Республиканың
спорт йүнәлешле 5-се мәктәп-интернаты.
Методик эшкәтмә
(Асыҡ
дәрес. 9 Б класс)
Тема: «Теркәүесле
һэм теркәүесһеҙ теҙмэ ҡушма һөйләмдәр. Уларҙа тыныш билдәләре»
Башҡорт теле һәм
әҙәбиәт
уҡытыусыһы
Сәғитова Г.А.
Тема:
Теркәүесле һәм теркәүесһеҙ ҡушма һөйлэмдэр һәм уларҙа
тыныш билдәләре.
|
Дәрес маҡсаты.
|
Үткән дәрес маҡсаты.
|
|
1.
Ҡушма
Һөйләм тураһында төшөнсә.
2.
Уларҙың
төп үҙенсэлектәрен искә төшөрөү.
3.
Ҡушма
һөйләмдәргә телдән һәм яҙма синтаксис анализ яһау.
4.
Телмәр
үҫтереү.
5.
Башҡорт
теленэ һөйөү тәрбиәләү.
|
1.
Ҡушма
һөйләмдең төшөнсәһен иҫкә төшөрөү.
2.
Ҡушма
һөйләмдәрҙең төп билдәләрен һанап сығыу.
А) ике йәки бер нисә ябай һөйләмдән тора
Б) был һөйләмдәр араһында мәғәнә уртаҡлығы була
В) тауыш һәр үҙ аллы һөйләм аҙағына төшмәй, ҡушма
һөйлэм аҙағына төшэ.
3. Ҡушма һөйләм эсенә ингән һөйләмдәр үҙ – ара
ниндәй юл менән бәйләнә.
4. Ҡушма һөйләмгә билдәләмә биреү.
|
1. Ойоштороу.
2.
Өйгә эште тикшереү түбәндәге
3.
Төп
өлөш. Һеҙгә бер йомаҡ ҡоям, тыңлағыҙ. Сәсәндәр бәйгеһендә бер өлкән сәсән
шундай һорау ҡуйған; «Доньяла үҙе иң оҙон, үҙе иң ҡыҫҡа, үҙе иң тиҙ, үҙе иң
сикле, үҙе икһеҙ сикһеҙ, үҙе иң ҡәҙерле, йә иң ҡәҙерһеҙ, үҙе үкенес, үҙе
зарыҡтырғыс, үҙе фани, үҙе мәңге баҡый бер нәмә бар, ни булыр шул?». Һеҙ нисек
яуап бирер инегеҙ? Һеҙҙән яуапты дәрес аҙағында көтәм. Хәҙер әйҙәгеҙ таҡталағы
таблицаға ҡарайыҡ һәм һөйләмдәргә анализ бирәйек.
|
Һөйләмдәр.
|
|
1.
Аҡ
ҡыйындар һары күлдәк кейгән.
2.
Ҡыҙыл
яулыҡ болғай уҫаҡтар.
|
1.
Аҡ
ҡыйындар һары күлдәк кейгән, ҡыҙл яулыҡ болғай уҫактар.
2.
Аҡ
кайындар һары күлдәк кейгән, ә ҡыҙыл яулыҡ болғай уҫактар.
|
1.
Ике
ябай һөйләм. Ябай һөйләмдәр үҙ аллы. Төҙөлөштәре менән улар бер составлы һәм
ике составлы булалар.
2.
Хәҙер
теркәүесле һәм теркәүесһеҙ теҙмә ҡушма һөйләмдәрҙә тыныш билдәләренң ҡуйылыуын
төшәрәйек.
Беренсе
балица. (Тыныш билдәләрен ҡуяйыҡ)
1.
Талғын
ғына таңһыҙылды оло Эйек буйын күк томан ҡапланы таң атты ҡояш сығыргы
яҡынлашты
(Бер үк
ваҡытта булған эщ)
2.
Ут
яғырҙар ине башлыҡ ҡушмай (бер – береһенә ҡаршы ҡуйлған күренештәр)
3.
Ҡөҙ
ҡапыл сырайын һытты күк йөҙөн болоттар ҡапланы ваҡ ямғырҙар һибәләргә тотондо.
(һөйләмдәр
баштағы һөйләмдәр асыҡлай)
4.
Атайым
да мин дә әсәйем дә йоҡламай һәр кем үҙ уйын уйлай.
(Бер береһен дөйөмләштереүсе һөйләм)
Һорау;
1.
Был
һөйләмдәр нисек төҙөлгән? (Ябай һөәләмдәрҙән, һөйләмдәрҙә теркәүестәр юҡ,
йомғаҡлап шуны әйтәбеҙ был һөйләмдәр теркәүесһеҙ теҙмә ҡума һөйләмдәр)
Икенсе таблица.
1. А) Таң
уянырҙа тауҙар һиҫкәнер
Б) Тик
бер ваҡыт таштың хәле бөтә һәм ҡаяны уба уаҡындар
В)
Ул арала булмай ни эшләптер молотилка тынып ҡалды һәм кешеләр Эмирҙе һырып
алдылар.
Г)
Кискә табан ел туҡтаны ла көн йылына төтө
(Йыйыу
теркәүестәре)
2.
Улар
китте ә мин ҡалдым (ҡаршы ҡуйыу теркәүесе)
3.
Эллэ
тышты күк йөҙөн болот ҡапланы эллэ уның асыуланыуы тәҫьир итте уға өй
ҡараңғыланып киткәндәй тойолдо (Бүлеү теркәүесләре)
4.
Баштараҡ
кешеләр быға ныҡ аптыранылар хатта хәтерҙәре ҡалды күңелдәре төштө (һығымты
теркәүесе)
Шулай итеп теркәүесле ҡушма һөйләмдәрҙе ҡараныҡ.
Теркәүестәр дүрт төрлө вариантта була (Йыйыу, ҡаршы ҡуйыу, бүлеү, һығымта яһау
теркәүестәре). Ә ъәҙер өлгө буйынса һөйләмдәр төҙөйбеҙ (карточкалар).
Дәрәсебеҙҙе йомғаҡлайыҡ.
1. Нимә ул
ҡушма һөйләм?
2. Ҡушма
һөйләмдең ниндәй төрҙәрен беләһең?
3. Теркәүестәрҙең
ниндәй төрҙәрен ҡабатланыҡ?
4. Дәрес
барышындағы әйтелгән йомаҡҡа яуабығыҙҙы көтәм.
Йомғаклау өлөшө.
Бәресте йомғаҡлап әүҙем ҡатнашҡан
уҡыусыларға баһаларыбыҙҙы ҡуяйыҡ.
Өйгә эш: “Урал батыр” эпосынан теркәүесле
һәм теркәүесһеҙ теҙмә ҡушма һөйләмдәр яҙып килергә.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.