Урок по физике для 7 класса "Күн жүйесінің құрылысы туралы ежелгі ғалымдардың көзқарастары. Коперниктің гелиоцентрлік жүйесі.

Сабақтың тақырыбы:  Күн жүйесінің құрылысы туралы ежелгі ғалымдардың көзқарастары.      

                                           Коперниктің гелиоцентрлік жүйесі.                                        

Сабақтың мақсаты: 1.   Күн жүйесінің құрылысы туралы ғалымдардың көзқарастарын,

                                  Н.Коперник теориясы бойынша Әлемнің құрылысы қандай екенін

                                  түсіндіру.

                             2.   Тақырыпқа  назарын аудару арқылы есте сақтау қабілеттерін

                                   Қалыптастыру.

                                      3.  Білімділікке, шыншылдыққа, Отананы сүюге, өзін-өзі сыйлауға,                                                ізденуге, көп оқуға баулу.

Сабақтың түрі:  жаңа сабақ

Көрнекіліктер:   суреттер, бор, су, инетрактивті тақта.

Сабақтың барысы:

I. Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылармен сәлемдесу, түгендеу, сынып тазалығын тексеру, назарын сабаққа аудару.

ІІ.  Үй тапсырмасын тексеру.

1. «Планета» деген сөз нені білдіреді? Олардың бұлай аталуы неліктен?

2. Планеталардың қозғалысын қалай бақылауға болады?

3. Уран мен Шолпанның басқа планеталардан ерекшелігі неде?

4. Эклиптика деп нені айтады?

5. Зодиак шоқжұлдыздары нешеу және олар қалай аталады?

6. Күн мен түннің көктемгі және күзгі теңелу нүктелері қай шоқжұлдыздарға сәйкес келеді?

ІІІ.  Жаңа тақырыпты түсіндіру:

Адамдар өзін қоршаған әлемнің құрылысын, ондағы болып жатқан құбылыстарды зерттеуге ежелден-ақ құмар болды. Жердің бүкіл әлемінің центрінде орналасқаны жөнінде қалыптасқан бұл көзқарасты Ежелгі Греция ғалымдары дүниенің геоцентрлік жүйесінің негізіне алды.

Біздің заманымыздың ІІ ғасырында өмір сүрген ежелгі грек ғалымы александриялық Клавдий Птолемей өзінен бұрын өмір сүріп, кейінгілерге жол салып кеткен Аристотель, Гиппарх еңбектеріне сүйене отырып, дүниенің жетілдірілген, геоцентрлік жүйесін жасады. Ол дүгиенің центріне қозғалмайтын Жерді қойды да, оны өзге шырақтар айналып жүреді деді. Дүниеге геоцентрлік көзқарас астрономияда он төрт ғасырға жуық уақыт бойы үстемдік етті. Дегенмен планеталардың орналасуы жөніндегі бақылау мәліметтері молайған сайын К.Птолемей тұжырымдары түзетулер енгізуді қажет етті.  Ал қазіргі кезде Күн жүйесі Күннен және серіктерімен қоса алғандағы планеталардан құралатыны белгілі болды.

 Орбиталары Жер орбитасының ішкі жағында орналасқан планеталар төменгі планеталар деп аталады. Оларға: Меркурий мен Шолпан жатады.

Ал орбиталары Жер орбитасының сыртында орналасқан планеталар жоғарғы планеталар деп аталады. Олар: Марс, Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун.Сондай-ақ Меркурий, Шолпан, Жер және Марс – Күн маңындағы планеталарға жатады.

Ал Юпитер, Сатурн, Уран және Нептун алып планеталар болып саналады.

Ұлы поляк ғалымы Николай Коперник өмір сүріп, еңбек еткен кезеңде, яғни XVI ғасырда, Птолемейдің өздеріңе мәлім геоцентрлік жүйесінің ақиқаттығына күмәнді ойлар жаппай туындай бастады.  Алайда, Күн жүйесі құрылысының жобасын алғаш рет дұрыс түсінген И.Коперник болды. Ол ғасырлар бойы адамдардың санасына ұялап қалған «Жер қозғалмайды» деген жобаны теріске шығарды. Жерді өзге планеталардың қатарына қосып, жер Күннен үшінші орында болады деді. Сонымен бірге Коперник Жер өз осін айнала отырып, барлық планеталармен бірге кеңістікте Күнді айнала қозғалады деп көрсетті. Ал Ай Күнді емес, Жерді айнала қозғалады деді. Коперник осы идеяны айтқан кезде сол кезеңнің ғалымдары онымен келісе алмады. Тіпті Коперниктің өзі де бұл тұжырымдар төңірегінде қырық жыл бойы ойланумен болды.

Коперник Польша мен Италия университеттерінде оқып, үздік әрі жан-жақты білім алған.Осындай ғылыми деректермен негізделген зерттеу жұмыстарының нәтижесінде Коперник планеталар қозғалысының жаңа жүйесін жасады. Оның «Аспан сфераларының айналуы туралы» деп аталатын еңбегі 1543 жылы жарық көрді.

Н.Коперник планеталар жүйесінің центріне Күнді орналастырғандықтан, бұл жүйе гелиоцентрлік жүйе деп аталды.

Коперник сол кездегі белгілі аспан құбылыстарын және планеталардың тұзақ тәрізді болып көрінетін қозғалыстарын Жердің айналуынан және оның Күнді айнала қозғалуынан болады деп өз болжамының дұрыстығын батыл дәлелдеді.

Коперниктің ілімін көптеген ғалымдар: Тихо Браге, Джордано Бруно, Иоганн кеплер, галилео галилей, исаак Ньютон қолдап, одан әрі дамытты. Н.Коперник теориясы физика мен астрономияның және тұтас жаратылыстанудың дамуында аса маңызды рөл атқарды. Соның негізінде ғылымға қозғалыстың салыстырмалылығы және санақ жүйесі деген ұғымдар енгізілді. Тек осы теория негізінде И.Кеплер мен И.Ньютон қозғалыстың нақты заңдарын аша алды.

IV. ЖБ жұмысы.

 Сұрақтардың дұрыс жауабын шешкенде, бастапқы тордан планета атын оқисың. 

1) Қысым айырымын өлшейтін аспап.

2) Сұйықтың тығыздығын өлшеуге арналған құрал. 

3) Космос корабілі.

4) Қоңырқай планетасы.

V. Жаңа сабақты бекіту.

1. Н.Коперник теориясы бойынша Әлемнің құрылысы қандай ?

2. Коперник жүйесінің қазіргі кездегі Әлем жүйесінен қандай өзгешілігі бар ?

3. Коперник аспан шырақтарының қозғалысын қалай түсіндірді ?

4. Коперниктің ілімін жақтаушылар кімдер еді ?

5. Коперник теориясының маңызы неде ?

6. Төменгі планеталарға қандай планеталар жатады?

7. Жоғарға планеталарға қандай планеталар жатады?

8. Қандай планеталар алып планеталар болып саналады?

VI. Сыныпта орындалатын тапсырма.

1.       Мына планеталардың ішінен Алып планеталарды бір бағанға, Күн маңындағы планеталарды екінші бағанға теріп жаз: Жер, Шолпан, Юпитер, Марс, Плутон, Сатурн, Нептун, Уран, Меркурий.

2.        Коперник жасаған жүйе қалай аталады?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

3.        Коперник ілімін жақтаушы ғалымдар:____________________________________
 ________________________________________________________________________________________________________________________________________________

VII. Үйге тапсырма. § 21,   Өзін-өзі тексеру сұрақтарына жауап беру.

VIII. Қорытынды. Бағалау.