«Ақсу қаласы М. Омаров атындағы округі Еңбек ауылының орта мектебі» КММ
КГУ «Средняя школа села Енбек сельского округа имени М. Омарова г. Аксу»
Технология пәнінен
Дидактикалық материал
Қазақтың ою – өрнектерінің жасалу жолдары
Құрастырған: технология пәнінің мұғалімі Уайханова.А.О.
Кіріспе
Өнердің басқа да түрлері секілді, ою-өрнекмің де оқушылардың ой өрісі мен білімдерін жан- жақты дамытуға әсері мол. Жеткіншектердің бейнелеу, кесте мігу мен ою-өрнек қиып үйрену өнерінен едәуір хабарлар болуы, келешекте қандай мамандақта жұмыс істесе де, оқушылар
Қазіргі таңда жалпы білім беретін мектептерде оқу үрдісінің басты нысанасы да, назарда ұстаған негізгі мақсаты да оқушы қабілеті мен қызығушылығын ескеріп, жекелеген пәндер бойынша деңгейлік саралап оқытуды ұйымдастыру.
Ал, технология пәні бойынша жаңа технологияларды, жаңа кәсіптерді меңгертуге үлкен жауапкершілік жүктеледі. Қазіргі қоғамда негізгі міндеттерді жоғары дәрежеде дамыған технология атқарады. Ақпараттандырылған технология талабы – жобалай білуге, шешім қабылдауға, шығармашылық жұмыстарды орындай білуге үйрету.
Мақсаты: Жеткеншектерді ою-өрнектің түрлерімен, тарихымен даму
кезеңдерімен таныстыру. Оқушының ой-өрісін, білімін жан-
жақты дамыту.
«Қазақ халқы кілең ою-өрнек ортасында өмір сүрген».
Әлкей Марғұлан.
Қазақтың ою-өрнектерінің тарихы
Қазақтың ұлттық ою-өрнектері мен оның амаулары көп. Ғалымдар әзірше 200-дей түрін ғана анықтады. Солардың халық арасында көп тараған мүйіз тектес ою-өрнегі.
Ою-өрнектің бұл тобын, қазақ халқының ою өрнектерінің төркіні деуге болады. Өйткені барлық жаңа буыңдар осының негізінде жасалып, тек атаулары өзгеріп отырған. Мысалы, қошқар, арқар мүйіз, бұғы мүйіз, қырық мүйіз, қос мүйіз, сыңар мүйіз, сынық мүйіз, өркеш мүйіз, төртқұлақ, түйе табан, сыңарөкше, қос алқа, құс қанаты, қаз табан т.б ою-өрнектердің негізгі арқауы. Осы элементтерден ою-өрнек композициясы жасалады. Қазақ оюларының мазмұны мал өсіру мен аңшылықты, жер-су, көшіп қону көріністерін, күнделікті өмірде кездесетін әр түрлі заттардың сыртқы бейнесін аңғартады және бәрінде де мүйіз оюды үнемі араласып отырады. Қазақтың ұлтық ою-өрнектерінің ең басмы мәнері, ең көп түрі және әр түрлі мәнер жасауда жиі қолданылатыны «мүйіз» тектес ою-өрнектер.
Мүйіз тектес өрнектер кейде өте ұсақ, кейде өтеірі болып келеді.Үсағы зергелік, кесте тігу, ағаш, сүйек, мүйіз ұқсату сияқты нәзік істерге қолданылса, ірісі кілем, алаша, терме алаша, текемет, сырмақ, ши орау, қоржын, киім-кешек, құрылысқа қолданылады.
Халық шеберлері мүйіз өрнегінен сан қилы мәнерлермен құбылта, бір элементке екінші,үшінші элементтерді қосып,толықтырады да,құлпырған әдемі де мазмұнды композиция жасайды.Мұндай мүйіз тектес ою-өрнектер тізбегін Қазақстан Республикасы ғылым акедемиясы үйінің ішкі тіреулерінің төбесімен жалғасқан жерінен көруге болады.’’ Мүйіз’’ тектес ою-өрнектерді бұрын –соңды зерттеуші ғалымдардың барлығы бұл өрнектердің негізі қойдың,арқардың,ешкінің,сиырдың,бұланның,бұғының,қодастың,еліктің мүйіздерін бейнелеуден шыққан деп түйеді.
Шеберлер жаңа ою-өрнектерін тұрмыс тіршілігіне,өз дәуіріндегі заман ағымына қарай лайықтап отырған.Мысалы,халқымыздың көне бұйымдарындағы ою-өрнектер сәнділігімен қатар,сол бұйымдардың жеңіл,әрі берік болу жағын қарастырған
Оның үстіне әрбір жануар мен заттың өз бойындағы қасиеттеріне қарай тақырыптық мағынасы,композициясы,симметриясы мен ассиметриясы,колориты мен ритмі,сондай-ақ оған арналған философиялық мәні де байқалады.
Композиция дегеніміз латтынның ою-өрнекті бір заттың бетіне реттеп орналастыру деген сөзі.Мысалы,ою-өрнек кесеге салынатын болса,ол үлкен де,кіші де болмай,асқан дәлдікпен жарасым табу керек.
Өрнек үшін симметрияның да маңызы зор.Оның екі жағының бірдей болуы –симмертия заңы.Симметрия кез келген ою-өрнекте болады.Ою-өрнектердегі бояу түрлерінің бір-бірімен үндесіп,жарасым табуын колорит дейді.Колорит көп бояулы ою-өрнектерде жиі кездеседі.
Ою-өрнекте бір элементтің қайталанып отыруын ритм-ырғақ дейді. Мысалы,қошқар мүйіздің қайталанып отыруы – ритм.
Қағазды бір бүктеп ою.
Төрт бұрышы тең қағазды –нүктелі сызық бойымен бір бүктеп, бетіне қарындашпен ою үлгісін сызып аласыңдарда, суретте көрсетілгендей қайшымен ойып шығасыңдар. Сонда мынандай ою пайда болады.
«Мүйіз » өрнегі
Қағазды екі бүктеп ою.
Алдын ала кесіп, дайындап алған төрт бұрышты жұқа қағаздарыңды нүктелі сызық бойымен жебе бағытымен екі рет бүктейсіңдер.Қағаздың бүгілген қырынан бастап сызылған үлгіні қайшымен қырқып аласыңдар.
«Қос алқа» өрнегі.
Қағазды үш бүктеп ою.
Қағаздың төрт қабырғасын тең етіп қырқып алыңдар.Сызғышпен дәл ортасын белгілеп, бір рет бүктеңдер. Енді суреттегі жебе бағытымен тағы бір бүктеңдер.Қағаз екі есе кіші болып шығады. Енді қарама- қарсы бұрыштарын қосатын нүктелі сызық бойымен және жебе бағытымен тағы бір қабатталық. Сонда тік үш бұрыш пайда болады. Қарындашпен қошқар мүйіз үлгісінің бір сыңарын ғана сызып шығыңдар. Енді үшкір қайшымен суретте көрсетілген тұсынан бастап сызық бойымен қырқыңдар.
Ромб ішіндегі үлгіні ою
Төрт бұрышты қағазды тең ортасынан бір бүктеп, (а) оны көлденеңінен тағы бір бүгіп аламыз. Содан соң, қарама-қарсы екі бұрышын бір-біріне қосатын нүктелі сызық бойымен қырқып, бір жағын ғана қалдырамыз. Үш бұрыштың қайшымен қиылған қабырғасының бойымен бір немесе жарты сантиметрдей жолақ қалдырып, түзулеп сызып шығамыз. Енді ою үлгісін осы сызықтан асырмай, бірақ жеткізе жалғастыра сызып аламыз да, қайшымен қырқып шығамыз.
Рабочие листы
к вашим урокам
Скачать
«Ақсу қаласы М. Омаров атындағы округі Еңбек ауылының орта мектебі» КММ Технология пәнінен Дидактикалық материал Қазақтың ою – өрнектерінің жасалу жолдары Құрастырған: технология пәнінің мұғалімі Уайханова.А.О. КіріспеӨнердің басқа да түрлері секілді, ою-өрнекмің де оқушылардың ой өрісі мен білімдерін жан- жақты дамытуға әсері мол. Жеткіншектердің бейнелеу, кесте мігу мен ою-өрнек қиып үйрену өнерінен едәуір хабарлар болуы, келешекте қандай мамандақта жұмыс істесе де, оқушылар Қазіргі таңда жалпы білім беретін мектептерде оқу үрдісінің басты нысанасы да, назарда ұстаған негізгі мақсаты да оқушы қабілеті мен қызығушылығын ескеріп, жекелеген пәндер бойынша деңгейлік саралап оқытуды ұйымдастыру. Ал, технология пәні бойынша жаңа технологияларды, жаңа кәсіптерді меңгертуге үлкен жауапкершілік жүктеледі. Қазіргі қоғамда негізгі міндеттерді жоғары дәрежеде дамыған технология атқарады. Ақпараттандырылған технология талабы – жобалай білуге, шешім қабылдауға, шығармашылық жұмыстарды орындай білуге үйрету.Мақсаты: Жеткеншектерді ою-өрнектің түрлерімен, тарихымен даму кезеңдерімен таныстыру. Оқушының ой-өрісін, білімін жан- жақты дамыту. «Қазақ халқы кілең ою-өрнек ортасында өмір сүрген». Әлкей Марғұлан. Қазақтың ою-өрнектерінің тарихы Қазақтың ұлттық ою-өрнектері мен оның амаулары көп. Ғалымдар әзірше 200-дей түрін ғана анықтады. Солардың халық арасында көп тараған мүйіз тектес ою-өрнегі. Ою-өрнектің бұл тобын, қазақ халқының ою өрнектерінің төркіні деуге болады. Өйткені барлық жаңа буыңдар осының негізінде жасалып, тек атаулары өзгеріп отырған. Мысалы, қошқар, арқар мүйіз, бұғы мүйіз, қырық мүйіз, қос мүйіз, сыңар мүйіз, сынық мүйіз, өркеш мүйіз, төртқұлақ, түйе табан, сыңарөкше, қос алқа, құс қанаты, қаз табан т.б ою-өрнектердің негізгі арқауы. Осы элементтерден ою-өрнек композициясы жасалады. Қазақ оюларының мазмұны мал өсіру мен аңшылықты, жер-су, көшіп қону көріністерін, күнделікті өмірде кездесетін әр түрлі заттардың сыртқы бейнесін аңғартады және бәрінде де мүйіз оюды үнемі араласып отырады. Қазақтың ұлтық ою-өрнектерінің ең басмы мәнері, ең көп түрі және әр түрлі мәнер жасауда жиі қолданылатыны «мүйіз» тектес ою-өрнектер. Мүйіз тектес өрнектер кейде өте ұсақ, кейде өтеірі болып келеді.Үсағы зергелік, кесте тігу, ағаш, сүйек, мүйіз ұқсату сияқты нәзік істерге қолданылса, ірісі кілем, алаша, терме алаша, текемет, сырмақ, ши орау, қоржын, киім-кешек, құрылысқа қолданылады. Халық шеберлері мүйіз өрнегінен сан қилы мәнерлермен құбылта, бір элементке екінші,үшінші элементтерді қосып,толықтырады да,құлпырған әдемі де мазмұнды композиция жасайды.Мұндай мүйіз тектес ою-өрнектер тізбегін Қазақстан Республикасы ғылым акедемиясы үйінің ішкі тіреулерінің төбесімен жалғасқан жерінен көруге болады.’’ Мүйіз’’ тектес ою-өрнектерді бұрын –соңды зерттеуші ғалымдардың барлығы бұл өрнектердің негізі қойдың,арқардың,ешкінің,сиырдың,бұланның,бұғының,қодастың,еліктің мүйіздерін бейнелеуден шыққан деп түйеді. Шеберлер жаңа ою-өрнектерін тұрмыс тіршілігіне,өз дәуіріндегі заман ағымына қарай лайықтап отырған.Мысалы,халқымыздың көне бұйымдарындағы ою-өрнектер сәнділігімен қатар,сол бұйымдардың жеңіл,әрі берік болу жағын қарастырған Оның үстіне әрбір жануар мен заттың өз бойындағы қасиеттеріне қарай тақырыптық мағынасы,композициясы,симметриясы мен ассиметриясы,колориты мен ритмі,сондай-ақ оған арналған философиялық мәні де байқалады. Композиция дегеніміз латтынның ою-өрнекті бір заттың бетіне реттеп орналастыру деген сөзі.Мысалы,ою-өрнек кесеге салынатын болса,ол үлкен де,кіші де болмай,асқан дәлдікпен жарасым табу керек. Өрнек үшін симметрияның да маңызы зор.Оның екі жағының бірдей болуы –симмертия заңы.Симметрия кез келген ою-өрнекте болады.Ою-өрнектердегі бояу түрлерінің бір-бірімен үндесіп,жарасым табуын колорит дейді.Колорит көп бояулы ою-өрнектерде жиі кездеседі. Ою-өрнекте бір элементтің қайталанып отыруын ритм-ырғақ дейді. Мысалы,қошқар мүйіздің қайталанып отыруы – ритм. Қағазды бір бүктеп ою. Төрт бұрышы тең қағазды –нүктелі сызық бойымен бір бүктеп, бетіне қарындашпен ою үлгісін сызып аласыңдарда, суретте көрсетілгендей қайшымен ойып шығасыңдар. Сонда мынандай ою пайда болады. «Мүйіз » өрнегі Қағазды екі бүктеп ою. Алдын ала кесіп, дайындап алған төрт бұрышты жұқа қағаздарыңды нүктелі сызық бойымен жебе бағытымен екі рет бүктейсіңдер.Қағаздың бүгілген қырынан бастап сызылған үлгіні қайшымен қырқып аласыңдар.«Қос алқа» өрнегі. Қағазды үш бүктеп ою. Қағаздың төрт қабырғасын тең етіп қырқып алыңдар.Сызғышпен дәл ортасын белгілеп, бір рет бүктеңдер. Енді суреттегі жебе бағытымен тағы бір бүктеңдер.Қағаз екі есе кіші болып шығады. Енді қарама- қарсы бұрыштарын қосатын нүктелі сызық бойымен және жебе бағытымен тағы бір қабатталық. Сонда тік үш бұрыш пайда болады. Қарындашпен қошқар мүйіз үлгісінің бір сыңарын ғана сызып шығыңдар. Енді үшкір қайшымен суретте көрсетілген тұсынан бастап сызық бойымен қырқыңдар. Ромб ішіндегі үлгіні оюТөрт бұрышты қағазды тең ортасынан бір бүктеп, (а) оны көлденеңінен тағы бір бүгіп аламыз. Содан соң, қарама-қарсы екі бұрышын бір-біріне қосатын нүктелі сызық бойымен қырқып, бір жағын ғана қалдырамыз. Үш бұрыштың қайшымен қиылған қабырғасының бойымен бір немесе жарты сантиметрдей жолақ қалдырып, түзулеп сызып шығамыз. Енді ою үлгісін осы сызықтан асырмай, бірақ жеткізе жалғастыра сызып аламыз да, қайшымен қырқып шығамыз.
6 655 267 материалов в базе
Настоящий материал опубликован пользователем Баяндина Лариса Владимировна. Инфоурок является информационным посредником и предоставляет пользователям возможность размещать на сайте методические материалы. Всю ответственность за опубликованные материалы, содержащиеся в них сведения, а также за соблюдение авторских прав несут пользователи, загрузившие материал на сайт
Если Вы считаете, что материал нарушает авторские права либо по каким-то другим причинам должен быть удален с сайта, Вы можете оставить жалобу на материал.
Удалить материал
Ваша скидка на курсы
40%
Курс профессиональной переподготовки
500/1000 ч.
Курс повышения квалификации
180 ч.
Курс профессиональной переподготовки
300/600 ч.
Курс повышения квалификации
72 ч.
Мини-курс
3 ч.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.