Рабочие листы
к вашим урокам
Скачать
1 слайд
2 слайд
Сөйлем болу үшін сөздер белгілі бір грамматикалық байланысқа түсу керек;
Кез келген қатар тұрған сөздер бір –бірімен байланысқа түсе бермейді.
Грамматикалық байланысқа түспеген сөздер тіркеспейді, сөз тіркесін құрай алмайды;
Сөздердің сөйлемде байланысуының өзіндік заңдылығы бар, сөздер бір-бірімен
белгілі бір тәсілдер арқылы байланысады.
5. Сөздер:
а). Біріншіден, байланысу тәсілдері арқылы тіркесіп, сөз тіркесін құрайды.
Сондықтан сөздердің байланысу тәсілдері сөз тіркесіне негіз болады;
ә). Екіншіден, сөйлем мүшелері сөйлемдегі сөздердің байланысы арқылы анықталады.
Сөйлем мүшесін анықтайтын сұрақтар сол сөздің байланысына қарай қойылады.
Құрмалас сөйлем
Салаласа байланысқан құрмалас сөйлем
Құрамындағы жай сөйлемдердің байланысу түрлеріне қарай
Араласа байланысқан құрмалас сөйлем
Сабақтаса
байланысқан
құрмалас сөйлем
3 слайд
Синтаксис – гректің құру, біріктіру деген мағынаны білдіретін сөз. Ол грамматиканың бір саласы болып есептеледі де сөйлемдегі сөздердің бір-бірімен байланысын, сөз тіркесін, сөйлемнің құрамы мен құрылысын, түбірлерін және сөйлем мүшелерін зерттейді. Қазақ тілі синтаксисі үш салаға бөлінеді.
Сөз тіркесі синтаксисі
Құрмалас сөйлем синтаксисі
Жай сөйлем
синтаксисі
4 слайд
“Синтаксис” сөзіне толық фонологиялық талдау
Синтаксис
Бұл сөз айтылу, жазылу, жасалу жолдарына қарай жуан буынды сөз.Себебі, сөздің құрамындағы дауысты дыбыстар жуан дауыстылар.
Бұл сөз синтак- сис болып үш буынға бөлінеді. Себебі, сөздің құрамында үш дауысты дыбыс бар.
Син-так-сис
б. б. б. б.
б. б.
себебі, буындар дауыссыз дыбыстардан басталып, дауыссыз дыбыстарға аяқталып тұр.
3. Бұл сөз
Син- болып екі жағдайда тасымалданады немесе буын жігіне сәйкес
так- тасымалданған.
сис-
4. Қазақ тілінде сөз екпінінің орны бір шама тұрақы. Сөзге қосымша жалғанған сайын, екпін сөздің соңғы буынына қарай ығысып отырады.
5. Сөзде түбір мен қосымшаның арасында буын үндестігі жоқ. Себебі, түбір сөз.
6. Сөздер түбір мен қосымшаның арасында дыбыс үндестігі жоқ. Себебі, түбір сөз.
5 слайд
Салаластың құрамындағы жай сөйлемдер өзара екі түрлі жолмен байланысады:
Мағыналарының жақындығына қарай, іргелес, ұласпалы интонация арқылы
байланысады.
Еңбек қыламай тапқан мал дәулет болмас: қардың суы секілді тез суалар.
(Абай).
Мінген аттың мінезі шәлкестеу еді және түйеден қорқатын еді.
Алғашқы салалас құрмаласта бірінші жай сөйлемдегі ойдың екінші жай
сөйлемдегі ой себеп- салдар мәнін білдіріп тұрса, екінші салалас құрмаластағы жай
сөйлемдер істің реті бірінен кейін бірі келуін білдіріп тұр.
Салалас құрмаластардағы жай сөйлемдердің мағыналық жақындығына қарай,
іргелес тұрып, байланысуы деп, осындай қарым –қатынастарды айтамыз.
Олардың ұласпалы (тиянақсыз) интонация арқылы байланысында бірінші жай
сөйлем аяқталған жерде дауыс ырғағы бәсеңдемей, көтеріңкі қалыпта айтылады да,
тиянақсыз болып тұрады; одан кейін сәл кідіріс жасалып, екінші сөйлеммен ұласа
байланысып тұрады.
Еңбектің наны тәтті, жалқаудың жаны тәтті.
6 слайд
“Құрмалас” сөзіндегі дыбыстарға математикалық тәсілмен мінездеме беру
Берілгені: құрмалас = 0 = =?
Шешуі: құрмалас = 80 = 3 (ұ, а2) дауысты 0
5 (қ, р, м, л, с) дауыссыз 0
Себебі, бұл дыбыстарды айтқанда өкпеден шыққан ауа ауыз қуысында еш кедергіге
ұшырамай еркін шығады.
2. Себебі, бұл дыбыстарды айтқанда өкпеден шыққан ауа ауыз қуысында кедергіге
ұшырап шығады.
дыбыстар
Тілдің қатысына қарай:
(2а, ы) тіл арты немесе жуан
0
Себебі, бұл дыбыстарды айтқанда тілдің ұшы сәл артқа қарай тартылып, үсті сәл дөңестенеді.
Жақтың ашылу дәрежесіне қарай:
3 = (2а1) ашық Себебі, бұл дыбыстарды айтқанда жақ кең ашылып, ауа еркін шығады.
1 (ы) қысаң Себебі, бұл дыбыстарды айтқанда жақ тар ашылып, ауа қысылып шығады.
Ерін мен ездің қатысына қарай:
3 = (2а, ы) езулік
0
Себебі, бұл дыбыстарды айтқанда ерін жиырылып, езу артқа қарай тартылады.
7 слайд
а). Үн мен салдырдың қатысына қарай:
5 = (қ, с) қатаң Себебі, бұл дыбыстар тек салдырдан тұр.
(р, л, м) үнді Себебі, бұл дыбыстарды айтқанда салдырдан гөрі үн басым.
ә). Айтылу (жасалу) тәсіліне қарай:
5 = (қ) шұғыл + (с) ызың + (р) діріл
1 (л) ауыз жолды +1(м) мұрын жолды
Себебі, бұл дыбыстарды айтқанда дыбыстау мүшелері бір-біріне қатты соқтығысып, ауа кілт үзіліп, шұғыл шығады.
Себебі, бұл дыбыстарды айтқанда дыбыстау мүшелері бір-біріне жуысып,
ауа сүзіліп шығады.
Себебі, бұл дыбыстарды айтқанда дыбыстау мүшелері бір-біріне соқтығысып, ауа дірілдеп шығады.
Себебі, бұл дыбыстарды айтқанда ауа ауыз арқылы шығады.
Себебі, бұл дыбыстар айтқанда мұрын арқылы шығады.
б). Жасалу орны дыбысталу мүшелерінің қатысына қарай:
5 1 (м) ерін + 1 (с) тіс +2 (л, р) тіл алды. + 1 (қ) тіл арты
- Дыбыстар
8 слайд
Салалас құрмаластың мағыналық түрлері
Мағынасына қарай
Ыңғайлас салалас
Қарсылықты салалас
Себеп-салдар салалас
Түсіндірмелі салалас
Талғалуы салалас
Кезектес салалас
Салалас құрмалас сөйлем
9 слайд
“Себеп-салдар” сөзіне сөзжасамдық талдау
Себеп-салдар
Бұл сөз екі құрамнан тұр:
себеп салдар
2. Тұлғасына қарай себеп –салдар туынды түбір.
Себебі, аналитикалық немесе синтаксистік тәсілмен екі түбірдің қосарлануынан жасалған туынды сөз.
3. Құрылысына қарай –күрделі, қос сөз.
Себебі, ритм-ырғағы жығынан бірұдай, лексика-сематикалық жағынан біртұтас, лексика-грамматикалық жағынан бір бүтін тұлға болып, қосарланып тұрақталған құрама сөз.
3.1. Себебі, екі басқа түбірдің қосарлануынан жасалған.
3.2. Екі сыңарлы да мағыналы.
3.3. Екі сыңарлы да қосымшасыз.
3.4. Синонимдес қос сөз.
Себебі, мағыналары бір-біріне жақын.
10 слайд
Сабақтың тақырыбы: Салалас құрмаластың мағыналық түрлерін қайталау
Сабақтың мақсаты:
1. Білімділік - салалас құрмалас сөйлемнің мағыналық түрлерінен алған
білімдерін қорытындылау. Салалас құрмалас сөйлемнің жасалу
жолдары, мағыналық түрлері жайында білімдерін тиянақтау, бекіту,
сатылай кешенді талдау арқылы алған білімдерін практикада қолдану.
Білім, білік дағдыларын қалыптастыру.
2. Дамытушылық – өздігінен білім алуға дағдыландыру, шығармашылық
қабілеттерін дамыту. Жүйелі сөйлеуге қалыптастыру,ойларын нақты,
жетік жеткізе білуге дағдыландыру.
3. Тәрбиелік-егеменді еліміздің жас қырандарын өз ұлтымыздың мәртебесін биік,
ана тілінде таза сөйлеуге және бабалар рухынан, тілінен нәр алып,
сусындап өсуіне тәрбиелеу.
Сабақ типі: үйретілген білімге шолу жасау, жүйелеу.
Сабақ түрі: қайталау сабағы
Сабақтың әдісі: топпен жұмыс, ұжымдық жұмыс, сатылай кешенді талдау,
сұрақ – жауап.
Сабақтың көрнекілігі: интерактивті тақта.
Пәнаралық байланыс: әдебиет, математика, музыка, ішінара байланыс.
11 слайд
Сабақтың барысы: 1. Ұйымдастыру
а) оқушылардың сабаққа қатысы, оқу құралдары,
тазалығы тексеріліп, оқушылар назарын сабаққа аударамын.
ә) психологиялық даярлық
Сабақты Ә. Қойшиеваның «Қазақ тілі» әнімен бастаймыз.
Рахмет, балалар! Өз ана тілдеріңе, қасиетті баба тіліне деген сүйіспеншілікпен
сабақты бастап жатырсыңдар. «Өткірдің жүзі, Кестенің бізі
Өрнегін сендей сала алмас», - деп ұлы Абай атамыз таңырқап,
тағзым еткен тіл, қазақ елін бүкіл әлемге танытқан дана Мұхтардың тілі, менің тілім.
Ендеше, бүгінгі сабағымыздың эпиграфы «Тілім – тірегім, соғып тұрған жүрегім».
Елбасы Н.Ә.Назарбаев «Қазақстанның болашағы – қазақ тілінде» деген еді.
Қыран құстың қанатындай, аққудың сазды әуеніндей, алмас қылыштың жарқылындай,
ғашықтың мұңлы жырындай төгілген керемет, әуезді қазақ тіліміздің маңыздылығын
ойлай отырып, бүгінгі сабағымызды бастаймыз.
2. Үйге берілген тапсырма
Сынып төрт топқа бөлінген. Төрт топқа төрт түрлі тапсырма алдын – ала берілген.
1 – топ. Синтаксистің зерттейтін салалары (слайд жасау)
2. «Синтаксис» сөзіне толық фонологиялық талдау жасау.
2 – топ: Салалас құрмалас сөйлемнің жасалу жолдары (слайд жасау)
2. «Құрмалас» сөзінің құрамындағы дыбыстарға математикалық тәсілмен мінездеме беру.
3 – топ: Салалас құрмаластың мағыналық түрлері. (слайд жасау)
2. «Себеп - салдар» сөзіне сөзжасамдық талдау жасау.
12 слайд
3. Мәтінмен жұмыс
Ажалдан арашалаған ана тілі
Бұл оқиға Ауған жерінде, 1988 жылы мамыр айының он төрті күні болған еді.
Дұшпандардың күтпеген жерден шабуыл жасайтын әдеті.
Таң қылаң бере дүние астан – кестен болды. Дұшпандардың қоршауында қалып,
қолға түскенімізді бір – ақ білдік. Бір кезде бәрімізді етпеттетіп жатқызды
да аяғымызды тас қылып , байлап тастады. Шамасы, оқшығармай,
пышақпен бауыздап өлтіретінін сезіп жатырмыз.
Шеттен бауыздап келе жатқанын сездік. Кезек маған да жетті.
Пышақты алқымыма тақай бергенде: «Көке – ай » деген даусым шығып кетті.
-Әй , сорлы; қазақсың ба? – деген сыбыр естілді.
-Иә, -- дедім. Құлағыма: «Сені өлтірмеймін , бірақ қан шығарып бауыздаймын.
Біз бұл жерден тез кетеміз, жүре алсаң тез құтылып кетерсің,-деген күбір
естілді. Сөйтті де тамағымның етін өткір пышағымен осып жіберді.
Біраз уақыт өткен соң, көзімдегі байлаулы матаны шештім .
Айналамдағы екі – үш жыл қызметтес болған серіктерім жайрап жатыр.
Көзімді жас, денемді қан жуып ктті.Білетін лағынет сөздерімді айтып,
басымның ауған жағына қарай кете бердім.
Ұзақ жол жүріп, көптеген қиыншылықпен туған жеріме келдім.
Қарт анам мені көріп, құшағын жайып, еңіреп қоя берді.
Ажалдан жалғыз ауыз ана тілінің аман алып қалғанынна күні бүгінге
дейін қуанамын және қазақ болып туылғаныма құдайға мың шүкір етемін.
13 слайд
4. «Мақал – сөз мәйегі»
Тіл тақырыбына арналған мақал – мәтелдер айту.
5. Шығармашылық тапсырма «Қазақстанның болашағы қазақ тілінде »
атты Елбасы сөзін пайдалана отырып, эссе жазу.
6. Қорытындылау
7. Бағалау
8. Үйге тапсырма:
1 – топ: «Айтылмаса сөз жетім» ой – толғау жазу
2 – топ: «Тіл - ұлттың жаны» шағын шығарма
3 – топ: «Туған тілде айтылмай сөз қалмасын» эссе жазу
1 – топ: Сабақтас құрмалас сөйлемнің грамматикалық ерекшеліктері
(слайд жасау)
2 – топ: Сабақтас құрмалас сөйлемнің жасалу жолдары (слайд жасау)
3 – топ: Сабақтас құрмалас сөйлемнің мағыналық түрлері (слайд жасау).
Рабочие листы
к вашим урокам
Скачать
6 661 527 материалов в базе
Настоящий материал опубликован пользователем Нурпеисов Каржаубай Шынпеисов. Инфоурок является информационным посредником и предоставляет пользователям возможность размещать на сайте методические материалы. Всю ответственность за опубликованные материалы, содержащиеся в них сведения, а также за соблюдение авторских прав несут пользователи, загрузившие материал на сайт
Если Вы считаете, что материал нарушает авторские права либо по каким-то другим причинам должен быть удален с сайта, Вы можете оставить жалобу на материал.
Удалить материал
Ваша скидка на курсы
40%
Курс профессиональной переподготовки
500/1000 ч.
Курс повышения квалификации
72 ч. — 180 ч.
Курс повышения квалификации
36 ч. — 180 ч.
Курс профессиональной переподготовки
500/1000 ч.
Мини-курс
6 ч.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.