Дүние жүзінің саяси картасы. Дүние жүзі саяси картасының мазмұны. Саяси картаның қалыптасу кезеңдері

Тобы	2	3	4	6
Сабақтың өтілетін күні

№ 1       

Сабақтың тақырыбы:   Дүние  жүзінің саяси картасы.

Дүние жүзі саяси картасының мазмұны. Саяси картаның қалыптасу кезеңдері

Сабақтың түрі:  Кіріспе  сабақ                             Уақыты: 80 минут

Сабақтың мақсаты:

                          Білімділік: Оқушыларға  дүние жүзінің қазіргі саяси картасы туралы түсінік қалыптастыру, оның өзгеруіне әсер етуші факторды анықтау; елдердің типологиясын белгілеу; елдердің басқару формалары мен әкімшілік-аумақтық құрылымын түсіндіріп бағалай алуы; картамен және оқулықпен жұмыс жасау дағдыларын дамыту.

                          Дамытушылық: Негізгі білімдерді жағрафия пәні бойынша қайталау және қорытындылау, оқушылардың білімдерін бақылау. Дүние жүзінің саяси картасының қалыптасуы; дүние жүзінің саяси картасына халықаралық қатынастардың әсерін түсіндіру; Дүниежүзінің саяси картасы өзінің қалыптасуында біршама тарихи кезеңдерді басынан кешіргендігіне және олардың ежелгі, ортағасырлық, жаңа және қазіргі деп бөлінетіндігіне оқушылардың назарын аудару керек,

                          Тәрбиелік: Дүние жүзінің саяси  картасындағы өзгерістер әртүрлі сипатта болуын айту. Тәуелсіздігін алған Қазақстанның әлемдегі орны туралы түсінік беру.

Сабақ барысында қолданылатын педагогикалық технологиялар:

Миға шабуыл;

«Заман тынысы» жаңалықтары;

Белгіленген технологияны іске асыру әдістері:

1.Ізденіс әдісі.

2.Картамен жұмыс.

3.Тірек-сызба арқылы жұмыс жасау.

4.Интерактивті әдістер.

5.Аралас және ауызша сұрау

6.Оқулықпен жұмыс

7.Бақылау және бағалау 

Пәнішілік байланыс:

Материктер мен мұхиттар географиясы - Дүние жүзінің саяси картасы

Дүние жүзінің экономикалық және әлеуметтік географиясы – Дүние жүзінің саяси картасының қалыптасуы және мазмұны.

Пәндер аралық байланыс (қамтитын және қамтылатын пәндер):

Қамтитын:

Саяси география – Дүние жүзінің саяси картасының қалыптасуы кезеңдері.

Тарих – Саяси картаның қалыптасу кезеңдері: жаңа кезең(17 ғасырдан Бірінші дүниежүзілік соғысқа дейін), ең жаңа кезең (Бірінші дүниежүзілік соғыстан бүгінгі күнге дейін)

Қамтылатын:

Экономика – Мемлекет, нарық және адам. Экономикалық тәуелсіздік мәселелері.

Қоғамтану – Саясат және мемлекет

Саясаттану- Саяси билік және мемлекеттік билік

 

Сабақтың жабдықталуы

Көрнекті құралдар:

Қазіргі дүние жүзінің саяси картасы.

сызбанұсқа: Саяси картаның өзгеруіне әсер ететін факторлар

Схема 1- Ғаламшарлар.

1 – кесте «Алып елдер» (территориясы бойынша)

2 – кесте «Елдерді халқының санына қарай топтастыру »

8 – сызбанұсқа «Дүние жүзінің саяси картасы »    

Үлестірме материалдар:

1,2 нұсқадағы тесттер, тарқатпа материалдар

Техникалық оқу құралдары:

Интерактивті тақта, электронды оқулық География 10 сынып. Проектор, компъютер, экран, слайдтар, дискілер «Дүние жүзінің саяси картасы»

Сабақ барысында қолданылатын оқу-әдістемелік құралдар:

Негізгі:

1.                  В.П.Максаковский, Ш.М.Надыров. Экономикалық және әлеуметтік әлем географиясы. Алматы: «Просвещение-Казахстана» 2004г

2.                  Е. Ахметов, Т. Увалиев, Қ. Ахметов. Дүние жүзінің экономикалық және әлеуметтікгеографиясы. Қоғамдық – гуманитарлық бағыт, Алматы «Мектеп» 2006 ж. 5-11 беттер

Қосымша:

1. География 10, жаратылыстану-математикалық бағыты, Алматы «Мектеп» 2010 жыл.     75-78 беттер.

2. Полулях Л.Н. Дүние жүзінің экономикалық және әлеуметтік географиясы 2-ші бөлім Жалпы шолу. Тәуелсіз мемлекеттер достсатығының елдері 10 сынып / Қазақ тіліне аударған М. Б. Жакиянова – Алматы:  « 8 & 8», 2010 жыл. Оқушының жеке жұмыс істеуіне арналған тапсырмалары бар дәптер 1 – 7 тақырып 3- 24 бет.

Сабақтың жоспары мен хронокартасы

 

№	Сабақ бөлімдерінің атауы	Уақыты
1	Ұйымдастыру кезеңі	3 минут
2	Оқытушының кіріспе сөзі	5 минут
3	Негізгі білімдерді қайталау және қорытындылау	20 минут
4	Оқушылардың білімін бағалау	5 минут
5	Жаңа тақырыпты түсіндіру	30 минут
6	Сабақты пысықтау және қорытындылау	15 минут
7	Үйге тапсырма беру	2 минут

 

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру кезеңі (3 минут): Сәлемдесу, студенттердің және аудиторияның сабаққа дайындығын қадағалау, түгелдеу, көңіл-күйі, денсаулығымен қызығу, «Заман тынысы» апталық саяси жаңалықтармен таныстыру.

2. Сабақтың мақсаты мен жоспарын хабарлау (5 мин):

Оқыту модулі А 1.1.

1. Дүние жүзінің саяси картасы.

2. Дүние жүзі саяси картасының мазмұны.

3. Саяси картаның қалыптасу кезеңдері

Дүниежүзінің саяси картасы өзінше бір дәуір айнасы. Ол үздіксіз даму үстінде. Алайда адамзаттың бүкіл тарихында нақ ХХ ғасырдағыдай күшті өзгеріске ұшыраған емес. Қазіргі кездегі дүние жүзінің саяси картасының түзілу тарихы және соңғы саяси картаға енген жаңалықтармен танысамыз.

 

3.Негізгі білімдерді қайталау және қорытындылау, оқушылардың білімдерін бақылау  (20 мин):

Оқушының жеке жұмыс істеуіне арналған тапсырмалары бар дәптердегі 1 – 7 тақырып 3- 24 беттердегі тапсырмаларды орындату, топтарға бөліп 1-7 тапсырмалардың орындалуын бақылау интерактивті әдістен және ізденіс әдісі бойынша білімді бақылау парағы арқылы бағалау.

1- тапсырма. «Жер ғаламшар ретінде»

Жер Күн жүйесіндегі......3.........ғаламшар, табиғи серігі ..........Ай...............................

Жердің Күннен ара – қашықтығы ................150.000.000 ............................ километр

Жердің орбитадағы айналу жылдамдығы - ...........29,8.............. ........................км/сек.

Жердің орбитадағы айналу ұзақтығы - ...........................................365 тәулік 6 сағат

Экватордың ұзақтығы - ....................................40 075 7 ................................ километр

Меридианның ұзындығы - ...............................40 008, 5................................. километр

Жердің жалпы ауданы - ...........................510  000 000  .......................текше километр

Құрлықтың ауданы - .................149  000 000....................................... текше километр

Мұхиттың ауданы - ...............................361 000 000 ............................ текше километр

Жердің орташа радиусы - ......................6371.................................................... километр

 Анықтама бер:

Галактика - жұлдыздар жүйесін,  жүздеген млрд..жұлдыздардан тұратын Құс жолы галактикасы. 

Жұлдыздар – Шар секілді плазмалық денеден тұратын жарық беруші алып аспан денелері. Оны қызыл, көк, сары жұлдыздар деп бөледі.

Ғаламшарлар – «адасқан жұлдыздар».деп аталатын аспан денелерін айтамыз.

Галактикадағы күн жүйесі – Күннің үлесі 99,9% ол Жердің массасынан 333 мың есе, көлемі 1,3 млн. есе үлкен болып келген орташа үлкендіктегі сары жұлдыз. Ол Құс жолында орналасқан болып мыңдаған аспан денелері оның айналасында айналады. Оның айналасында тоғыз ғаламшар айналып жүреді.

                                                      

1- схема. Жер үшінші орналасқан ғаламшар

                                                     

 

 

                                                                                                                                                                                                                                    

Жыл мезгілдерінің ауысуының себептерін түсінтіріңдер - .............................................................

Календарлық жыл - ..............................................................................................................................

Кібісе жылы - .......................................................................................................................................

2- тапсырма. « Жердің картада бейнеленуі»

 

Жердің кішкентай бөлігінің пішіні - ........................карта.....................................

Жер бетінің кішірейтілген  және жинақталған пішінінің көрінісі - .....глобус.......

          Белгілі бір территорияны картаға немесе планға түсірген кезде алымы бірліктен, ал   бөлімі неше есе кішірейтілгенін көрсететін сандық бөлшек -..........масштаб........

Масштабы бойынша карталар: 1/200 000 дейін - ...............ірі...............................

1/200 000 нан 1/ 1000 000 дейін ......................орта.............................................

1/ 1000 000 нан жоғары .....................ұсақ............................................................

Мазмұны бойынша карталар: 1. .........................................................................

2 .........................................................................

3..........................................................................

.     Топографиялық карталар - .................................................................................

      Шартты белгілер: 1- .масштабты және .............................................................

                                      2 – аудандық және ................................................................

Изосызықтардың түрлері:

1 – горизонтальдар(изогипстер)....................................................байланыстырады.

2 - .изотерма сызықтары................................................................. байланыстырады.

3 – изобара сызықтары ...................................................................байланыстырады.

4 – изобата сызықтары .................................................................. байланыстырады.

5 – изогиета сызықтары ................................................................. байланыстырады.

3 - тапсырма  «Литосфера және жер қыртысы»

Анықтама бер:

Тау жыныстарының жасы: абсолюттік -......................................................................

Салыстырмалы -- ...........................................................................................................

Палеонтологиялық - ......................................................................................................

Жер қыртысының геологиялық даму тарихын көрсететін кесте –

г

е

о

х

р

о

н

о

л

о

г

и

я

л

ы

қ

 

Тектоникалық қозғалыстар -..............................................................................................

Қатпарлы жерлер - ..............................................................................................................

Геосинклинальдар - ............................................................................................................

Платформалар - ....................................................................................................................

Паараплатформалар(қозғалмалы) - ...................................................................................

Эпигерциндік плиталар - ....................................................................................................

Неотектоникалық қозғалыстар - ........................................................................................

Рифтілер - ............................................................................................................................

4 – тапсырма  «Атмосфера және климат»

Жер шарының ауа қабығы - ................................................................................................

Шамамен 100 км.-ге дейінгі биіктік аралығында ауа құрамы мынандай газдардан тұрады: - азот,.............

-                                    оттек ............

-                                    инертті газдар.............

-                                    көмірқышқыл газы..............

Атмосфераның құрылысы

 

Атмосфераның қабаттары	Қуаттылығы	Температурасы	Ерекшеліктері
Тропосфера
Стратосфера
Мезосфера
Термосфера а) ионосфера б) экзосфера в) ноосфера

 

Сәйкес әріптерді белгіле:

А – Булану                                               - 1 м. куб ауадағы болатын су буының мөлшері

 

Б – Буланғыштық                                    - Абсолютті ылғалдылықтың мүмкін болатын 

                                                                     максималды  ылғалдыққа қатынасы

                                                                                        

В – Абсолютті ылғалдылық                  - Ауа құрамындағы нақты бу мөлшері                                                              

Г – Салыстырмалы ылғалдылық           -  Белгілі бір температура жағдайында булануға                                                                      ұшырайтын ылғалдық мөлшері

Түсініктеме бер:

 

Жер шарын қоршап тұрған атмосфера өзінің салмақ күші арқылы 1см.кв. жер бетінде қысым түсіретін күш-

 

 

Атмосфералық қысымды өлшейтін құрал-

  

 

 

 

Қысымы төмен аймақтар-        

 

Қысым жоғары болатын изобарлар жүйесін-  

 

Ауа массалары деген (қандай?)................................................................................................................................................................................. қасиеттері бар ауаның өте көп мөлшері.

 

Тест материалдары (1 нұсқа)

1. Жер шары өз білігінен айналады.....

А - сағат тілі бойымен 

В - сағат тіліне қарсы

С - шығыстан батысқа

Д - солтүстіктен оңтүстікке

Е - экватор бойымен

2. Ол батыстан шығысқа қарай бір рет толық айналып шығады......

А - 24 сағатта

В - 36 сағатта

С - 45 сағатта

Д – 48 сағатта

Е – 365 тәулікте

3. Жердің өз білігінен айналуы кезінде оның бетіндегі барлық денелер қозғалысында ауытқуды тудырушы құбылыс

А - Тартылыс күші

В - Кориолис күші

С - Ньютон күші

Д – Кернеу күші

Е -  Үйкеліс күші

4. Жер шары уақыт айырмашылығын реттеу мақсатында қанша сағаттық белдеулерге бөлінген

А – 24

В - 15

С – 2

Д – 12

Е -  36

5. Бір сағаттық белдеуге сәйкес келетін уақыт

А - жергілікті

В - белдеулік

С – нольдік

Д – күнтізбелік

Е – Гринвич меридианы

6. Жаңа күнтізбелік уақыт өлшемі арқылы уақыт ауысу сызығы өтетін меридиан

А - 90^о

В - 0^о

С - 180^о

Д - 360^о

Е – 270^о

7. Солтүстік поляр шеңбері орналасқан ендікті тап

А - 66 ^о 30^/ с.е.

В - 50^о  30^/ с.е.

С - 23^о  30^/ с.е.

Д - 43^о  30^/ с.е.

Е - 53^о  30^/ с.е.

8. Солтүстік тропик – Шаян тропигі орналасқан ендік

А - 66^о 30^/ с.е.

В - 50^о 30^/ с.е.

С - 23^о 30^/ с.е.

Д - 22^о  30^/ с.е.

Е - 65 ^о  00^/ с.е.

9. Жер шарында қанша жылу белдеулері қалыптасқан?

А – 7 

В - 13

С - 5

Д – 12

Е – 4

10. Қоңыржай және жылу белдеулерінің арасындағы шекара

А – тропиктер  +

В - поляр шеңберлері

С – экватор

Д - субтропиктер

Е - полюстер

 

Жауап эталоны: 1 – В, 2 – А, 3 – В, 4 – А, 5 – А, 6 – С, 7 – А, 8 – С, 9 – А, 10 – А

 

4 Баға қою және түсінік беру (5 мин): 

 

№

бағалау параметрлері     Аты, жөні.

Оқушының жеке жұмыс тапсырмасы портфолия

Кескін картамен жұмысы        жұмысы

Атласты анализ жасау

тест

Тірек сызбаны толтыру

Үлестірме сұрақтар жауабы

Оқулықпен жұмыс

Интернет материал дары

бағасы

 

5. Жаңа тақырыпқа мотивациялық сипаттама беріп, тақырыпты түсіндіру (30 мин):

Модуль А1.1 Дүниежүзінің саяси картасы

1. Дүние жүзінің  саяси картасы

Дүние жүзінің саяси картасының қалыптасуы адамзат қоғамының бүкіл даму барысын қамтитын ұзақ, тарихи процесс. Казіргі дүние жүзінің картасы ғасырлар бойы дамып өзгеріп отырды.

Дүние жүзінің саяси картасының XX ғасырдағы қалыптасуы.

1.1918 жылға дейін негізгі еуропалық, америкалық, азиялық мемлекеттер түсірілді.

2.  1918-1945 жылдары Аустралия мен Венгрия, Ресей мен Осман империясының ыдыр-
ауынан жаңа мемлекеттердің пайда болуы.

3.  1945-1985 жылдары Колониялық жүйенің жойылуы (қирауы, бұзылуы).

4. 1985 жылы СССР-дің, Югославияның, Чехословакияның ыдырауынан жаңа мемлекеттердің кұрылуы.

Қазір дүние жүзінде 200-ге жуық мемлекет пен 30-ға жуық тәуелді ел бар.

Елдерді территориясына қарай былай классификациялайды: алып елдер, ірі елдер, орташа елдер, үлкен емес елдер, микромемлекеттер.

Алып елдер (территориясы бойынша)  1- кесте

 

Елдер	Ауданы (млн км2)	Елдер	Ауданы (млн км2)
Ресей	17,1	Бразилия	8,5
Канада	10,0	Аустралия	7,7
Қытай	9,6	Үндістан	3,3
АҚШ	9,4
Елдерді халқының санына қарай топтастыру  2- кесте
Елдер	Халқының саны (млн адам)	Елдер	Халқының саны (млн адам)
Қытай	1222	Ресей	148
Үндістан	968	Пәкістан	132
АҚШ	268	Жапония	126
Индонезия	210	Бангладеш	125
Вразилия	165	Нигерия	107

 

 тақырыпты  түсіндіру барысында 8 – сызбанұсқаны құрастырып, соның негізінде тақырыптың мазмұнын түсіндіру.

  8- сызбанұсқаға сипаттама беру барысында дүние жүзінің саяси картасындағы тарихи кезеңдердің өзгерісіне   ықпал етуші факторларға тоқталамыз. Сондықтан оқулықта  берілген «Саяси картаның өзгеруіне әсер ететін факторлар»

 Сызбанұсқаға талдау жасалады. Бұдан әрі ізденіс әдісімен саяси картаның қалыпасу кезеңдері сипатталады.

І. Жаңа (XVII ғасырдан Бірінші дүниежүзілік соғысқа дейін) кезеңдегі  болған саяси өзгерістер мен оқиғаларға тоқталамыз. Осы кезеңдерге болған өзгерістер , саяси оқиғалар қатарына   мыналар жатады:

 - Еуропалық отарлар әрекеттері;

 - Еуропадағы жетекші мемлекеттердің жаңа жерлерді бөлісуі;

 - Америкада, Африкада, Азияда отарлық аймақтардың пайда болуы;

 - ХІХ ғасырдың басындағы Латын Америкасында басталған ұлт азаттық қозғалыстар нәтижесі;

 - Бірінші дүниежүзілік соғыстың басталуы;

 - Антанта және Үштік одақтың құрылуы;

   Осындай саяси оқиғалар нәтижесінде мемлекеттер құрылып, олардың басқару формалары пайда болды.

ІІ.  Ең жаңа кезең (Бірінші дүниежүзілік соғыстан   бүгінгі күнге дейін)

1.Бірінші дүниежүзілік соғыстан соң болған ірі оқиғаларға тоқталамыз:

 - 1917 жылы Қазан революциясы және оның нәтижесінде Ресейде мемлекеттік құрылымы мен басқару жүйесінің түбегейлі өзгеруі;

 - Аустрия-Венгрия монархиясы мен Осман империясының ыдырауы;

 - Германия монархиясының құлатылуы және үкімет басына фашистердің келуі;

 - Еуропада мемлекеттік шекаралардың өзгеруі;

 - дүние жүзінің саяси картасында КСРО, Чехословакия, Ирландия, Исландия Ватикан сияқты мемлекеттердің пайда болуы;

 - Финляндия, Польша, Балтық бойы елдері тәуелсіздігінің жариялануы.

2.  Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін болған маңызды өзгерістерге сипаттама беру:

І кезең. 1939-1940 жылдардағы Еуропадағы өзгерістер:

 - 1939-1940 жылдары Балтық бойы мен көршілес елдерді қосып алу есебінен  КСРО аумағының кеңеюі;

 - Екінші дүниежүзілік соғыс барысында Польша, Югославия, Грекия аймақтары бөліске түсіп, Германияның Еуропаның көптеген елдерін басып алуы;

 - соғыста жеңіліске ұшыраған Германияның,  сондай-ақ Италияның, Югославияның, Польша мен КСРО-ның мемлекеттік шекараларының өзгеруі;

 - саяси картада Югославия Федеративтік  Республикалар Одағы (ЮФРО), ГФР мен ГДР мемлекеттерінің пайда болуы;

 - Румыния, Болгария, Венгрия, Финляндияның соғысқа дейінгі шекараларының қалпына келтірілуі;

 - Шығыс Еуропада пайда болған социалистік мемлекеттердің біртұтас блокқа бірігуі.

Азиядағы өзгерістер:

-             Индонезия мен Вьетнам, Филиппин, Үндістан, Бирма (Мьянка), Цейлонның (Шри – Ланка) тәуелсіздігін алуы;

-             1948 жылы Корея бөлініп, 38⁰с.е. бойымен жүргізілген демаркациялық сызықтың солтүстігінде КХДР, ал оңтүстігінде Корея Республиасының пайда болуы;

-             БҰҰ шешімімен Израиль мемлекетінің  қалыптасуы;

-             1949 жылы Қытайда мемлекеттің құрылымы өзгеріп, Қытай халық Республикасының жариялануы.

ІІ кезең. ХХ ғасырдың 50-60 жылдарында болған өзгерістер:

-             Азияда Ұлыбритания мен Францияның иеліктері негізінде бірнеше тәуелсіз мемлекеттер, Мальдив аралдары, Камбоджа, Пәкстан Ислам Республикасы, Бангладеш, Сингапур, Кувейт және т. б. пайда болды;

-             осы кезеңде Африкада 40-қа жуық  мемлекет тәуелсіздік алды.

ІІІ кезең. ХХ ғасырдың 80-90-жылдары социалистік жүйенің ыдырауына байланысты болған оқиғаларға сипаттама береміз:

-             Болгарияда,ГДР,Румыния,Чехословакияда социалистік  жүйеге қарсы төңкерістің болуы;

-             Чехия , Словакия Республикаларының пайда болуы.ГДР мен ГФР-дің бір мемлекет  ретінде қайта бірігуі;

-             1991 жылы КСРО ыдырап, 15 республика өз тәуелсідігін жариялап, Балтық бойы мемлекеттерінен басқаларының ТМД деп аталатын жаңа одаққа бірігуі;

-             ЮФРО – ның ыдырауы салдарынан саяси партияда  тәуелсіз Хорватия, Словения, Македония, Босния және Герцеговина, Югославия Одақтық Республикасының пайда болуы.

IV кезең. Соңғы онжылдықта дүние жүзінің саяси картасында бірнеше маңызды өзгерістердің болуы туралы айтылады:

-             1993 жылы Эфиопияның Қызыл  теңіз жағалауында орналасқан провинциясы -  Эритреяның тәуелсіздігін жариялауы;

-             1994 жылы аралдық Палау Республикасының пайда болуы; Камбоджаның мемлекеттік құрылымын өзгертіп, концтитуциялы монархияға айналуы;

-             1997 жылдан бастап, Заир Республикасының атын өзгертіп, Конго Демократиялық Республикасы деп атала бастауы; Ұлыбритания отары  болып келген Сянганның(Гонконг) айрықша әкімшілік аудан ретінде Қытайдың қарамағына өтуі;

-             1999 жылы Португал отары – Аомыньның (Макао) Қытай құрамына енуі.

Қорытындылай келіп, саяси картаның қалыптасуына мемлекеттік шекараларды айқындау мәселесінің маңыздылығын түсіндіреміз. Оқулық материалдарынан мысалдар келтіріп, соның ішінде Израиль – Палестина қарым – қатынасына тоқталамыз.

Сонымен бірге дүние жүзінің  қазіргі саяси картасында өзінің тәуелсіздігін жариялаған 200-ден астам мемлеет барлығы, оның ішінде 191-інің халықаралық деңгейдегі елдер деп танылуының мәнін түсіндіріп, мысал келтіреміз.

Елдерді географиялық орнының ерекшеліктеріне қарай топтастыру: теңіз жағалауындағы (негізгі елдер тобы), түбектердегі (Испания), аралдардағы (Жапония), архипелагтағы, теңізге шыға алмайтын елдер (олардың саны 40-қа таяу).

Дүние жүзі елдерін әлеуметтік-экономикалық даму деңгейіне қарай бір-бірінен ажыратады. Осы тұрғыдан алғанда оларды басты-басты екі түрге бөледі:

1) экономикасы дамыған елдер;

2) дамушы елдер.

Біріккен Ұлттар Ұйымы экономикасы дамыған елдердің қатарына Еуропаның, Азияның, Африканың, Солтүстік Американың, Аустралия мен Мұхиттық аралдардың шамамен 60 елін жатқызады.

Бәрінің экономикалық және әлеуметтік даму деңгейі жоғары және жан басына келетін жалпы ішкі өнім мөлшері де айтарлықтай мол.

Олардың кіреді.

Екінші топшаға ең алдымен Еуропаның орташа елдерін жатқызуға болады. «Қоныс аударушылар бірінші топшасын «Батыс елдерінің үлкен жетілігі» құрайды. Оған АҚШ, Жапония, ГФР, Франция, Ұлыбритания, Италия және Канада капитализмі» елдерін бөліп көрсетуге болады. Бұлар бүрынғы Ұлыбританияның қоныс аударған отарлары (доминиондары) -Канада мен Аустралия, Жаңа Зеландия және Оңтүстік Африка республикасы.

Үшінші топшаеа Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығына (ТМД) кіретін елдер жатады.

Біріккен Ұлттар Ұйымы барлық қалған елдер мен территорияларды дамушы елдерге жатқызады.

1.      Көш басындағы елдер: Үндістан, Бразилия, Мексика (жан басына келетін ішкі өнім мөлшері 340 доллар).

2.       Жаңа индустриялық елдер: Корея Республикасы, Тайвань, Гонконг, Сингапур (70-80 жылдары өзге дамушы елдерді басып озды).

3. Сыртқа мұнай шығаратын елдер: Сауд Арабиясы, Кувейт, Катар, БАӘ, Ливия

Бруней (жан басына өндірілетін ішкі өнімнің мөлшері 10-15 мың доллар).

Төртінші ең үлкен топшаны дамуы жағынан артта қалған ондаған ел құрайды: Африка; Азия, Латын Америкасы т.б.

Бесінші топшаны халқының саны 400 мың адамнан асатын мешеу елдер құрайды

(жан басына шаққанда ішкі өнім 100-200 доллар  Бұл топшаға Гаити, Непал, Тропиктік Африка елдері кіреді.

Бекіту сұрақтары.

1.Саяси картаның мазмұнында қандай мәселелер қамтылады?

2.Саяси карта өзгерістеріне қандай факторлар әсер етеді?

3.Қазіргі заманғы саяси картаның қалыптасуын қанша кезеңге бөлеміз?

4.Бірінші дүниежүзілік соғысқа дейін саяси картада қандай өзгерістер болды?

5.Бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін саяси картада қандай өзгерістер болды?

6.Екінші дүниежүзілік соғыс қарсаңы мен одан соң саяси картада қандай маңызды өзгерістер болды?

 

6. Сабақты пысықтау және қорытындылау

Тест материалдары (2-нұсқа)

1.                  Жердің толық картасын құрастыру үшін қанша уақыт керек...

А) бірнеше ондаған жылдар

В) 1000 жыл

С) 200 жыл

D) бірнеше мыңдаған жылдар

Е) бір неше ғасыр

2.  Глобуста және картада солтүстіктен оңтүстікке қарайғы бағыт ... көрсетілген.

           А) изотермалар

           В) меридианлар

           С) координаталар

           D) горизонталдар

           Е) радиустар

3.  Субтропикалық белдеулерінде бір-бірін ауыстыратын ауа массалары ....

           А) қоңыржай және экваторлық

           В) торпиктік және арктикалық

           С) қоңыржай және тропиктік

           D) экваторлық және тропиктік

           Е) арктикалық және экваторлық

4.  Жер бетінде жыл мезгілдерінің ауысуының себебі ...

           А) Жер мен Ай арасындағы ара қашықтықтың өзгеруі

           В) Жер мен Күн арасындағы ара қашықтықтың өзгеруі

           С) сағаттық белдеулердің болуы

           D) Жердің қозғалу жылдамдығының өзгеруі

           Е) Жер білігінің орбита жазығына еңкеюі

5. Табиғат кешеніндегі компоненттердің өзара байланыстылығы біріншіден анықталады..

            А) тау жыныстары мен жер бедерінің бір-біріне байланыстылығы

            В) адамның шаруашылық әрекеті

            С) жыл мезгілдерінің ауысуы

            D) компонеттердің зат пен энергия алмасуының әсері

            Е) күн мен түннің ауысуы

6.  Аймақтағы төменгі қысыммен ауаның қозғалуы, бұл ...

            А) атмосфералық фронт

            В) антициклон

            С) циклон

            D) ауа массалары

            Е) тұман

7.  Жазықтықтағы табиғат зоналарының ауысуы, бұл ...

            А) жоғары белдеулік

            В) табиғи зоналылығы

            С) ендік зоналылық

            D) географиялық қабық

            Е) рифтік зоналар

8.  Жер қыртысының ірі бөліктері бұл ...

            А) литосфералық плиталар

            В) геосинклинорийлер

            С) платформалар

            D) рифтік зоналар

            Е) биосфералар

9.  Күн мен түннің теңелуі

            А) 22 желтоқсан және 21 маусым

            В) 22 маусым және 23 қыркүйек

            С) 23 ақпан және 20 шілде

            D) 20 сәуір және 21 қазан

            Е) 22 наурыз және 23 қыркүйек

10.  Жердің қай қабатын «бесінші мұхит» деп атайды?

            А) литосфера

            В) гидросфера

            С) атмосфера

            D) биосфера

            Е) стратосфера

 

                                 Тест материалдары (2 – нұсқа)

1.  Жерде қашан өмір басталды?

            А) 5 млрд. жыл бұрын

            В) 6 млрд. жыл бұрын

            С) 4,5 млрд. жыл бұрын

            D) 3 млрд. жыл бұрын

            Е) 4 млрд. жыл бұрын

2.  Мұхит суы неше жылда бір жаңарады?

            А) 3000 жылда

            В) 500 жылда

            С) 1000 жылда

            D) 100 жылда

            Е) 50 жылда

3.  Атмосферадағы су қанша уақытта бір жаңарады?

            А)  бір айда

            В) 10 күнде

            С) 20 күнде

            D) бір жылда

            Е) 8 жылда

4.  Планетадағы «сумен жылыту» құбылысы деген не?

            А) мұхиттағы ағыстар +

            В) географиялық  қабық

            С) жауын-шашын

            D) толысу мен қайту

            Е) өзендер толысуы

5.  Таудағы табиғат зоналарының ауысуы деген - бұл ...

             А) биіктік белдеулік

             В) табиғи зоналылығы

             С) ендік зоналылық

             D) географиялық қабық

             Е) атмосфералық қабық

6.  Барлық оңтүстік материктерді біріктіретін ежелгі материк-бұл ...

             А) Пангея

             В) Гондвана

             С) Лавразия

             D) Атлантида

             Е) Евразия

7.  Географиялық қабықтың біртұтастығын қамтамасыз етеді ...

             А) құбылыстардың қайталануы мен жүйелілігі

             В) барлық компоненттердін заңды өзгеруі

             С) құбылыстың ырғақтылығы

             D) компоненттердің өзара байланыстылығы мен бір-біріне әсері

             Е) құбылыстардың тұрғылықтылығы

8.  Мұхитты «жылуды жинаушы» деп айтады, себебі ...

             А) су ақырын қызады және тез суыйды

             В) құрлыққа қарағанда су тез қызады

             С) құрлыққа қарағанда су ақырын қызады және салқындайды

             D) құрлыққы қарағанда су тезірек салқындайды

             Е) құрлыққа қарағанда су тезірек мұздайды

9.  Уақыт ауысу сызығы-

             А) нөлдік меридиан

             В) 90 градус меридиан

             С) 180 градус меридиан

             D) 100 градус меридиан

             Е) 45 градус меридиан

10.  Қай жерде болса да бір нүктеде уақыт өлшемі-бұл ...

               А) жергілікті уақыт

               В) белдеулік уақыт

               С) декреттік уақыт

               D) академиялық уақыт

               Е) демократтық уақыт

 

               Жауап эталоны:

 

Тест	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1 нұсқа	А	В	С	Е	Д	С	В	С	Е	В
2 нұсқа	А	А	Е	А	А	В	Д	С	С	А

    

7. Үйге тапсырма беру (5 мин):

1.Кескін картаға дүние жүзі  елдерінің астаналары мен тәуелсіздік алған жылдарын белгілеңдер.

2.Кескін картаға Бірінші дүниежүзілік Еуропаның саяси картасын түсіндіріңдер.

3.Кескін картаға 2-ші дүниежүзілік соғысқа дейінгі Еуропаның саяси картасын түсіндіріңдер.

4. «Қазақстан Республикасының басқа елдермен саяси келісім–шарттары» атты хабарламаны дайындаңдар.

5.Қазақстанның дүниежүзілік аренадағы саяси орнына байланысты хабарлама жазыңдар.

6. Оқушының жеке жұмыс істеуіне арналған тапсырмалары бар дәптер 5- 7-тақырып. 3 -4 беттер  

Тақырыбы: Модуль А1.2. Мемлекеттердің құрылысы

Өзіндік дайындалуға арналған сұрақтар мен тапсырмалар:

1. Монархия дегеніміз ?

2. Монархия абсолюттік және конституциялық  болып бөлінеді?

3. Абсолюттік монархия?

4. Конституциялық монархия?

5. Республика дегеніміз?

Үй тапсырмасын орындауға ұсынылатын әдебиеттер:     

Негізгі:

1. В.П.Максаковский, Ш.М.Надыров. Экономикалық және әлеуметтік әлем географиясы. Алматы: «Просвещение-Казахстана» 2004 г.

Қосымша:

1. География 10, жаратылыстану-математикалық бағыты, Алматы «Мектеп» 2010 ж. 78-85 б.

2. Полулях Л.Н. Дүние жүзінің экономикалық және әлеуметтік географиясы 2-ші бөлім Жалпы шолу. Тәуелсіз мемлекеттер достсатығының елдері 10 сынып / Қазақ тіліне аударған М. Б. Жакиянова – Алматы:  « 8 & 8», 2010 жыл

3. Оқушының жеке жұмыс істеуіне арналған тапсырмалары бар дәптер 8-тақырып. 3-4 б.