«ЖАС ӘЛЕУМЕТТІК-ПЕДАГОГҚА КӨМЕК»

1.Қазіргі заман жағдайында «әлеуметтік педагог» мамандығының енгізілуінің әлеуметтік тарих контексті .........................................................................................3

 

2.Әлеуметтік педагогтың жұмысын ұйымдастыру...................................................6

 

3.Әлеуметтік педагог жұмысының негізгі бағыттары............................................14

 

4.Білім беру мекемелері әлеуметтік педагогтарының құжаттары мен әдістемесі.....................................................................................................................17

 

 5. Әлеуметтік педагогтың отбасымен жұмысы......................................................18

 

6.Отбасын зерттеудің психологиялық-педагогикалық диагностика         түрлері:........................................................................................................................21

 

7.Оқушы тұлғасын әлеуметтендіру мектептің әлеуметтік педагогы мен педагог-психолгының бірлескен жұмыстары.......................................................................24

 

8.Әлеуметтік-педагогикалық диагностика..............................................................26

 

9. Әлеуметтік педагогтың тәртібінде ауытқушылығы бар оқушылармен жұмысы.......................................................................................................................37

 

Қосымша А Әлеуметтік педагогтың іс-құжаттарын жүргізу................................45

 

Қосымша Ә Әлеуметтік педагогтың жылдық жұмыс жоспары...........................56

 

Қосымша Б «Терминологиялық қобдиша».............................................................60

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

  Дүние жүзіндегі өркениетті мемлекеттерде тәрбиенің теориясы мен практикасындағы жетекші тенденция – әлеуметтік педагогика рөлінің артып отырантындығын көрсетіп отыр. Қоғамдық өмірдіңжан-жақты демократияландыруы  мен гуманизациялау процесінде сонымен қатар Қазақстан Республикасының білім жүйесінде адами-тұлғалық қатынастың атмосферасын объективті  тұрғыдан жасалуын талап етеді. Бұл өз кезегінде кәсіби мемлекеттік – қоғамдық әрбиелеу құрылымдарының өмірден, отбасынан, әлеуметтік-мәдени ортадан алшақтауын жою арқылы балалар мен жастарды әлеуметтік тәрбиелеу жүйесін өзгерту жолдарын іздестіруді қажет етеді.

  1991 жылы біздің елімізде әлеуметтік педагог қызметінің енгізілуі кездейсоқтық емес. Елімізде әлеуметтік жұмыстың кәсіптік деңгейге көтерілуі-маңызды  мәселе. Бұл мамандықтың болашағына, мемлекеттің әлеуметтік саясатының  жастар саясатының жзастар саясатының өзекті проблемаларының шешілуіне кадрлар санасының тигізер әсері мол Білім беру мекемелерінде әлеуметтік педагог мамандығының  енгізілуі,  бүгінг таңдағы оқушылардың қоғамға әлеуметтік ортаға бейімделуі, әлеуметтенуіндегі қиыншылықтар, оның тұлғалық қасиеттерін зерттеуге , зерттеу нәтижесінде түзету  жұмыстарын жүргізуге, өмірдің қиын жағдайынан шыға білуге ықпал етуге қажеттіліктерінен туындап отыр. Бұл жұмыстарын жүргізуге өмірдің қиын жағдайынан шыға білуге тықпал етуге қажеттігінен туындап отыр. Бұл жұмыс мамандық қана емес, сонымен қатар, бұл біз қол ұшын беретін, адами проблемаларын бірге шешетін, проблемаларды тиімді, дұрыс шешілу жолдарын табатын адамдар тағдыры. Осындай жауапты жұмысты атқара отырып, біз оның табысына барлық қоғам  мүдделі екенін есте ұстауымыз керек.  Болашақта әлеуметтік педагог мамандығы мұғалім мен медицина қызметкерлері секілді бұқаралық  сипатқа ие болады. Себебі қоғам үшін «әлеуметтік эпидемиямен» күрескеннен, «әлеуметтік аурулардың» алдын-алу әлдеқайда тиімді екендігі белгілі.

  Сонымен қатар әлеумтеттік педагогика ғылымының елімізде әлі қарыштап дами қоймаған шағында бүгінгі таңда білім беру мекемелеріндегі әлеуметтік педагогтар жұмыс жүргізу барысында түрлі кедергілерге  ұшырап отыр. Оңтүстік Қазақстан облысында білім беру мекемелеріне республикалық трансферттен әлеуметтік педагогтардың штаттық бірліктері 2005 жылдан бері бөлінген. Бүгінгі таңда облыс мектептерінде 602 әлеуметтік педагогтар еңбек етуде. Әлеуметтік педагогтардың жоғары педагогикалық білімі болғанымен, басым бөлігінің арнайы әлеуметтік – педагогикалық білімі жоқ. Бұл жағдай-республикамыздың барлық облыстарындағы жағдайға ұқсас. Себебі қазіргі таңда әлеуметтік педагогтарды дайындайтын орта арнаулы, жоғары оқу орындары жетіспейді. Кедергілердің бірі әлеуметтік педагогтардың жұмысына қажетті әдістемелік құралдырдың жетіспеушілігі . Бұл әдістемелік көмекші құрал жалпы білім беретін мекемелердегі әлеуметтік педагогтардың проблемасын зерттеу нәтижесі болып табылады. Әдістемелік құралда әлеуметтік  - педагогикалық жұмыстың  әдістемесі мен технологиясы, әлеуметтік педагогтың отбасымен жұмыс әдістемесі, әрбір нақты мекеме жағдайына бейімдеуге келетін сыныптың, оқушының әлеуметтік паспорты, оқушының  әлеуметтік псапорты, оқушының отбасына мінездеме, әлеуметтік педагогтың қабырға бұрышы, т.б. үлгілері берілген. Сонымен қатар әлеуметтік педагог жұмысындағы диагностикалық жұмыстарға, түрлі балалар категориясымен жұмысының негізгі бағыттарына әлеуметтік педаготың педагог психолгпен бірлескен жұмыстарына, девианттық мінез-құлықты оқушылармен жүргізілетін әлеуметтік педагогтардың жұмыстарына мән берілген.

 

 

1.Қазіргі заман жағдайында «әлеуметтік педагог»мамандығының енгізілуінің әлеуметтік-тарихи контексті

  Балалар, жасөспірімдер, олардың тәрбиешілері өмірінің қиын кезеңінде әлеуметтік  педагогтан көмек сұрайды. Өмірден түңілген, үмітін жоғалтқан, қиындықты  басыанан кешірген және проблеманы өздігінен шеше алмаған олар түсіністікті, тілектестікті, адамгершілік қолдауды және нақты көмекті күтеді. Оларға сөзбек және іспен көмектесу, олардың өзіне сенуіне, өзінің құндылықтарын қайта қарауына және кемелденуіне ықпал ету-әлеуметтік педагогтың басты міндеті. Балалар мен жасөспірімдердің жанын түсіну және аялау –әлеуметтік педагогтың  негізгі миссиясы. Соңғы он жылдағы болып жатқан өзгерістер рухани – өнегелілік бағдарлауды, тұспалдауды, мұрат етуде көптеген қоғамдық сананың барлық формасының мазмұнына өзгертулер енгізді:

 

 

  Қазіргі заман жастарының қоғамдағы жағдайын әлеуметтік депривациялық жағдай ретінде, яғни олардың өмір сүруі мен тұлғалық дамуына жағдайдың жеткіліксіз болуы, шектеулік,  материалдық және рухани ресурстардың  жеткіліксіз болуын айтуға болады. Күнделікті т өмірде жастар ішімдікпен, нашақорлықпен,  ассоциалдық  мінез-құлықпен, қылмыспен кездесуде.  Баланың  жаны мен  психикасына жағымсыз әсер ететін  толық емес, кикілжіңді, қолайсыз, бейморалды отбасылар көбеюде. Балалар мен жастар үнемі білім беру мен тәрбие саласында да әлеуметтік депривцияға  түсуде. Қазіргі таңда сапалы  білім алу тікелей отбасының материалдық жағдайына, байланысты болып отыр. Әлеуметтік қатынаста депривациялық фактор әлеуметтік жіктелудің күннен күнге тереңдеуіне және қала мен ауыл арасындағы айырмашылыққа байланысты болып отыр.

  Әлеуметтік депривацияның көрінісінің бірі ретінде еліміздегі жартылай жетім және жетім балалар санының көбейіп отырғандығын айтсақ болады. Бұл проблема барлық менмлекеттерде бар мәселе . Бірақ та тірі ата-анасы бар кезде және олар мемлекет үшін товарға ацналып отырған кезде жаңа көрініс-әлеуметтік жетімдердің көбею қаупі туындауда.

  Әлеуметтік жетімдер деуінің себебі-қоғам өз мүшелеріне отбасылық, аналық борышын өтеуге жағдай тудырмай, жауапкершілік, махаббат, аяушылық және мейірімділік сезімін қалыптастырмай отыратындығында. Мемлекет пен сол елдің азаматының арасындағы қатігездік, немқұрайлық ата ана мен бала арасындағы қатынаста өз көрінісін табады.

  Қазақстан қоғамының жоспарлы экономикадан нарықтық, тоталитарлық  жүйеден демократиялық жүйеге ауысуы ескі проблемалардың шиеленісуіне жаңа проблемалардың соның ішінде жастар ортасында да пайдалануына әкеліп соғуда. Балалар мен жастардың әлеуметтік проблемалары- халық арасындағы ерекше әлеуметтік –демографикалық тобының өздері және қоғам үшін маңызды салаларындағы проблемалары.  Бұл проблеманы шешу үшін өскелең ұрпақтың және оны  әлеуметтендіру институтының белсенділігін ғана емес, мемлекет пен қоғам  тарапынан арнайы саясаты қажет етеді.

  Біздің елімізде бала проблемасы мен мемлекеттің жастарға қатынасы барлық кезде өзіндік, спецификалық көріністерге ие болған, ол қоғамның әлеуметтік-саяси құрылымының ерекшелігін көрсететін. 1990 жылдың басына дейін ол функцияны комсомол және пионер ұйымдары атқаратын. Кеңес Одағы жастарының 90 пайызы осы ұйым мүшесі болғаны белгілі. Кеңес Одағының ыдырауына байланысты идеологиялық, басқарушы функцияларды іске асыратын барлық жастар институтытоқырауға ұшырады. Ол ұйымдардың атқарған қызметі өз уақытында ешбір атқарушы билік өкіліне берілмеді. 1991-1993 жылдары балалар мен жастар мәселесімен мемлекет айналыспады. Мұның өзі жастармен әлеуметтік жұмыс жүргізетін мекемелердің  материалдық базасына үлкен зиян тигізді. Жастар ортасында жүйелі және құрылымдық дағдарыспен қатар жастар саясатын іске асыратын мемлекеттік органдарды құру, оны мамандармен қамтамасыз ету мәселесі де өткір мәселеге айналды. Ол маман әлеуметтік педагог болып есептеледі.

  Жастар санасында өзекті дүние-өмірлік проблемаларының алуан түрлілігі болып саналады. Елімізде 500 оқушыға жүргізілетін зерттеулер нәтижесінде төмегндегі жағдайлар анықталды.

Оқушылардың аса маңызды өмірлік проблемаларының рейтингісі

 

Рейтинг	Өмірлік проблемалары	Бұл проблемаларды маңызды деп санаған адам саны	Респонденттердің жалпы санының
1	Мектептегі үлгерімі	250	50
2	Жеке қолданыстағы ақшасының жетіспеушілігі	184	37
3	Ата-анасымен қарым-қатынасы	134	27
4	Достарының және жақын адамының болмауы	134	27
5	Оқушы мен мұғалім арасындағы конфликт	94	20
6	Құрдастарымен қарым-қатынасындағы проблемалар	84	17
7	Бос уақытын өткізудегі проблемалар	34	7
8	Басқа проблемалар	15	3

 

  Мәліметтерді  талдай келе  бүгінгі таңдағы жастардың әлеуметтенуі, әлеуметтік ортаға бейімделуі күрделі процесс екендігін байқауға болады. Бұл қиындық алдымен өз болашағы  үшін тұлғалық жауапкершілігін сезінуі мен  тұлға ретінде өзін-өзі іске асыруы болып табылады. Бүгінгі таңдағы оқушының прроблемаларының көзі мектеп болып отыр. Мектеп-оқушының біршама бөлігі үшін әлеуметтік бейімделіне жағдай жасай алмай отыр. Бұл жерде проблема тек қана оқушының үлгермеушілігінде  болып отырған жоқ, мектеп-баланың негізгі өмірлік дағдыларын қалыптастыра алмай отыр.

  Өскелең ұрпақтың табысты әлеуметтенуі үшін олардың тұлғалық дамуы үшін, қоғам мүддесі үшін инновациялық қызметі үшін жағдай жасалынуы тиіс. Соған байланысты тұлғаны әлеуметтік қорғаудың өзектілігі артып отыр.

  Әлеуметтік қорғау – жас ұрпақтың тұлғалық дамуы мен қалыптасуына әлеуметтік факторлардың жағымсыз әсерлерін ескере отырып,  ол  әсерлерді жоюға жолын іздеуге, олардың өзін-өзі анықтауына, өмірді өз орнын таба білуге бағытталған мемлекеттің мақсатты қызметі. Әлеуметтік қорғау-бұл әлеуметтік – экономикалық, құқықтық категория  ғылыми әдебиеттерде ол мәселе кең мағынада қарастырылады.

  Әлеуметтік қорғау 4 бағытта қарастырылады:

Тұлғаның дамуы мен қалыптасу процесін әлеуметтік қорғау

Тұлғаның даму мен қалыптасу ортасын әлеуметтік қорғау

Адам құқығын қорғау

Мақсатты әлеуметтік қорғау

ІІ Білім беру мекемелеріндегі әлеуметтік педагог жұмысын ұйымдастыру

Білім беру  мекемелерінде әлеуметтік педагог мамандығының енгізілуі, Бүгінгі тағдағы оқушылардың қоғамға, әлеуметтік ортаға бейімделуі,  әлеуметтенудегіқиыншылықтар оның тұлғалық қасиеттерін зерттеуге зерттеу нәтижесінде түзету жұмыстарын жүргізуге, өмірдің қиын жағдайынан шыға білуге ықпал ету қажеттігінен туындап отыр. Әлеуметтік педагог балалардың әлеуметтік тәрбиесін ұйымдастырушы және әлеуметтану процесінің жоспарды және мақсатты түрде өтуіне жағдай жасайтын маман.

  «Тұлға-отбасы-қоғам» жүйесінің өзара әрекеттесу жүйесінің үйлестірушісі бола отырып, қоғамда, отбасыда, микросоциумда ізгілікті қарым-қатынасқа тәрбиелеуге әсер етеді. Әлеуметтік педагог жұмысының негізгі қызметінің бірі оқушының ұтымды әлеуметтенуіне әсер ететін баланың кіші ортасын ұйымдастыруға, қалыптастыруға әсер ету. Бұл жұмыс мамандық қана емес,  сонымен қатар бұл біз қол ұшын беретін, адами проблемаларын бірге шешетінг, проблемаларды тиімді, дұрыс шешуге жолдарын табатьын адамдар. Осындай  жауапты жұмысты атқара отырып, біз оның табысына барлық қоғам мүдделі екенін есте ұстауымыз керек.

  Елімізде әлеуметтік жұмыстың кәсіптік деңгейге көтерілуі-маңызды мәселе. Бұл мамандықтың болашағына, мемлекеттің әлеуметтік саясатының жастар саясатының өзекті проблемаларының өзекті проблемаларының шешілуіне кадрлар сапасының тигізер әсері мол.

  Жалпы білім беретін мектептердегі әлеуметтік педагогтар білім беру мекемелерінде қолайлы орта құруға, оқушының педагогтардың тұлғалық мәселесін шешуге әлеуметтік орта мен бала арасында кең байланыс әлеуметтік педагогтар білім беру мекемелерінде қолайлы орта құруға, оқушының , педагогтардың тұлғалық мәселесін шешуге әлеуметтік ортьа мен бала арасында кең байланыс жасауға мамандалады.

Балларды әлеуметтік – педагогикалық қолдау – баламен бірге оның өзіндік көзқарасын , мақсатын, мүмкіндігін анықтау үшін және қоғамда қалыпты өмір сүру ге кері ықпал кедергілерді жою үшін жолын анықтау. Өмір сүруіне, қарым-қатынасына, өзін-өзі  тәрбиелеуіне, алдына қойған мақсатына жету  және адамгершілік қасиетін сақтап қалуына көмектесу.

  Әлеуметтік педагогты әлеуметтік қызметкердің бір түрі деп санау қателік болар еді. Оның қызметінің негізгі сферасы социум – әлеумет. Негізгі басымдық бала мен отбасы, бала мен тұрғылықты жеріндегі жақын ортасының арасындағы қарым-қатынасын зерттеуіне беріледі. Әлеуметтік педагог балалармен , оның отбасымен көршілік ортасымен жұмыс  жасайды.

  Оның қызметінің мақсаты-социумда балалар мен ересектердің әлеуметтік маңызы  бар, профилактикалық қызметін ұйымдастыру, баланың дамуын, білім алуын әлеуметтік қолдау.

  Әлеуметтік педагог біріншіден, мүмкіндігінше проблеманың алдын-алуына тырысады, проблеманы тудыратын себептерді анықтай және уақытында  оны жойып отыру, адам бойындағы  олардың қарым-қатынасындағы әртүрлі ауытқушылардың алдын-алып, отыру, осы арқылы қоршаған әлеуметтік ортаны сауықтырып отырады. Әлеуметтік қызметкер проблеманың алдын-алумен емес, проблеманың өзімен жұмыс жасайды(алкоголизм, нашақорлық, әлеуметтік депрессия, қаңғыбастық, ауру, өзін-өзі қызмет ете алмаушылармен, мүгедектермен, стихиялық зіл-зала, көші-қонмен, жанының күйзелуі әлеуметтік бейімделу) арнайы көмектің түрін, арнайы мамандануды қажет ететін (қарт адаммен жұмыс, босқындармен, әлеуметтік риск тобына жататын адамдармен жұмыс) Солнымен қатар ол арнайы жас ерекшеліктері бойынша топтардың (балалар, жасөспірімдер, жастар, қарттар) мекемелердің, микроорталықтың ерекше сфераларының (ауыл-әскери бөлім) әлеуметтік проблемаларын шешуге мамандануы да мүмкін.

  Әлеуметтік қызметкер мен әлеуметтік педагогтың кәсіптік қызметтерінің жұмыстарының түрі мен әдістемесі бір-бірімен қиылысып жатқанымен әр маманның өзіндік  айырмашылықтары бар. Дегенмен әлеуметтік қызметкер жұмысының нәтижелілігі әлеуметтік педагогтың жұмысымен тығыз байланысты, тиісінше әлеуметтік педагог жұмысының нәтижелілігі де әлеуметтік қызметкердің қорытындысынсыз жоққа шығар еді. Әлеуметтік педагог бірінші кезекте тұлға   мен отбасы қорғауға арналған мемлеккеттік – қоғамдық әлеуметтік қызмет көрсететін мекемелер мен ұйымдар арасын байланыстырушы буын.

  Әлеуметтік педагог – өсіп келе жатқан тұлғаның мүддесін, заңдық құқын қорғаушы. Әлеуметтік педагог-сырттан бақылаушы емес, ол балалар мен   ересектердің бірлескен қызметінің тікелей қатысушысы, сонымен қатар – бұл қызметтің жетекші ұйымдастырушысы. Оның барлық күш жігері адамды әрекетке, әлеуметтік инициативаға қиын жағдайдан шығу жолын іздеуге оятуға бағытталады, адамдардың проблемасын өздері шеше алуына көмектеседі. Әлеуметтік педагогты рухани жетекші, тәлімгер десек те болады, себебі ол жылдар боый баламен, оның отбасымен жұмыс жүргізеді, әлеуметтік, жалпыадамзаттық құндылықтардың қалыптасуына ықпал етеді. Сонымен бірге ол әлеуметтік терапевт-өзінің қамқорлығындағы адамдардың кикілжіңжі жағдайын шешуге, соған сәйкес мамандарға көрінуіне көмектеседі. әлеуметтік педагок әрқашан өзінің клиентінің құқын қорғайды, «әлеуметтік диагноз» қоюда эксперт ретінде қатыса алады.

Кәсіптік-білімділік (теориялық) құзырлық немен өлшенеді:

а) Әлеуметтік педагогиканың теориясы мен тарихын білумен;

ә) Баланың тұлғалық қасиеттерін зертейтін, оның  физикалық, рухани және әлеуметтік дамуын, мінез-құлқының қалыпты және ауытқушылығын зеріттейтін жас ерекшеліктері психологиясын білумен.

б) Адамдардың бірлестіктерін және топтарын (отбасы, шағын топ, мектеп ұжымы, құрбы-құрдас ұжымы) зерттейтін социологияны білумен.

Кәсіптік-әрекеттік құзырлығы немен өлшенеді:

а) коммуникативтік құзырлығы жоғары болуы тиіс (латын тілінен аударғанда «байланысамын», «қарым-қатынас жасаймын», «бірге жасаймын», басқа сөзбен айтқанда қарым-қатынасқа мән беремін деген мағынаны білдіреді.) әлеуметтік педагоктың коммуникативтік қабілеті оның балаға,әріптестеріне, ата-аналарға әсер ету шеберлігінен көрінеді.

ә) эмпатикалық құзырлығы-басқа адамның эмоционалдық жағдайын түсіну, оның уайымына, ішкі сезіміне ене білуінен көрінеді.

Бұл жерде әлеуметтік педагоктың баланың проблемаларына көңіл бөле алу, оның эмоциялық жағдайын сезімін, қиын шақтарын түсіне алу қабілеті туралы айтып отыр. Осыдан барып оның өзін бала орнына қоя білу, дүниені оның көзімен көре білу мүмкіндігі көрінеді. Сонымен қатар әлеуметтік педагог оқушыға ересек адам оны көріп, тыңдап түсінетіні жайлы білдіре алуы тиіс. Бұл түсініктің өзіне алдағы іс әрекетті болжау, айтылған әңгімелердің ішінен негізгі және жанама фокторларды, аргументтерді анықтау мүмкіндігіне жол ашады. Тек осы жағдайда тәрбиеленушінің сеніміне, педагогикалық қарым-қатынаста баланың белсенділігіне үміт арта алады.

Б)ойлауды, іс-әрекетті оңтайландыра алу құыырлығы-проблеманы шешудің бір емес, бірнеше жолын тат білу қабілеті. Себебі әлеуметтік педагог баланың және жасөспірімдердің тобына және қиын балалармен олардың ата-аналарымен қарым-қатынасының өзгермелі жағдайларына тез бейімделуі қажет. әлеуметтік педагог баланың жас ерекшелігіне, жеке мінезіне және білімділік деңгейіне байланысты қарым-қатынас  құралын, түрін,әдістерін өзгертіп отыруы қажет. Баламалы әр түрлі байланыс процестерінде тез, оңтайлы шешім қабылдай білу жағдайында қабілеті үлке маңызға ие болады.себебі кез-келген әлеуметтік педагогкалық шешуі ол тұлғаға бағыталған процес болғандықтан әлеуметтік педагогика дайын шабылондардын, рецептерден, стандартан бас тарту қажет. Әлеуметтік педагогтың ойлауды және әрекетті оңтайландыра алуы кәсіптік міндеттерді шешуде үлкен рөл атқарады. Әлеуметтік педагогпен байланыста болатын әрбір баланың ашылмай жүрген шығармашылық мүмкіндігі болады, бұл жерде әлеуметтік педагогтың міндеті-баланың осы мүмкіндігінің ашылуына, өзінің жақсы қасиеттеріне назар аударуына, сенуіне көмектесу.

Кәсіптік-тұлғалық құзырлығы:

Бұл мамандықты таңдаған адамның ерекше тұлғалы сапасы болу керек. Әлеуметтік педагог қызыметі ол адамдар арасындағы сенімділік зонасы, олардың өзаратүсінушілі, өзаракөмек, өзаражауапкершілік жолы. Әлеуметтік педагогтың кәсіптік –тұлғалық жарамдылығын анықтайтын сапа:

а) адамгершілік-өзінің түсінушілігін, ол көз қарасын басқа адамды қолдай алатындығын көрсете алу.

ә) сыпайылық-әдептілік, басқа адамдармен қарым-қатынаста сыпайы болу.

б) аутентілік-адамдармен қарым-қатынаста шынайы болу, адал болу, ортамен байланыста өзімен - өзі болу.

в) ашықтық-басқа адамға ішкі дүниені аша білу, адал болу, өзінің сезімі мен ойын айта білу.

г) нақтылық-жалпылама пікір айтуда бас тарту, сұраққа жауап бере алу.

д) «Осы жерде және қазір» жағдайында сөйлей алу-және әрекет алу, адам туралы, оның жағдайы туралы нақты білу және оны көрсете білу.

Әлеуметтік педагогты тұлғалық және кәсіби қасиеттері бойынша топтастырып көрелік.

 

Адамгершілік қасиеттері.	Педагогикалық мінездеме.	Психологиялық зеріттеу қасиеттері	Психологиялық педагогикалық қасиеттері
Мейірімділік  Басқаның қамын             Ойлау.                              Намыс сезімі. Шынайылық Адалдық. Әділеттілік. Сыпайылық.                 Ашықтық.	Естесақтау. Ойлау. Елестету. Қабылдау.               Психологиялық  Жағдайларға назар Аудару,шаршау Күйзеліс Мазасыздықты жеңе білу.  Өз еркің Жұмылдыра білу, Табандылық т.б.	Өөзін - өзі Қадағалау өзін-өзі бақылау, өз-өзіне сын көзбен Қарау, өз-өзін Бағалау, өз Бетімен білім Алу, өзіне сену, Өз мәселесін Шеше алу.	Қарым-қатынаста Орната білу, Сыртқы Тартымдылық, Ұнай білу, Табиғилық, Басқаның көзімен Көре білу,түсіну Шешендік, сендіре Білу т.б.

 

Бұл мамандықтың иесі гуманист, діни рухани және жалпы мәдениеті педагог болуы тиіс, педагог және әлеуметтік қызыметткер бола білу, баланың білім алуына, тәрбиесіне бамуына байланысты оны қорғауда өзінің белсенді роль атқаратынын түсіне алу тиіс, тұрақты адамгершілік қағидасы ұстанымы болуы тиіс.

 

                     Әлеуметтік педагог қызыметін реттейтін нормативтік-құқықтық құжаттар.

Әлеуметтік педагог өз жұмысында:Қ,Р Конституциясын, Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңын, Б.Ұ.Ұ «Бала құқығы туралы»Конвенциясын, Қ.Р «Бала құқығы туралы» Заңына, ҚР «Неке және Отбасы туралы»Заңын, ҚР «Даму мүмкіндігі шектеулі қолдау туралы»Заңын, «Әлеуметтік педагог» Ережесін және басқа да  білім беру мәселесі жөніндегі нормативтік-құқықтық актілерді білуі тиіс.

 Егеменді мемлекеттің басты проблемаларының бірі бала құқын қамтамасыз ету, себебі мемлекеттің өміршеңдігі болашағы балаларға байланысты. Бұл проблема көптеген мемлекеттерде қиын шешілетін мәселенің бірі болып саналады, сондықтан ол өркениетті, халықаралық сипат алып отыр.

Бүгінгі таңда халықаралық-құқықтың бала құқын қорғау юойынша құрылымы құрылып және жұмыс жасауда.

Халықаралық бала құқын қорғау деп-баланың үйлесімді және жан-жақты дамуы үшін және оны мемлекеттік заң шығару деңгейіне көтеруге дейін әсер ететін және нашар дамыған мемлекеттердің балаларыны көмек көрсететін мемлекет пен мемлекеттік емес халықаралық ұйымдастырылып өзара келісімге келген жүйені айтуға болады.

1989 ж БҰҰ Бас Ассамблеясына бала құқығының дүние жүзілік Конституциялық Бала құқы туралы Конвенция қабылданды.Өркениетті адамзат бұл құжатты қабылдауға дейін бірнеше құжаттар қабылдаған болатын. 1948 ж. БҰҰ  Бас Ассамблеясына бала құқы туралы Женева декларациясы, 1959 ж Бала құқы туралы Декларациясы БҰҰ Конвенциясы заңдық құжат ретінде Декларация Ережелерін одан әрі тереңдетеді. Оны қабылдаған мемлекеттерге балаға қатысты әрекеттері үшін құқықтық жауапкершілік артып, заңдық кепілдемелер мен нормалардың жетілген түрін ұсынады.

Конвенцияның мақсаты-бала мүддесін, қызығушылығын барынша қорғау.  Конвенция негізгі төрт талап қояды, ол бала құқын қорғауды қамтамасыз етуі тиіс. Өміршеңдңлік, өмір сүруі баланың дамуы, баланы қорғау және қоғам өміріне  белсенді қатысуды қамтамасыз ету.

  Конвенция-бұл жоғары әлеуметтік-адамгершілік қасиеттерді уағыздайтын құжат. Ол баланы бүкіл ажамзаттың бір бөлігі ретінде қабылдауға, баланың жалпы адамзатық құндылық пен тұлғалық дамуын қамтамасыз етуге, оның ешбір себептері мен мотивтеріне қарамастан дискриминайияламауға негізделген.

Конвенция бала мүдесін мемлекет мүдесінен жоғары қоюмен қатар, әлеуметтік депривацияланған (әлеуметтік әлсіз топ, қорғалмаған)балалар тобына айрықша қамқорлық жасауды талап етеді; жетім, мүгедек, босқындар,құқық бұзушылық балалар.

Конвенция-жоғарғы халықаралық стандарты, құқықтық құжат. Ол баланы өзіндік дербес субъект ретінде ариялап, Конвенцияны қабылдаған мемлекеттерге ұлттық заңдарын Конвенция негізінде қабылдауды талап етеді. Бала құқының әртүрлі аспектілері бойынша-анықтап, мемлекеттің құқықтық нормаларын белгілеп, арнайы бақылау механизмін-БҰҰ Бала құқын қорғау бойынша Комитеті құрылып, оған жоғары дербестік, өкілеттік берілген.

Конвенция-жоғары, биік педагогикалық мағынасы бар құжат. Балаға ересектер ата-аналар және педагог тарапынан авторитарлықпен қарау барлық мемлекеттерге бар. Конвенция балалар мен ересектерді қарыми-қатынасты өзгеше адамгершілік-құқықтық және педагогикалық негізде құруын уағыздайды. Баланың ойына, көзқарасына, тұлғасына силастықпен, түсінушілікпен қарау тек жалпы адамзаттық мәдениетнормасы емес, құқықтықнорма да болуы қажет дейді. Соған байланысты әлеуметтік педагогика талап етушілік педагогикасын-тұлғаралық педагогикасына құндылық бағдарды өзгертуге тиіс педагогика саласы.

Конвенция бала құқы туралы бүкіл мемлекеттерге қабылданған, ратификацияланған құжат. Қазақстан Республикасы бұл құжатты 1994 жылы қабылдады. Конвенция бала құқы мен мүдесіне байланысты базалық құжатқа айналады. Қ.Р.-ның Конституциясы (30 тамыз 1995 ж)ҚР «Неке және Отбасы»туралы

Заңы(17.12.1998 ж.)»Қазақстан Республикасының даму мүмкіншіліктері шектеулі балаларды әлеуметтік медика-педагогикалық, корекциялық қолдау (11.07.2002 ж) туралы Заңы, Қ.Р-ның «Бала құқы туралы» (8.08.200 ж)ҚР Заңы және т.б. заңдары Конвенция негізінде қабылданды.

Отандық тәжірибеде алғаш рет бала арнайы қамқорлықты қажет ететін субъект ретінде ғана емес, адамға қажет барлық  құқықтары бар субъект ретінде қарастырылады.

Әлеуметтік педагогтың лауазымдық міндеттері:

Оқушылардың жеке психо-медициналық және педагогикалық ерекшеліктерін зерттейді.

Баланы әлеуметтік ортаға бейідеу, жеке тұлға ретінде дамыту.

Оқушының микроорталығын, өмір сүру жағдайларыны зеріттейді.

Оқушының қажеттігі мен қызығушылығын байқайды, баланың жеке және әлеуметтік қиыншылығын анықтау және өз құзырлығы бойынша шешу.

Оқушының қиындығы мен проблемаларына, тәртібіндегі ауытқулары кезеңінде тез арада әлеуметтік көмек және қолдау көрсетеді, құқық бұзушылығы бойнша алдын - алу  жұмыстарын жүргізеді;

әлекметтік –педагогикалық диогностика, әдістемесін анықтайды;

Патронот бойнша тұрғын үй, зейнет ақы беру, жетім балалар мен ата-ана қамқорлығынсыз қалған баланың мүліктік және мүліктік емес құқы бойынша жұмыс жүргізеді;

Сабақтан тыс уақытта оқушының физикалық және дарындылық талантын дамытуға жағдайлар жасайды;

Баланың мемлекетпен, қоғаммен, ұжыммен және әлеуметтік қызыметкермен байланысын ұйымдастыру;

Мұғалімдермен, ата-аналар мен немесе  оларды ауыстыратын адамдармен бірлесіп, тығыз қарым-қатынаста жұмыс жасайды;

Білім беру ұйымдарынаң білім бағдарламаларын құрастыруға, бекітуге, оны жүзеге асыруға қатысады және өзінің құзіреттілігі бойынша олардың орындалуына жауап береді;

ІІІ. Әлеуметтік - педагог жұмысының негізгі бағыттары

Мектепттің әлеуметтік-педагогикалық қызыметі төмендегідей бағыттардан тұрады:

Ұйымдастыру шаралары:

Қажетті құжаттар мен жұмыс (жылдық жоспар, әртүрлі катигориядағы балалар мен отбасы туралы мәліметтер банкін құру, ата-анаға кеңес беру және үйіне баруын тіркеу туралы журнал арнау);

Мектептің әлеуметтік паспортын жасақтау;

Ата-аналар, мұғалімдер және оқушылар үшін кеңес беру және лектория ұйымдастыру;

әлеуметтік-педагогикалық тәрбие мен әлеуметтік-педагогикалық қорғау міндетін шешуші мекемелермен өзара байланыс жасау (денсаулық сақтау СПИД орталықтары, мәдениет, спорт, әлеуметтік қорғау, ішкі істер және т.б.мекемелері мен мамандары және т.б.);

құқықбұзушылықтың алдын алу Кеңесін құру;

Зерттеу шаралары:

Әлеуметтік қорғаламаған оқушылар катигориясын анықтау (қамқорлықтағы балалар, мүгедек балалар, жетім балалар, көп балалы және аз қамтамасыз етілген отбасылардың балалары, девиянтық мінез- құлықты оқушылар );

Бірінші сынып оқушыларының бейімделу деңгейін анықтау мақсатында әлеуметтік психологиялық зерттеу;

Бесінші сынып оқушыларының бейімделу дейгейін анықтау;

Мүгедек балалардың денсаулығына мониторинг жүргізу;

Балалардың әлеуметтену деңгейін анықтау (сыртқы орта кіріге алуы, жоғары сынып оқушгыларының құндылық бағдары мен өмірлік маңызы бар жоспарларын мектептің іске асыру дәрежесі);

Мектептегі әлеуметтік-психологиялық ахуалын бағалау (педагогтардың  тұлғааралық және кәсіптік дейгейдегі қарым-қатынасы, мұғалімдер мен оқушылар арасындағы қарым-қатынас, оқушылар мен оқушылар, мектеп пен отбасы арасындағы қарым-қатынас, біртұтас  ұжымның қалыптасу деңгейі (ұйымшылдығы, бір-біріне көмекке келуге дайындығы));

Мектептің әлеуметтік-мәдени жағдайын бағалау (оқушыны жалпымәдени дүниетанымын дамыту және оқытушының бос уақытын ұйымдастыру бойынша мектеп қызыметін бағалау);

Білім беру қызыметі деңгейінің ата-ана сұранысына сәйкес келуі;

Мектеп қызыметін бағалау мақсатында педагогтар арасында сауалнама жүргізу;

Түрлі балалыр категорияларымен жүмыс:

Мүгедек балалрмен жұмыс (мәліметтер банкін құру, оларды жеке оқұытуды ұйымдастыру, әлеуметтік –тұрмыстық жағдайын анықтау мақсатында олардың үйіне бару, оларды оқулықпен қамтамасыз ету, бос уақытын ұйымдастыру, халықаралық мүгедектер күнін өткізу, әлеуметтік-педагогикалық көмек көрсету, санаториялық –курорттық жолдамалармен қамтамасыз ету );

Қамқорлықтағы балалар және жетім балалармен жұмыс (мәліметтер банкін құру, әлеуметтік-тұрмыстық жағдайын анықтау мақсатында олардың үйіне бару, жалпыға білім беру қорынан материялдық көмек көрсету, қамқорлық бойынша инспектормен кездесу, әлеуметтік көмек көрсету, саноториялық –курорттық жолдамалармен қамтамасыз ету, мектепте тегін тамақты ұйымдастыру);

Девиенттық мінез-құлқы бар балалармен жұмыс (мәліметтер банкін құру, баланың үйіне бару, олардың қызығушылығына қарай үйірмелеріне тарту, балалар мен олардың ата-анадары мен әңгіме жүргізу, қиын балаларды диагностикалау (қызығушылығы, проблемалары, дау-дамай жағдайлары) сынып жетекшілеріне қиын балалармен жұмысына психологиялық-педагогикалық көмек көрсету, балалар мен олардың ата-аналарына психологиялық-педагогикалық кеңес беру, ата-аналар үшінпедагогикалық консилиум өткізу, олардың жазғы демалысы туралы мәлімет жинау, жазғы демалысын ұйымдастыру, КТІЖБ-мен бірлесіп профилактикалық жұмыстарын ұйымдастыру);

Аз қамтамасыз етілген және көп балалы отбасылармен жұмыс (мәліметтер банкін құру, олардың әлеуметтік-тұрмыстық жағдайына акт құру мақсатында иелеріне бару, мектепте тегін тамақпен қамтамасыз ету, материялдық және әлеуметтік-психологиялық көмек көрсету ).

Отбасымен жұмыс:

Қазіргі қиын жағдайда отбасыға мектеп тарапынан жүйелі білікті көмек қажет. әлеуметтік педагогтың отбасымен жұмысының негізгі бағыттары:

Диагностикалық (отбасы ерекшелігін және кіші ортаның әсер ету дәрежесін зеріттеу);

Болжамдаушылық (диагностика нәтижесін ескере отырып, тәрбие жағдайын модельдеу);

Ұйымдастырушылық-коммуникативтік (ата-аналарды психологиялық-педагогикалық ағарту, олармен қарым-қатынас орнату);

Құқыққорғаушылық (құқық қорғау, бостандығы, әлеуметтік гарантия бойынша отбасын қолдай);

Ескерту-профилактикалық (девианттық мінез-құлықтың алдын-алу);

әлеуметтік-тұрмыстық (материялдық көмекке зәру отбасыны көмек көрсету);

әлеуметтік-психологиялық (шұғыл, кідіртуге болмайтын психологиялық көмекті іске асыру);

ұйымдастырушылық (мәдени-сауықтыру, сорттық, техникалық және шығармашылық іс-шарамен қамтамасыз ету);

Әлеуметтік педагогтың кәсіптік білім деңгейі төмендегі біліктіліктермен өлшенеді:

Қызыметінің нормативтік-құқықтық базасы (әлеуметтік педагог, балаға көмек беруші мекеме жүйесі қызыметінің әлеуметтік –құқықтық және әлеуметтік-эканомикалық негіздерін реттейтін заңдар, заңдылық актілер,үкімдер, шешімдер, нұсқаулдар).

Әлеуметтік педагогтың теориясы мен тарихы.

Баланың тұлғалық қасиеттерін зеріттейтін, оның физикалық, рухани және әлеуметтік дамуын, мінез-құлқын қалыпты және ауытқушылығын зерттейтін жас ерекшеліктері психологиясы.

Адамдардың бірлестіктерін және топтарын (отбасы, шығын тән, мектеп ұжымы, құрбы-құрдас ұжымы) зерттейтін социология.

Әлеуметтік басқарудың әдістемесі және кәсіптік зерттеу қызыметін жоспарлау.

IV.Білім беру мекемелері әлеуметтік педагогтарының құжаттары мен әдістемесі:

Әлеуметтік педагог қызыметін реттейтін негізгі нормативтік-құқықтық құжаттар: Бала  құқығы  туралы Конвенция, бала құқығы бойынша заңдық актілер.

 Жеке қолдану папкасы.

Сыныптың әлеуметтік паспорты.

Әлеуметтік педагогтың картотекасы.

Оқушының әлеуметтік паспорты.

Оқушының тұрмыстық жағдайын тексеру актісі.

Оқушының отбасына мінездеме.

Оқушының педагогикалық-психологиялық мінездемесі.

Әлеуметтік педагогтың есеп беру журналы.

 Әлеуметтік педагогтың қабырға бұрышы.

Білім беру мекемесінің КТІЖБ-мен бірлескен жұмыс жоспары.

Әдістемеулік нұсқаулар, ата-аналар үшін жадынамалар.

Сынып жетекшілерге баланың өміріндегі әлеуметтік проблемаларды, тұлғааралық қатынастағы кикілжінді шешуге арналған әдістемелік нұсқаулар.

Ата-аналар мен балаларға арналған олардың проблемасын шешуге құзырды қалалық және аудандық мекемелер мен ұйымдар бойынша анықтамалық ақпарат.

Кіріс және шығыс құжаттарды тіркеу журналы.

Атқарылған жұмыстың есебі.

Жеке қолдану папкасы

Әлеуметтік педагог өз жұмысын  ұйымдастыруда жеке қолдану папкасы жүргізіп отыру керек.

Жеке қолдану папкасына төмендегі құжаттар енгізіледі:

Мектептің негізгі құжаттары (жарғы көшірмесі, лицензия көшірмесі т.б.).

Әлеуметтік педагогтың қызыметтік және лауазымдық міндеттері;

Мектептің жұмыс жоспары мектептің өндірістік жоспары немесе бөлігі, даму бағдарламасы, тәрбие жұмыс жоспары, сабақ және ұйымдастыру кестесі т.б.

Мектептің педагогикалық тізімі (сынып жетекшілер, пән мұғалімі және әкімшілік, үйінің телефоны көрсетілген).

Әлеуметтік педагогтың кәсіптік қызыметімен байланысты мекемелер тізімі.(қамқорлық және қорғаушылық бөлімі), ішкі істер органдары, емханалар, әлеуметтік қорғау органдары, (мекен-жайы, телефон, мекеме қызыметкерлерінің аты-жөні, жұмыс кестемі көрсетілуі тиіс).

                             V. Әлеуметтік педагогтың отбасымен жұмысы

    Жасөспірімдерді бақылаусыздығы  мен  қараусыз қалуы – мектеп және әлеуметтік педагогтың өзекті проблемеларын бірі болып табылады. Аталған жағдайдың себебінің бірі ата-ана мен балалар арасындағы қарым-қатынасқа  байланысты. Отбасы мен мектептің арасындағы ынтымақтастық – бұл ортақ мақсатқа негізделген  және ұзақ нәтижесі болып табылады. Бұл жұмыс ең алдымен отбасын жүйелі, әрі жан-жақты зерттеуден, отбасы тәрбиесін ерекшеліктері мен жағдайын ескеруден ьасталады. Бүгінгі таңда отбасылық тәрбие жүйесі үлкен өзгеріске ұшырауда. Отбасылық дәстүрлі құрылымының өзгеруі төмендегі мәселелерге байланысты:

Отбасындағы балалардың аз болуы;

Жас отбасылардың көбіне ата-аналарынан бөлек тұруы;

Халықтық педагогика дәстүрін жоғалтып алу;

Отбасының әлеуметтік – эканомикалық қиыншылықтарды;

Ата-аналардың балаға қарауына уақытының  жетіспеуі;

Бұл өз кезегінде баланың проблемаларымен жалңыз қалуына әкеліп соғады. Бұл проблемаларды шешу жолының бірі ретінде жасөспірім құқықбұзушылық пен қаңғырушылықты  таңдау мүмкін.

Ата- аналардың баланаң білім алуы мен тәрбиесінің жауапкершілігін сезінуіне қарай отбасын бірнеше түрге жіктеуге болады:

Қолайлы сәтті отбасы ;

Поблемалық отбасы;

Қолайсыз отбасы;

Отбасылардың түріне қарай мектеп ұжымына оқушы мен оның отбасымен жұмыс жүргізген кезде түрліше әдіс-тәсілдерді қолдануға тура келеді.

    Проблемалық отбасынан шыққан балаларды екі топқа бөлуге болады:

Баланың өз отбасының теріс ықпалынан қорғау керек (бейморалды, қылмысты отбасы)

Бақылаусыз және қараусыз қалған  балалар, мұнда керісінше ол балардың  отбасымен мектепке деген үзіліп қалған байланысын қалпына келтіру керек.

 Балалардың бақылаусыз қалуына әсер ететін факторлар:

отбасылық факторлар ( бала мен ата-анасы арасындағы қарым-қатынастар, отбасындағы дағдарыс, күйзеліс, отбасының тәрбиелік мүмкіндігінің төмендеуі, т.б.)

әлеуметтік-эканомикалық;

әлеуметтік-психологиялық (отбасындағы қатігездік, ата-анасының ажырасуы )

мектеп ( мұғалімдердің авторитарлық стильде жұмыс істеуі, т.б. )

психикалық ( психологиялық ауытулары бар балалардың  көбеюі );

психологиялық (баланың жеке мінезі ).

Мектепте осы факторлары ескере отырып, бақылаусыздықтың алдан-алу бойынша төмендегі жұмыс баңыттарын көрсетуге болады:

отбасымен жұмыс ( бала мен ата-анасының  қарым-қатынасын, отбасы түрін диагностикалау, отбасына көмек  пен қолдау көрсету, отбасымен үздіксіз байланыста болу, т.б. )

оқушымен жұмыс ( баланың жеке ерекшіліктерін зерттеу педагогикалық  көмек пен қолдау көрсету, оқу жүктемесін  азайту, т.б. )

білім беру мекемелерінің  педагогикалық ұжымымен жұмыс;

білім беру мекемелерінде  тұлғаны әлеуметтік – педагогикалық және психологиялық тұрғыдан сүйемелеу;

баланың  әлеуметтік – педагогикалық босаңсуының  алдын алу және психологиялық тұрғыдан мәдениетін көрсету;

Бақылаусыздықтан  алдын – алудың тиімді болуы келесі жағдайлардың орындалуына байланысты;

баланың білім алуға оң көзқарасының болуы;

баланың ата-анасымен, мұғалімдермен, құрбы құрдастарымен жағымды қарым-қатынас жасауы;

психологиялық  қорған,андық; 

әлеуметтік жағынан қорғалуы ( оқушының құқы мен міндетін білуі, мектептегі барлық оқушыоардың психологиялық  және әлеуметтік  жағынан кемсітпеу ) ;

баланың білімі мен тәрбиесіне байланысты ата-аналарға кеңес беру;

баланың үйіне бару;

ата-аналармен әлеуметтік – психологиялық триеингтер жүргізу; Ата – аналармен топтық жұмыс жүргізу;

ата-аналар жиналысын жүргізу;

ата-аналармен топтық тренингтер жүргізу;

 

                                  Отбасы типтері

Құрылымы бойынша:

Толық отбасылар:	Толық емес отбасы:
1 баласы бар	Ері мен әйелі
2 балалары бар ( бір жынысты)	Жалғыз анасы
2 балалары бар ( екі жынысты )	Ата-анасы ажырасқан
3 баласы және одан көп	Жалғыз әкесі тәрбиелейді
Көп балалы ( 4 балалы және одан көп)	Қамқаршысы тәрбиелейді
Отбасының үлкен адамдарымен бірге тұратын отбасылар(әжесі, атасы және т.б.)
өгей балалар
Асырап алған балалары бар

  

Материалдық қамтамасыз ету бойынша:

Материалдық жағдайы өте жоғары;

Материалдық жағдайы жоғары;

Орташа материалдық қамтамасыз етілген;

Материалдық жағдайы төмен;

Материалдық көмекке өте зәру отьасы;

                               

Тәрбиелік мүмкіндігі жағынан

      Отбасылар:

әлеуметтік сау, тәрбие беру бойынша тәрбиелік мүмкіндігі жоғары; қолайлы; әлеуметтік сау, тәрбие беру бойынша тәрбиесі тұрақты; қолайсыз;

әлеуметсізденген, тәрбие беру тәрбиесі тұрақсыз; бойынша қолайсыз;

әлеуметсізденген тәрбиеге теріс тәрбиесі әлсіз, баламен байланысын ықпал ететін отбасылар;                                                     

үзген, бақылаусыз қаолырған;

тәрбиесі әлсіз, дау-дамайлы

отбасы; тәрбиесі әлсіз,

агрессивті-негативті атмосфера

жайлаған отбасы; маргиналдық

( алкогольді, ішімдікке, наша-

қорлыққа  салынған, жыныстық

азғындаған) отбасы.; құқық-

бұзушылыққа бейім

отбасы; қылмыстық отбасы;

психикалық ауыр; қиын отбасы;

 

Өзара қарым-қатынас бойынша:

Үйлесімді;

Ымырашыл (компромистік)

Тұрақсыз;

Кикілжіңді;

өте кикілжіңді;

тұтынушы;

 

                                             Бағытталуы бойынша:

Іс-әрекетке;

Қарым- қатынасқа;

өзін-өзі қанағаттандыруға (эгоистік) бағытталған отбасылар

 

                             Әлеуметтік – құқықтық бағытталуы боыйнша:

әлеуметтік тұрақты;

әлеуметтік тұрақсыз;

әлеуметсізденген;

криминогенді;

 

VI. отбасын зерттеудің психологиялық – педагогикалық

диагностика түрлері:

       Тәжірибеде қолданып жүрген  отбасын зерттеу мен ата-аналармен  жүргізілетін педагогикалық ағарту ісі. Ата-аналармен жұмысты ең алдымен әртүрлі әдістерді қолдана отырып, отбасын мұқият зерттеуден бастау керек: бақылау, баланың үйіне бару, мінездеме жүйесі, сұхбаттасу, сауалнама, баланың шығармашылық жұмысы, т.б. Бұл әдістер бір-бірін толықтырып отырады.

       Қазіргі  таңда өмірбаянды талдау (анализдеу) әдісі кеңінен қолданылуда. Оның мәні оқушылар мына тақырыпта шығарма  жазады: «өткен шақтағы, бүгінгі және ертенгі Мен және менің  Жанұям», «Мен», «Менің шежірем», «Менің жанұямның портреті».  Бұл шығарманы сыныпта талқылауға немесе ата-аналар жиналысында талқылауға  болмайды. Бұл әдіс педагогикалық әдепті  сақтауда және ізгі ниеттілікті қажет етеді.  Отбасы туралы мағлұматты сонымен қатар  мұғалім сауалнама арқылы алынуына да болады.

  

Отбасының тәрбиелік белсенділігін анықтауға

 төмендегі анкета көмектеседі:

Сауалнама № 1 (ата-аналар үшін)

Қанша уақыт (шамамен) сіз балаңызбен бірге боласыз (күні бойы, апта бойы, бірлескен жұмыста, сұхбаттасқанда, кинода, театрда, кітапханада, серуендегенде, т.б. )

Бұдан басқа қарым-қатынас түрлеріңіз бар ма? Атап көрсетіңіз.

Осы уақытты балаңызды тәрбиелеуге жеткілікті деп ойлайсыз ба?

Өз балаңыздың даму ерекшеліктігін дұрыс білетіндігіңізге сенімдісіз бе?

Бала тәрбиесінде қиыншылықтарды кездестіресіз бе, атап көрсетіңіз? Оны қалай шешесіз?

                                  Сауалнама № 2 ( сынып жетекшілері үшін)

Сыныбыңызда жалпы қанша бала бар? Қанша қыз баласы? Қанша ұл баласы? Ата-аналардың қызметінің негізгі  түрлерін атаңыз.

Мектептен бос уақытта балаға жеткілікті бақылау мен қадағалауды қанша отьасы қамтамасыз етеді; әркезде, күнделікті емес, қадағаламайды.

Қанша ата-ана мектеппен үнемі байланыста болып тұрады? Қанша әке? Қанша ана?

Девианттық мінез-құлқы бар балалар сыныбыңызда қанша?

Толығырақ ақпаратты алу үшін кейбір жағдайда ата-анадан да, баладан да сауалнама алу қажеттігі туындайды.

                                      Ата-анаға арналған сауалнама.

Бірлескен жұмыстың қай түрін сіз тиімдірек деп ойлайсыз: ата-аналар жиналысын, ашық сабақтар, мұғалімдердің бала үйіне баруы, ата-анамен әңгімелесуі, балалармен отбасының ұжымын бірлескен жұмыстары, педагогикалық конференция, жұмыстың басты түрлері.

Жұмыстың қай түрі сізге қиынға соғады?

Бірлескен іс-әрекеттің қай түрі сіздің мектебіңізде жоқ?

Бірлескен іс- әрекеттің қай түрін сіз тәжірибеге ендірер едіңіз?

Бала тәрбиесінде қиыншылықтарды кездестіресіз бе  және қандай?

Оны шешу жолдары қандай деп ойлайсыз?

Қиыншылықтарды шешуде бірлескен жұмыстарға дайынсыз ба?

Мұғалімге едәір көмекті аяқталмаған сөйлем әдісі береді. Ата-аналарға төмендегі сөйлемдіаяқтау ұсынылады:

Менің балам оқитын мектепте маған ұнайтыны.....

                  Менің балам оқитын мектепте маған ұнамайтыны.....

                 Бала тәрбиесіне байланысты шешімдер қабылдауға қиналғанымда,            

                 мен....

                Мұғаліммен....... жайлы сөйлескім келер еді.

                Менің баламда мені алаңдататыны.....

                Мен мұғалім орнында болсам.......

           Осы сұрақтардың жауабын салыстыру отбасы тәрбиесінің  жағдайын жақсырақ түсінуге, оларға нұсқау, көмек беруге жүйелі түрде дайындауға көмектеседі.

             Төмендегі тестілерді пайдаланса ата-аналар белсендірек болады:

           Тест 1. «Баланы ата-ана тәрбиелейді. Ата-ананы кім тәрбиелейді?»

Ұсынылған сұрақтарды мұқият оқып шығыңыз. Оларға ашық жауап беруге тырысыңыз. Тест бала тәрбиесіне байланысты белгілі бір қорытынды шығаруға көмектеседі.

Сіз:

Кез келген уақытта жұмысыңызды тастап баламен айналыса аласыз ба?

Жасына қарамастан онымен ақылдаса аласыз ба?

Балаға  жіберілген қателіктеріңізді оның алдында мойындай аласыз ба?

Қателіктеріңіз үшін одан кешірім сұрай аласыз ба?

Балааңыздың әрекеті сізге қынжылтқанымен өзіңізді игере аласыз ба, салқынқандық сақтай  білесіз  бе?

Балаңыздың орнына өзіңізді қоя білесіз бе?

Еш болмаса 1 минутқа өзіңізді мейірімді перизат ретінде сезіне аласыз ба?

Балаңызды жаралатындай сөздерді пайдаланудан өзіңізді үнемі аулақ ұстай білесіз бе?

Жақсы  қылығы үшін балаңызды оның тілегін орындайтыныңызға уәде бере аласыз ба?

Балаңызға не істегісі келсе және өзін қалай ұстағысы келсе әрекеттеріне еркіндік беретін, араласапйтын бір күн бере аласыз ба?

Басқа баланы сіздің балаңыз ұрса, негізсіз ренжітсе оны елемей қоя аласыз ба?

Балаңыздың өтініші мен жылауына егер ол еркелік немесе қырсықтық болса қарсы тұра аласыз ба?

               Жауаптарды мына төмендегі  әріптермен белгілейді:

«Мен мұны істей аламын және әрқашан осылай істеймін » А-3

«Ия, бірақ барлық кезде емес» Ә-2 балл

«Жоқ, бұлай сітей алмаймын» Б-1 балл

       Егер сіз 30 балдан-39 балға дейін жинасаңыз, бала-сіздің өміріңіздегі ең құнды адам. Сіз оны тек түсініп қана қоймай, оған құрметпен қарайсыз. Сіз тәрбиеде прогрессивті принсипті қолданасыз. Сіз жақсы нәтижелерге қол жеткізесіз.

  Егер сіз 16-30 балға деін жинасаңыз, балаға қамқорлық жасау сіз үшін бірінші маңызды жұмыс.

 

VII. Оқушы тұлғасын әлеуметтендіруге мектептің әлеуметтік педагогы мен педагог-психологының  бірлескен жұмыстары.

 

      Бүгінгі мектеп психологтары мен әлеуметтік педагогтардың алдында үлкен де, күрделі міндеттер тұр, оны шешу үшін кәсіби білім мен імкерлікті меңгеру керек. Өкінішке орай, қазіргі уақытта мектеп психологы мен әлеуметтік педагогтың оқыту мен тәрбие процесі барысында кездесетін қиыншылықтарды да баршылық.

     Оқушыларды оқыту мен тәрбиелеудегі мектеп псизологы, әлеуметтік педагогтың рөлі еркше деп атауға болады. Өйткені олардың бірігіп атқарған жұмысының нәтижесінде болашақ жеке адамның дұрыс, жан-жақты жетік қалыптасуына кең жол ашылады. Баланың  интелектуалдық, шығармашылық, әлеуметтік қалыптасуына негіз беріледі.

Білім беру мекемелерінде педагог-психолог келесі бағыттағы  жұмыстарды қамтуы тиіс:

Психодиагностика-тұлға  туралы жан-жақты ақрпарат жинау;

Психопрофилактика-дезадаптация, белгілі бір жағдайда бейімделудің алдын алу немесе жағымды психологиялық жағдайды жасау, баланың психологиялық жұмысбастылық деңгейін төмендету мен оның алдын-алу жұмыстарын жүзеге асыру.

Психокоррекция – баланың психикасына мақсатты түрде әсер ету, оның негізгі деңгейге, әрі жастық ерекшелігіне сәйкес теңестірушілік жұмыстарын жүзеге асыру.

Психологиялық кеңестер- ұстаздарға, ата-аналарға, оқушыларға қажетті психологиялық ақпараттар бере отырып, өмірінде  кездесетін қиыншылықтарды, өтпелі кезеңдерді( жастық дағдарысты) жеңуге, әрі сапалы нәтижеге жетуіне ықрал ету.

Психотерапия- тұлғаның сапалы тұрғыдан өзгеруіне байланысты мәселелерді жүзеге ауысуға бағытталады, тек адамның псизикалық ауытқушылығы болмаған жағдайда.

Бұл жұмыстарды оқу тәрбие процесі барысында мектеп психологі оқушылармен,  ұстаздармен, ата-аналармен біріге отырып  жүзеге асырады. Жалпы барлық жоспарға сәйкес жүзеге асырылған жұмыстар оқушылар, ата-аналар мен мектеп ұстаздары назарына ұсынылып, талқыланып отырылуы қажет. Сонда ғана үш жастағы байланыс болып, жұмыс санасы арта түседі.

Әлеуметтік педагогкелесі бағытағы жұмыстарды қамту тиіс:

Диагностикалық қызыметі;

Өз құзырлығы шеңберінде көмекті қажет ететін балаларды әлеуметтік қорғау;

Кәмелеттке толмағандардың, ата-аналардың құқықтық тәрбиесін ұйымдастру;

«Ерекше назарлығы» оқушылармен, ата-аналармен жеке жұмыс;

Сынып жетекшілері, медицина қызыметкерлері, мектептің басқа да қызыметкерлерімен, ата-аналар комитетімен, құқық бұзушылықтың алдын алу кеңесімен, оқушылардың өзін-өзі басқару органымен, кәмелетке толмағандардың құқығын қорғау жөніндегі комиссиямен, қоғамдық ұйымдармен өзара қарым-қатынасты үйлестіру.

Осыған орай мектептің психолгы мен әлеуметтік педагогы оқушылар, ұстаздар, ата-аналар арасында төмендегідей біріккен жұмыстарды атқаруына болады:

Әлеуметтік педагог пен психологтың біріккен жұмыстары:

1.Әлеуметтік-психологиялық ағарту шаралары. Дәріс, семинар түрлеріндегі ақпараттық іс-шаралар. Дәріс мазмұны нақты мысалдарды бейнелейтін көрнекіліктермен, осы заманғы озых техника мүмкіндіктерін пайдаланумен байытылып отыруы керек, тақырыптық қана дәріс оқылмай, ата-аналардың ынта-ықыласын тудыратындай, тәрбие мәселесін барынша жауапкершілікпен қарауын қалыптастыратындай бірнеше сериялардан тұрғыны жөн. Дәріс тақырыптарын ата-аналардың сұраныстарына қарай таңдап, мәселелерді бір-бірімен байланыстырып, тізбектік сипатта берген дұрыс,

2. Психологиялық кеңестер жеке сипат алуы керек. Нақты мәселе бойынша берілер кеңестер  аса биязы, алдындағы адамның жүрегін жараламайтындай, көңіліне қаяу салмайтындай, мәселенің шешілуіне сендіре білдіру, үміт отын жағу арқылы кәсіби білікті түрде жүзеге асырылуы тиіс. Психологиялық кеңестің сенімді райда өтуі оң нәтиже береді.

3 «Ашық әңгіме» пікірталасы – ортақ мақсат біріктірген ата-аналардың көңіліндегі түйіткілерін ортаға салып, бір-бірімен пікір алмасуы. Психолг пән әлеуметтік педагогтың тұжырымын басшылыққа алу нәтижесінде бала өмірін ұйымдастыруда оң нәтижелер берер шараларды қолдануды іскеасырады. Мұнда ескертетін жайт ата-аналардың өздерінің рұқсат-келісімінсіз деректі сыртқа шығаруға, жариялауға болмайды.

4.Психогимнастика - бұл баланың көңіл-күй ахуалын реттеуге арналған арнайы жаттығулар кешені.

Негізгі мақсаты – қарым-қатынас барысындағы кедергіәлерді жеңу, өзін және басқаларды түсіне білуіне жетілдіру, өзін-өзі танта білу мүмкіндіктерін жасау.

5. Психтренинг – бұл да қолданбалы психология ғылымының белсенді әдістерінің бірі. Басты мақсаты – қарым-қатынас іскерлігін дамытуға, сезімделтықты жетілдіруге және мінез-құлық реттеуге бағытталған.

Әлеуметтік педагог пен психологтың бірлесіп шншетін проблемаларына мына мәселелерді жатқызуға болады:

Оқушылардың мектепке келмеуі; 

Оқушы тәрбиесіндегі, мінезіндегі ауытқышулығы;

Баланың құрбыларымен қарым-қанынасындкаға қиыншылықтар;

Мұғалім мен оқушы арасындағы дау-дамай , кикілжіңді шешуге көмек беру;

Білім алудағы қиыншылықтарды жеңуге оқуларға көмек;

Оқущының болашақ кәсібін таңдауына көмек беру;

1-сынып оқушысымен мектептік өмірге бейімдеу;

Ата-аналарға отбасындағы тәрбиені ұйымдастыцруға көмектесу;

Баланың тұлғалық қалыптасуы мен дамуына көмектесу;

Ата-ана мен бала арасындағы жағымды тұлға аралық қарым-қатынасты  қалыптастыруға көмек беру;

 

                         VIII. Әлеуметтік – педагогикалық диагностика

         Оқушының әлеуметтік мәдениетінің кейбір қырларын ашуға «аяқталмаған сөйлем» әдісін пайдалануға болады.  Ол баланың тұлға ретінде дамуы мен қалыптасуы  әсер ететін басты сенімін анықтауға көмектеседі. Әлеуметтік педагог ( немесе сынып жетекшісі) оқушылардың өз түсініктері  бойынша келесі сөйлемдерді аяқтауды ұсынады:

Отбасы- дегеніміз...

Жұмыс-дегеніміз...

Блім алу-дегеніміз...

Ақша-бұл...

Адамның жағымды қасиеттері-дегеніміз...

Ата-ана- бұл...

Жақын достар- бұл...

Өмірдегі жетістік-дегеніміз...

Біздің мектеп-бұл...

мен мұғалыммен сөйлескен кезімде....

Біздің сынын өміріндегі ең басты мәселе....

Мен үшін ең қиыны...

Біздің сыныпта  жанжал туындаған  жағдайда...

Біздің сыныпта әртүрлі іс-шараларға дайындалған кезде , біз-...

Менің сабақтағы көзқарасың-...

Менің достарымның басым бөлігі-...

Менепте болмаған кезде менің ойлайтыным-...

Біздің мектепте көбіне-...

    Бұл әдіс оқушылардың осы  өзекті мәселелер бойынша көзқарасын анықтауға көмектеседі.

                   Сыныптағы оқушының әлеуметтену картасы:

	1	2	3	4	5	6	7
Оқушының аты-жөні	Әлеуметтік ( социум)	Отбасы	Қиын кезде	Кедергі	Дос	Ересек адам	Таңдау
							Бізді	Біз
Асанов Марат
Тоқмырзаев Қайрат
Жайлауова Сәуле

 

Сынып жетекшісі 8 пунктта көрсетілген ақпараттарды алу үшін

 төмендегі көрсетілген сұрақтарға  оқушылардан  жауап алады:

 

Сен үшін өміріңдегі  басты нәрселер не деп ойлайсын, төмендегі сөздерден маңыздылығына  қарай нөмірлеп белгілепшық:

біім алу;

ауладағы ойын мен қарым қатынас жасайтын достар;

сенің отбасың;

мектеп;

үйірмелер мен секциялар;

Отбасы мүшелерін атар шық;

...............................  ................................ ....................................................... ..............................   ................................ .......................................................

    Отбасы мүшелерінің  ішінде сенімен жақсы, сенімді қарым-қатынастағы адамның  қасына 4 белгісін қойып шық. ( Белгі жүйесінің  кез-келген түрін алса болады, бірақ мектептегі барлық  мұғалімдер баланың промлемасын анықтауда бір- бірін жақсы  түсіну үшін бірдей белгіні алғаны тиімдірек болады)

    Отбасы мүшелерінңі ішінде  жиі егесін, жан-жалдасын қалатын адамның қасына белгісін қойып шық.

    Сені қатты ренжітіп, ұратын отбасы мүшесінің қасына – белгісін шық.

Қиналған шақтарында, пролема болған болған кезге кімге ақыл сұрап, көмек  сұрайсың?Кім ол? ................................................................................

Саған көбіне  кедергі келтіретін не деп ойласын?................................... ....................................................................................................................... 

Нағыз досың кім?........................................................................................

Ересек адамның ішінен сен өз проблемаңа байланысты кімнен көмек күтесін, кім сені тыңдап, түсініп, көмектеседі?.......................................

Сыныптағы сен қүұрметпен  үш досыңды атап шық. (ер бала немесе қыз бала  да мейлі)

Төмендегі биылғы жылы өтетін пәндердің  тізімін көріп шық және олардың әрқайсысының қасына келесі баға жүйесі бойынша пәнге қатысты сандарды қойып шық:

Қызықты, бірақ қиын-1

Қызықты-2

Қызықты емес, себебі түсінбеймін-3

Түсінемін, бірақ жалығып кетемін-4

Ол сабаққа бармайтын едім,егер де маған ұрыспаса-5

     Басқа әдістер сияқты, бұл әлеуметтену картасы тек балалармен сенімді қарым-қатынас орнатқан, оқу-тәрбие жұмысы гуманизмге бағытталған, қызықты мектепте ғана оң нәтижесін береді.

7-сұрақтың жауабын сынып жетекшісі қысқа, тоқталған түрде береді. Ал 8-сауалнаманың жауабын  төқмендегідей жеке №2 кестеде көрсеткен дұрыс:

 №2 кесте

Оқу пәндеріне оқушылардың көз қарасын білдіретін кесте

Оқушының аты-жөні	Қазақ тілі	Әдебиет	математика	Шет тілі	тарих	физика	Т.с.с оқу жоспа рына сәйкес

 

Кестегі 8 бөлім бойынша мағлұматтар нені көрсетеді? Осы бөлімдердің мазмұнына тоқталап шығайық.

«Әлеуметтік ( социум)» бөлімі бойынша бала социум қалай кірігіп отыр және бүгінгі күнде оған ең ьасты нәрсе не екені көрініп отыр. Әлеуметтік педагог үшін құнды мәселе отбасы баланың құндылық бағдарының ішінде қандай орын алатынын білу. Бала бос уақытын қай  жерде және кіммен бірге өткізетінін білу  де маңызды болып табылады.

«Отбасы» бөлімі бойынша отбасы мүшелерініңм  ішінде бала кімге талпынады, кіммен сенімді қатынаста, ал кіммен нашар қатынаста, онымен түсіне алмайтынын көруге болады. Сынып жетеукшісі бала мәселесі бойынша кіммен сенімді қарым-қытынас  орната алатынын осы кестеден көре алады. Отбасы мүшелерінің өзара қатынасы көрініп, отбасы балаға жақсы әсер ете алады ма әсер ете алмайды ма  деген сұраққа жауап алуға болады.  Осы кестеге сүйене отырып ата-аналар комитетін сайлап, бала үшін  бедеоді ата-аналар арасынан мектеп арасынан мектептің сыныптан тыс  жұмыстарына көмекшілерді табуға болады.

«Қиын кезде» бөлімі бойынша, бала өзінің  проблемасын шешуде кімнен көмек сұрай алады және бала үшін кім беделді(авторитет) екені көрінеді. 

         Егер   де бала (жасөспірім) ешкімге сенбесе, ол өінің  проблемаларымен жеке қалатындығын байқауға болады.  Баланың жас ерекшелігін, дұрыс емес шешімді қабылдап қоятындығын ескерсек бала үшін бұл жағдайдың соңы орын толмас өкінішке әкеліп соғатындығы  белгілі. Бұл бөлім чынып  жетекшісі мен әлеумсеттік педагогка осы балаға қатысты қаендай жұмыс жүргізуге болтындығы туралы ойлануға мүмкіндік  береді.

«Кедергі»  бөлімі бойынша, біз балаға ең алдымен өмірін не қиындатады, не жабырқататынын көруге ьолады. Өзінің көзқарасы бойынша, өзі нені өзгерте алмайтынын байқаймыз.

Өкінішке орай   кейбір баланың немесе жасөспірімнің нағыз досы болмайды ол өзі жалғыз, бақытсыз сезінетін кездер де жиі кездеседі.

«Ересек» бөлімі бойынша  бала өз пробламасы бойынша кімге бара  алады, кім   оны түсініп, тыңдап, көмектесе алатынын көруге болады. Әлеуметтік педагог үшін бұл бөлімнің де маңызы өте зор. Себебі, баланың тәртібінде ауытқуы кезінде, т.б. кезде сынып жетекшісі әлеуметтік педагог осы кісінің көмегіне сенуіне болады.

«Таңдау» бөлімінде сыныпта жүргізілген социометриялық сауалнаманың нәтижесі жазылады. «Біз таңдаймыз », «Бізді таңдайды» бөлімі сыныптағы балалар  оған қалай қарайды, сыныпта оған жақсы ма, сыныптағы микроклимат қандай, сыныптағы лидер кім, лидердің бұл балаға қатынасы  қандай, бала құрдастарының ұжымында оқшауланып қалған жоқ па  деген сұрақтарға жауап береді.

«Сабақ үлгерімі» бөлімінде баланың сабақтағы: мінез-құлқы, оның жұмысы, мұғалімдермен байланысы, оқу  пәндеріне қатынкасы, оның икемділігі мен тілегін көруге болады. Бір жағынанмұғалым сыныпта қаншалықты қызықты және беделді екндігін көруге болады. Бұл кесте сынып жетекшісі, әлеуметтік педагог үшін  бала проблемасын анықтауға және шешуге үлкен мүмкіндік береді.  Әлеуметтік педагогқа сынып жетекшісі көмек сұрап келгенде олар сыныптың әлеуметтену картасын міндетті түрде ала келуі тиіс. Себебі, осы какртадағы мәліметтерге сүйене отырып әлеуметтәік педагог сынып жетекшісімен, психологпен, кестеде келтірілген  бала үшін беделді адамдармен сұхбат жүргізеді. Осы жұмыстардан кейін әлеуметтік педагог баланың өзімен кездеседі. Бұл әдәс мектептегі баламен жұмыс  жүргізуде негізделген және тиімді жүйе болып табылады.

Тұлғаның қасиеті	Құндылықтары	Әрекет түрі
Ақылды	Еңбек  ету	Спортпен шұғылдану
әділ	Білім	Достарымен арласу
Еңбекқор	Достары	Кітап оқу
Мейірімді	Отбасы	Саяхаттау
Тез шешім  қабылдай білу	Қаражат	Білім алу
Адал	Табиғат	Ата-анасына  көмектесу
әдепті	Денсаулық	Қарт адамдарға қамқорлық жасау
әділ	Отан	Музыка тындау
Көңілді	Мектеп	Теледидар көру
Батыл	Адам	Кітапхана, мұражайларға бару
Табанды,өжет	Қоғам	Техникамен айналысу
Басқалармен тіл табыса  алатын	шығармашылық	Жануарларға қамқор болу

 

Оқушының әлеуметтік портреті

Оқушы туралы жалпы мәлімет:

Аты-жөні;

Жасы,сыныбы;

Отбасы туралы  мәлімет;(құрамы,типі)

Денсаулығының жағдайы;

Үйірмелерге,секция,клубтарға, байқауларға қатысу;

Тапсырманы орындауы;

Жеке психологиялық  ерекшеліктері:

темпераментінің басымдығы;

өзін-өзі  бағалауы;

тұлғаның бағытты таңдауы;

Тұлғаның әлеуметтенуіне, дамуына, әлеуметтік факторлардың ықпалы: отбасы,мектеп достары, БАҚ, тұрғылықты мекені (қала,ауыл)

Тұлғаның бағытталу картасы (қарым-қатынаста, мәдени бос уақытында неге басымдық береді).

Әлеуметтік педагогикалық жағдайды қалыптастыру және іске асыру бойынша педагогтың жұмысы  ( оқушының жеке ызығушылығы мен  мүмкіндігін ескере отырып жаттығу, тапсырма түрінде беріледі).

 Бұл  құжат қарапайым болып көрінгенімен, оның мазмұны оқушының тұлғалық, негізгі әлеуметтік психологикалық  мінездемесін зерттеуге, оқушының әлеуметтік  тәрбиесінің  деңгейін көтеруге бағытталған нақты тәрбиелік іс-шараларды атқаруға мүмкіндік береді.

   

Мен нені жақсы көремін? Мен нені жаман көремін?

Мақсаты: Тәрбиеленушінің өмірлік  құндылығын  анықтау.

Нұсқау:

Төмендегі сұрақтарға 10 жауаптан жазып шығыңыз: «Мен нені жақсы көремін?», «Мен бәрінен бұрын нені  жек көремін?»

     

Аяқталмай қалған хат

Бейтаныс досқа жазылған хатты жалғастырыңыз:

Мен жақсы өмір сүремін, себебі..... Мен  жақсы өмір сүрмеймін себебі......

 

Фантастикалық таңдау

Мақсаты: «Сиқырлы жағдайды» пайдалана отырып, баланың қажеттілігін білу.

Нұсқау:

Алтын балық сенен «Саған не керек?» деп сұраса не деп жауап берер едің?

Егер де сен бір сағатқа сиқыршы болсаң не істер едің?

Сен адам аяғы баспаған аралға келіп, өміріңнің қалған бөлігін сонда өткізуді ұйғардың. Өзіңмен бірге бес затты алып баруға болады. Бес затың атын ата?

 

Референттік адамдар

 Мақсаты: бала үшін референттік адамдарды анықтау.

Нұсқау:

Қарым-қатынаста сіз үшін өте маңызды 10 адамды атап (жазып) шығыңыз. Тізбек ретінде сіз үшін өте жақын адамдарды белгілеп шығыңыз. Мысалы: Мен----анам----досым-----мұғалім-----т.б.

«Мен және менің достарым»

Сауалнама

Сіздің достарыңыз бар ма? (бар,жоқ)

Сізді олармен не байланыстырады:

Киноны бірге көреміз;

Гитарада ойнаймыз;

Хобби;

Т.б.(толықтырыңызх)

3. Достарыңыздың ішінде өз құпияңызды кімге сеніп айта аласыз?

4. Қиын жағдайда көмекке қай досыңызды шақыра лар едіңіз?

5. Сіздегі қандай қасиеттерді достарыңыз бағалайды?

6. Досыңыз қиын жағдайға ұшырап, белгілі бір проблеманы шешуге көмектескен жағдайыңызды еске түсіріңіз?

7. Сіз өз достарыңыздың жанында қалай сезінесіз?

Көңілсіз және ещкім қол ұшын бере алмайды;

Өмір тамаша және таң қаларлық;

Бірде жақсы, бірде көңілсіз;

Сіздің досыңыздың бойында қандай қасиеттер болу керек және достықта сіз неден қорқасыз?

Сіздің достарыңыздың арасында мінез-құлық пен іс-әрекеттің қандай  түрлері қолдай табады?

Кіммен жиірек аораласасыз және бос уақытыңызды сіз қандай топпен өткізесіз менің достарым?

Менің компаниям

Менің аулам

Менің тобым

Тағы басқалар( толықтырыңыз)

     11. Сіз қарым-қатынас жасайтын ересек адам бар ма? Кім ол?

     12. Сізге дау-дамай болып тұрады ма? Егер болса әдетте ол қалай шешіледі?

Келіммен;

Күшпен;

Лидердің араласуы арқылы;

Ересек адамдардың араласуы арқылы;

13. Ересек адамдар сіздің достарыңызға қалай қарайды (ата-анаңыз, көршіңіз)

Түсіністікпен; 

Түсінбейді;

Нейтралды;

Бейтараптылықпен;

Қарым-қатынас салуға тиым салады;

14. Төмендегі қай ойлармен келісесіз, соны белгілеңіз:

Достарыма пайдалы кеңес беремін;

Менімен жиі кездеседі;

Достарымсыз маңызды шешім қабылдай алмаймын;

Мені ешкім шын негізінде түсіне алмайды;

Мен өзіме шешім қабылдағаным оңай, көпшілікке шешімді кейін жариялаймын ;

Маған бәрімен бірге шешім қабылдап, көпшілікке бағынғаным оңай.

15. Достарыңызбен болған кезіңізде жан дүниеңізді төмендегі қай суретпен бейнелер едіңі:

Күнмен;

Адам;

Жалғыз кеме;

Жараланған жүрек;

Мен және менің сыныбым

      Тәрбиелеудің табысы сыныптағы балалардың арасындағы тұлға аралық қарым-қатынасты білу және әрбір оқушының басқа баламен қаншалықты мәдениетті екендігін білуіне, анықтауына байланымты.

      Әлеумкеттік педагогқа сыныптағы оқушыладың өзара қарым-қатынасын анықтау өте маңызды болып табылады. Әлеуметтік-психолгогтың зерттеу тәжірибесінде қолданып жүрген әдістердің ішінде жоғарыда көрсетілген оқушының әлеуметтену картасыеда қолданған социометриялық әдіс болса, сонымен қатар бірнеше түзету-дамыту әдісін қолданса болады.

«Қуаныш күнтізбесі»

әдістемені сипаттау: Бұл әдістеме баланың, жасөспірімнің ересек адамдардың эмоциялық жағдайын көтеруге бағытталған универсалды түзете-дамыту әдісі болып табылады. Бұл әдіс күнделік әдісі болып табылады, топтық жұмыста және жеке қолдануңға болады.

Нұсқау (жазбаша түрде берәіледі)

Қымбатты дос!

Өмірде күнделікті тамаша және бағытты минуттар болып тұрады, мейірімді адамдар кездесіп, игі істер жасалып тұрады.

Осыны бәрін  сезген адам өзіне сенімді және байсалды. Ол адамның жолы болғыш келеді. Оны барлығы жақсы көреді. Бірақ әдетте біз керісінше жасаймыз, көбіне біз көңілсіз, күйбің  тірлікті байқап, жаман сезімдерге беріліп иеірімді сезімдерді басфып тастаймыз, осының нәтижесінде көңіл-күйіміз бұзылып сәтсіздіктер мен кикілжіңдер туады. Бақытты болу үшін өз жақынның жақсы жақтарын көріп, өмірдің үйлесімдігін сезіну керек.

  Ол үшін сізге  «Қуаныш күнтізбесі» көмектеседі.

  Сіз әр күні барлыұ таң қалдырған, қуантқан жағдайды еске түсіре отырып, бұл күнделікті кешке толтыруыңыз керек. Ол сені толғандырған жаңа ой немесе  сөз, сен немесе басқа жақын немесе саған бейтаныс  адам  жасаған игі іс болуы мүмкін. Музыка немесе арман болуы мүмкін.

Бүгінгі күні өзіңде болған жақсы, ашық, көңілді жағдайлардың  бәрін осы күнделікке жазып қой.

Алғашқы кезде саған еш өзгеріссіз  болмағандай  болып көрінуі мүмкін. Бірақ жазғаныңды мұқият оқып шықсаң бақыттың ең болмағанда бір сәтін байқайсың. Күн сайын қуанышты жағдайлар сенің өмірді толықтырып  отыратынын байқайсың.

Ізгі ниетпен 

Әлеуметтік педагог (Аты – жөні)

Күнтізбе 3-4 апта бойы толтырылады. Қажет болған жағдайда бұл әдісті ұзартуға немесе белгілі бір үзілістен кейін жаңғыртуға болады.бұл әдісті жылына 3-4 рет қолданған тиімді. «Қуаныш күнтізбесі» әдістемесі-адамның ойынкөбінесе қуанышты және жағымды оқиғаны есте сақтауға жаттықтыратын әдістің бірі болып табылады.Бұл әдіс сонымен қатар жағымсыз ойлар және оқиғалармен күресуге көмектеседі.

                    «Қиын баланың» тұлғалық ерекшелігін зерттеу

Басы туралы жалпы мәлімет.

Денсаулық жағдайы, дені дамуының жасына сәйкес келуі(бойы,салмағы,көзіндегі,құлағындағы ақаулық.т.б)

Тұлғаның бағытталу(эгоистік, қоғамдық,іскерлік;көзқарасы және сенімі,қызығушылығы,ақылы мен тәртібінің сәйкес келуі;қажеттілігі,ұмтылысы,арманы,идеалы,кұндылығы)күйзелуінен сыртқы көрінісі,ерік күнінің ерекшелігіне мақсат қоя алуы

Мүмкіншілігі(жапы және арнайы).

Мінезі.Оқуға,еңбекке мінезінде қандай оң және теріс санасы бар белсенді,тәртіпті,жауапкершілігі мол, жеңілтек,қырсықтық:ересек адамдар мен өзінен кейінгілерге қатынасы:сыйлаушылығы,мейірімділік,дөрекілік,эгоизм,қатыгездік;жағымсыз қылықтары бар ма:шылым шегу,жалған айту,спирттік ішімдік пайдалану,нашақорлық заттарды пайдалануы;

Тәрбиленушінің тұлғааралық қарым-қатынасының мініздемесі.

Отбасында(отбасы тәрбиесінің жағдайы,құрылымы бойынша отбасына мінездеме, метариалдық қамтамасыз етілуі,тәрбиелік мүмкіндігі,отбасындағы ересек адамдар арасындағы қарым-қатнас ерекшелігі,бала мен ересек арасында,отбасындағы бала позициясы)

Сынып ұжымында( сынып ұжымына мініздеме, оқушының әлеуметтік мәртебесі,оның ұжымдағы орны;лидер,беделді,қабылданған,оқшауланған;тәрбиеленушінің сынып ұжымына қатынасы; симнатия, антипатия, өзінің ұстанымына көзқарасы).

Еркін қарым-қатынас саласында (бос уақытында кіммен қарым – қатынаста, қандай топта, топтың бағыты, еркін қарым-қатынаста топта қандай орын алады, қандай қажеттілікті қанағаттандырады; бос уақытын кіммен және қалай өткізгісі келеді.

әр түрлді іс-әрекетке араласуы:

білім алуына қатынасы (үлгерімі, білім деңгейі, білім дағдыларфының қалыптасу деңгейі, оқуынның негізгі мотивтері, белгілі бір мәнге қызығушылық білдіруі, есте сақтау ойлау ерекшеліктері)

еңбеукке деген қатынасы (еңбек ағдаларының болуы іскерлігі еңбектің бір түріне қызығуы, қоғамға пайдалы еңбекке  араласуы; үйдегі еңбек міндетін орындауы)

белгілі бір іс-әрекетке қызығуы (белгілі бір секция, үйірме, клуб мүшесі)

кәсәптік бағдарлама алуы (бағдарлануы, болашақ мамандығын тандауына не әсер етеді ) 

Мінез-құлқында ауытқушылық болуының себептері:

Денсаулық жағдайының нормадан ауытқуы(денсаулығының  дене және жүйесінің  бұзылуы, дене дамуының сәйкессіздігі, ойының дұрыс өспеуі, рневроз; есте сақтауфындағы, ойлауфындағы кемшіліктер).

Мұғалімдердің қателігі (педагогикалық билікті асыра пайдалануы;  баланы жазалау, ұсынған талабының қайшылығы, оқушының ерекшелігі туралы білімінің таяздығына баланың ата-анасымен мұғалім арасынджағы және бала мен мұғалім арасындағы дау-дамай және т.б.)

Отбасындағы тәрбие қателіктері; «асыра еркелету», «асыра жазалау», «балалық шақтағы жалғыздық»; қарапайым психологияялық- педагогикалық білімінің болмауы, бала тәрбиесі мектепке  аудару,  дене еңбегінің  баланы алыстату; отбасындағы иккілжің және т.б.)

әлеуметтік себептер (қоғамдағы, кіші ортадағы қайшылықтар)

баланың жүйесіне әсер ететін жағдацлар:

      Тұлғаны қайта бағыттаудың мақсаты, әдісі, түрі оның жеке – психологиялық, жас және жыныстық ерекшелігін, мінез-құлқы мен дамуындағы ерекшеліктерін ескере отырып анықталады.

      Әлеуметтік педагог әр-бір тәрбиеленуші үшін оның қызығушфылығын мүмкігдігін ескере отырып жұмыс жүргізеді. Оның екесек адамдар мен  достары мен, қарым-қатынасын болжамдау арқылы жас өспірімді басқару қызметін анықтайды.

IX. Әлеуметтік педагогтың тәрбие тәртібінде ауытқушылығы бар балалар мен жас өспірімдер мен жұмысы.

Кәзіргі заманғы ғылыми педагогикалық-әдебиеттерді талдай келе «проблемалық немесе қиын» оқушы ұғымын құрайтын маңызды үш  белгіні атауға болады.

Бірінші белгісі: ол баланың мінезінде ауытқышылықтың болуы. Бұл сөзді ғылымдар «делинквенттік» және «девианттық» деген арнайы терминмен атайды. Делинквенттік мінез – құлық – қылмыстық жазаланбайтын ұсақ құқық бұзушылық, іс - әрекетке әкеп соғатын мінез-құлық. Девианттық мінез-құолық- дегеніміз қоғамда қабылданған нормалардан ауытқушылыққа әкеліп соғатын мінез-құлық. Бұл ұғымға делинквенттік және мінез-құлқындағы т.б. басқа ауытқушылықтарда кіреді. (ерте бастан ішімдікке салынудан суицидке дейін)

Екіншіден, проблемкалық балалар қатарына мінез-құлқын түзуге қиын соғатын балаларды жатқызуға болады.

Үшіншіден проблемалық балалар мәселесі сынып жетекшісі тарапынан, сипаттағы оқушылар тарапынан жеке көңіл бөлуді талап етеді. Себкебі , проблемалық балалардың барлығыда «қиын бала» емес Олардың ішінен (проблемалық балалар) қиын  кезде көмекке келуге дайын болыып тұратын балалар да көптеп кездеседі.

   Сонымен проблемалық оқушы ол бала мінезінде нормадан ауфытқушылығы бар бала, түзеуге қиын, бүкіл мектеп, сынып ұжымынан жеке көңіл бөлуді талап ететін оқушы.

    Бала бойында ауытқушылықтың пайда болуны әсер ететін себептер:

әлеуметтік –педагогикалық қараусыздық  білімге деген ынтаның, дағдыларының болмауы.

Отбасындағы қоласыз психологилық микроклиматқа білімдегі  сәтсіздіктерге, сыныптастарымен қарым- қатынастағы пролемаларға ата-ана мұғалім  тарапынан әділетсіз  қатынасқа  байланысты оқушы бойында терең психологиялық дискомфорттың болуы. Психикалық және физиологиялық денсаулығы мен дамуынндағы ауытқушылықтар, жас ерекшеліктеріндегі дағдарымтар; Өзін өзі көрсетуге жағдайдың болмауы, баланың ішкі және сыртқы белсенділігін мүмкіндігін көрсете алмауы, пайдалы сіпен айцналысуы, өзіндік мақсаты мен  өмірлік жоспарының бомауы; баланың бақылаусыз, қараусыз қалуы, баланы қоршаған ортаның жағымсыз әсер етуі мен әлеуметтік психологиялық бейімделе алмауы; әлеуметке қарсы мінез-құлық көрсетуі, оның негізіне әлеуметтену процесінің бұзылуы жатады.

         Бұл себептердің ішінен әсіресе атаанасы мен достарының және мұғалімдердің немқұрайлы қарым-қатынасының негізінде пайда болған бала мен жас өспірімдердің әлеуметтік – педагогикалық бақылаусыздағы үлкен рөл атқарады. Нәтижесінде бала өзін жалғыз ешкімге керек емес қорғаусыз қалғандай сезінеді. Баланың бойындағы қарсылық, оқшаулану ересек адамдарға деген араздық жеккөрушілік, баланың бойындағы тағдыры, психологиясы өзіне ұқсас өзі сияқты далалармен бірігіуіне алып келеді.

     Әлеуметтік жағымды  тәжірибеніңжеткіліксіздігі, дүние танымының, құндылық бағдарының, этикалық бағдарының қалыптаспағандығы оқушының тұлғалық дамуында, әлеуметтік кейпіне жағымсыз әсер етеді. Бұл мәселеде маңызды рөлді дер кезінде ата-ана мен психологиялық-педагогикалық қолдаудың болмауы әсер етеді. Қазіргі кездегі оқушының қоршаған ортасы(социум) баланың дамуы, тәрбиесі үшін өте қолайсыз болып отырғандығы белгілі. Ол күнделікті отбасында, қоғамдық орында мінез-құлықтың әртүрлі ауытқуларымен пайда болуына қалалық жағдай, ондағы жағымсыз әсер ететін экономикалық әлеуметтік және мәдени факторлар әсер етеді.

Оқушылардың мінез-құлқының ауытқушылығын туғызатын факторлар.

дәрігерлік биологиялық (денсаулық жағдайы, тұқым қуалаушылық, психикалық жәнек дене дамуының іштен туа біткен кемістіктер);

әлеуметтік эканомикалық  (жанұяның материялдық проблемалары, салты, қоғамда өмір сүруге бейімделмеу т.б.)

психологиялық (өзін өзі ұнатпауы, ашушандық, көңіл-күйінің жиі бұзылуы, қарым-қатынастағы, құрдастарымен, үлкендерімен өзара іс-әрекеттегі қиындықтар т.б.;)

педагогикалық (білім беру мекемесінің бағдарлама мазмұны мен баланың оқу жағдайларының олардың псмихикалық және дене ерекшеліктерінде психикалық дамуы мен баланы теипіне сәйкес болмауы);

педагогикалық (білім беру мекемесінің бағдарлама мазмұны мен баланың оқу жағдайларының, олардың психикалық  және дене ерекшеліктеріне, психикалық дамуы мен баланы темпіне сәйкес болмауы);

Тәртібі  «қиын» балалар:

клиникалық патологиялық сипаты анық білінбейдтін, бірақ дамуында проблемасы бар балалар;

әр  түрлі жағдайлар мен ата-ананың ққамқорлығынсыз қалған балалар;

әлеуметтік жағдайы төмен отбасында тәрбиеленген балалар;

әлеуметтік-эканомикалық және әлеуметтік-психологиялық көмек пен қолдауға тәуелді, зәру отбасынан шыққан балалар.

    Мұндай балалардың дамуына қажетті жағдайлар жасалмағандықтан, бұл психологиялық және әлеуметтік сипаттағы әр түрлі жағымсыз салдараларға жеткізеді.

    Балалардың мінез-құлқындағы ауытқушылықтардың көрінуі:

Мектепте:

сабақтан қашу;

мектеп тәртібін бұзу;

балағаттан сөйлеу,

мектеп мүлкін бүлдіру ; сабақты бөлу;

төбелесу;

Үйінде:

үйден қашу;

үйдегі міндеттерін орындамау;

ешкімді тыңдамау;

өтірік айту;

Құқыққа қарсы әрекеттер:

қанғыбастыққа салыну;

қайыр сұрау;

құмар ойындар ойнау; есірткі қолдану;

жөзекшілікпен айналысу;

ұрлық жасау;

мүлікті бүлдіру;

дене жарақатын  салу (төбелесу)

 

Оқушылар бойындағы девианттық мінез-құлықтың алдын-алу шаралары

     Тұлғаның дамуындағы және мінез-құлқындағы ауытқушылықтардың алдын-алу, әлеуметтік құзырлы тұлға болып қалыптасу үшін оқушы жағымды мінез – құлық дағдыларын үйренуге, дұрыс шешім қабылдай алуға үйренуі тиіс.

     Бұл міндетті шешу оқушыға әсер ететін ортасының жағымсыз әсерінен сақтандыру, түзету қызметін атқаратын қызметтік атқаратын әлеуметтік-педагогикалық жағдай құруға бағытталған тұтас мектеп саясатын құруды талап етеді. Ол өзіне келесі бағыттарды  біріктіреді.:

оқушының мінезіндегі ауытқушылық түрлерін, оған әсер ететін факторларды диагностикалау;

оқушы мен оның ата-анаының қосымша педагогикалық және психологиялық ақпаратқа деген қажеттілігін зерттеу.

Оқушылардың, ата-аналардың мұғалімдердің пікірін зерттеу қорытындысы  негізінде, анықталған ерекшеліктеріне қарай оқушының тұлғалық дамуындағы ауытқушылықтың алдын-алу  және түзетуге бағытталған бағдарламаны жасақтау;

Тұлғаның дамуы  мен мінез-құлқындағы ауытқушылықтың алдын-алу және түзету әдістемесін меңгерген бала бойында жағымды қарым-қатынас жауапты шешім қабылдау, жағымды «Мен -концепциясын» дамыту, сауатты өмір салтын тандауды қалыптастырудың психотехникалық әдіс-тәсілдерін меңгерген педагогикалық кадрларды  дайындау;

Мектепте қолайлы психологиялық-педагогикалық  жағдайды құру;

Отбасымен тиімді қарым-қатынас байланысын дамытуға бағытталған құзырлы әкімшілік шешім қабылдау, тегін қосымша  білім беруді ұйымдастыру.

Оқушының тұлғалық дамуындағы және мінез-құлқындағы ауытқушылықтың алдын-алу бойынша жұмыстар келесі шарттар орындалған кезде тиімді болады:

Оқушының білім алуындағы жетістіктерге жетуі,

Құрбыларымен, ата-аналарымен, мұғалімдерімен жағымды қарым-қатынас орнатқан кезде;

Психологиялық қорғалғандығы;

Соңғы шарт төмендегі мәселелерді құрайтын әлеуметтік қорғаумен  тығыз байланысты

Барлық оқу орын процесіне қатысушылардың құқын сақтауы мен міндеттерді орындауы;

Білім беру мекемелеріндегі барлық оқушылардың құқығының тең болуы;

Кез- келген себептерге байланысты  дискриминацияны (кемсітпеушілікті) болдырмау;

Бұл талантардың орындалуы педагогикалық  дефференциялау (саралау) тұрғысынан және оқу процесін интеррациялау арқылы барлық оқушылармен оқу-тәрбие процесін құруға мүмкіндік береді.

 

Білім беру мекемелерінің «қиын оқушымен» жұмыс моделі.

       Білім беру мекемелерәі девианттық – делинквенттік мінез-құлқы бар оқушылармен жұмыста төмендегі модельді (үлгіні) ұстанса болады:

  I-кезең: қиын оқушыларды анықтау және есепке тұрғызу, бұл жұмыстың қиыны және уақытты көп алатын бөлігі, жұмыстың бұл бөлімін сынып жетекшісі мен әлеуметтік педагог бірге жүрігізеді. Себебі олар оқушылар туралы ақпаратты толық білетін мамандар болып саналады. Сынып жетекшісі мен әлеуметтік педагогтың міндеті – балаларды тіркеудің түрін анықтау (сыныпішілік, мектепішілік). Одан кейі бірлескен әлеуметтік –педагогикалық сүйемелдеу  жүргізіліп, оқушы  туралы қосымша ақпараттар нақтыланады.

   II.- кезең: түзету (коррекциялық) жұмыстары. Жұмыстың бұл кезеңінде отбасымен оқушыға байланысты қызмет жүйесін ұйымдастырып, нормативтік құжаттарды бекітетін мектеп әкімшілігі қосылады. Ата-аналарға берілетін жеке кеңесте проблеманың нормативтік –құқық жағы, олардың  бала тәрбиесіндегі жауапкершілігң түсіндіріледі.

Түзету жұмыстарын төмендегі мектеп мамандары атқарады.

 

Психолог-педагог (оқушымен, ата-анамен және  мұғалімдермен жүргізілетін   түзету жұмыстарын психологиялық сүйемелейді)

әлеуметтік педагог – (баланың әлеуметтенуіне көмектесетін бала мен оның отбасында өз құзырлығы бойынша көмектеседі)

медициналық қызеткер- ( баланы жан-жақты медициналық қарауын ұйымдастырып, арнайы мамандардан кеңес алуына көмектеседі)

Екінші кезеңде әлеуметтік педагог пен психолог әлеуметтік және психологиялық әдістерді қолдана отырып, девианттық мінез-құлықты баланың отбасындағы проблнмаларын анықтай отырып, бала мен оның отбасын әлеуметтік –психологиялық жағынан сүйемелейді, баланың қарым-қатынас ортасына біріккен талдау жасайды. Талдауды мамандар баланың қатысуымен өткізеді (оның қалауымен ата-анасы да қатысуына болады). Талқыланатын мәселе диагностикалық қорытындысы бойынша алынған ақпараттар. Бірақ ақпараттың бала рұқсат етпеген бөлігін мектеп әкімшілігіне, баланың ата-анасына да жеткізуге болмайды. Егер бір жақты байланыс болса немесе жоғарыда аталғанмамандар баламен тек өз құзырлығы қолдау жұмыстарын жүргізген болса «қиын бала» кезеңінде, жан-жақты қолдаусыз көмексіз қалады.

–кезең бойынша педагогикалық кеңес (құқық бұзушылықтың алдын –алу Кеңесі). Кіші педкеңес мәжілісінде сынып жетекшісі мектеп әкімшілігінің  жұмысын қоса отырып, оқушы туралы, атқарылған жұмыстар туралы ақпараттарды ұсынады. Оқушы мен оның отбасымен жүргізілген жұмысының негізі кезеңдеріне тоқтала келе жиналған ақпараттарды талдап қорытындайды. Кіші педкеңестің шешімі балаға ескерту баланың ісін жасы толмағандар ісі ьөліміне  дейін ауытқуы мүмкін. Кейбір жағдайда кіші педкеңеске баланың қатысуы керек  болмайды.

–кезең-жасы  кәмелетке толмағандардың ісі мен олардың құқын қорғау комиссиясының отырысы. Мектепке жинақталған және алынған ақпараттар негізінде жасы кәмелетке толмағандар  ісі бойыеша инспектор ҚР әкімшілік құқық бұзушылық Кодексінің бұзылғандығы туралы хаттама толтырады. Ол материялдар бабаның тұрғылықты жеріндегі  жасы кәмелетке толмағандардың ісі мен олардың  құқын қорғау комиссиясына жіберіледі. Жасы кәмелетке толмағандардың ісі мен олардың құқын қорғау комиссиясының шешімі балаға ескерту жасаудан бастп арнайы жабық мекемесіне жіберуге дейін ауытқиды.

– кезең-материялды сот орындарында қарау. Сот мәжілісінде мектептен берілген материалдарды қарау барысында комиссияның баланы жабық мекемеге жіберу немесе жібермеу туралы шешімін қолдайтын немесе қарсылық білдіре алатын мектептің әлеуметтік педагогы қатысады. Сот ҚТЖІ инспекторының, баланың заңдық өкілі, әлеуметтік педагогтың, қоғамдық одвакаттың пікірін ескере отырып, кәмелетке толмаған балаларды арнайы жабық мекемесіне  жіберу туралы шешім қабылдайды.

         Білім беру мекемелерін оқушының девианттық мінез-құлқының алдын-алу бойынша жұмысындағы мақсаты –оқушыларды арнайы мекемелерге жіберу емес, керісінше оны дер кезінде тоқтатып, қоғамның толыққанды азаматы етіп тәрбиелеу. 

Әлеуметтік педагог  пен психологтың басты мақсаты –осы балаларды әлеуметтік ортаға бейімдеу, олардың жүріс-тұрысы, мінез-құлқы әлеуметтік нормалардың шеңберінен шықпауына, басқалармен қарым-қатынас орнатуға ықпал ету.

    Жеке ағарту жұмыстарының бағдарламасы(дәрігер –наркологтың, психологтың ғылыми жетекшілігімен) 

баланың жақсы қасиеттеріне назар аудару;

  мінез-құдық бағдарларын таңдаудағы жауапкершіліктерін сенуге көмектесу;

Проблемалық жағдайдан шығудың қадамдарын анықтауға ықпал ету;

Нақты көмек беретін мамандарға жүгіну керектігін түсінуіне көмектесу (наркологқа, әлеуметтік-психологқа-медициналық көмек орталықтарынат.б.).

Топпен жүргізілетін арту жұмыстарының  бағдарламасы

Өз денсаулығына  жақсы қарау мүмкіндігі мен тәуелсіздікке әкелетін заттарды қодануға қарсылықты қалыптастыруға бағытталған жұмыстар:

ақпатартық үгіт;

рольдік;

іскерлік;

демалыс ойындарын;

Әлеуметтік педагогтың ағарту жұмысының ерекшеліктері бір жағынан жағымды өмірлік ұстанымдарды, құндылықтарды қалыптастыруға, жағымды өмірлік ұстанымдарды, құндылықтарды қалыптастыруға, балалардың өмір  тәжірибесіне бағытталса екінші  жағынан –оның негізгі өмірден жағымсыз тәжірибе жинақталған, әлеуметтік қалыпты жағдайдағы балалармен жұмыс. Бұл жұмыс педагогикалық гуманизмге негізделуі  тиіс.

       Педагогикалық  жайлы  және тұрақты жанұяларда өскендер мен салыстырғанда кәмелетке толмағандардың  заң бұзушылық әрекеттері үнемі ұрыс керіс  болатын жаұяда тәрбиеленгендерге 4-5 есе, ал ашушандық пен қатыгездік жайлаған жанұяларда 9-10 есе жоғары.

       Көп жағдайда балалар үлкендердің іс-әрекетін сол қалпында дұрыс деп қабылдап оларға еліктейді.

«Қиын» балалармен жұмыстың үйлестірілген жоспары.

Атқарушылар: сынып жетекшісі, әлеуметтік педагог, психолог деректордың оқу тәрбие іс-жөніндегі орынбасар

Ұйымдастыру шаралар:

Сыныптың әлеуметтік паспортын жасау

«Қиын» балаларға мінездеме жасау

Қиын жағдайда өмір  сүріп жатқан балаларды анықтау

Ата-аналар жиналысын өткізу.

«Ерекше назардағы»  балаларға картотека жасау

Демалыс және үйірме жұмыстарын ұйымдастыру.

Құқық органдарымен байланыс жасау.

«Қиын» балалардың жазғы демалысын ұйымдастыру.

Балалармен жұмыс.

Сабаққа қатысуын қадағалау.

Сабақ үйірмелерін бақылау.

Оқушыларды секциялар мен үйірмелер жұмысына тарту.

Ағарту әңгімелерін жүргізу.

Баланы бақылау мақсатында сабаққа қатысу

Психологтан немесе дәрігерлерден кеңес алуға юбағытталған.

Психодиагностика жүргізу.

Әрі қарай білім алуына көмектесу.

Даулы жағдайларды талдау.

Ата-аналар мен  жұмыс.

«Ерекше назардағы» балалардың үйлеріне бару.

Ата-аналарға кеңес беру.

   Ағарту кеңестерінің  жұмыстарына балалар мен ата-аналарын шақыру;

ата-аналар жиналысында баяндама жасау;

бала тәрбиесі мен қарым-қатынасты жақсарту жағдайында ата-аналар үшін ұсыныстар жайындау;

Педагогикалық ұжыммен  жұмыс

пән мұғалімдер мен қажетті ақпараттар мен алмасу;

диагностика қорытындысын бойынша  кеңес беру;

«Ерекше назардағы» балалар мен жұмыс істеуге нұсқаулар беру;

аталған тақырыпта  педкеңестер мен жиналыстарда баяндама жасау;

 педагогтардың «қиын» балалармен жұмыс істеу дағдылары  мен  біліктіліктеріне арналған іскерлік ойындар, семинар-практикумдар. Бұл орайда әлеуметтік педагогтар мен психологтар «қиын» балалар мен жұмыс жүргізуге төмендегі мәселелерді басты назарда ұстау тиіс.

- «қиын бала» проблемасын кешенді, интегративтік түрде шешу.

«қиын баланы» тәрбиелеуде әлеуметтік педагог психолог пен, сынып жетекшісімен ата-ана, тәрбие ісінің орынбасары, пән мұғалімі, валеологпен тығыз байланыста жұмыс атқару;

- оқушы бойындағы құндылық бағдарының мазмұнын анықтау;

- отбас тұрмысындағы қарым-қатынастарды, сәрсіздіктерді, бала тәртібін қадағалаудағы ата-ананың іс-әрекетін зерделеу. Бала тәрбиесінің мәселесін бойынша баланың, ата-ананың, педагогтың бірлескен әрекетін жандандыру. Бұл үштіктің біреуінің қарсылығы жұмысты қиындататының ескерту.

- баланың бос уақыты тиімді ұйымдастырушы оның қызығушылығын, дарындылығын анықтау;

- баланың  шартсыз топтарға қатысуы, ондағы көшбасшылық немесе басқадай рөлін, көшеге қызығушылық денгейін зерттеу.

-  «Қиын бала» болу себебін педагогикалық тұрғыдан анықтап алуға және әрбір оқушылардың өзіндік ерекшеліктерін, тәрбие жағдайларын айқындау

- «қиын балаға» көмек көрсету үшін  мақсатты және жүйелі түрде тәрбие жұмысын жүргізу және т.б.

- бала проблемасын шешуде оның жеке потенциялын ескеру, оның жағдайды жақсартуға деген ынтасын, ол үшін маңызды ортасында ьасымдық беру. Ол үшін проблеманы шешіп бермей дұрыс шешімді өзінің қабылдап алуына көмектесу.

- «қиын» баланың ынта – ықыласын, талаптілігін қызығушылығын ескерту. 

 ҚОСЫМША  ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГТЫҢ ІСҚҰЖАТТАРЫН ЖҮРГІЗУ.

Білім беру мекемелері әлеуметтік педагогтарының құжаттарымен әдістемесі.

Әлеуметтік педагог қызметін реттейтін нормативтік құқықтың құжаттар. Бала құқығы  боыныша заңдық актілер.

Жеке қолдану  папкасы.

Сыныптың әлеуметтік паспорты.

Әлеуметтік педагогтың картотекасы

Оқушының әлеуметтік паспорты.

Оқушының тұрмыстық жағдайын тексеру актісі.

Оқушының отбасына мінездеме

Оқушының педагогикалық – психологиялық мінездемесі.

Әлеуметтік педагогикалық есеп беру журналы.

Әлеуметтік педагогтық қабырға жұмысы.

Білім беру мекемесіеің КТІЖБ – мен бірлескен жұмыс жоспары

Әдістемелік нұсқаулар, ата-аналар үшін жарнамалыр.

Сынып жетекшілерге баланың өміріндегі әлеуметтік проблемаларды, тұлға аралық қатынастағы кикілжіңді шешуге арналған әдістемелік нұсқаулар

Ата – аналар мен балаларға арналған олардың проблемасын шешуге құзырлы қалалық және аудандық мекемелер мен үйындар бойынша анықтамалық ақпарат.

Кіріс және шығыс құжаттарды тіркеу журналы.

Атқарылған жұмыстың есебі.

Жеке қолдану нұсқасы.

Әлеуметтік педагог өз жұмысын ұйымдастыруда жеке қолдану папкасын жүргізіп отыру керек.

Жеке қролдану нұсқасына төмендегі ензгізіледі:

Мектептің негізгі құжаттары (жарғы көшірмесі, лицензия көшірмесі т.б.)

әлеуметтік педагогтың қызметтік және лауазымдық қызметтері;

мектептәің жұмыс жоспары мектептің өндірістік жоспары немесе бөлігі, даму бағдарламасы, тәрбие жұмыс жоспары, сабақ және ұйымдастыру кеңесі. Т.б.

мектептің педагогикалық тізімі (сынып жетекшілер, пән мұғалімі және әкімшілік үйінің телефоны көрсетілген )

әлеуметтік педагогтың кәсіптік қызметімен байланысты мекемелер тізімі( қамқорлық және қорғаушылық бөлімі), ішкі  істер оргпндары, емханалар, әлуметтік қорғау органдары ( мкен жайы, телефоны. Мекеме қызметкерлерінің аты-жөні жұмысм кестесі көрсетілуі тиіс.

Сыныптың әлеуметтік паспорты

Мектептің  әлеуметтік педагогиканың қызметінде  негізгі құжаттарының  бірі сыныптың әлеуметтік пасапортыболып табылады. Онда әр оқушыға қысқаша мәліметтер беріледі. Әлеуметтік  картаны сынып жетекшісі оқу жылының басында толықтыруға болады. Паспорт оқушылардың көпшілігін анықтауға көмектеседі.Әлеуметтік паспорттың бір данасы сынып жетекшісінде,бір данасы әлеуметтік педагогтың қолында болуы тиіс.

   Әлеуметтік картаға келесі мәліметтерді енгізуге болады:

Сыныптың әлеуметтік паспорты:

__________________________сыныбы

Сынып жетекшісі____________________Аты жөні

Сынып бейіні_______________________

Сынып туралы жалпы мәлімет

__________________________________________________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________

Оқушылар саны_______

Ер балалар саны_______Қыз балалар саны______

Аты- жөні	Толық (емес отбасы)
Бекболов Талғат	толық	1	ия	Төмен	Жеке бөлмесі бар	үлгермейді	Темекі шегеді	агресипті	2 жылға қалдырылған
Үсенов Қайрат	Толық емес	6	жоқ	орташа	Бөлмесі інісімен бірге	жақсы	жоқ	қалыпты	әжесімен бірге тұрады

 

Жергілікті жағдай білім беру мекемелерінің  ерекшелігін мен көпшілігін ескере отырып мәліметтепр өзгеруі мүмкін.

Еркше назар аудару қажет ететін оқушылар туралы қосымша мәліметтер жеке кестеде берілуі мүмкін.

 

 

 

Оқушының аты-жөні	Туылған жылы	Ата-анасының аты-жөні	Үйінің мекен жайы, сымтетігі	Пробдеманың қысқаша сипаттамасы
Асанов Марат	08.01.1996ж.	әкесі: Асанов Қайрат Анасы: Асанова Айнұр	Шымкент қ. Дулати көшесі,12 үй тел.	Анасы 1998 ж. Қайтыс болған. әкесі іс – сапарда көп болады. Басқа туыстары жоқ. Бақылаусыздық.

 

Сыныптың әлеуметтік картасына сынып жетекшісі туралы ақпарат және оқу жылына арналған жұмыс жоспары да қосылады.

Әлеуметтік педагогтың картотекасы

Сыныптың әлеуметтік картасының негізінде әлеуметтік педагогтың картотекасы  жинақталады.

Сыныптың оқушылар тізімі бар шапкасы;

Сыныптың әлеуметтік паспорты;

Тәртіп бұзушылыққа бейім  немесе қолайсыз отбасынан шыққан оқушылардың әлеуметік паспорт;

«Қолайсыз отбасылардың» негізгі категориялары:

 әлеуметтенген отбасылар немесе ата-анасы еш жерде жұмыс  істемейтін, маскүнемдер нашақорлар;

әлеуметке қарсы отбасылар (алдын-ала алынған бойынша  отбасында балаларды ұрып соғатын, табиғи қажеттіліктерден айырып балаларды кемсітетін тағы басқа отбасылар)

қолданбалы отбасылар;

қорғаншылыққа, қамқоршылыққа алынған балалар бар отбасылар;

асырап алған балалар бар отбасылар;

мүгедек ата-анасы немесе ауыр науқас адамы бар отбасылар;

асырап алған балалар бар отбасылар;

 

мүгедек ата-анасы немесе ауыр науқас адамы бар отбасылар;

 

 ерекше назар аударуға қажет ететін отбасылар(м. Отбасы ішіндегі дұрыс емес тәрбие гипериротекция, қалыптан тыс жоғары моральдік жауапкершілікте тәрбиелеу, алғашқы баланың қайтыс болып келуі т.б.)

 

Толық емес отбасылар;

 

«»Тәртіп бұзушылыққа бейім

Балалардың негізгі категориялары

Милиция есебінде тұрады;

Наркологиялық диспансерде есепте тұрады;

Үйінен кетіп қалуға бейім балалар;

Пәндер бойынша тұрақты үлгермеушілік бар балалар;

Ешкімге қосылмай жүретін балалар (аутикалық мінез-құлқы басым балалар);

Мектепшілік бақылауда тұратын балалар. Аталған балалардың қатарына алкогольдік ішімдіктер мен наша тартып көрген балалар, агрессивтік мінез-құлқы бар балаларды жатқызуға болады.

Оқушылардың әлеуметтік картасы алфавиттік үлгіде әлеуметтік педагогтың картотекасында салынады.

Картотекасында жоғарғы және сол жағын баяу қойса болады, оқушы қандай топқа жататынын білуге болады. (М. Қызыл және жасыл жолақ көпбалалы отбасы  қаңғырушылыққа бейім балалар)

Оқушының әлеуметтік паспорты

әлеуметтік педагогтың оқушының әлеуметтік паспортына ерекше назар аударуы тиіс. Оқушының әлеуметтік паспортында келесі құжат болуы тиіс; анализ баланың үйіне бару туралы акті отбасына мінездеме кәсіптік бағдар картасы және т.б.

Анализдің (мәліметтер мен мағлұматтар жиынтығы) бірінші бөлімі

(мамандар толтырса болады, жеке бөліктерін толтырса болады)

Баланың аты-жөні__________________________________________________

Туылған жылы_____________________________________________________

1. Эпикриз_________________________________________________________

Жүктілік (қалыпты,күрделі)

Босану (қалыпты,күрделі)

2. Ерте жастағы қосымша мәліметтер

Психофизиологиялық дамуы; уақытымен оөып кеткен дамуында кедергі бар «керегін сызыңыз) дамуындағы ерекшеліктер

Сөз байлығы алғашқы сөзі         _______ қарапайым сөздер (2-3 сөздер) __________күрделі сөздер _____________қосымша сөздер __________

Ерте жастағы қосымша мәліметтер (бала бақшаға барды ма жоқ ия қанша жасынан бастап барды)

мектепке дейінгі мекемелер:

қанша жасынан бастап бала бақшаға барды____________

аурулар (ОРВИ бас аурулары және т.б.) _______________

проблема болды ма, қандай, қашан, пайда болды, ол немен байланысты________________________________________________________

қандай аурумен ауырған:

жарақаттар _______________________________

операциялар______________________________

басқа аурулар ____________________________

созылмалы аурулар________________________

 

 6. білім алуға дайындылығы _________________________________________

 

 

Танымдық әрекеті (оқу, жазу, есептеу дағдысы)____________________

Мотивациялық дайындығы (мектепке барғысы келу және т.б)____________________________________________

Мектепке дейінгі жасындағы қосымша мәліметтер:___________________ ________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________

 

Маманның қолы_______________күні___________

Мектеп жасындағы ерекшеліктері

Мектепке қанша жасынан бастап барды_______________

Мектепке бейімделуінің ерекшеліктері________________

Аурулары_________________________________________

Проблема болды ма, қандай, қашан пайда болды, олнемен байланысты___________________________________________

Осы күнге мектептегі үлгерімінің деңгейі___________________

Сыныпта  қалдырылды ма________________________________

қалдырылса,себебі_________________________________________

Мектептегі ұнататын пәндері(атап көрсетіңіз)________________

Мектептегі ұнамайтын пәндері(атап көрсетіңіз)_______________

Үйде немен айналысқанды жақсы көреді_____________________

Мұғалімдермен қарым-қатынасы___________________________

Достарымен қарым-қатынасы______________________________

Пәндер бойынша алған бағаларына қатынасы_________________

Арнайы сыныпта оқиды ма(ия,жоқ)_________________________

Мамандану______________________________________________

 

 

 

 

Мектеп жасы кезеңіндегі қосымша мәліметтер ______________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________

_______________________________________________________________ _______________________________________________________________

 

Маманның қолы_____________күні_______________

 

Анамнездің екінші бөлігін ата-аналар бірінші күзгі ата-аналар жиналысында  толтыруы тиіс,оған төмендегі сұрақтар кіреді.

 

Анамнездің(мәліметтер мен мағлұматтар жиынтығы) екінші бөлімі.   (ата-аналар немесе оларды ауыстыратын адамдар толтырады )

1.Оқушының аты-жөні_____________________________

Жынысы_______________туылған күні_______________

Мектебі №________________сыныбы / тобы

2.Отбасы құрамы(отбасы  мүшелерін толық  атап өтіңіз және туыстық жағын атап өтіңіз)_________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3.Отбасындағы нешінші  бала_______________________

4.Анасының аты-жөні______________________________

Жасы(толық)________________________________

Білімі толық емес орта,орта, арнайы орта, толық емес жоғары._____________________________________

Мамандығы _________________________________

Қазіргі уақытта айналысатын қызмет түрі _________________________

Әдеті,қызығушылығы(зиянды әдеттер бөлек атап көрсетіңіз:маскүнемдік, нашақорлық т.б)___________________________

 5.Әкесінің аты-жөні_______________________________

Жасы (толық)________________________________

Білімі толық емес орта,орта,арнайы орта ,толық емес жоғары. ____________________________________________

Мамандығы__________________________________

Қазіргі уақытта айналысатын қызмет түрі _________________________

Әдеті,қызығушылығы(зиянды әдеттер бөлек атап көрсетіңіз:маскүнемдік,т.б)______________________________________

 

 

 

50

6.Бала кіммен бірге тұрады (ата-анасымен бірге, асырап алған ата-аналарымен өгей анасымен, өгей әкесімен,әжесімен,атасымен және т.б).

7.Егер бала асырап алған ата-аналарымен немесе қамқоршысымен бірге тұрса келесі мәліметтерді көрсетіңіз:

Аты-жөні_____________________________________

Балаға кім болады______________________________

Жасы_________________________________________

Білімі_________________________________________

Мамандығы____________________________________

Қазіргі уақытта айналысатын қызымет түрі_________

8.Баламен бірге тұрмайтын, бьірақ оның өмірінде белсенді араласатын отбасы мүшелері_________________________________________

9.Отбасындағы басқа балалар:

Аты-жөні______________,жасы______________________(толық жасы)

Аты-жөні______________,жасы______________________(толық жасы)

Аты-жөні______________,жасы______________________(толық жасы)

10.Отбасының пәтер үй жағдайлары____________________жеке үйі бар, жалпы бөлмедегі бұрышынан, өзінің жазу дәптері бар жеке ұйқы бөлмесі бар.басқа балалармен бірге ұйықтайды .

11. Егер ата-анасы ажырасқан болса:

Ата-ансы ажырасқан кезде бала қанша жаста еді__________________

Бала кіммен қалды (анасымен, әкесімен)________________________

Бала ата-анасының ажырасқанына қалай қарайды________________

Өзімен бірге тұрмайтын ата-анасыменбала қарым-қатынас жасайды ма________________________________________________________

12.Баламен көбіне қай туысқаны жиі болады______________________

13.Ересектер арасынан кім:

Балаға үй жұмысын орындауға көмектеседі____________________

Бала ауырған кезде оның қасында кім болады__________________

Мектепке кім шығарып салады және күтіп алады_______________

Баламен кім серуендейді____________________________________

14. Отбасының материялдық жағдайы______________________________

15.Бала немесе отбасы  туралы сіз мәлімдей алатын қосымша мәліметтер_____________________________

Толықтыру күні___________200___жыл.

Бұл мәліметтерді жылда қайталамай, сынып жетекшілері өзі өзгерістерді ендіріп, бланкілеріді сақтап қояды. Әлеуметтік педагог «риск» тобындағы балалар бланкісінің көшірмесін түсіріп, алады. Анамінездің ұлынан блогын психолг, логопед, дификтолг түсіреді. Бұл мамандардың міндеттері «риск» тобы балаларына зеріттеу, сондықтан материялдар бірден түсуі мүмкін. Анамиездің әр бір бөлімі құпия түрде (конфиденциялыды )болуына байланысты, әр блок жеке параққа орналасқаны жөн.

 

Баланың үйіне бару туралы акт.

Әлекметтік педагог сынып жетекшілерімен қатар оқушының отбасылы баруы керек.

1. Ерекше назардағы «риск» тобы отбасына бару кезіндегі акт жазылады, тұрмыстық жағдай жазылады.

Оқушы отбасының материялдық және пәтерлік тұрмыстық жағдайын тексеру туралы АКТ.

Оқушының аты-жөні_____________________________________________

Мектеп N__________сыныбы______________________________________

2__________________тұрмыстық жағдайы тексерілді

Мекен-жайы____________________________________________________

Отбасы құрамы__________________________________________________

3.Тұрмыстық жағдайы және жалпы айлығы__________________________

4.Тұрмыс жағдайы бөлме саны ________жеке пәтер, коммуналдық жалға алынады (керектісі сызылады)

5. Санитарлық-гигиеналық жағдай (негізгі, күнделеікті қажет заттармен қамтамасыз етілу деңгейі жөндеуді қажет етеді.) Жәндіктердің болуы: таракандар, құмырсқалар т.б.__________________________________________

6.Баланың жеке бөлменің болмауы, бөлмеде бірге тұрады______________

Білім алуы,ойын ойнауы үшін  орнының болмауы_____________________

7.Үй жануарларының болуы________________________________________

8.Баланың үйіндегі мінез-құлқы_____________________________________

9. күн тәртібі (сақталады,сақталмайды):______________________________

10. Ата-анасымен басқа туыстарымен қарым-қатынасы:________________

11.Үй жұмысына араласуы_________________________________________

12.Баланың бос уақытта немен айналысады___________________________

13.Акт жазу барысында байқалған басқа ерекшеліктер__________________

_________________________________________________________________

14.Қорытынды____________________________________________________

15.Ұсыныс_______________________________________________________

Әлеуметтік педагог_____________________қолы______________________

Сынып жетекшісі______________________қолы_______________________

Ата-анасы____________________________қолы_______________________

Көршілер (телефон________________________________________________

Үйіне бару актісі оқушының әлеуметтік паспортында сақталады.

Отбасына мінездеме

Әлеуметтік педагог жұмысының табысты болуы үшін отбасына мінездеме қажет.әсіресе ол ерекше назар аударуды қажет ететін отбасыға қатысты. Оған төмендегі мәліметтерді берсе болады:

1.Отбасы тәрдиесінің түрі

2.Отбасы проблемасы

3.Психологтан алған (отбасымен жүргізген жұмысының нәтижесі) міліметтер.

Отбасын зерттеудің әлеуметтік –педагогикалық диагностикасы

Отбасы туралы ақпаратты төмендегі диагностикалық әдістер арқылы алса болады.

Ақпаратжинау әдістері: бақылау, сауалнама арқылы, мінездеме жүйесі социометрия тестілеу

Алғашқы мәліметтерді талдау әдістері: сапалық, сандық, отбасын суреттеу тарихи-эксперименталдық модельдеу.

Отбасын зерттеудің жалпы алгаритімі:

Отбасылық жағдайдың жалпы суреттемес»: отбасы құрамы, құрылымы және т.б.(отбасы құрылымын жіктеу, баспаналық-тұрмыстық және материялдық жағдайы)

Отбасының әлеуметтік паспорты;

Отбасына бару актісі:

2.отбасы қызыметінің орындалуы. әсіресе тәрбиелеу қызыметі маңызды (негізгі әдістер бақылау, баланың үйіне бару).

3.Қосымша әдістемелері.

Оқушыға мінездеме

Оқушыға мінездеме кешенді психологиялық-педагогикалық мінездеме ретінде дайындалады.

Мектепті бітіруші (9.11)сыныптарға қосымша мамандыққа бағдарлану картасы мен өзін-өзі анықтауында қиыншылығы бар балалармен жеке жұмыс жоспарлыр болуы тиіс. Картотекадағы барлық ақпараттар құпиа түрде болады ол тек мектеп директорының талап етуімен немесе жоғары тұрған мекемелердің (қамқоршылық және қорғаушылық органдары, сот орындары) сұрауы бойынша берілуі мүмкін.

Әлеуметтік педагогктың есеп беру журналадары

Әлеуметтік педагогктың есеп беруінің бір түрі «оқушының үйіне бару туралы журналы» болып табылады.О л әлеуметтік педагогктың  атқаратын міндеттерін ескере отырып, жұмыс уақытын бөлуі мен орындалуына мүмкіндік береді. Отбасына барған кездегі толық ақпаратты енгізу міндеттемесі.

«Оқушының үйіне баруын тіркеу» журналы

Күні	Оқушының аты-жөні	Мекен-жайы, тел	Кім қатысты	Қолы

 

 Отбасымен жұмыс кезеңдерін бақылап, отыруына кеңес беру журналы көмектеседі. Кеңес берудің толық сипаттамасы оқушының әлеуметтік паспортына ендіріледі, мұнда отқарлыған жұмыс туралы белгілегеді.

«Ата-анаға кеңес беру» журналы

Күні уақыты	Оқушының аты-жөні	Ата-анасының аты-жөні	Қай тақырыптан кеңес берілді	Ескертпе	Қолы

 

«Әлеуметтік қамтамасыз ету журналында қай отбасына және қай негізде әлеуметтік жеңілдіктер (жәрдем ақы, тегін тамақпен қамтамасыз ету) берілгені, оның орындалуы және қамтамасыз етілуі туралы белгіленеді».

«Әлеуметтік қамтамасыз ету» журналы

Күні	Оқушының аты-жөні	Проблемасы мүқтаждығы	Сұрақты реттеу(әлеуметтік қызыметтер)	Орындалу барысы, күні

 

15 қазан 2006 ж	Асанов Мұрат	Баспанасында өрт болған:	1.Әлеуметтік қорғау ұйымдарын хабардар ету	Барлық қажетті заттармен қамтамасыз етілді
			2.Тиісті орындарға хат жазу.	27 қазан 2006 ж.
			3.Ата-аналар комитетінің материялдық көмегі

 

 Әлеуметтік педагогтың қабырға бұрышы

Әлеуметтік педагогтың жұмысы мен мазмұнын ашып берер жұмысының бір түрі қабырға бұрышы.

Кабинеттің пәндегі қабырға бұрышы: Әлеуметтік педагог жұмысына тікелей қатысатын педагогикалық ұжым, жеке отбасына арналған ақпараттар беріледі.

Қабырға бұрышына төмендегі мәліметтерді көрсетсе болады:

Әлеуметтік педагогтың лауазымдық міндеттері (тірексызба арқылы берілсе тиімді болады.)

Әлеуметтік педагогтың жылдық және тоқсандық жоспары:

Мектептің тәрбие жоспары (немесе жеке бөлігі).

Әлеуметтік педагогтың басқа мекемелерімен бірлескен жоспары:ішкі қабырға бұрышында ауданның негізгі мекемелері мен олардың сымтетіктері көрсетілген кіші гірім картасын іліп қойған дұрыс;

Ата-аналар жиналысын өткізу жоспары және нұсқаулар:

Әлеуметтік педагогтың сыртқы қабырға бұрышының мазмұны оқушыға және оның ортасына бағытталған. Басқа мамандармен бірге отырып әлеуметтік педагог төмендегі ақпарраттарды дайындай алады:

Салауатты өмір салты проблемалары;

Аддиктивтік мінез-құлықтың алдын  алу, нашақорлық, зорлық-зомбылық, ойынға тәуелді болу проблемалар т.б.

Заңнамалармен таныстыру: оқушылар мен олардың ата-аналарына құқы мен міндеттері. Бала құқығы туралы Конвенция , Қ.Р. «бала құқығын қарғау туралы» Заңы, ҚР  «неке және отбасы туралы» Заңы, әлеуметтік жеңілдіктер, ҚР Қылмыстық кодекс және т.б.

Қабырға бұрышының тақырыбы ата-аналар жиналысының тақырыбы мен қиысуы мүмкін. Қабырға бұрышында оқушылар мен ата-аналармен кеңес және басқадай көмек бере алатын мекемелер мен мамандықтардың тізімі болғаны маңызды.

Мектептегі ата-аналр жиналысы тақырыптық сипат алуы керек, сынып жетекшісі тақырыпты әлеуметтік педагог пен психолгтың ұсынысы мен анықтауы мүмкін. Әр тоқсанның басында мұғалімдер бөлмесінде әр сыныпқа арналған ата-аналар жиналысының жуық тақырыбы көрсетілген ақпараттар берілуі тиіс.

                  Ата-аналар жиналысының  жуық тақырыптары.

1-сынып.

Тақырыбы: 1-сынып оқушыларының мектепте бейімделу проблемасы.

Мазмұны:  бастауыш сынып оқушылаымен жас ерекшеліктерін ( 1-сынып оқушылары ) , оқу жылы басталар кезеңіндегі бала психикасының бейімделу мүмкіндіктері бейімсделу процесіндегі ата-ана рөлі.

2-сынып.

Тақырыбы: баланың жеке ерекшеліктері.

Мазмұны:  баланың ішкі жан дүниесі, «жетістіктер аумағы», «шектаушілік аумағы» мінез құлқындағы ерекшеліктер, баланың жүрегіне жеке жол таба білу және ерекшелігін дамытуға көмектесу.

 

3-сынып.

Тақырыбы:бала өміріндегі отбасының маңыздылығы.

Мазмұны:  отбасы- баланың дамуы мен тәрбиесіндегі маңызды фактор, отбасының әлеуметтік қызметі; отбасындағы қарым-қатынас түрлері, оның баланың тұлғалық қарым-қатынасына әсер етуі 

4-сынып.

Тақырыбы: баланың рухани дүниесін дамыту.

Мазмұны:  баланың өзіндік сана-сезімі «Мен» бейнесі оның әлемге және адамдарға қатынасы; рухани дамуы-күнделікті тәжірибенің нәтижесі ретінде, мінез-құлық этикасын меңгеру жолдары; рухани дамуының психологиялық деңгейі аталған жасында жауапкершілік сезісін қалыптастырудың ерекшеліктері.

5-сынып.

Тақырыбы: Баланың құрбылырының арасында болуы

Мазмұны:  Бала ұжымы және оның тұлғалық дамуындағы орны, баланың ұжымдағы өзін-өзі сезінуіндегі проблемалары: ұлдар мен қыздар, баланы басқалардың мойындауы мен өзін-өзі іске асыруына қажеттілігі: басқалармен ынтымақтаса алу мүмкіндігін дамыту баланың құрбыларымен қарым-қатынасы.

6-сынып.

Тақырыбы:Отбасындағы жыныстық тәрбие

Мазмұны:  Отбасындағы жыныстық тәрбиені дұрысұйымдастырудың маңыздылығы, баланың жыныстық әлеуметтенуіндегі психологиялық ерекшеліктері, бала мен ата-ананың бірлесіп талқылауға ұсынатын тақырыптар.

7-сынып.

Тақырыбы:Темекі тартудың алдын алу.

Мазмұны:  Жас өспірім шақтағы темекі тартудың себептері мен зияны, «алғашқы темекі тарту» жағдайындағы ата-ананың позициясы; темекі тартудың алдын алу бойынша  ұсыныстар.

8-сынып.

Тақырыбы:Қазіргі кездегі жас өспірімнің «құндылық әлемі».

Мазмұны:  Баланың өмірлік қөұндылықтуралы түсінігін талдау; жас өспірімдердің өзіндік мәдениетімен танысу, жасөспірімдер фанатизмінің жағымсыз жақтары.

9-сынып.

Тақырыбы: Жасөспірімдер аддикциясы.

Мазмұны:  Баланың бойында аддиктивтік мінез-құлықтың қалыптасуына әсер ететін себептер; үйге апорекциясы, ойын аддикциясы және т.б; оның алдын алу шаралары.

10-сынып.

Тақырыбы: Балалардың мектептен кейінгі білім алуы. 

Мазмұны:  Балалары мектепті бітіргеннен кейінгі білімін жалғастыру болашағы; түрлі білім беру мекемелеріне түсу жағдай мен мүмкіндіктері.

11-сынып.

Тақырыбы: Жоғары сынып оқушылардың кіруімен бейімделуіндегі проблемалары.

Мазмұны: Ересек балаларды тәрбиелеудің ерекшеліктері; отбасы ішіндегі кризистің алдын алу.

Сынып жетекшісі сыныптың ерекшелігіне қарай бір тоқсыанға ата-аналар жиналысының тақырыбын таңдау, боанкты толтырыды.Әлеуметтік педагог өз қалауы немесе сынып жетекшісінің сұранысы бойынша, мектептің немесе басқа мекемелердің мамандарын тарта отырып, ата-аналар жиналысын өткізу дайындығына қатыса алады.

ҚОСЫМША

Әлеуметтік педагогтың жылдық жоспары             

 Жылдық жоспар

№	Іс-шара	Мерзімі	Жауаптылыр
1	Құжаттармен жұмыс (жылдық жоспар әртүрлі катикориядағы балалар мен отбасы туралы мәліметтер банкін құру, ата-анаға кеңес беру және үйіне баруын тіркеу туралы журналын арнау);	Қыркүйек	Әлеуметтік педагог сынып жетекшісі
2	Әлеуметтік-педагогикалық диагностика негізінде мектептің әлеуметтік паспортын дайындау;	Қыркүйек	Әлеуметтік педагог сынып жетекшісі
3	Ата-аналар, мұғалімдер және оқушылар үшін кеңес беру және лектория ұйымдастыру;	Жыл бойы	Әлеуметтік педагог мамандар ата-аналар комитететінің төреғасы
4	Әлеуметтік-педагогикалық тәрбие мен әлеуметтік-педагогикалық қорғау міндетін шешуші мекемелермен өзара байланыс жасау (денсаулық сақтау СПИДорталықтары, мәдениет, спорт, әлеуметтік қорғау, ішкі істер және т.б. мекемелері мен мамандары және т.б.)	Дер кезінде	Әлеуметтік педагог педагог-психолг медбике
5	Құқықбұзушылықтың алдын алу. Кеңесін құру.	Қыркүйек	Мектеп әкімшілігі  әлеуметтік педагог педагог-психолог сынып жетекшісі
Әлеуметтік-педагогикалық диагностика (зерттеу жұмыстары)
1	Оқушылардың жеке психологиялық медициналық және педагогикалық ерекшеліктерін зерттеу	Қыркүйек	Әлеуметтік педагог педагог-психолг медбике
2	Әлеуметтік қорғаламаған оқушылар катигория анықтау (қамқорлықтағы балалар, мүгедек балалар, жетім балалар, көп балалар және аз қамтамасыз етілген отбасылардың балалары, девианттық мінез-құлық оқушылар).	Қыркүйек	Әлеуметтік педагог  медбике сынып жетекшісі
3	Оқушының микроорталығын зерттеу	Қыркүйек	Әлеуметтік педагог  сынып жетекшісі
4	1-сынып оқушыларының бейімделу деңгейін анықтау мақсатында әлеуметтік-психологиялық зерттеу.5-сынып оқушыларының бейімделуі деңгейін анықтау.	Қыркүйек	Әлеуметтік педагог педагог-психолг медбике сынып жетекшісі
4	Балалардың әлеуметтік деңгейін анықтау (сыртқы ортаға кіріге алуы, жоғары сынып оқушыларының құндылық бағдары мен өмірлік маңызы бар жоспарларын мектептің іске асыру дәрежесі);	Жыл бойы	Әлеуметтік педагог педагог-психолг
5	Оқушының тұлғалық ерекшеліктері мен қабілетін, проблемасын анықтау.	Жыл бойы	Әлеуметтік педагог педагог-психолг медбике сынып жетекшісі
6	Мектептің әлеуметтік-мәдени жағдайын бағаклау (оқушының жалпы мәдени дүние танымын дамыту және оқушының бос уақытын ұйымдастыру бойынша мектеп қызыметін бағалау)	Қазан	Әлеуметтік педагог
6	Оқушының тәртібіндегі ауытқушылық себебін, отбасындағы қолайсыздық себебін анықтау.	Жыл бойы	Әлеуметтік педагог педагог-психолг медбике сынып жетекшісі
7	Мектептің әлеуметтік-психологиялық ахуалын анықтау бағалау (педагогтардың тұлғааралық және кәсіптік деңгейдегі қарым-қатынасы, мұғалімдер мен оқушылар арасындағы қарым-қатынас оқушылар мен оқушылар, мектеп пен отбасы арасындағы қарым-қатынас, бір тұтас деңгейі (ұйымшылдығы, бір-біріне көмекке келуге дайындығы)).	Жыл бойы	Әлеуметтік педагог педагог-психолг сынып жетекшісі
8	Білім деру қызыметі деңгейінің ата-ана сұранысына сәйкес келуін анықтау мақсатында сауалнама алу.	Қазан	Әлеуметтік педагог сынып жетекшісі
9	Мүгедек балалардың денсаулығына мониторинг жүргізу.	Қыркүйек	Әлеуметтік педагог медбике сынып жетекшісі
Қамқорлықтағы және жетім, жартылай жетім балалармен жұмыс
1	Мәліметтер банкін құру	Қыркүйек	Әлеуметтік педагог сынып жетекшілері
2	Әлеуметтік тұрмыстық жағдайын анықтау мақсатында олардың үйіне бару.	Қыркүйек	Әлеуметтік педагог
3	Жалпыға білім беру қорынан материялдық көмек көрсету	Дер кезінде	Әлеуметтік педагог
4	Қамқорлық бойынша инспектормен кездесу,	Дер кезінде	Әлеуметтік педагог
5	Әлеуметтік көмек көрсету	Дер кезінде	Әлеуметтік педагог
6	Саноториялық, курорттық жолдамалармен қамтамасыз ету	Дер кезінде	Әлеуметтік педагог медбике
7	Мектепке тегін тамақ ұйыдастыру	Қыркүйек	Әлеуметтік педагог
8	ҰБТ кезінде оларды әлеуметтік –психологиялық сүйемелдеу	Маусым	Әлеуметтік педагог педагог-психолг сынып жетекшісі
Мүгедек балалармен жұмыс мәліметтер банкін құру
1	Мәліметтер банкін құру	Қыркүйек	Әлеуметтік педагог медбике сынып жетекшісі
2	Мүгедек балаларды жеке оқытуды ұйымдастыру	Қыркүйек	Әлеуметтік педагог
3	Әлеуметтік тұрмыстық жағдайын анықтау мақсатында олардың үйіне бару.	Қыркүйек	Әлеуметтік педагог
4	Мүгедек балаларды оқулықпен қамтамасыз ету	Қыркүйек	Әлеуметтік педагог сынып жетекшісі
5	Халықаралық мүгедектер күнін өтеізу		Мектеп әкімшілігі әлеуметтік-педагог, педагог ұйымдасытрушысы
6	Әлеуметтік-педагогикалық көмек көрсету	Дер кезінде	Әлеуметтік педагог медбике
7	Саноториялық, курорттық жолдамалармен қамтамасыз ету	Дер кезінде	Әлеуметтік педагог медбике
Девиянттық мінез-құлқы бар балалармен жұмыс
1	Мәліметтер банкін құру	Қыркүйек	Әлеуметтік педагог сынып жетекшісі
2	Әлеуметтік тұрмыстық жағдайын анықтау мақсатында олардың үйіне бару.	Қыркүйек	Әлеуметтік педагог сынып жетекшісі
3	Девиянттық мінез-құлқы бар балалармен олардың ата-аналарымен әңгіме жүргізу	Дер кезінде	Әлеуметтік педагог сынып жетекшісі
4	Девиянттық мінез-құлқы бар балаларды диагностикалау (қызығушылығы, проблемалары, дау-дамай жағдайлары).	Дер кезінде	Әлеуметтік педагог педагог-психолг сынып жетекшісі
5	Сынып жетекшілеріне қиын балалармен жұмысына психологиялық-педагогикалық көмек көрсету	Дер кезінде	Әлеуметтік педагог педагог-психолг сынып жетекшісі
6	Олардық қызығушылығына қарай үйірмелерге тарту	Қыркүйек	Әлеуметтік педагог сынып жетекшісі
7	Балалармен олардың ата-аналарына психологиялық-педагогикалық көмек көрсету	Дер кезінде	Әлеуметтік педагог педагог-психолг
8	Психологиялық-педагогикалық консилниум жұмысына қатысу	Дер кезінде	Мектеп әкімшілігі әлеуметтік-педагог, педагог-психолг медбике
9	Олардың жазғы демалысы туралы мәлімет жинау, демалысын ұйымдастыру	Сәуір	Әлеуметтік педагог сынып жетекшілері тәлімгер
10	КТІЖБ-мен бірлесіп профилақтикалық жұмыстарын ұйымдастыру	Дер кезінде	Мектеп әкімшілігі әлеуметтік-педагог, педагог-психолг сыныпжетекшілері
11	ҰБТ кезінде оларды әлеуметтік –психологиялық сүйемелдеу	Маусым	Әлеуметтік педагог педагог-психолг сынып жетекшісі
Аз қамтамасыз етілген және көп балалалы отбасылармен жұмыс
1	Әлеуметтік-педагог семинарларына қатысу	Ай сайын	Әлеуметтік педагог
2	Билікті арттыру курстарынан өту	3 жылда бірет	Әлеуметтік педагог
3	Өз білімін үнемі жетілдіру	Үздіксіз	Әлеуметтік педагог

 

 

 

Қосымша Б

"Термнпплогнилық қобдиша"

Аддиктивтік мінез-құлық -шындық өмірден кетуге ұмтылған девианттық мініз-кұлықтың бір түрі. Бұл мінез-кұлық өзінің психикалық жағдайын белгілі бір шартарды  қабылдау арқылы өзгерту немесе көтеріңкі көңіл күйді сақтау үшін назарын нақты іс-қимылда аударуы аркылы білінеді.

Анамнез- баланың тәрбиссі мнн дамуы туралы мәліметтер жиынтығы.

Амбиваленттік –екіжүзділік, яғни адамда бір уақытта екі бір-біріне қайшы келетін беталыстардың (уайым, ұмтылыс, түсінік,т.б  тіршілік етуі).

Ассоциалдық мінез-құлық-қоғамда  әрекетететін ережелерге нормаларға деген немқұрайлық. Қоғамға қарсы құбылыстармен салыстырғанда мұнда нормаларға қарсы әрекет ету ұмтылысы орын алмайды.

Аутизм-адамның сыртқы дүниеден оқшауланып, өзімен-өзі болып, іштей сары уайымға салынған кездегі көңіл-күй;

Альтруизм-қара басының ғана ғамын ойламай, басқаларға қамқорлық етуді уағыздайтын моральдық принсп.

Агрессия-физикалық немесе психологиялық зиян немесе нұқсан келтіруге, басқа адамды немесе  адамдар тобын жоюға бағыталған мінез-құлық, әрекет.

Аксиомма- даусыз, дәлелсіз қабылданатын ереже.

Апатия- енжарлық, селқостық, сылбарлық, көңілдің еш нәрсеге соқпауы, үнжырғаның түсуі.

Аномалия- қалыпты жағдайдан және жалпы заңдылықтан ауытқу, бұрыстық.

Әлеумет- халық бұқарасы, көншілік, жамиғат мағынасында қолданылады, қандай болмасын белгілі бір топқа біріккен адамдардың жиынын көрсетеді.

Әлеуметтке қарсы (қоғамға қарсы) мінез-құлық – жалпы қоғамға, нақты адамдарға қарсы бағытталған мінез-құлық.

Әлеуметтену- тұлғаның қалыптасу процесі, әлеуметтік ортада мақұлданған құндылықтар мен нормаларды меңгеруі, игеруі және сол әлеуметтік ортаға кірігуі.

Әлеуметтік норма- адамдардың қарым-қатынасын ретейтін қоғамда қабылданған мінез-құлық ережесі.

Әлеуметтік топтар мен қоғам – біріккен әрекеттердің нәтижесінде осы топтағы адамдардың қажеттіліктерін қанағаттандыратын адамдардың бірлестігі.

Әлеуметтік оңалту – кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтар, қадағалауысз және панасыз қалудың профилактикасы жүйесінің органдары мен мекемелері жүзеге  асыратын өмірде қиын жағдайға душар болған кәмелетке толмағанды құқықтық әлеуметтік, ден бітімі, психикалық, педагогикалық, моралдық және материялық қалпына келтіруге бағытталған шаралар кешені.

Әлеуметтік қатерлі (қауіпті ) жағдайдағы отбасы - кәмелетке жасы толмаған баланың тәрбиесіне, біліміне, оны бағып қағуына байланысты қатыгездікпен қарайтын отбасы.

Әлеуметтік құндылықтар- тұлғаның қоғамдық маңыздылығы, әлеуметтік қауымдастық қоғамының материялдық, әлеуметтік объектілері, адамның рухани іс-әрекеті мен оның нәтижелері.

 Әлеуметтік-психологиялық бейімделу топтар мен жеке тұлғаның  өзара қаврым-қатынасын оңтайландыру, олардың қызыметтік мақсаттарын, құнды бағдарларын жақындату, көп дәстүрімен жеке индивидтік нормаларды меңгеру арқылы оның ролдік құрылымдық енуі.

Әлеуметтік педагогика- тәлім-тәрбие мекемелерінде, сондай-ақ негізгі міндеті тәрбиелек емес басқа да әр түрлі ұйымдарда барлық жастағы және әлеуметтік санаттардағы адамдардың әлеуметтік тәрбиеленуін зерттейтін педагогика саласы.

Әлеуметтік –педагогикалық іс-әрекет – баланы қорғауға бағытталған педагогикалық іс-әрекет.бұл іс-әрекет баланың отбасымен, мектеппен, қоғамен қатынасын реттеуге, оқуына, тіршілікке бейімделуіне көмектесуді көздейді.

 Әлеуметтік –педагогикалық кешен – оқу-тәрбие мекемелерінің, әлеуметтік қауымдар мен бірлестіктердің өзара байланысты салмақты жүйесі. Дарынды, науқас жетім, кемтар, т.б балалар тәрбиесінің тұтастығын көздесек, құқықтық экономикалық қорғау  мен әлеуметтік сауықтыру шалараларын жүзеге асырады.

Әлеуметтік стреотип-әлеуметтікобъектің (топ, адам, оқиға, құбылыс жэәне т.б) қоғамда қабылданған орнықты және үстірттеу бейнесі. Әлеуметтік   стреотип идивидтің жеке тәжірибесін талдап қорытудыу нәтижесі және күні бұрын кесіп-пішілген түсінік, пікір ретінде ақпаратың танымдылығы жағдайында қалыптасады.

Әлеуметтік өлшем әдісі – шағын топтағы адамдардың қарым-қатынасын зеріттеу  үшін енгізген зеріттеу әдісі. Басты мақсаты  - топ ішіндегі адамдардың тілегі мен мүдесін анықау.

Әлеуметтік – психологиялық – құзырлық индивидтің тұлғааралық қатынастар жүйесінде өзін қоршаған адамдармен бірлесіп әрекет ете білу қабілеті. Әлеуметтік  психологиялық – құзырлық құрамы әлеуметтік жағдайларда бағдар тұта білу, басқа адамдардың жеке тұлғалық ерекшеліктері мен эмоциялық ахуалын дұрыс айқындау, олармен болатын қарым-қатынасқа бара бар тәсілдерді таңдап алу және мұны бірлесіп әрекет ету үстінде жүзеге асыру.

Әлеуметтік – этностық қарым-қатынастық – ұлтаралық әлеуметтік қарым-қатынастардың көрнісі, оны ұлттық сана сезімнің, ұлттық мақтаныштың көрнісі деуге болады.

Әлеуметтік –педагогикалық профилактика- балалар мінез-құлығында жағымсыз сипаттағы әлеуметтік ауытқушылықтарды болдыратын негізгі себеп пен шартардың алдын – алу немесме жоюға бағытталған ұйымдастырушылық-тәрбиелік іс-шаралар.

Әлеуметтік оқыту- мақсатты бағыталған жүйе және балаларда әлеуметтік дағды-машықтарды қалыптастыру мен әлеуметтік білімді берудің нәтижесі.

Әлеуметтік тәрбие –баланың жемісті әлеуметтендірілуіне қажет тұлғалық қасиеттерін қалыптастырудың мақсатты бағыталған жүйесі.

Бағдарлау (ориентация) – алдағы әрекетің бағытын, мөлшерін сезім және ойжүгірту арқылы анықтау. Әлеуметтік педагогикалық іс-әрекет баланы қорғауға бағытталған педагогикалық іс-әрекет.бұл іс-әрекет баланың отбасымен, мектеппен, қоғаммен, қатынасын реттеуге, оқуына тіршілікке бейімделуіне көмектесуді көздейді.

Бейімделу-адам ағзасының сыртқы ортаның әр түрлі жағдайына бейімделу қабілеттілігі.Бейімделу-физиологиялық, психологиялық, әлеуметтік-психологиялық әлеуметтік бейімделуі болып бөлінеді.

Вандализм- қоғамға қарсы мінез-құлықтың бір түрі: материялыдқ құндылықтарды бұзу немесе қирату.

Виктимология- педагогика, психология, социология, кримонология түйіндемесіндегі білім саласы, әлеуметтенудің қолайсыз жағдайларының құрбандары болған әр түрлі адамдар катигорияларын зерттейді. Оларға: мүгедектер, жетім балалар, ата-ана қамқорлығынан айырылған, жағдайларға байланысты панасыз және қараусыз қалған балалар, эканомикалық дейгейі төмен, бейморальдық және криминогендік ахуал жалаған жағдайсыз отбасларының балалары жатады.

 Гендер- қазіргі кездегі ерлер мен әйелдердің арасындағы ұқсастықпен айырмашылықтарды, олардың әлеуметтік ролдерін т.б. талдаған кезде қолданылатын термин.

Девиация- ауытқушылық, қайсыбір нормадан ауытқу. Термин мінез-құлықтағы, қарым-қатынастағы, статистикалық ауытқуларды белгілеу үшін қолданылады.

Деликт- құқықты норманы бұзатын іс-әрекет.

Делинквет-ауытқыма мінез-құлық өзінің үшқары көріністерінде қылмыстық жазаланатын әрекет болып шығатын субъект.

Дезадаптация – субъектінің жеткілікті шамада және ұзақ уақыт ағымында кейбір негізгі (өірлік) психологиялық қажеттіліктерін қанағаттандыруға қиындататын осындай өмірлік жағдайлардың нәтижесінде пайда болған психологиялық күй.

Жеке тұлғалық-тұлғаның ықпалдастық қасиеті, оның қайталанбайтын жеке психикалық ерекшеліктерінің жиынтығы.

Индивид – жекелей табиғи тіршілік иесі, даралық белгілердің иесі ретіндегі адам: адамзат қауымдастығының жеке бір өкілі.

Идептификация – ұқсас, бірдей деп санау – бір нәрсені, біреуді тану, бір нәрсемен, біреумен ұқсастыру, теңдестіру.

Кәсіптік бағдарлау-оқушылардың жеке бейімділігін қабілеттерін және қоғамдық қажеттіліктерін есепке ала отырып, дер кезінде еңбектік іс-әрекеттің түрлерімен таныстыруға  бағытталған мектептің оқу-тәрбие процесінің құрамды бөлігі.

Қадағалаусыз қалу-кәмелеттке толмағандардың құқық бұзуына ықпал ететін,олардың мінез-құлқы мен тұрмыс жағдайына тиісінше бақылаудың жоқтығымен сипатталатын әлеуметтік құбылыс.

Қадағалаусыз қалған бала-ата-анасының немесеолардың заңды өкілдерінің, сондай-ақ педагогтардың, тәрбиншілердің және кәмелетке толмағандарды қадағалауды жүзеге асыруға міндетті басқа да оқыту, және бағып-күту жөніндегі міндеттерді орындамауы салдарынан, не оның үйден немесе бала құқығын қорғау жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын ұйымдардан өз еркімен кетуі салдарынан мінез-құлқына бақылау болмаған кәмелетке толмаған бала.

Қоғамдық (әлеуметтік) тәрбие-бұл «адам-адам» қатынастары желісінде жүргізілетін тәрбие,яғни тікелей адамаралық байланыстар мен осы мақсатқа арнайы ұйымдастырылған қоғамдық мекемелер (қайрымдылық қорлары, ұйымдар, қоғамдар бірлестігі т.б.) тарапынан болатын істер.

Қоршаған орта – адамның тіршілік етуін, қалыптасуын, іс-әрекетін анықтайтын барлық табиғи, қоғамдық, материялдық және рухани жағдайлар. Адамның әлеуметтік ортасы- отбасы, достары, өндірістік,оқу және т.б. ұжымдар мен топтар қамтылады.

Маргинализация – бұл «тұрақсыздық», «аралық», яғни түрлі әлеуметтік паталогиялардың таратылуы.

Мінез-жеке адамның ортамен өзара әрекет етуіне іске асырылатын іс-әрекеттер жиынтығы.

Мінездің потологиялық қалыптасуы – тәрбие кемшіліктері, созылмалы жүйкеге жарақат салатын жағдайдың ықпалымен баланың мінезінің жағымсыз өзгеруі.

Оңалту – қайта қалпына келтіру, аномалды баланы әлеуметтік ортаға енгізуге бағытталған, медициналық-педагогикалық шараоар жүйесі, оның психофизикалық мүмкіндіктері деңгейінде тіршілік және әрекет етуге қатыстыру.

Өмірде қиын жағдайға душар болған балалар – қалыптасқан жағдайлардың салдарынан тіршілік әрекеті бұзылған және осы жағдайларды өз бетінше немесе отбасының көмегімен жеңе алмайтын балалар.

Панасыз қалған балалар – тұрғылықты жері жоқ қадағалаусыз қалған бала.

Профилақтика – адамның дене, психикалық және жанының ауыруынан алдын алуға, денсаулығын сақтауы мен өмірін ұзартуға арналғаніс-шаралар жүйесі.

Реабилитация-адамның құқын, мәртебесін, денсаулығын қалпына келтіруге бағытталған кешенді, кезеңі бойынша әрекеттер  жүйесі. Аталған жүйе ауытқушылықтың профилактикасы мен  түзету аспектілерін біріктіреді.

Сауалнама-сұрақтар арқылы мәліметтер жинау. Сауалнама әлеуметтану, психология, педагогика және т.б. ғылым салаларындағы зерттеулерде қорлданылады. Сауалнам әдістемесі  сауал қою және сұхбаттасу болып екіге бөлінеді.

Сыйысымдылық – тұлғалық ерекшеліктердің ұтымды қатынасы, адамдардың психикалық қасиеттерінің талапқа сай қарым-қатынас пен іс-әрекеттке оңтайлануы.

Социометрия – шағын топтағы тұлғааралық қарым-қатынастардың ерекшелігін зерттеу әдісі. Сойиометриядағы негізгі тәсілі – арнайы сауалнамадағы сұрақтарға жауап бере отырып, топтың әрбір мүшесі өзінің басқаға деген қатынасын білдіреді. Нәтижелері социограммаға немесе социометрияға енгізіледі.

Сыртқа орта –тұлғаның, әлеуметтік қауымының дамуындағы әлеуметтік және физикалықжағдайының жиынтығы.

Стресс-кез-келген күшті әсерден пайда болатынпсихофизиалогиялық күй.

Субъект – болмысты тану мен өзгертудің қайнары ретіндегіиндивид немесе топ,белсенділікті жеткізуші.

Суицид –жан дүниесі қатты күйзелген күйде не психикалық аурудың ықпалымен адам жасайтын өзі-өзін өлтіру жағдайы.

Тұлғаның әлеуметтенуі – тұлғаның индивидуалдық әлеуметтік ортаға кіру процесі, оның тәжірибелік және теориялық әрекеттегі дағдыларды меңгеруі, шынайы қарым-қатынастардың тұлғаның қасиетіне айналуы.

Тұлғаның әлеуметтену – қоғамның тәрбиелік күшін, адамды әлеуметтендіру процесін әлеуметтікинститул ретінде тәрбиені зертейтін ғылым саласы.

Тәуекел тобындағы отбасы- бұл кәмелетке толмағандардың ата-аналары немесе олардың заңды қамқоршылары балалар тәрбиесіне қатысты міндеттемелерін орындамай немесе олардың мінез-құлқына жағымсыз әсет ететін, олардың құқығына қарсы әрекеттер жасаған отбасы.

Тәуекел факторы – ағзаның потологиялық жағдайына сепепкер болатын сыртқы және ішкі ортаның түрлі жағдайлары.

Толеранттылық-шыдамдылық,төзімділік,психикалық тұрақтылық, яғни қайталанған әсерлерге дегенсезімталдықтың нәтижесінде қалыптасқан көнбістік.

Тұлға- жеке ерекшеліктері бар қошаған ортаға деген өзінің қатынасын сезінген, қызыметтің белгілі бір түрімен айналсатын әлеуметтікқауымдастықттың белгілі өкілі нақты адам.

Тұлғаның дүниетанымы –тұлғаның негізгі бағыты,өз-өзіне, табиғатқа адамның қоғамғақатынасы, жалпы әлемге деген көзқарастар жүесі.

Тұрмысы қолайсыз отбасы- кәмелеттке толмағандардың ата-анасы немесе заңды өкілдері оларды тәрбиелеу, оқыту, бағып-күтужөніндегі өз міндеттерін орындамайтын және олардың мінез-құлқына теріс әсер ететін отбасы.

Транс-сананың бұзылуы,айналадағы жағдйятты және өз қылықтарының мақсаттарын ұғынбай, мінез-құлықтыңкүрделі актілерін бірнеше минут бойына не одан да ұзақ уақыт автоматты түрде атқарудан көрінеді.

Эмпатия-адамның қасиеті,сезімі арқылы басқа адамдардың ұқсастыруы, өзін басқаның орнына қойып, оның жеке бастық мағыналарын игеруі.

Фоктор-қандайда бір процесттің, құбылыстың қозғаушы күші, себебі.

Фанаттық мінез-құлық- белгілі бір идеяға, қөзқарасқа жан-тәнімен берілу.

Эпикриз-аурудың себебін,емдеудің дамуы мен нәтижесі енгізілген қорытынды диагноз.

Эмпатия-өзге адамның жан-дүниенің сыры мен жай-күйін білу қабілеттілігі және оған жанашырлық білдіру.

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер:

1.  Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми  түсіндірме сөздігі «Педагогика және психология» А.Мектеп-2002 ж.

2. «Методика и технологии работы социального педагога» М.А. Галагузова Х.В.Мардахаев. М. Академия 2004 г.

3. «Методическая помощьсоциальному педагогу образовательного учреждения но ведению текущей дакументации» А.И.Ситиик. А.В.Мисько. М.Академия 2005 г.

4. «Методика и технологии работы социального педагога» Н.А.Шентенко.Г.А.Воронина М.Академия 2002 г.

5.Шпаргалка по социологии Н.В.Аскеров. Е.В.Белова, Н.А.Мельникова М 2000г.

6.  «Девиантты мінез-құлық жасөспірімдерімен түзетушілік- педагогикалық  жұмыс атқару»К.М.Арыбаева Шымкент

7.Профилактика подросковой девиации: Теория и практика А.И.Тееленко М.С.Керимбаева А.2005г.

8.Социальная педагогика: введение в специальность А.И.Тееленко А.2005г.

9.Народное образование Российский общественно-педагогический журнал №2 2006г.М

10.Педагогика. Практикум и методический материалы. Коджаспирова М.

11.Мектептегі психологиялық диагностика. Власова Н.В. Шабажанова С.Қ.

12.Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. Республикалық педагогикалық журнал №5.2006ж.

13.Психология. Социология. Дефектология. Республикалық педагогикалық журнал №3.А.2005ж.

14.Бастауыш мектеп.Республикалық-ғылыми-әдістемелік және педагогикалық журнал №1.А.2006ж.

15. Қазақстанның білім және ғылым әлемі. Республикалық-ғылыми-әдістемелік және педагогикалық журнал №3.2006ж.

16.Социология педагогика журнал №1.2.3 М 2007ж.