Сабақ жоспары
Пәні:Химия
Сыныбы:11
Сабақ
реті:
Тақырыбы:1.1.
Химиялық элементтердің периодтық жүйесін атом құрылысы тұрғысынан сипаттау
Сабақтың мақсаты:
1.Білімділік:Оқушылардың
периодтық жүйе жөніндегі білімін пайдаланып, Паули принципі, Гунд ережесімен
таныстырып,атом құрылысыжөнінде білім беру.
2.Дамытушылық:Оқушылардың
элемент топтары, элементтердің салыстырмалы электртерістілігі, элементтердің
құрылысы, орбитальдар, квант ұяшықтары, элементтердің топтары жөніндегі ой –
өрісін кеңейту.
3.Тәрбиелік:Оқушыларды
элементтердің электрон, нейтрон, протон санын дұрыс анықтауға, электтрондардың
орбитальдарға дұрыс орналастыруға, ұқыптылыққа, нақтылыққа тәрбиелеу.
Сабақтың
түрі: аралас
Сабақтың
әдіс - тәсідері: түсіндірмелі сұрақ –
жауап, сұрақтарға жауап беріп, есептерді шығару.
Сабақтың
көрнекілігі:үлестірме қағаздары, периодтық кесте,
суреттер, кескіндер.
Пәнаралық
байланыс:
Сабақтың
өтілу барысы:
I.
Ұйымдастыру кезеңі:Оқушылармен амандасу,
түгелдеу. Оқушылар назарын сабаққа аудару, дәптерлерін тексеру.
II.
Өткен материалды еске түсіру
Үй
тапсырмасын сұрау: Бірнеше оқушыданөткен
тақырыптар бойынша сабақ сұраймын.
III.Жаңа
сабақ: 1.1. Химиялық элементтердің периодтық жүйесін атом құрылысы
тұрғысынан сипаттау
Атомның
құрамына оң зарядты ядро мен теріс зарядты электрондар кіреді. Д. И. Менднлеев
ұсынған химиялыө элементтердің перилдтық жүйесіндегі рет нөміоі сол элементтеің
атом ядросы зарядының мәнімен сәйкес келеді. Атом ядросы оң зарядты протондар
мен заряды жоқ нейтрондардан тұрады. Әр элемент атомының ядро зарядына тең
протондар саны тұрақты, ал нетрондар саны өзгермелі болуына орай изотоптар
шығады.
Атомдағы
электрондар энергия мөлшеріне қарай белгілі бір квант қабаттарына (
деңгейлерге) бөлінеді. Ондай энергетикалық деңгейлердің саны – 7, олар
кестедегі периодтар санына тең. Жалпы деңгейлер мен периодтар санының бірдей
болуын атом құрылысы теориясы бас квант санының мәнімен түсіндіреді.
Әр
деңгейде бірнеше деңгейшелер бар. Деңгейшелер өз кезегінде орбитальдардан
тұрады. Мысалы, бірінші квант қабатындағы (n = 1) бір деңшейшеде 1s орбиталь,
ал екінші қабаттағы екі деңгейшеде екі түрлі орбиаль 2s, 2p, үшіншідегі үш
деңгейшеде үш түрлі орбиталь 3s, 3p, 3d бар.
s–
орбитальдардың пішіні шар тәрізді, p– орбитальдардың пішіні гантель немесе
көлемді сегіздік, d– орбитальдарының пішіні одан да күрдлі болып келеді. Әр
деңгейшеде бір ғана S– орбиталь, x, y, z осьтері бойынша бағытталған пішіні
бірдей үш p– орбиталь бола алады. Олардағы эдектрондарды да s– электрон, p–
электрон деп бөледі.
Атомдардағы
электрондарды Паули принципі, Гунд ережесіне сай энергетикалық деңгейлерге,
олардың деңгейшелеріндегі s –, p –, d – орбитальдарға таратып,
электрондық фомулалармен белгілеп немесе квант ұяшықтарына орналастырып көрсетеді.
Мысалы, реттік нөмірлері 3 литий және 6 көміртек атомдарының электрондық
конфигкрациясын формула түрінде белгілейік:
3
Li 1s22s1
6
C 1s22s22p2
Екеуі
де екінші периодтың элементі, өйткені соңғы эдектроны екінші деңгейде тұр.
Алғашқы литий да s – элементке, келесі көміртек p– элементке
жататыны ең соңғы электроны орын алған орбитальдардан көрінеді. Егер соңғы
электрон d –немесе f –орбитальдарда орналасса, ол элемент соған
сәйкес d –элементтер (мысалы, темір, күміс, алтын),f –элементтер
(лантаноидтар, актиноидтар) деп аталады.
Әрбір
элементтердің сыртқы орбитальдарында болатын электрондарының ерекше маңызы бар,
өйткені олар валенттілік электрондарғы жатады. Мысалы, көміртек атомының сыртқы
s–, және p–орбиталында 4 электрон бар, демек, ол 4 валентті квант
ұяшықтарға орналасады
С
2s 2p
Оның
қозбаған күйдегі екі жалқы электроны бар, ал көбіне өозған күйге ауысып, төрт жалқы
электронға, яғни төрт валентті күйге ие болады:
С
*
Д.
И. Менделеев ұсынған элементтердің периодтық жүйесі атомдардың құрылысымен
тікелей байланысты. Атомдардың құрылысы элементтер қасиеттерінің периодты
өзгеруінің мәнін ашып береді. Ең кіші периодтағы s–орбитальға 2 электрон
сияды.
Электрондық
формуласы: 1s22s22p63s23p1
Графиктік формуласы:
1s 2s 2p 3s 3p
Ол қосылыстарда тұрақты үш валенттік және +3
тотығу дәрежесін көрсетеді, оған екі элемент Н пен Не сәйкес келеді. Ал кіші
периодтарда (ІІ, ІІІ) сыртқы энергетикалық s–және p–орбитальдардағы
электрондар саны 1 – ден 8 –ге дейін өсіп, осыған сәйкес элементтердің (Li –
Ne, Na – Ar) металдық қасиеті кеміп, бейметалдығы артып, ең соңында инертті
элементтермен аяқталады. Үлкен периодтарға (IV. V) ауысқанда, олардың жұп
қатарындағы (4, 6, 8) элементтердің валенттік электрондары сыртқы энергетикалық
деңгейдегі s–орбитальдан ішкері жатқан (n – 1)d –орбитальдарға
орналасатындықтан, металдық қасиет баяу кемиді. Периодтың срңына жақындағанда,
қайтадан сыртқы p – орбитальдар толтырылып, бейметалдық қасиет күшейіп,
соңы инертті газбен аяқталады.
Периодтық
кестедегі элементтердің топтарын негізгі және қосымша деп бөлу
энергетикалық деңгейшелерге байланысты. Негізгі топша элементтері сыртқы s–және
p– деңгейшелеріне орналасса, қосымша топша элементтерін d –және f
– элементтері құрайды. Әрбір топшадағы элементтердің валенттік электрондық
конфигурациясы бірдей болады. Негізгі топша элементінің сыртқы деңгейшесіндегі
электрондар саны топша нөмірімен сәйкес келеді. Қосымша топша элементтерінің
сыртқы энергетикалық деңгейшесінде 1 не 2 электрон ғана болатындықтан, олар
нағыз метаджарға жатады. Мысалы, VII негізгі топшада галогендердің сыртқы
деңгейшесінде 7 электрон ns2 np5бар.сондықтан олар
– нағыз бейметалдар, ал қосымша марганец топшасын алсақ, сыртқы s–орбиталінде
2 электрон ғана болатындықтан, олар нағыз металдарға жатады. Марганец топшасы
нөміріне сай валенттікке ие болу үшін ішкергі ( n – 1) d –деңгейшедегі 5
электронды пайдаланады: 4s2 3d5. Жалпы алғанда, топ
нөмірі химиялық байланыс түзуге қатыса алатын максимал электрондар санын
көрсетеді.
Атом
құрылысы теориясы иұрғысынан әр топтағы элементтің ядро зарядының өсуі олардың
металдық қасиетінің күшейіп, керісінше беймелалдық қасиеттерінің төмендеуіне
әкелетіні атомдар радиустарының өзгеру заңдылығына сүйеніп түсіндіріледі.
Неғұрлым атом радиусы ұлғайған сайын , соғұрлым оның валенттік электрондарының
ядромен байланысы кеми бастайды да, үзіліп кетуі жеңілдейді, яғни металдық
қасиеті – тотықсыздандырғыштығы күшейеді. Бейметалдық қасиет p–элементтерге
тән. Олар оттекті 8 электронды қабат түзу үшін өздеріне жетпей тұрған 1 – 3 электронды
қосып алады. Әрі радиусы кішірейген сайын бейметалдығы күшейіп, тотықтырғыштық
қасиеті арта бастайды. Мысалы, галогендердің бейметалдық қасиеті топша бойынша
йодтан фторға ғарай күшейе береді.
Атомдардың
электрондық конфигурациясына байланысты периодты өзгеретін қасиеттерінің
қатарына олардың валенттігі, радиусымен қатар электртерістігі де, тотығу
дәрежелері де жатады. Элементтердің реттік нөмірінің (ядро зарядының) артуына
қарай атомдардың басқа да көптеген қасиеттерінің периодты өзгеруі айқын
байқалады.
IV. Жаңа
білімді пысықтау: Жаңа білімді пысықтау барысында оқушылардың жаңа
сабақтан түсінбеген сұрақтарын талқылап түсіндіру, бірнеше сұрақтар қойып, дұрыс
жауап беруін қадағалау.
V. Сабақты
бекіту:
Жаңа білімді пысықтауды аяқтағаннан кейін, сабақты қорытындылауды бастаймыз.
Жаңа сабақ бойынша түсінбеген сұрақтарын талқылап қайта түсіндіру.
VI. Үйге
тапсырма:
Бүгінгі өтілген жаңа сабақты түсініп оқып келу, өтілген тақырыптын соңындағы
7,8,9, 10 тапсырмаларды орындап келу.
VII.Оқушы
білімін бағалау: Сабақ соңында белсенді қатысып отырған оқушыларды
білімдеріне қарай бағаланды.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.