждо все всего.
Я понимаю так и равнодушье ваше, -
Простите!
– я далёк вас этим оскорбить,
Я лишь хочу сказать, что жизнь полней и краше,
Когда способны мы молиться и любить…
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.