Тақырып "ОТБАСЫНЫҢ СУРЕТІ» тесті

ОТБАСЫНЫҢ СУРЕТІ» тесті

Баланың ішіне тереңірек кіріп және ол қалай тұрады, оны не мазалайды, ол нені армандайды, қоршаған әлемді, отбасын және Сіздің өзінізді қабылдауы қалай екенін түсінгіңіз келе ме? 4-5 –жастан бастап Сіз сүретті «Менің отбасым»-атты тест өткізе аласыз. Балалар қоршаған әлемді үлкендер сияқты қабылдамайды. Ерекше бала ұғынулары үлкендер түсінбейтін және қабылдамайтын, эмоциялық реакцияларды шақырады. Баланың ішкі дүниесінде, сыйыспайтын, кездейсоқ сияқты фантастикалық бейнелер, өз «теориясы» құрылады.
Тестің мәні
Балаға қағаздың стандарттық парағын, түрлі-түсті қарындаштар жиынтығын береді (жай қарындаш, қалам, өшіргішті бермесе дұрыс болады), сосын: «Өз отбасынды сүретте»-дейді. Бірақ отбасы құрамына кім кіретінің есіне салу керек емес, өзі қалай көрсе, солай салсын. Егер бала сұраса кімді салайын деп, оған толық ерік берініз, тіпті аңдарды салса да салсын, бәрібір сүрет жеткілікті ақпаратты болады. Сүрет салып болғаннан кейін, жетекші сұрақтар қойыңыз: кім қайда сүреттелді, отбасы мүшелері не істеп жатыр, кім қандай көңіл-күйде және т.б.
Сүрет салуды бастау алдында
Баланың әдеттегі көңіл күйін байқаңыз. Бұл тапсырманы отбасылық жанжалдан, ұрыстан және қайғы-қасіреттен кейін, беруге болмайды. Әйтпесе Сіз сол мезеттегі баланың көңіл күйіне сәйкес ситуациялық сүрет аласыз.
Тапсырма орындап жатқан уақытта баланың үстінде тұрмаңыз, бірақ кейіпкерлердің және нәрселердің бейнелеу тәртібін білдірмей байқаңыз.
Баланы сүреттеу кезінде түземеңіз («сен әкенді салуға ұмыттың», «құлақ, қолды сал, т.б.»)
Алған нәтижелерді баланың көзінше талқыламаңыз – бұл тест Сіз үшін, Сіздердің ойлануларыңыз үшін.
Аса дәл ақпарат алу үшін, бірнеше күн аралығында 3-4 рет тест өткізіңіз және сүретте жиі қайталанатын детальдарды анықтаңыз. Сүретті «түсіндіру» кезінде зор маңызда болатыны, ол «түсініктеме берушінің» дұрыс күйі, өз қиялын мен интуициянды қосу қажет.
Түсініктеме беру
Сүретте ештене кездейсоқ болуы мүмкін емес. Себебі бала заттарды натураға қарап салмайды, ол өз эмоциясын және күйзелісін білдіреді. Міне балалар шығармасының бірнеше мысалы.
1- сүрет.
Бұл сүретте бала өте астарлы отбасылық рольдің бөлу ерекшелігін сезген. Мама – жанұя басы, онда бәрі үлкен – көздер, мұрын, ал әсіресе ауыз. Бірақ мамасының көздері мұнды, және жүректе гүлмен жабылған, қолдары жоқ, ол ештене өзгерте алмайды. Папасы мөлшер бойынша (баланың қабылдауында) мамасынан көбірек кіші. Мамасының бір жағында 12-жасар ағасы тұрып кеткен шашы бар және екінші жағында, сондай бойдағы, ұқыпты, бірақ барлық түймесіне салынған 6-жасар сүретшінің өзі. Маманы тыңдауды тек папа жақсы көреді, ол үшін онда құлақ та бар, ал балаларда ата-аналарын естімейтін берікті қалаңбау бар.
2-сүрет.
Бұл сүретте де отбасы. Адам тұрмайтын, көп бос, терезелер саны бар, үлкен үй. Шатырдың астында, тордың артында сүретшінің өзі тұрады. «Мамам мен папам жұмыста, мен серуендеп жүрмін...». Сүрет авторын төменде, машинаның қасында көруге тырысыңыз.
Балақай өзін таң қаларлық кішкентай, мүсәпір, жалғыз сезінеді, дұрыс емес пе? Түрлі түсті гаммасы да мұнды: сұр түс басымды және машинада кішкене жасыл түс бар (ол папасы кейде оны қыдыртады). Ал зор «қолдар» – шатырдағы антенналар баланың үстіндегі тұрған, оның сезімдерін басатын, оны жалғыздық пен үрей торына артына қамайтын ата-анасын есіне түсіреді. Осындай сүретті көріп, баланың халі нашар екенін, оған көмек қажет екендігін түсінесін.
3-сүрет.
Ал мында бәрі де жақсы! Отбасы жиналған, жүздерінде күлкі, бәрі бір- біріне қолдарын созып қолдап немесекөмектесіп отыр. Бала бәрін жақсы көреді өзін де қоса, кіщкентай ұсақ детальдар, ашық түстер көп. Сүреттен куаныш пен еріктің лебі келіп тұр
ИНТЕРПРЕТАЦИЯ ЕРЕЖЕСІ
1. Сүрет салып бітіргеннен соң баланы сұраңыз, «кім не екенін», кім немен айналысады.
«мен ағамды салуға ұмытып кетіппін» или «әпкем симай қалды» - сияқты ескертулер маңызды емес. Егер отбасынан біреу сүретте жоқ болса, ол мынаны білдіреді:
• Осы адамға жағымсыз санасыз сезімдердің болуы. Мысалға, кіші інісіне қатты қызғаншақтық; Бала өзінше ойлайды: «Мен інімді жақсы көруім тиіс, ал ол менім ашуымды келтіреді, бұл жаман. Сондықтан тіпті ештене салмаймын.».
Сүретте «ұмытылып қалған» адаммен эмоциялық жалғасу толығымен жоқтығы. Бұл адам баланың эмоциялық дүниесінде жоқ.
2. Сүретте автордың өзі жоқ.
• Жақындармен қатысудағы қиындықтар:« Мені мұнда байқамайды», «Мен өзімді, шеттетілген болып сезінемін», «Маған отбасында өз орнымды табу қиын»
• Бала отбасынан «кетеді»: «Мені мұнда қабылдамайды, жарайды керек емес, маған оларсыз да жаман емес.»
3. Сүретте – ойдан шығарылған отбасы мүшесі. Бала отбасында аяғына дейін алмаған, сезімдердегі вакуумды толтыруға тырысады. Балалар жиі шынында да үйде тұрмайтын, құстарды, жануарларды салады, ол баланың біреуге керек және қажет екендігін ансауын маңыздайды, демек, ата-аналар сүйіспеншілікте, мейірімділікте, еркелікте мұқтажын қанағаттандырмайды.
4. Бейнеленген кейіпкерлердің көлемі бала үшін оның маңыздылығын көрсетеді (4-сүретті қара). Баланың ойлауынша, адам тым үлкен болса, солайша ол белсенді екені. Жиі кішкентай балаларда барлық дене бітімді орналастыру үшін қағаздың беті жетпейді..
 5. Қағаз бетіндегі баланың көлемі.
Егер бала өзің кішкентай қылып, беттің бұрышында орналастырып салса, онда сол мезетте өте төмен өзін-өзі бағалауы, немесе, ол өзін ең кішкентаймын деп санайды. Өзін-өзі жоғары бағалайтын балалар өздерін ата-аналарынан да ірілеу, үлкен қылып сүреттейді. (5-сүретті қара).
6. Баланың сүреттегі орналасу орны, оның отбасындағы жағдайын көрсетеді. Ортада, әке мен шешесінің арасында, немесе өзін бірінші қылып салғанда, онда ол өзін үйде керек және қажетті екендігін сезінеді. Егер бала өзін басқалардан бөлек сүреттесе, немесе өзін ең сонында салса, онда ол қызғаншақтықтың, сәтсіздіктің белгісі.
7. Бейнелердің арасындағы қашықтық эмоциялық жақындықты немесе керісінше қарым-қатынас үзілгендікті мәлімдейді. Фигуралар бір-бірінен қаншама алыста болса, соншама олардың эмоциялық бірікпеушілігі үлкен. Кейбір сүреттерде балалар бірікпеушілікті сезінетіндерің, отбасы мүшелері арасындағы бос кеңістікке әртүрлі заттарды (жиһаз, вазалар, ...), бөгде, ойдан шығарған адамдарды, кіргізіп көрсетеді.Эмоциялық жақындық кезінде туысқандар бір біріне тіпті жақын сүреттелген, олар қолдармен тиіп тұр. Бала қаншалықты өзін бір отбасы мүшесінің қасына бейнелесе, соншалықты оның жақындасу дәрежесі осы адамға биік болады және керісінше.
8. Отбасы мүшелерін бейнелеу реттілігі. Әдетте бірінші, бала өзін не, не өз пікірі бойынша отбасындағы отбасы мүшесінің, ең сүйіктісін, ең маңыздысын салады. Әдетте ең соңғы сүреттелген туысқан өте төмен белсенділікте болады (ол баланың өзі де болуы мүмкін).
9. Қағазда фигураларды орналастыру
Зер салып қараңыз, сүретте кім жоғары, кім төмен орналасқан. Аса биікте орналасқан кейіпкер, баланың пікірі бойынша, отбасында көбірек маңыздылығы бар (тіпті егер ол мөлшер бойынша кішкене болса да). Мысалы, егер бәрінен де жоғары қағазда теледидар бейнеленсе немесе тіпті алты айлық қарындасы болса да, онда ол баланың сезімінде дәл осылар қалған отбасы мүшелерін «басқарады» (6-сүретті қара).
10. Балада мазасыздықты туындыратын, кейіпкер немесе нәрсе. Қарындашты қатты басумен бейнеленеді, немесе қатты штрихтелінеді, оның нұсқасы бірнеше рет, айналдыра жиектеледі, бірақ бала мұндай кейіпкерді аса көрінбейтін де қылып «дірілдеген» сызықпен сүреттейтіні де болады.
11. Дене мүшелері.
Бас.
Бұл – маңызды және өте бағалы дене мүшесі. Ой, ептілік – баста. Отбасының ең ақылды, ойшылын бала үлкен баспен сүреттейді. (7- сүретті қара).
Көздер.
Тек қарау үшін ғана емес, олар уайымды да білдіреді. Кейіпкердің үлкен, кен ашылған көздері баламен мазасыз, тынышсыз, көмекте мұқтаж ретінде қабылданады. (8-сүретті қара). «Нүкте» немесе «сызықша» көздері бар кейіпкерлер – өздерінің ішінде жылауға ішкі тыйым салуды ұстайды (яғни, адам тұйық, түйсіксіз немесе саналы түрде, өз эмоцияларын көрсетпейді, жиі теріс).
Құлақтар.
Бұл – сынды және тіпті кез келген өзін туралы ақпаратты қабылдау органы. Үлкен құлақтары бар кейіпкерлер айналасындағыларды тыңдайды.Егер құлақтар тіпті де болмаса, онда адам ешкімді тыңдамайды, ол туралы айтқандарды ескірмейді (9-сүретті қара).
Ауыз.
Сүретте ауыз – «шабуыл органы», ауызбен агрессияны білдіреді, ұрыссады, тістейді, ренжиді.Үлкен немесе/және штрихтап тастаған аузы бар кейіпкер қауіптің көзі болып қабылданады.Егер тіпті аузы болмаса, ол нүкте, сызық түрінде салынса – адам өз сезімін жасырады, сөздермен айта алмайды немесе басқаларға ықпалы тимейді.
Мойын.
Бастың сезімдерге деген өзін-өзі бақылау мүмкіндігін символмен көрсетеді. Мойны бар адам өз сезімдерін басқаруға қабілетті (жиірек ол үлкен адам).
Қолдар.
Қолдар функциясы – жабысу, қосылу, айналадағы адамдармен қарым-қатынаста болу, яғни әрекет жасау қабілеті. Қолдарда саусақтар көп болған сайын, кейіпкер күшті болады. Қолдың ұзындығы оның көпшілдігін айтады, қысқа қолдар ішкі дәрменсіздігін, жасқаншақтығын, қатынас жетіспеуін білдіреді. (10-сүретті қара).
Аяқтар.
Жұруге, тірек үшін, қозғалу еркіндігі үшін керек. Аяқта тіреу орны көбірек болған сайын, кейіпкер нық және сенімді жерде тұрады.Оң аяғы - отбасы ақиқатынан тыс тіреуді білдіреді, сол аяғы – отбасындағы (11-сүретті қара).
12. Сүреттің түрлі түсті гаммасы – сезім палитраның индикаторы. Ең жақсы көретін түстермен бала отбасындағы ең жақын мүшелерін, өзін салады, жақсы көрмейтін түнеріңкі түстер баланың жақсы көрмейтін адамдарына қалады. Жалпы түрлі түсті палитраға назар аударыңыз: жарқын түстің басым болуы жақсы көңіл күй туралы айтады, ал түнеріңкі түстер, мазасызданғанға және жабырқанқығанға көрсетеді (егер, әрине, қара түс бала үшін сүйікті болмаса). Мамалар әншейінде әдемі көйлекпен, шашында шаш тұтқышы бар болып бейнеленеді, ұсақ детальдардың көбі бар, шаштың түсі де ерекеше болуы мүмкін, мұқият детальдар салынады, себебі бала өз махаббатын көрсетеді. Балалар өз-өздерін бағалап сайма-сай мұқият сүреттеп, әдемі киіндіріп салады. Баланың барлық жақын және сүйікті туысқандары сияқты, сүйікті әкесі де сәнді,
13.Бала тек өзін салады, барлық қалғандарды салуға «ұмытып», бұл оның өзі өзін отбасы мүшесі екенін сезбейтінін айтады. Баланы отбасында шеттейді, сәтсіздік пен эмоциялық проблемалар оны басады. Дене бітімі кішкентай болуы мүмкін, парақтың бұрышында «тығылып» қалған, қараңғыда, жағып тастаған бетпен. Бірақ болады, өзін-өзі бағасында көтермеленген бала тек өзін, өз маңыздылығын көрсету үшін сүреттейді. Ол мұқият киімнің, жүзінің детальдарын сүреттейді,дене бітімі өте үлкен, жарқын.
13.Сүреттегі Күн – қорғау және жылылықтың символы. Бала мен күннің ортасында болатын, адамдар мен нәрселер– ол өзін қорғалдым деп сезінуге, энергия мен жылулықты пайдалануға кедергі болатындар. (12-сүретті қара).
14. Ұсақ детальдердің көптігі, жабық детальдар (шәрпы, түймелер) баланы оларға жібермейтін тыйымдар, құпиялар туралы білдіреді.

Вернуться

Адам құқықтарына үйретудің жаттығулары мен әдістері. Бізде қандай альтернативалар бар?

Поделиться…

Стас Таушер «Бал ертең кім болатынына алаң боламыз, бірақ соның өзінде бүгін кім болғанын біз ұмытамыз» 
Тақырыптар Дүние және зорлық-зомбылық, Балалар, Дискриминация және ксенофобия 
Қиындылығы 3 - деңгей 
Қатысушылардың саны 9-240 
Уақыт: 90 минөт 
Шолу: Мына проблемалар қарастырылатын рольдік ойын: Тұлғааралық зорлық, жәбірілеу 
Тиісті құқықтар 
Еркін және қаіпсіз өмірге құқық 
Абырой және дискриминациядан бостандық құқық 
Оларға зиян келтіретін әрекеттерден қорғалуға балалардың құқықтары, мысалы, қатыгез денелік және психологиялық араласудан 
Міндеттер 
Жәбірлеудің себебі мен салдары туралы көбірек білу 
Осы проблемамен күресу әдістерін жасау 
Жәбірлеу құрбандарына көңіл білдіру 
Материалдар 
Ойнап көрсету үшін дайындаплған, сюжеттер көшірмесі (топқа бір сюжеттен) 
«ақиқат тарихтың» бір данасы 
Әзірлік 
Қатысушылар өз көріністерін көрсете алатын, бөлмелерді әзірлеу Нұсқаулар 
Жәбірлеу тақырыбына қысқа сахналауларды әзірлеу және көрсету үшін, қатысушыларға кішкене топтарда жұмыс істеу керек екенін түсіндіріңіз. 
Егер қажет болса ми штурмы әдісімен, жәбірлеу ұғымын мектепте, жоғары оқу орындарында, клубта және жұмыс орнында, қалай білінетінің, және барлығы хабардар ма екенін айқындаңыз. 

Қатысушыларды үш топқа бөліңіз, әр қайсысына көрініс үшін бір сюжеттен таратыңыз. Дайындау және репитицияға 15 минөт беріңіз. 
Барлық топтар әзірленгенде, кезекпен көріністерін көрсетуге шақырыңыз. 
Барлық топтар ойнап шықпағанша, ұсыныс айтуғатоқтай тұрыңыз сосын жалпы отырыста талқылауға көшіңіз. 
Талдау және бағалау 
Сахналауды талқылаудан бастаңыз. 
Сахналауды жасау үшін «материал» қандай дерек көздерден алынды? Кітаптардан немесе фильмдерден, немесе бастан өткен тәжірибеден бе? 
Сахналаулар реалистік болып шықты ма? 
Бірінші сахналауда айтылған қандай репликалар конструкциялық және проблемаларды шешуге себепші болды, ал қайсы бөгет жасады? 
Екінші сахналау бойынша, кішкентайларды жәбірлеуге жақсы көретін жақын адаммен «шын көңілмен әнгімелесу» қалай? 
Тактиканың қайсы дұрыс нәтиже береді, ал қандайына жоламау керек? 
Үшінші сахналау бойынша, ылғи жәбірленетін жақын адамды ашық әнгімеге тартуға қиын ба? Құрбан бұл тығырықтан қалай тиімді шығады? 
Үш қатысушыны үш «реалды тарихидің» мәтіннің оқуды сұраңыз. 
Олар жөнінде пікірлерін айтуға шақырыңыз, содан соң жәбірлеу себептерін және онымен қалай күресуге болатының талқылаңыз. 
Сіз қалай ойлайсыңыз, жәбірлеу объектісі өзін қалай сезінеді? 
Жәбірлеудің құрбандары өздері кінәлі ме? 
Басқаларға жәбір көрсетіп, дөрекілер бірдене дәлелдегісі келе ма? 
Қорлау зорлықтың түрі болап санала ма? 
Қорлау билікке ұсынумен байланысты ма? 
Қорлау құтыла алмыз ба? 
Егер сіздің досыңызға құпиялы түрде жәбір көрсетіліп, ал досыңыз тіпті ол проблемамен сізбен жасырын түрде бөліссе де, оны үлкендерге немесе билік өкілдеріне айта керек па? Адамдарға жәбір әншейінде қандай теріс ұғым негізінде көрсетіледі? Қорлау проблемаларын шешу үшін кім жауапты болады. 
Жүргізушілер үшін кеңестер 
Қорлау тікелей және жасырын болады. 
Тікелей қорлау – ол, біреуді жаман атпен атағанда, мазақ қылғанда, итергенде, жұлқылағанда, ұрғанда, сөмкесін және басқа заттарын тартып алғанда, оларды шашып тастағанда, ақшаны беруге немесе басқа мүлікті беруге мәжбүр еткенде, дін, тері түсі, кемістігі, әдеті белгілері бойынша қорқытқанда немесе балағаттағанда болады. Жасырын қорлау - ол, мысалы, біреуді қоғамнан шектету мақсатымен өсектерді тарату. Мұндай мінез-құлықтың бір немесе бірнеше ұрыс бастаушысы болады және ол нақты адам немесе адамдарға бағытталған. Тікелеі немесе жасырын қорлаудың мәні – ол бара-бара қудалауға айналатын жүйелік, денелік және психикалық қорқыту. 
Егер сіз көмекші топпен, оқу орнымен немесе кәсіпорынмен жұмыс жасайтын болсаңыздар, сіз сыныпта немесе жұмыс орнында нақты ситуацияны есептеп, сіз сюжеттерді бейімдендіре аласыз. 
Тобыңыздағы балалар өздері қорлаумен кездескені мүмкін екенін, ұмытпаңыз. Сондықтан, топтар құруды және сахналауды, осы тәжірибені есептеп тиісінше үлестіріңіз. 
Жалғастыру бойынша ұсыныстар 
Жақын жерде, тартысты жағдайда делдалдық жөнінде құрдас – инструкторлардың (жас «доброволецтер») дайындауы ұйымдастырылатынын біліп айқындаңыз. Мұғалімді топпен келіп сөйлесуге шақырыңыз және мектепте, колледж немесе клубта, делдал ролінде оқушылардың құрдастары болатын, делдалдық жүйесін құру мүмкіндігін ойлап табыңыз.Мұндай топ өз мектебі немесе ұйымы үшін, «Расизмға -тойтарыс »- сабығандағы әдісті пайдаланып, жәбірлеумен күресудің бағдарламасын әзірлеуі мүмкін. Егер топқа баға қою ұнап қалатын болса және ол дауларды шешу сұрақтарын тереңірек қарауды қалайтын болса, «Ойнайық!» -сабағын өткізіңіз. 
Әрекеттердің идеялары 
Жәбірлік проблемасымен айналысатын топты немесе ассоциацияны табыңдар, оларға өз ынтымақтастығынызды ұсыныңыз. 
Егер топ аса талантты болса, оған өз пьесаларын жазып көпшілікке көрсетуді ұсыныңыз. 
Топ мүшелері округініздегі, мектептерініздегі қорлаулар туралы дебаттар ұйымдастыруы мүмкін. 
Жақын достарынызбен мектептерініздегі, округініздегі осындай құбылыстармен күресу бойынша отряд құрыңыз. 
Таратылатын материалдар 
Рольдік ойындар үшін сюжеттер 
1- Сюжет 
Оқушы әкімшілікке жүгініп оның сыныптасы ылғи жәбірлік көретінін айтып түсіндіруге тырысады. Директор – кертартпа және өктемшіл – жауабына моральдік стандарттар түсіп кеткенін және жалпы алғанда жастар жаман, адам емес екенін налыс айта бастады. 
Сынып жетекшісі өткен үшін өзіне жауапкершілікті алғысы келмейді. Басқа мұғалімдер, проблеманың ауырлығын бағаламай, болғанды қорлық деп санамайды. Жергілікті биліктің білім беру органының қызметкері ұйымдайды, бірақ көмектесейін десе, осы кезеңде өте қатты істермен бастырмалынған. 
2- Сюжет 
Оқушылар тобы төменгі сыныптың оқушыларына қорлық көрсететін достарын жөнге келтіруге тырысады. 
3- сюжет 
Оқушылар тобы, жоғары сыныптың оқушылар шайкасы келеке ететін досына қалай көмектесуді, талқылау үшін жиналды 
Айқын тарихилар 
1- тарихи 
"Мен 12 –жастамын және мен мектепті жек көремін, себебі мен онда ешкімге ұнамаймын. Онда бір топ бала бар, әрбір жағдай келіп қалғанда мені әр қалай балағаттайды. Олар, сен көріксіз және семізсін және менін ата-анам мен үшін ұялу керек деп айтады. Менің ең жақсы дос қызым менімен сөйлесуден қалды және сол топтың бірнеше балаларымен достасты. Мен оны жек көремін. Мен сондай жалғызсырап жүрмін және менің қорқатыным, олар менің ата-анам туралы айтқандары – ол шынымен рас деп." 
Росанна 
2- тарихи 
"Осы жылда мен жаңа колледжға бардым және бірінші күннен сезгенім, ол кейбір қыздардың маған бір түрлі қарағандары. Кейіннен түсінгенім, олар әншейін мені қызғанады, себебі ұлдардың көпшілігі менімен өте жақсы достық ретінде араласады. Ал енді мен басқа колледжге көшкім келеді, себебі маған неше түрлі қорқытқан запискалар жазады. Үйімде жиі анонимдік қоңыраулар соғылады. Олар менің тіпті оқулықтарымды бернеше рет ұрлады. Өткен аптада мен дәрісханаға шыққанымда, артымнан шала үш қыз іле шықты. Олар маған айқайлай бастады, пышақпен қорқытты сосын маған басқа орынға оқуға тайып тұруымды айтты және мені жезөкшесін деді. Мен әрі қарай төзе алмаймын. Мен қорқамын және мені ашу кернеп жатыр. Мен колледж директорымен сөйлесуге тырыстым, бірақ ол мені шындап тыңдауға тырыспады - ақ. Тіпті не істерімді де білмеймін." 
Лисбет 
3-тарих 
"Менің жақсы досым оған мектепте басқа балалардың тиісетінің айтты. Мен оған көмектескім келді,содан олармен барып сөйлесуге бел будым, ал олар одан кейін маған тиісе бастады. Енді екеумізді де кемсітеді: кекетеді, әртүрлі сұмпайылық жасайды және бізді соғыс тастаймыз деп қорқытады. Біз екеуміз ешкімге ештене айтпаймыз деп шештік, себебі оны біреуге айтып қойсақ, кейін одан да жаман болады деп қорқамыз.". 

Сіздің балаңызда темпераменттың қай типы басым?

Поделиться…

Сіздің балаңызға көбірек келетін жауапты тандаңыз. Қорытынды аса анықтау болады, егер сұрақтарға тек анасы ғана емес, әкесі, атасы, әжесі де жауап берсе; кейін барлық жауаптарды салыстырыңыз сосын тиісті тұжырым шығарыңыз. 
1. Балада мінез-құлықтың қандай сипаты басым? 
а) Өмірсүйгіштік, оптимизм, келісімдік, жанасымдық, туәкелділік. 
б) Сабырлық, ақырындық, баяндылық, шыдамдылық, бейбітшілдік. 
в) Болымдылық,тынымсыздық, тентектік, қызбалық, жанжалқойлық. 
г) Ұялшақтық, ұяндық, өкпелегіштік, әсерленгіштік, жасқаншақтық. 
2. Қандай эмоциялар аса жиі, қатты? 
а) Оңды эмоциялар. 
б) Қарқынды реакциялар жоқ, оңдық эмоцияларға жақындау. 
в) Қарқынды эмоциялар, ашу. 
г) Қорқыныш. 
3. Жазалауға білдіретін реакциялар: 
а) баяу; 
б) эмоциясыз; 
в) сөздерге - баяу, қалғандарға – қарқынды наразылық реакция; 
г) өкпе, келеңсіз эмоциялар. 
4. Бала ойда болмаған ситуацияларда өзін қалай ұстайды? 
а) Қызық құмар (ұнамды қатынас басым). 
б) Азэмоционалды. 
в) Қарсылық білдіргісі келеді (жеңуге мұқтаждық). 
г) Бұл оқиғадан құтылуға тырысады (өз-өзін сақтауға мұқтаждық). 
5. Бала қандай ойындарды қалайды? 
а) Кез келген, тек онда өмір ұрып тұрса. 
б) Жай, тынышты, оңашалық. 
в) Шуылдаған, құмартатын, қимылды, жиі агрессиялық. 
г) Тыныш, оңашалық; шуылдаған, қимылды – тек жақындармен ғана. 
6. Сіздің балаңыз жанасқыш па? 
а) Балалар мен улкендердің қауымын жақсы көре ма, тез танысады. 
б) Жалғыздықты артық көреді. 
в) Әрдайым серік және көрермендер керек. 
г) Жалғыздықты артық көреді, тек жақындармен ғана жанасқыш. 
7. Құрдастары арасында қандай, жетекшілікке жақын ба? 
а) Компанияның жаны, балалардың таңдауы бойынша лидер. 
б) Балалар арасында белсенді емес, жетекшілік туралы сөз жоқ. 
в) Құрдастары әртүрлі қатысады, өзі өзін жетекшілікке ұсынады. 
г) Тек көпшілік достарының арасында ғана белсенді, бірақ лидер емес. 
8. Жана нәрселерді қалай сіңімді етеді? 
а) Жеңіл және тез. 
б) Баянды, бірақ ақырын. 
в) Тез ұғады және соншалықты да тез ұмытады. 
г) Жағдайларға байланысты тез немесе ақырын қабылдайды. 
9. Жаттап алудың ерекшеліктері. Бала ертегіні тез қалай жаттайды? Детальдарды немесе жалпылай ұға ма? Ұза есіне сақтай ма? 
а) Жалпылай жеңіл және тез ұғып және ұзақ есіне сақтайды (жақсы қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді есте сақтау). 
б) Жалпылай жаттайды, бірақ ақырын, мүлдем ұмытпайдыт (жақсы ұзақ мерзімді есте сақтау). 
в) Өте тез, негізінде детальдарды есіне сақтайды, бірақ та тез ұмытады (жақсы тек ұзақ мерзімді есте сақтау дамыған). 
г) әртүрлі, ұсақ түйекті ұғады (жоғары алаңдау қысқа мерзімді есте сақтауға кедергі жасайды, ал өзіне көңіл толмаушылық – ұзақ мерзімдікке). 
10. Қай бір қызметтен кейінгі шаршағандық: 
а) орташа (қызметке сәйкес шаршайды); 
б) төменгі (тіпті шаршамайды); 
в) орташа, кейде жоғары (өз эмоциясының шайқалуына байланысты); 
г) жоғары (сәл ғана қызметтен шаршайды). 
11. Бала жас дағдысын жеңіл үға ма? 
а) Жеңіл және қиындықсыз. 
б) Қиындықпен (дағдылар ұзақ қалыптасады, бірақ ұзаққа дейін). 
в) Жасына сәйкес (тек өзіне қызықтысын ғана жасайды). 
г) Тез, бірақ тиянақсыз (стресс кезінде регресс болуы мүмкін). 

12. Балада қандай қимылдар басым? 
а) Батыл, нақты, ырғақты. 
б) Сылбыр, жайбарақат, орнықты. 
в) Ұйытқыған, тік. 
г) Сенімсіз, дәлсіз, беймаза. 
13. Тіл ерекшелігі. 
а) Тілі мәнерлі, жандандыратын, мимика және ымдары бар. 
б) Тілі бәсең, мәнерсіз, ымсыз. 
в) Тілі жылдам, үзінді, эмоциялық, жиі айқайға кетіп қалады. Буындар мен сөздерді жұтып, дабырлап сөйлейді. 
г) Тілі мәнерлі, бірақ жәй және сенімсіз. 
14. Ұйқы ерекшелігі. 
а) Әншейінде тез ұйықтайды, жақсы ұйықтайды, күлкімен оянып тұрады. 
б) Тез ұйықтайды, тыныш ұйықтайды, ұйқыдан кейін солбыр және ұйқылы күйде жүреді. 
в) Ұзақ және қиындықпен ұйықтайды, мазасыз ұйықтайды, әртүрлі көңіл күйде оянады: ең жақсыдан жаманға дейін. 
г) Ұйықтауға ұзақ жатқызылады, бірақ тез ұйықтайды, көңілді болып оянады. 

15. Бала бала бақшаға, мектепке қалай үйренді? 
а) Жеңіл, тез бейімделді. 
б) Жаналықтан қорқады, өзгерісті қаламайды, ұзақ бейімделді. 
в) Жаңа жағдайға тез үйренді, улкендердің талаптарын қиындықпен жасады. 
г) Тіпті де үйрене алмады, қиындықпен бейімделді. 

Егер жиі а) варианттары кездессе, онда балада күшті, байсалды, қимылды тип- сангвинник басым. 

Егер жиі б) варианттары кездессе, онда балада күшті, байсалды, солбыр флегматиктың темпераменті. 

Егер жиі в) варианттары кездессе, онда баланың мінезі күшті, байсалсыз, солбыр -холерик. 

Егер жиі г) варианттары кездессе, онда меланхолик темпераменті басым. 

Өз балалық шағыңызды есіңізге түсіріп, дәл Сізге сай келетіндерден жауап таңдаңыз, сонда баланың темпераменті мен өзініздікің салыстыруға мүмкіндік пайда болады, сосын тұжырым жасаңыз. 
Мүмкін, Сіз күшті темпераментіңізбен баланың әлсіздеу темпераментін «басып жүрген» шығарсыз. «Жақсартпаңыз» және «әдемілемеңіз» балаңыздың темпераментін. Ол сол үшін аурумен, ал сіз – баланың тәрбиесінде және дамуында проблемалармен сазайын тартасыңдар. 

Баланың мектепке дайын екенін қалай білу? (тест-мақала)

Маманның көмегінсіз, өз бетінше баланың мектепке дайын екенін қалай білу? Әдетте, мектепке түсу кезінде психологтар, қабылдау комиссиялар қандай тест және әдістемелер пайдаланады? 
Сұрақтарды бақылау және оларға жауап беру арқылы, ата-аналар «ержеткендік» деңгейін бағалай алады. Сұрақтар психолог Джеральдина Чейни әзірлеген. 
Таным дамуының бағасы 
Бала негізгі ұғымдарды пайдалана ма (мысалы: оң/сол, үлкен/кіші, жоғары/төмен, соған/одан және т.б.)? 
Умеет ли ребенок классифицировать, например: назвать вещи, которые могут катиться; назвать одним словом группу предметов (стул, стол, шкаф, кровать – мебель)? 
Бала жіктей ала ма, мысалы: домаланатын нәрселерді айтып беру, топ затты бір сөзбен айту (стул, стол, шкаф, керует – жиһаз)? 
Қарапайым тарихтың аяғын бала болжай ала ма? 
Бала өз ойында, ең болмаса 3 нұсқауды сақтап және оны орындай ала ма (шұлықты кию, ванна бөлмесіне барып, жұын, содан кейін маған орамал алып кел)? 
Бала әліпбидің бас және кіші әріптердің көпшілігін айта ала ма? 
Негізгі тәжірибені бағалау 
Бала ересектерді поштаға, дүкенге, сберкассаға шығарып салғаны болды ма? 
Бөбек библиотекада болды ма? 
Бөбек ауылда, зоопаркта, музейде болды ма? 
Сізде әрдайым бөбегіңізге оқуға, тарихтерді айтуға мүмкіндігіңіз бар ма? 
Бала бірдемеге аса ықылас білдіре ме? Онда хобби бар ма? 
Тіл дамуын бағалау 
Бала оның айналасыңдағы негізгі заттарды белгілеп айта ала ма? 
Ересектірдің сұрақтарына жауап беру оған қиын емес пе? 
Бала әртүрлі заттардың қандай қызмет жасайтының түсіндіре ала ма, мысалы, шаңсорғыш, щетка, тоңазытқыш? 
Бала заттардың қайда орналасқанын түсіндіре ала ма, мысалы, столдың үстінде, стулдың астында және т.б.? 
Бала тарихтерды айту, онымен болған небір жағдайларды сипаттау жағдайында ма? 
Бала сөздерді ширақ айта ала ма? 
Оның тілі грамматика көзқарасынан алғанда дұрыс па? 
Бала жалпы әнгімеге қатысу, қанда да бір ситуацияны ойнау, үйдегі сауық кешіне қатысу жағдайында ма? 
Эмоциялық даму деңгейін бағалау 
Бала үйде және құрдастарының арасында көңілді болып көріне ме? 
Балада көп нәрсені жасай алатын адам ретіндегі бейне қалыптасты ма? 
Балаға күн тәртібіндегі өзгерістерге, жаңа қызметке өтуге «ауыстырылып кету» қиын емес па? 
Бала өзбетінше ойнауға (ойнауға, сабақ оқуға), басқа балалармен тапсырманы орындауға жарысуға қабілетті ме? 
Араласу икемін бағалау 
Басқа балалардың ойына кірісе ме, олармен бөлісе ме? 
Ситуация талап еткен жағдайда, ол кезекті сақтай ма? 
Бала басқаларды бөлмей тыңдауға қабілетті ме? 
Денелік дамуын бағалау 
Бала жақсы ести ме? 
Бала жақсы көре ме? 
Бір шама уақыт ішінде тыныш отыруға қабілетті ме? 
Моторлық имкемдер координациясы дамыған ба (доп ойнай ала ма, секіре ала ма, 
сүйенішті ұстамай, ересектің көмегінсіз баспалдақпен төмен түсіп және көтеріле 
ала ма, ...)? 
Бала ширақ және әуесті болып көріне ма? 
Ол дені сау, тоқ, дем алған болып көріне ма (күннің негізгі бөлігінде)? 
Айырманы көруді бағалау 
Бала ұқсас немесе ұқсас емес нысанда теңдестіре ала ма (басқаға ұқсас емес сүретті тап)? 
Бала әріп және қысқа сөздерді айыра ала ма( мысық/жыл, б/п…)? 
Көру есі 
Егер алдымен 3 сүреті бар серияны көрсетіп, содан кейін біреуін алып тастаса, бала сүреттің жоқ екендігін байқай ма? 
Бала өз атын және күнделікті өмірде кездесілетін заттарды білеме? 
Көру қабылдауы 
Бала сүреттер сериясын жөн-жөнімен қоюға қабілетті ма? 
Солдан оңға қарай оқитынды ол түсіне ма? 
Өз бетінше, ешкімнің көмегінсіз 15 элементтен жұмбақ құра ала ма? 
Сүретті түсіндіріп, ол бойынша кішкене әнгіме құра алама? 
Есту қабілетінің деңгейі 
Бала сөздерді ұйқастыра ала ма? 
Әртүрлі дыбыстарға басталатын сөздерді ажырата ала ма, мысалы, орман/салмақ? 
Ересектерден кейін бірнеше сөз немесе цифрлар қайтала ала ма? 
Бала тарихтың негізгі ойын және әрекеттердің тізбегін қайталап айтып беруге қабілетті ма? 
Кітаптарға қатынасты бағалау 
Баланың кітаптарды өз бетінше қарауға ыңтасы туындамай ма? 
Оған дауыстап оқығанда, ол зейін салып және қанағаттанып тыңдай ма? 
Сөздер және олардың мағыналары тұралы сұрақ қоя ма? 
Жоғарда көрсетілген сұрақтарға жауап бергеннен, қорытындыларды талдағаннан кейін, мектепке түсетін кезде балалар психологтарының пайдаланатын, бір қатар тесттерін өткізуге болады. 
Тесттер барлығы бірден өткізілмейді, басқа уақытта, баланың көңіл күй жақсы болғанда ғана. Ұсынылған тесттердің бәрін өткізуге міндетті емес, бірнешесін ғана тандаңыз. 
1. Психоәлеуметтік кемелділік дәрежесі (ой-өрісі) - 
С. А. Банков ұсынған сұхбаты. 
Бала мынадай сұрақтарға жауап беру тиіс: 
Өз тегінді, атынды, әкеннің атын айтшы. 
Әкеннің, шешеннің атын мен әкелерінің аттарын айтшы. 
Сен қызсың ба немесе баласын ба? Өскенде сен кім боласын- аға немес апа ма? 
Сенде аған, апан бар ма? Кім үлкен? 
Сен неше жастасын? Бір жылдан кейін нешеде боласын? Екі жылдан кейін ше? 
Қазір таңертең немес кеш па (күндіз немесе таңертен)? 
Сен қашан таңертеңгі асты ішесін - кешке немесе таңертең бе? 
Сен қашан түскі асты ішесін - таңертең немесе күндіз бе? 
Не ертерек болады – түскі немесе кешкі ас? 
Сен қайда тұрасын? Өз үйінің мекен жайын айтшы. 
Сенің әкен мен шешен кім болып жұмыс істейді? 
Сен сүрет салуды жақсы көресің бе? Мына лента қандай түсті ( көйлек, қарындаш) 
Қазір жылдың қандай уақыты – қыс, көктем, жаз немесе күз ба? Сен неге олай санайсың? 
Шанаға қандай уақытта сырғанауға болады – қыста немесе жазда ма? 
Неге қар жазда емес, қыста болады? 
Пошташы, дәрігер, мұғалім не істейді? 
Мектепте парта, қоңырау не үшін керек? 
Сен мектепке барғын келе ма? 
Өзіннің оң көзіңді, сол құлағынды көрсет. Көздер, құлақтар не үшін керек? 
Сен қандай жануарларды білесің? 
Қандай құстарды білесің? 
Қайсы үлкен – сиыр немесе ешкі ма? Құс немесе ара ма? Кімде аяқ көп: әтеш немесе итте ма? 
Не көп: 8 немесе 5; 7 немесе 3? Үштен алтыға шейін, тоғыздан екіге шейін. 
Егер байқаусызда біреудің затын сындырып алсан, не істеу керек? 
Жауаптарды бағалау 
Дұрыс жауап үшін, бір пункттың астындағы сұрақтарға бала 1 балл алады (бақылауды қоспағанда). Пункттың астындағы дұрыс немесе толық емес жауаптар үшін бала 5 балл алады. Мысалы, дұрыс жауаптар: «Папам инженер болып істейді», «Иттің әтештен көрі аяғы көбірек.»; толық емес жауаптар: «Таня мамам», «Папам жұмыста жұмыс істейді». 
Бақылау тапсырмаларына мына сұрақтар жатады 5, 8, 15,22. Олар былай бағаланада: 
№5 – бала неше жаста екенін санап, айта алады -1 балл, айларын есептеп жылын айтады – 3 балл. 
№8 – қаланы атап, толық үйдің мекен жайы үшін - 2 балл, толық емес – 1 балл. 
№ 15 – әрбір дұрыс көрсетілген қолданған мектептің атрибутикасы үшін – 1 балл. 
№ 22 – дұрыс жауап үшін -2 балла. 
№ 16 –мыналармен бірге бағаланады: №15 и № 22. Егерв № 15 бала 3 балл алса, ал №16 – оңды жауап болса, онда оның мектепте оқуда деген оңды мотивациясы бар, деп саналады. 
Нәтижені бағалау: бала - 24-29 балл алды, ол мектепке кемелденген деп саналады, 
20-24 – орташа-кемелденген, 15-20 – психоәлеуметтік кемелденудің төмен деңгейі. 
2. Мектептік кемелденудің Керн – Йирасиктың бағдарлы тесті психиқалық дамудың жалпы деңгейін, ойлау дамудың деңгейін, тыңдау қабілетің, үлгі бойынша тапсырмаларды жасауды, еркін психикалық қызметің айқындайды. 
Тест 4 бөліктен тұрады: 
• тест “Адамның сүреті”(ердің мүсіні); 
• жазу әріптерден фразаларды көшіру; 
• нүктелерді көшіру; 
• сұрақнама. 
• Тест “ Адамның сүреті ” 
Тапсырма 
«Мұнда (көрсетіледі, қайда), өзің жасай алатындай, бір ағаны сүретте». Сүреттеу кезінде баланы түземе («сен құлағын салуды ұмытып кеттің»), ересек адам үнсіз бақылайды. 
Бағалау 
1 балл: ердің мүсіні сүреттелді (ер адамның киім элементтары), басы бар, денесі, аяқ-қолы, басы денесімен мойны арқылы қосылған, ол денесінен үлкен болмауы тиіс; басы денесінен кіші; басында – шаш, бас киімі болуы мүмкін, құлақтар; бетінде – көздер, мұрын, ауыз; қолдарында бес саусағы бар; аяқтары қайқайған (аяқ басы немесе бәтенкі); мүсін синтетикалық әдіспен сүреттелген (контур тұтас, аяқ пен қолдары, бекітілмей денеден өсіп тұрған сияқты. 
2 балл: сүреттеудің синтетикалық әдісінен басқа, барлық талаптарды орындау, әлде егер синтетикалық әдіс болса,бірақ 3 детальдар салынбаса: мойын, шаш, саусақтар;беті түгел сүреттелсе. 
3 балл: мүсіннің басы бар, дене, аяқ қол (қолы мен аяғы екі сызықпен салынса); мыналар болмауы мүмкін: мойын, құлақтар, шаш, киім, қолдағы саусақтар, аяғындағы аяқ бастары. 
4 балл: басы мен денесі бар қарапайым сүрет, қолы мен аяғы сүреттелмеген, бір сызық түрінде болуы мүмкін. 
5 балл: нақты дене бейнелеуінің жоқтығы, аяқ қолы жоқ; каракульдар. 
• Жазу әріптерден фразаларды көшіру; 
Тапсырма 
“Қара, мында бірдеме жазылған. Мына жерге осылай көшіруге (жазылған фразанын астын көрсет), қалай жазсаң да тырыс”. 
Бір бетке кіші әріптермен фраза жазаңыз, бірінші әріп –басты: 
Олар көже ішті. 
Бағалау 
1 балл: үлгіні жақсы және толық көшірді; әріптер үлгіден кішкене үлкендеу болуы мүмкін, брақ 2 есе емес; бірінші әріп – басты; фраза ұш сөзден тұрады, олар бетте көлбеу орналасады (кішкене горизонтальдан ауытқуы мүмкін). 
2 балл: үлгі түсінікті етіліп көшірілген; әріп мөлшері және горизонталь жағдайы есептелінбейді (әріп үлкен болуы мүмкін, жол жоғары немесе төмен кетуі мүмкін). 
3 балл: жазу ұш бөлікке бөлінген, тіпті 4 әріпті түсінуге де болады. 
4 балл: үлгімен ең болмаса 2 әріп сәйкес, бір жол көрінеді. 
5 балл: түсініксіз каракульдер, сызбалар. 
• Нүктелерді көшіру 
Тапсырма 
“Мында нүктелер сүреттенген. Осындайларды қасына салып көр.”. 
Үлгіде бір бірінен тең қашықта, горизонталь және вертикаль бойынша орналасқан 10 нүкте бар. 
Бағалау 
1 балл: үлгіні нақты көшіру, жол немесе столбтан кішкене ауытқуы мүмкін, сүретті кішірейту, үлкейтуге болмайды. 
2 балл: нүктелердің саны және орналасуы үлгіге сәйкес, үш нүктеге дейін арасындағы қашықтың жартысына ауытқуы мүмкін; нүктелер дөнгелекке ауыстырылуы мүмкін. 
3 балл: сүрет жалпы үлгіге сәйкес, биіктігі мен ені бойынша 2 еседен көп аспайды; нүкте саны үлгіге сәйкес болмауы мүмкін, бірақ олар 20-дан көп және 7-ден аз болмауы тиіс; дерлік сүреттің айналымы тіпті 180 градусқа да. 
4 балл: сүрет үлгіге сәйкес келмейтін нүктелерден құрылған. 
5 балл: түсініксіз каракульдер, сызбалар. 
Әрбір тапсырманың бағалауынан кейін барлық баллдар қосылады. Егер бала сомасында барлық үш тапсырмалар бойынша мыналарды жинақтаса: 
3-6 баллдар – онда мектепке дайындығы жоғары деңгейде; 
7-12 баллов – орташа деңгей; 
13 -15 баллов – дайындықтың төмен деңгейі, бала ақыл-ойын және психикалық дамуын қосымша тексеруге мұқтажды 

 СҰРАҚНАМА 
Ақыл – ойдың жалпы деңгейін, ой-өрісін, дамудың әлеуметтік сапасын анықтайды 
Сұхбат «сұрақ-жауап» түрінде өткізіледі.Тапсырма мынадай болып айтылуы мүмкін: “Қазір мен сұрақ қоямын, ал сен оларға жауап беруге тырыс”. Егер балаға бірден жауап беру қиын болса, оған бірнеше жетекші сұрақтармен көмектесуге болады. Жауаптар баллмен жазылады, содан соң қосылады. 
Қай жануар үлкен – ат немесе ит? 
(ат = 0 балл; 
бұрыс жауап = -5 балл) 
Таңертен біздер таңғы асты ішеміз, ал күндіз ... 
(түскі асты ішеміз, көже ішеміз,ет = 0; 
Кешкі асты ішеміз, ұйықтаймыз және басқа дұрыс емес жауаптар = -3 балл) 
Күндіз жарық, ал түнде... 
(қараңғы = 0; 
бұрыс жауап = -4) 
Аспан көк, ал шөп ... 
(жасыл = 0; 
бұрыс жауап = -4) 
қызыл шие, алмұрттар, қара өріктер, алмалар – ол не? 
(жемістер = 1; 
бұрыс жауап = -1) 
Неге поездан ерте шлагбаум түседі? 
(поезд автомобильмен соқтығыспау үшін; ешкім зардап шекпеу үшін және т.б. = 0; 
Бұрыс жауап = -1) 
Москва, Одесса, Санкт-Петербург деген не? (басқа қалаларды айту) 
(қалалар = 1; станциялар = 0; 
Бұрыс жауап = -1) 
Сағат неше? (сағаттарда көрсету, шын немесе ойыншық) 
(дұрыс көрсетілген = 4; 
Тек бір сағат немесе сағаттың төрт бөлігі көрсетілген = 3; 
Сағат білмейді = 0) 
Кішкентай сиыр – ол бұзау, кішкентай ит – ол..., кішкентай қой – ол...? 
(күшік, қошақан = 4; 
тек бір ғана дұрыс жауап = 0; 
бұрыс жауап = -1) 
Ит тауыққа немесе мысыққа көбірек ұқсай ма? Немен? Оларда не ұқсасатық? 
(мысыққа, себебі оның 4 аяғы, жүні, құйрығы, тырңағы бар (бір ұқсастығы жетеді) = 0; 
мысыққа түсіндірмей-ақ = -1 
тауыққа = -3) 
Неге барлық автомобильдерде тежегіштер бар? 
(екі себеп көрсетілген: таудаң түскенде тежеу, тоқтауға, соқтығыстан қашу және тағы басқа = 1; 
бір себеп = 0; 
бұрыс жауап = -1) 
Балға мен балта нелерімен ұқсас бір біріне? 
(екі жалпылық белгі: олар ағаштан және темірден жасалынған, олар құралдар, олармен шегелер қағады, олардың сабы бар және т.б. = 3; 
бір ұқсастық = 2; 
бұрыс жауап = 0) 
Немен мысық пен тиын ұқсайды бір біріне? 
(олар жануар деген анықтама, немесе екі жалпы белгіні келтіру: оларда 4 аяқ, құйрық, жүн, олар ағаштарға шыға алады және т.б. = 3; 
бр ұқсастық = 2; 
бұрыс жауап = 0) 
Шеге мен винттың айырмашылығы не де? Олар егер сенің алдында столда жатса, қалай оларды тани алар едің? 
(винттік бүр (бұранда, айнала бұралған сызық) = 3; 
винт бұрап кіргізілген, ал шеге енгізіледі немесе винтта гайка бар = 2; 
бұрыс жауап = 0) 
Футбол, жоғарға секіру, теннис, сұға түсу - ол... 
(спорт (денешынықтыру) = 3; 
ойындар (жаттықтыру, гимнастика, сайыс) = 2; 
бұрыс жауап = 0) 
Қандай тасымалдау құралдарың білесін? 
(жердегі үш тасымалдау құралдары + самолет немесе корабль = 4; 
жердегі тек үш тасымалдау құралдары немесе тек тасымалдау құралдар, ол олармен жүруге болатыңдар деп түсіндіргеннен кейін ғана, самолет, корабльмен қоса 
толық тізім = 2; 
бұрыс жауап = 0) 
Кәрі адам жас адамнан немен өзгеше болады? Олардың арасында қандай айырмашылық? 
(үш белгі (ақ түскен шаш, шаштың жоқтығы, әжімдер, нашар көретіндігі, үнемі ауратындығы және т.б.) = 4; 
бір немесе екі айырмашылық = 2; 
бұрас жауап (онда таяқ бар, ол темекі тартады …) = 0 
Неге адамдар спортпен шұғылданады? 
(екі себеп бойынша (дені сау болу, шынығу, семіз болмау және т.б.) = 4; 
бір себеп = 2; 
бұрыс жауап (бірдене жасай білу, ақша табу үшін және т.б.) = 0) 
Неге біреу жұмыстаң ауыткығанда, ол жаман болады? 
(басқалар ол үшін жұмыс істеу керек (немесе басқаша айтқанда, біреу соның салдарынан зардап келтіреді деп) = 4; 
ол еріншек, ақшаны аз табады, ештене сатып ала алмайды = 2; 
бұрыс жауап = 0) 
Неге хатқа марка жабыстыру керек? 
(осылай хатты жіберу үшін төлейді = 5; 
оны алатын басқа адма, әйтпесе оған айып төлейтін болады = 2; 
бұрыс жауап = 0) 
Баллдарды қосамыз 
+ 24 және одан жоғары сома – жоғарғы вербалдық интеллект (ой-өріс). 
+ 14 –тен 23-дейін – ортаншыдан жоғары. 
0 -ден + 13- дейін – вербалдық интеллекттың орташа көрсеткіші. 
1-ден – 10-дейін – орташадан төмен. 
11-ден әрі қарай кішілері – төменгі көрсеткіш. 
Егер вербальдық интеллекттың көрсеткіші төмен немесе орташадан төмен болса, баланың қосымша нерві–психикалық дамуын зерттеу қажет. 
3. Д. Б. Эльконин әзірлеген Графикалық бақылау 

Мүқият тыңдау қабілетін, үлкендердің нұсқаларын нақты орындауын, бір бет қағазда бағдарлана білуді, өз бетінше үлкендердің тапсырмасы бойынша әрекет жасауын айқындайды. 
Өткізу үшін, бірінің астында бірі орналасқан, төрт нүкте сүретпен салыңған, бір бет клеткалы қағаз керек (дәптердікі). Нүктелер арасындағы қашықтық вертикаль бойынша шамамен 8 клетка болу керек. 
Тапсырма 
Зерттеу алдында ересек адам түсіндіредіт: “Қазір біз өрнек саламыз, олар әдемі және жинақы болып шығаруға тырысу керек. Ол үшін мені мұқият тыңдап, менім айтқандайымдай сүреттеу керек. Мен қанша клеткаға және қай жаққа қарай сен сызықты жасауын керек екенін айтып отырамын. Келесі сызықты сен бұрыңғысы біткен жерге салуын керек. Сенің оң қолың қайда екенін ұмытқан жоқсын ғой? Қолынды ол айтқан жаққа соз? (есікке, терезе қарай, т.б.). Мен сызықты оң жаққа қарай жаса дегенде, сен оны есікке қарай өткіз (кез келген көрнекті бағытты таңдау). Сол қолың қайда? Мен сызықты сол жаққа қарай жаса дегенде, қолыңды есіне ал ( немесе кез келген сол жақтағы бағыт). Ал енді сүрет салып көрейік. 
Бірінші өрнек – жаттығұшы, ол бағаланбайды, бала тек тапсырманы қалай түсінгені тексеріледі. 
“Қарындашты бірінші нүктеге қой. Қарындашты қағаздан ажыратпай сүрет сал: бір клетка төмен, бір клетка оңға, бір клетка жоғары, бір клетка оңға, бір клетка төмен, әрі қарай өзің осындай өрнекті салып жалғастыр.” Айтып отырған кезде, бала алдыңғы тапсырманы орындап үлгеру үшін, пауза жасау керек. Өрнек бүкіл беттің кендігіне жасалу міндетті емес. 
Орындау процессі кезінде оны қайраттандырып қоюға болады, бірақ өрнектің жасалуы бойынша ешқандай қосымша нұсқалар берілмейді. 
“Келесі өрнекті саламыз. Келесі нүктені тап, оған қарындашты қой. Дайынсын ба? Бір клетка жоғары, бір клетка оңға, бір клетка жоғары, бір клетка оңға, бір клетка төмен, бір клетка оңға, бір клетка төмен, бір клетка оңға. А енді өзін сол өрнекті салып жалғастыр.” 
2 минөттен кейін келесі тапсырманы келесі нүктеден жасай бастаймыз. 
“Назар аударыңыз! Үш клетка жоғары, бір клетка оңға, екі клетка төмен, бір клетка оңға, екі клетка жоғары, бір клетка оңға, үш клетка төмен, бір клетка оңға, екі клетка жоғары, 
бір клетка оңға, екі клетка төмен, бір клетка оңға. Енді өзін өрнекті әрі қарай салуды жалғастыр.” 
2 минуттан кейін – келесі тапсырма: “Қарындашты төменгі нүктеге қой. Назар аударыңыз! Үш клетка оңға, бір клетка жоғары, бір клетка солға, екі клетка жоғары, үш клетка оңға, екі клетка төмен, бір клетка солға, бір клетка төмен, үш клетка оңға, бір клетка жоғары, бір клетка солға, екі клетка жоғары. Енді өзің өрнекті салуды жалғастыр.” Келесі өрнектер болып шығуы тиіс: 
Қорытындыларды бағалау 
Жаттығушы өрнек бағаланбайды. Әр келесі өрнекте тапсырманың нақты жаңғыртуы және баланың өз бетінше өрнекті жалғастыру қабілеті қарастырылады. Тапсырма жақсы орындалған болып есептеледі, егер нақты жаңғыртуы болса (сызықтардың қисықтығы, “дірілдеген” сызық, “кір” бағаны төмендетпейді). Егер жаңғырту кезінде 1-2 қате жіберілсе – орташа деңгейде. Төменгі баға, егер жаңғырту кезінде бөлек элементтердің ғана ұқсастығы болса әлде ұқсастық тіпті де болмаса. Егер бала, қосымша сұрақ қоймай, өз бетінше өрнекті салып жалғастырса – тапсырма жақсы орындалды. Баланың жаңсақтығы, өрнекті салуды жалғастыруда жіберген қателіктері – орташа деңгейі. 
Егер бала өрнекті салуды жалғастырудан бас тартса әлде, оны салғанда бір де бір дұрыс сызық сала алмаса – орындаудың төмен деңгейі. 
Мұндай диктанттарды дамытылынған ойынға айналдыруға болады, олардың көмегімен балада ой-өріс, зейін қою, нұсқауды тындау қабілеті, логика дамиды. 
4. Лабиринт 
Мұндай тапсырмалар баллар журналдарында, мектепке дейінгі балалардың жұмыс дәптерлерінде жиі кездеседі. Көрнекі-схемалық ой-өрістің деңгейін (және жаттықтырады) (схемалармен, шартты белгілермен пайдалануды), ықылас-назарды дамытуды анықтайды. Осындай лабиринттардың біз бірнеше түрлерің ұсынамыз: 
5. Р. С. Немов әзірлеген тест "Не жетіспейді?" 
Тапсырма 
Балаға 7 сүрет ұсынылады, олардың әр қайсысында бір маңызды детальдар жетіспейді, әлде бірдененің сүреті дұрыс салынбаған. 
Диагностика жасаушы, секундомер арқылы, тапсырманың орындалуына жұмсалған уақытты жазып қояды. 
Қорытындыларды бағалау 
10 балл (өте жоғары деңгей) – бала барлық 7 дәлсіздіктерді 25 секундтан аз уакытта тауып айтып берді. 
8-9 балл (жоғары) – барлық дәлсіздіктерді іздестіру уақыт 26-30 секунд құрады. 
4-7 балл (орташа) – іздестіру уақыты 31 ден 40 секундқа дейін. 
2-3 балл (төмен) – іздестіру уақыт 41-45 секунд құрады. 
0-1 балл (өте төмен) – іздестіру уақыты 45 секундтан көп. 
6. Тест "Айырмашылықтарды тап". 
Байқаушылықты дамытудың деңгейін айқындайды 
Бір бірінен 5-10 детальдармен айырымашылығы бар, екі ұқсасты сүреттерді дайында (мұндай тапсырмалар балалар журналдарында, дамытушы кітап жазу үлгілерінде кездеседі). 
Бала сүреттерді 1-2 минөт қарайды, содан соң өзі тапқан айырмашылықтарды айтады. Байқаушылықтың жоғары деңгейдегі мектеп жасына дейінгі бала барлық айырмашылықты табу тиіс. 
7. Тест "Он сөз". 
Ықтиярлы есте сақтау және дыбысты есті, сондай-ақ назар салудың тұрақтылығы мен шоғырлану икемділігін оқып үйрену 
Өз ара мағына бойынша байланыспаған бір буынды немесе екі буынды жиынтықты әзірле. Мысалы: стол, бүрген, бол, қол, піл, парк, бақшаның есігі, терезе, бак, ит. 
Тест өткізудің шарты – тыныштық. 
Басында айтыңыз: «Мен қазір сенің сөздерді қалай жаттай алатынынды, тексергім келеді. Мен сөздерді айтамын, ал сен мұқият тыңдап оны жаттауға тырыс. Мен бітіргеннен кейін, қанша сөздерді, қай тәртіпте жаттасаң, сонша сөздерді қайтала.» 
Небәрі, сөздердің 5 ұсынысы өткізіледі, яғни, бірінші тізбелеуден және жаттаған сөздерді бала қайталағаннан кейін, Сіз сол 10 сөзді қайта айтасыңыз: «Қазір мен сөздерді тағы қайталаймын. Сен оларды қайтадан жаттайсың және ана жаттағандарынды, қайталайсын. Ана кезде айтқан сөздерінді және жаңа жаттаған қайсылары, соны айтып шық». 
Бесінші ұсыныстың алдында айтыңыз: «Қазір мен сөздерді соңғы рет атаймын, ал сен көбірек жаттауға тырыс». 
Нұсқадан басқа, сіз басқа ештене айтуыңыз тиіс емес, тек қайраттандыруға болады. 
Жақсы нәтиже, егер бірінші ұсыныстан кейін бала 5-6 сөзді айтса, бесіншіден кейін – 8-10 (жоғарғы мектепке дейінгі жас үшін) 
8. Тест «Не жетіспейді?» 
Осы тест тапсырмасының барлығы, оңай, сонымен бірге көру есін өте дамытатын, пайдалы ойын. 
Ойыншықтар, неше түрлі заттар немесе сүреттер пайдаланылады. 
Баланың алдында сүреттер жайып салынады (немесе ойыншықтар) – он данаға дейін. Ол оларға 1-2 минөт қарайды да, содан соң теріс бұрылады, ал Сіз бірденені ауыстырасыз, алып тастап немесе орнын ауыстырып, содан соң бала қарап не өзгергенін айтуға тиіс. 
Жақсы көру есі болса, бала 1-3 ойыншықтың жоғалғанын, оларды басқа орынға ауыстырғаның тез байқайды. 
9. Тест "Төртінші – артық". 
Жалпылауы, логикалық, бейнелі ойлауы айқындалады. 
Жоғары мектепке дейінгі жастағы балалар үшін сүреттерді де, және сөздік қатарды да пайдалануға болады. Маңыздысы бала артықты таңдағаны емес, өз таңдауын қалай түсіндіретіндігі. 
Сүреттер немесе сөздер дайындап, қойыңыз, мысалы: 
ақ саңырауқұлақтың, қайың саңырауқұлақ, гүлдің және мухомор бейнелері; 
кастрюль, шыныаяқ, қасық, шкаф; 
стол, стул, керует, қуыршақ. 
Сөздік мүмкіншілікті варианттар: 
ит, жел, құйын, дауыл; 
батыл, қайсар, өжет, ызалы; 
күлуге, отыруға, қабақ шытуға, жылауға; 
сүт, сыр, тоң май, қатық; 
бор, қалам, бақша, қарындаш; 
күшік, мысықтың баласы, ат, торай; 
тәпішке, туфли, қысқа шұлық, бәтінке, т.б. 
Егер осы әдістемені дамытпалы ретінде пайдаланса, 3-5 сүреттерден немесе сөздерден бастауға болады, бірнеше дұрыс жауап варианттары бола тұра, лирикалық қатарды жүре келе қыиндату, мысалы:мысық, арыстан, ит те (мысықтұқымдастардан емесе) және арыстан да (үй жануары емес) артық болуы мүмкін. 
10. Тест "Жіктеу". 
Логикалық ойлауды зерттеу. 
Әртүрлі топтарды өзіне қоса алған, карточка жиынтығын дайында,: киім, ыдыс аяқ, ойыншықтар, жиһаз, үй және жабайы жануарлар,тамақ, т.б. 
Балаға сүреттерді топтар бойынша жайып қою ұсынылады (алдын ала араластырылған), әрі қарай толық еркіндік беріледі. Жасағаннан кейін бала, неге ол сүреттерді дәл осылай жайғанын, түсіндіруге тиіс (көбінесе балалар жануарлар мен немесе ас үйдің жиһазын және ыдыс аяқты қосады, немесе киім мен аяқ киімді, бұл жағдайда оған бұл карточкаларды бөлуді ұсыныңыз). 
Тапсырма орындалуының жөғарғы деңгейі: бала карточкаларды дұрыс топ бойынша жайғастырды, не үшін екенін және осы топты атап айта алды («үй жануарлары», «киім», «тамақ», «көкөңістер» т.б.). 
11. Тест "Сүреттер бойынша әңгіме құру". 
Тіл дамуының деңгейін, логикалық ойлауын айқындау үшін, психологтар жиі пайдаланады. 
«сүреттердегі әңгімелер» - сериясынан сүреттерді іріктеп алып, оларды қиыңыз. Жоғары мектепке дейінгі жастар үшін, бір сюжетпен біріктірілген 4-5 сүрет жеткілікті. 
Сүреттерді араластырады да балаға ұсынады: “Егер осы сүреттерді рет бойынша орналастырса, әңгіме болады, ал дұрыс жайып қою үшін, ойлану керек, басында, аяғында, ал не ортасында болды.” Жайғанда солдан онға қарай, тәртіппен, қасында, ұзын жолақпен жаю керек екендігін, ескертіңдер. 
Тапсырма орындалуының жөғарғы деңгейі: бала сүреттерді дұрыс қосты, кең таралаған сөйлемдерді пайдаланып, олар бойынша әңгіме құрастыра алды. 
Тағы да, естеріне саламын: 
• барлық ұсынылған әдістемелер дамытпалы ойындар ретінде пайдаланылуы мүмкін; 
• бала мектепке түсер кезінде барлық айтылған тесттарды қолдану міндетті емес, психологтар өздері атқарылуда ең ақпаратты және оңайын таңдайды; 
• барлық тапсырмаларды дереу жасау міндетті емес, бірнеше күннің ішінде жасауды ұсынуға болады; 
• ішінде тек сипаттауы қоса бар ғана емес, нормаға сәйкестеу көрнекі материалы бар, осындай әдістемелердің қазір сатылыста пакеттері пайда болды. Осы пакеттерді сатып алған кезде, әдістеме жиынтықтарына, сүреттердің жасалынған сапасына және басылымына назар аударыңыз.