Құрамы
С6Н6 болып келетін зат бензол деп аталады Яғни,
бүгінгі сабағымыз арендер және олардың маңызды өкілі бензол туралы болмақ. Бензол
ароматты көмірсутектердің алғашқы өкілі. Жалпы формуласы СnH2n-6
болатын, құрамында бір немесе бірнеше бензол сақинасы бар көмірсутектер
ароматты көмірсутектер немесе арендер деп аталады. Ароматты көмірсутектер деп
аталу себебі, ең алғаш табылған көмірсутектердің жағымды иістері болды,
одан кейін ашылған арендерде ондай иіс болмаса да, бұл тарихи қалыптасқан
атау сақталып қалды.
Бензол
кездейсоқ ашылған қосылыстардың бірі. 19 ғасырдың басында Лондон қаласының көшелерін
газбен жанатын шамдармен жарықтандыра бастады. Бұл шамдардың бір кемшілігі,
олар жазды күні жақсы жарық беріп, ал суық күндері сығырайып, жөндеп жанбады.
Оның себебі, газ сақталатын ыдыс түбінде белгісіз бір сұйықтықтың
жиналуы және әсіресе, суық күндері көп мөлшерде жиналуы болды.
Белгілі
физик, әрі химик М.Фарадей газды шам шығаратын зауыт иелерінің сұрауы
бойынша ол сұйықтықтың құрамын, қасиеттерін зерттеді. Зерттеу
нәтижесінде белгісіз сұйықтықтың буының салыстырмалы тығыздығын, жану
өнімдерін анықтап, заттың формуласын шығарды. Қалай ойлайсыңдар, 1825ж М.Фарадей
қандай формуланы есептеп тапты? (С6Н6).
1865
жылы неміс ғалымы Ф.Кекуле бензолдың құрылымдық формуласын ұсынды:
(презентация , слайд 7). Екі топ келтірілген формула бойынша бензолдың
шарстерженьді моделін құрастырады.
Сұрақ:
Бұл көмірсутекті қосылыстардың қай класына жатқызуға болады?
СН3
– СН3 СН2 = СН2 СН2 = СН –
СН = СН2 СН Ξ СН
Сараптама
жасау:
Қорытынды:
Біз қарастырған көмірсутектердің кластарының біреуіне
де
жатқыза алмаймыз. Бензолдың молекулалық формуласына қарасақ, өте қанықпаған
көмірсутек, ал құрылымдық формуласы бойынша әрі дара, әрі қос байланыстары
бар циклді қосылыс. Яғни, бензолдың молекулалық формуласы мен құрылымдық
формуласы арасында қарама-қайшылық бар. Сонда бензол қаныққан қосылыс па,
әлде қанықпаған қосылыс па және көмірсутектердің жіктелу қатарында қандай
орын алады деген сұрақ туындайды. Бұл проблемалық сұраққа жауап беру
үшін бірінші бензолдың құрылысын және физикалық қасиеттерін қарастырайық.
Топтарға
тапсырма: Оқулықпен жұмыс. Кластер құру:
І
топ: Бензолдың құрылыс ерекшеліктерін түсіндіру
ІІ топ
Бензолдың
физикалық қасиеттеріне тоқталу
Енді
бензолдың көмірсутектер қатарындағы орнын анықтау үшін, оның химиялық
қасиеттерімен танысайық.
Бензол
–өте улы зат, сондықтан мектепте онымен жұмыс жасауға тыйым салынған. Осы
ескертуге сәйкес, біз тікелей бензолмен тәжірибелер жүргізе алмаймыз.
Сондықтан, арнайы зертханаларда бензолмен жүргізілген тәжірибелердің
бейнежазбасын қарап шығамыз. Және сол бейнежазбаларды қарай отырып, І топ
бензолды қаныққан көмірсутектерге жатқызуға болатын дәлелдерді, ал ІІ топ –
қанықпаған көмірсутектерге жатқызуға болатын дәлелдерді табады.
1
Сұрақ: Қаныққан көмірсутектерге тән реакция қандай? (Орынбасу)
«Бензолдың
нитрленуі» бейнежазбасын көріп, оқушылар бейнежазба бойынша қорытынды
жасайды, реакция теңдеуін жазып, түзілген өнімнің шарстерженьді моделін
құрастырады.
C6H6
+ HNO3 ------------- C6H5NO2 + H2O
нитробензол
І
топ: Бензол қаныққан көмірсутектерге тән орынбасу реакциясына қатысады.
2Сұрақ:
Қанықпаған көмірсутектерге тән реакция қандай? (Қосылу)
«Бензолдың
хлорлануыі» бейнежазбасын көріп, оқушылар бейнежазба бойынша қорытынды
жасайды, реакция теңдеуін жазып, түзілген өнімнің шарстерженьді моделін
құрастырады
ІІ
топ: Бензол қанықпаған көмірсутектерге тән қосылу реакциясына қатысады.
3.Сұрақ:
Күйелі жалын шығарып қандай көмірсутектер жанады, қаныққан ба, әлде қанықпаған
ба?
Бұл
сұраққа жауап беру үшін «Бензолдың жануы» бейнежазбасын көреміз.
ІІ
топ: бензол күйелі жалын шығарып жанады, өйткені оның құрамындағы көміртектің
үлесі жоғары, сондықтан бензолды қанықпаған көмірсутектерге жатқызуға болады.
Жану
реакция теңдеуін құрады:
2С6Н6 +
15О2 ––> 12СО2 + 6Н2О.
Проблеманың
шешуі:
Бензолға
орын таба алмаған схемамызға қайта оралайық. Біз бензолдың әрі қаныққан, әрі
қанықпаған көмірсутектеріне жататынына жеткілікті дәлел таптық, енді не қосуымыз
керек? Бензол қасиеттері бойынша қаныққан және қанықпаған көмірсутектер
арасында аралық орын алады екен. Оған бензолдың құрылысы да, химиялық
қасиеттері де дәлел. Іс жүзінде көмірсутектердің жіктелуі мынадай болуы
керек. (Презентация, слайд 9 ).
Осылай
біз көмірсутектер қатарындағы бензолдың орнын анықтадық, туындаған
проблеманы шештік.
|
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.