Инфоурок Иностранные языки КонспектыПрезентация по литературу на тему "Наши дети" (7 класс)

Презентация по литературу на тему "Наши дети" (7 класс)

Скачать материал

«Китаби-Дəдə Горгуд» dastanı

«Ки­та­би-Дя­дя Гор­гуд» Azərbaycan türklərinin ulu babası оьуз­ла­рын Ана ки­та­бы­дыр. Dastan I minilliyin II yarısında formalaşan və xalqımızın tarixi- qəhrəmanlıq keçmişini əks etdirən qəhrəmanlıq dastanıdır. Бу­ра­да ин­сан азад­лы­ьы, бу азад­лы­ьа тями­нат ве­рян ъя­мий­йят, щя­мин ъя­мий­йя­тин га­нун­ла­ры, бу га­нун­ла­ры йа­ра­дан, она ямял едян вя ке­ши­йин­дя да­йа­нан ин­сан­ларdan bəhs olunur. "Ки­та­би-Дя­дя Гор­гуд" хал­гы­мы­зын да­ща язя­ли дювр­ля­ря мях­сус щя­йат вя йа­ша­йыш тяр­зи­ни, гя­би­ля вя тай­фа ях­ла­гы­ны, фео­дал-пат­ри­ар­хал мц­на­си­бят­ля­ри­ни якс ет­ди­рир. Епо­сун елм аля­ми­ня мялум олан 3 ял­йаз­ма­sı vardır: Дрез­ден, Ва­ти­кан вя Бер­лин нцс­хя­ля­ри. Щя­мин ял­йаз­ма­лар­да оьуз бяй­ля­ри­нин ба­ща­дыр­лыг вя ъян­эа­вяр­лик ря­ша­дят­ля­ри­ниn Dədə Qorqud tərəfindən  дц­зцlüб го­шulduğu göstərilir. Məlum olur ki, Дя­дя Гор­гу­дун Мя­щям­мяд Pей­ьям­бяр ялей­щи­са­ла­мын дцн­йа­йа эял­ди­йи вах­та йа­хын бир за­ман­да йа­шаmışdır: "Ря­сул ялей­щи­са­лам за­ма­ны­на йа­хын Ба­йат бо­йун­дан Гор­гут ата ди­йяр­ляр бир яр гоп­ду. Оьу­зун ол ки­ши тя­мам би­ли­ъи­сий­ди, -ня ди­йяр­ся олур­ду.

Га­иб­дян дцр­лц хя­бяр­ляр сюй­ляр­ди. Щягг тяа­ла­нын кюн­ли­ня ил­щам едяр­ди".

Дя­дя Гор­гуд баш ве­ря­ъяк ща­ди­ся­ля­ри га­баг­ъа­дан хя­бяр ве­рян eı аь­саг­галıdır. Йа­ша­ды­ьы дювр­дя, йяни би­зим ера­нын тях­ми­нян VII яс­ри­нин яв­вял­ля­рин­дя йа­ша­мыш вя оьуз гящ­ря­ман­ла­ры ба­ря­дя гящ­ря­ман­на­мя­ляр дц­зцб гош­муш­дур.

Bu epos oьуз­ла­рын щя­йат вя мяи­шя­ти­ни, гящ­ря­ман­лыг та­ри­хи­ни юзцн­дя якс ет­ди­рir. «Ки­та­би-Дя­дя Гор­гуд» щаг­гын­да ilk dəfə alman alimi Ф.Дитс­­­­, сон­ра эюр­кям­ли ал­ман шярг­шц­на­сы Т.Не­ол­де­ки тяд­ги­гат апа­­рmış, oнун тяг­ди­ма­ты иля В.В.Бар­толд ял­йаз­ма­ны рус ди­ли­ня тяр­ъц­мя еtmişdir.

«Ки­та­би-Дя­дя Гор­гуд»ун Азяр­бай­ъан­да юй­ря­нил­мя­си­ня XX əsrдян баш­лан­мыш­дыр.И.Му­са­хан­лы, Б.Чо­бан­за­дя, И.Щик­мят kimi böyük alimlər бу са­щя­дя илк араш­ды­ры­ъы­лар olmuşlar. Щ.Арас­лы «Ки­та­би-Дя­дя Гор­гуд»у 1939-ъу ил­дя ла­тын, 1962-ъи ил­дя ки­­рил ялиф­ба­сы иля няшр ет­дир­mişdir.

«Ки­та­би-Дя­дя Гор­гуд»да тцрк ет­ник гру­пу­на да­хил олан оьуз­­ла­рын гя­би­ля вя тай­фа мц­на­си­бят­ля­ри дюв­рц­нцн ща­ди­ся­ля­ри якс олу­нур. Дас­та­нын ай­ры-ай­ры бой­ла­рын­да оьуз тай­фа­ла­ры­нын дюв­лят­чи­лик вя ида­ря­чи­лик яня­ня­ля­ри, вя­тян, тор­паг уь­рун­да­кы ву­руш­ла­ры, си­вил мя­дя­ний­йя­тя доь­ру  ин­ки­ша­фы тяс­вир олу­нур. Oьуз­ла­рын та­ри­хи пар­ча­лан­ма­сы­нын, юзц­ня­мях­сус гцд­рят­ли дюв­ля­ти­ни йа­ра­да бил­мя­мя­си­нин баш­лы­ъа ся­бя­би kimi Ич оьуз­ла Даш оьуз ара­сын­да­кы зид­дий­йят­ляр ­göstərilir. Он­ла­рын да­хи­ли чыр­пыш­ма­ла­рын­дан ис­ти­фа­дя едян йа­хын яра­зи­ляр­дя­ки дцш­мян тай­фа­лар щяр ва­си­тя иля оьуз­ла­рын иъ­ти­маи-си­йа­си вя иг­ти­са­ди ду­рум­ла­ры­нын зя­иф­ля­мя­си­ня на­ил ол­urlar.

Дас­тан­да хан­лар ха­ны Ба­йан­дыр ха­нын баш­чы­лыг ет­ди­йи Оьуз бир­ли­йи ва­щид тай­фа дюв­ля­ти­дир. О, юз ят­ра­фын­да ийир­ми дюрд ели бир­ляш­ди­рир. Бир­лик зя­иф­ olduğu üçün Ба­йан­дыр xan ха­ри­ъи бас­гын вя иш­ьал­ла­рын гаршысыны ал­маг­да аъизdir.

Га­зан хан бяй­ляр­бя­йи­дир. Оьуз гя­би­ля дюв­ля­ти­нин го­шун­баш­чы­сы­дыр. Ида­ря­чи­лик­дя Ба­йан­дыр хан­дан сон­ра икин­ъи адам­дыр. Га­зан бяй тай­фа бир­ли­йин­дя хц­су­си мюв­ге­йя ма­лик­дир. Онун юзц­ня­мях­сус ида­ря­чи­лик цс­лу­бу вар­дыр. O, дюв­лят си­йа­ся­ти­ня йох, кор­тя­бии гящ­ря­ман­лы­ьа, ъян­эа­вяр­ли­йя ясас­ла­ныр. Газан бяй ейни заманда гцдрятли сяркярдядир. О, дцш­мян елин­дя дус­таг да олур, еви дя йаь­ма­ла­ныр, ясир дя дц­шцр, ам­ма мян­суб ол­ду­ьу тай­фа­нын ады­на ля­кя сал­мыр, oьуз бир­ли­йи­нин мя­на­фе­йи­ни уъа ту­тур, ъян­эа­вяр­лик вя мяр­да­ня­лик сим­во­лу ки­ми canlandırılır. Бам­сы Бей­ря­йи щий­ля­эяр­лик­ля гы­лынъ­ла­йан Аруздан онун ин­ти­га­мы­ны алыр.

Епос­да бе­ля бир мян­тиг ясас­ götürülür ки, юл­кя­нин эя­ля­ъяк вар­лы­ьы­ны го­ру­маг цчцн би­рин­ъи нюв­­бя­дя да­хи­ли чя­киш­мя­ля­ря, зид­дий­йят­ля­ря вя хя­йа­нят­ля­ря сон го­йул­­ма­лы­дыр. Да­хи­ли бир­лик ол­ма­дан юл­кя­ни дцш­мян­дян го­ру­маг вя йа­шат­маг гей­ри-мцм­кцн­дцр.

"Ки­та­би-Дя­дя Гор­гуд"да оьу­зун цму­ми мя­на­фе­йи­ни щяр шей­дян уъа ту­тан Га­ра­эцня, Га­ра­бу­даг, Бам­сы Бей­ряк, Ба­сат, Ган­ту­ран­лы вя он­лар­ла баш­га­ гящ­ря­ман­ла­р vardır.

Дас­тан­да Тя­пя­эюз, Дя­ли Дом­рул ки­ми об­раз­лар да вар­дыр. Тя­пя­эюз гей­ри-га­ну­ни ни­эа­щын йе­тир­мя­си­дир. Ис­лам дц­шцн­ъя­си­ня эю­ря гей­ри-га­ну­ни ни­эащ­ларdan  дцн­йа­йа эя­лян­ля­р шя­ри тям­сил еdirlər. Onlar həm fiziki, həm də мяня­ви ъя­щят­дян гц­сур­лу олур, ин­сан­лы­ьа гя­ним кя­си­лир­ляр. Тя­пя­эюз оьу­зу да­хил­дян сар­сы­дыр, о, да­хи­ли дцш­мя­нdir. Мящз Ба­са­тын шц­ъая­ти илə фя­ла­кят ара­дан гал­ды­ры­лыр. Бю­йцк гур­бан­лар­дан вя ит­ки­ляр­дян сон­ра Ба­сат Тя­пя­эю­зц мяь­луб едир.

Дя­ли Дом­рул Яз­ра­йы­лы та­ны­ма­йан дя­ли­ган­лы оьуз qəhrəmanııdır.

Дас­тан­да раст эял­ди­йи­миз Ал­лащ конк­рет, йыь­ъам, мя­ъа­зи,эе­ниш, там вя йет­кин мяна ча­ла­ры до­ьу­рур:

Йу­ъа­лар­дан йу­ъа­сан

Ким­ся бил­мяз не­ъя­сян

Эю­зял Tан­ры!

Не­чя ъа­щил­ляр ся­ни

Эюй­дя арар,

Йер­дя ис­тяр

Сян хуб мюмин­ляр кюн­лцн­дя­сян

Да­им ду­ран ъяб­бар тян­ри.

Ба­ги га­лан сят­тар Tanrı.

Burada Ал­ла­щын уъа­лы­ьы, мя­кан­сыз­лы­ьы, ябя­ди сирр са­щи­би ол­ма­сы, мю­мцн ин­сан­ла­рын гял­бин­дя йа­ша­ма тяс­диг­ля­нир. Dас­тан­да Ал­лащ ети­га­д  эе­ниш мяна вя мяз­мун ча­ла­рын­да ифа­­дя олу­­нур. Бю­йцк­лцк, тян­ща­лыг, по­зул­маз тяк­­лик, ябя­ди­лик эю­­рцш­ля­ри ачыг­ла­ныр.

Уъа­лар­дан уъа­сан

Ким­ся бил­мяз не­ъя­сян, язиз Tан­ры!

Ана­дан до­ьул­ма­дын, сян ата­дан олма­дын...

«Щяр йер­дя Əщяд­сян, Ал­ла­щу Sя­мяд­сян».

«Ки­та­би-Дя­дя Гор­гуд»да Бю­йцк Ал­ла­щын ады иля баь­лы щя­ги­гят­ля­ри тяс­диг­ля­йян баш­га бир ети­гад ъан явя­зи­ня ъан вер­мя­дир. "Ду­ха го­ъа оь­лы Дя­ли Дом­рул" бо­йун­да oxuyuruq: бир эцн Ду­­ха го­ъа оь­лу Дя­ли Дом­ру­лун тик­дир­ди­йи кюр­пц­нцн йа­нын­да ши­вян го­пур. Со­ру­шур ки, бу ня ши­вян­ди­р? Де­йир­ляр ки, бир йах­шы иэи­ди­миз юл­дц. Дя­ли Дом­рул со­ру­шур ки, иэи­ди­ни­зи ким юл­дцр­дц? Де­йир­ляр, «вал­лащ бяй иэид, Ал­лащ-та­ала­дан буй­руг ол­ду, ал га­над­лы Яз­ра­йыл о иэи­дин ъа­ны­ны ал­ды».

Бун­дан чох кюв­ря­лян Дя­ли Дом­рул Ал­лащ-та­ала­йа дуа едир ки, Яз­раи­ли онун эю­зц­ня эюс­тяр­син: «Са­ва­ша­йим, чя­ки­шя­йим, дц­ри­шя­­йим, -йах­шы иэи­дин ъа­нын гур­та­ра­йым.

Дя­ли Дом­рул­ла Яз­райылын би­рин­ъи эю­рц­шцн­дя ики аз­ман гцв­вя цз-цзя да­йа­ныр. Яз­ра­йыл гя­фил эя­лир, oну ня га­пы­чы эю­рцр, ня ке­­шик­чи. Дя­­ли Дом­ру­лун сю­зц Hяггта­ла­йа хош эял­мя­diyi üçün Бю­йцк Ал­лащ Яз­райы­лы эюн­дяр­миш­ди ки, юз щей­бя­ти­ни Дя­ли Дом­ру­ла эюс­тяр­син. Одур ки, Дя­ли Дом­рул Яз­райылы эю­рян­дя бя­ни­зи са­ра­лыр, эю­зц эюр­мцр, яли тут­мур. Юзц­ня эя­лян­дя Яз­райыла щц­ъум чя­кир. Яз­райыл эю­йяр­чи­ня дю­нцр, пян­ъя­ря­дян учуб эе­дир, Дя­ли Дом­руlлa ву­ру­ша эир­мир, onun ъа­ны­ны ал­мыр. Чцн­ки Бю­йцк Ал­ла­щын буй­ру­ьу­ну ал­ма­мыш­дыр.

Дя­ли Дом­ру­лун Яз­ра­йыл­ла икин­ъи эю­рц­шцndə Дя­ли Дом­рул Яз­райыла йал­ва­ран­да Яз­ра­ил де­йир: "Мя­ря, дя­ли га­ват, мя­ня ня йал­ва­ра­сан. Ал­лащ-та­ала­йа йал­вар. Мя­ним ялим­дя ня вар. Мян дя­хи бир йу­муш оь­ла­ны­йам - де­ди. Дя­ли Дом­рул ай­дыр: «Йа кяс, ъан ве­рян, ъан алан Ал­лащ-та­ала­мы­ды­р? «Бя­ли, одур» - де­ди. Бун­дан сон­ра Дя­ли Дом­рул цзц­­нц Щяг­гин дяр­эа­щы­на ту­тур:

Мя­ним ъа­ны­мы алур ол­сан, сян ал­эил,

Яз­райылы ал­ма­ьа го­ма­гыл!—де­йир.

Сюз Бю­йцк Ал­ла­щын хо­шу­на эя­лир. Мя­ла­кя­йя­ buyurur: «Дя­ли Дом­рул ъан йе­ри­ня ъан бул­сун, Анун ъа­ны азад ол­сун». Дя­ли Дом­рул­дан юз ъа­ны­ны ясир­эя­йян ата да, ана да «дцн­йа ши­рин, ъан язиз» щя­ги­гя­ти­ни цс­тцн ту­тур­лар. Дя­ли Дом­рул ви­да­лаш­маг цчцн ики юв­ла­ды­нын вя сев­эи­ли­си­нин йа­ны­на эе­дир. Сев­эи­ли­си юз ъа­ны­ны Дя­ли Дом­ру­лун ъа­ны явя­зи­ня вер­мя­йя ра­зы олур. Тя­ки онун ики övladı баш­сыз гал­ма­сын:

Ня де­йир­сян, ня ютцр­сян,

Эюз ача­раг эюр­дц­йцм!

Кю­нцл ве­риб сев­ди­йим...

...Гар­шы йа­тан уъа даь­ла­ры,

Сян­дян сон­ра мян ней­ля­ря­м?

Йай­ла­йар­сам, эо­рум ол­сун...

Яз­райыл га­ды­нын ъа­ны­ны ал­­ма­ьа эя­лян­дя Дя­ли Дом­рул сев­эи­ли­си­ня гый­мыр, йе­ни­дян Бю­йцк Ал­ла­ща хи­таб едир. Еля бу­ра­да­ъа ъан явя­зи­ня ъан вер­мя­ bir daha тяс­диг­­ля­нир.

Ар­ха­ик тя­сяв­вцр­ляр­ля зян­эин бой­лар­дан би­ри də «Дир­ся хан оь­лу Бу­ьаъ» бо­йу­дур. Бо­йун гящ­ря­ма­ны Дир­сə хан­дыр.

Дир­ся хан гцд­рят­ли вя гей­рят­ли ха­ган­дыр. Онун ви­ла­йя­ти Ба­йан­дыр ха­нын тай­фа бир­ли­йи тяр­ки­бин­­дя­дир. Ла­кин Дир­ся хан юз сан­ъа­ьы­нын тя­ряг­ги­си­ня тя­шяб­бцс ет­мя­ди­йи ки­ми, мяр­кя­зи гя­би­ля дюв­ля­ти тяр­ки­бин­дя ели­нин мющ­кям­лян­мя­си­ня дя ча­лыш­мыр, gц­нц­нц ов­да, даь­да-дя­ря­дя ке­чи­рир, Ба­йан­дыр ха­нын баш­лы­ъа ся­рян­ъам­ла­ры­на да ямял ет­мир. O, heç Сан­ъа­ьы­ны эе­ниш­лян­дир­мир və  няс­ли­ни də ар­тыр­мыр.

Ба­йан­дыр ха­н ил­дя бир дя­фя ке­чи­ри­лян топ­лан­ты­сын­да onu мя­зям­мят­ля­yир. Мя­зям­мя­тин ся­бя­би­ни би­лян­дя мяъ­ли­си тярк едир. Ня­зир-ни­йаз йо­лу иля ял­дя еди­лян ушаг иэид­лик эюс­тяр­дик­дян сон­ра она бяй­лик ве­ри­лир, тахт ве­ри­лир. Бу­ьа­ъа па­хыл­лыг едян­ляр ата иля оьул ара­сын­да зид­дий­йят йа­ра­дыр. Ата­нын оху иля ох­ла­нан Бу­ьаъ сон­ра­дан Дир­ся ха­ны дцш­мян ялин­дян хи­лас едир. Бой­да гящ­ря­ман­лыг епи­зод­ла­ры Дир­ся хан­дан да­ща чох Бу­ьаъ­ла баь­ла­ныр. Бу­ьаъ дю­йцш мей­да­нын­да да­ща чох эю­рц­нцр.

Дас­тан­да бир çox gənc гящ­ря­ман­лар вар: Бу­ьаъ, Уруз, Ба­сат яс­лин­дя оьу­зун эя­ля­ъяк сяр­кяр­дя­ля­ри­дир. Ян ган­лы дю­йцш­ляр­дя он­лар оьуз­ла­ры чя­тин­лик­ляр­дян хи­лас едир, оьуз ха­ган­ла­ры­ны дус­таг­лыг­дан гур­та­рыр, фя­ла­кят­ля­рин гар­шы­сы­ны алыр­лар. Бу гящ­ря­ман­ла­рын до­ьул­ма­сы, бю­йц­мя­си, ъян­эа­вяр­лик сир­ля­ри­ня йи­йя­лян­мя­си оху­ъу­нун эю­зц гар­шы­сын­да баш ве­рир. Да­хи­ли чя­киш­мя, пар­ча­лан­­ма вя ни­фаг­лар яс­лин­дя он­ла­рын бир­ляш­мя­си­ня ма­не олур. Ич Оьуз­да Аруз - Га­зан гар­шы­дур­ма­сы ня­ти­ъя ети­ба­ри­ля Ба­сат ки­ми йе­­нил­мяз бир гящ­ря­ма­ны Га­зан бяй - Ба­йан­дыр хан бир­ли­йин­дян го­­па­рыр.

Дас­тан­да Бам­сы Бей­рəк də оьуз гящ­ря­ма­нlarından­дыр. О, дцш­мян га­ла­сын­дан тя­кур гы­зы­нын кю­мя­йи иля хи­лас ол­ur. Бам­сы Бей­ряк Аруз го­ъа гар­шы­сын­да тярк­си­лащ ол­муш мяз­лум оьуз гящ­ря­ма­ны kimi юлц­мц чох асан­лыг­ла, щеч бир мц­га­ви­мят­сиз гя­бул едир. O, Га­зан бя­йя Аруз­дан онун га­ны­ны ал­ма­сы­ны вя­сий­йят еdir və bununla da Оьу­зун тай­фа дюв­лят­чи­ли­йи мя­на­фе­йи­ня хид­мят едир, гя­фил ги­йа­мын гар­шы­сы­ны алыр.

Дас­тан­да­кы «Бя­кил оь­лу Им­ра­нын бо­йу­ну бя­йан едяр», «Ушун го­ъа оь­лу Сяэ­ря­эин бо­йу­ня бя­йан едяр» ки­ми бой­лар­да да мящз оьуз гящ­ря­ман­ла­ры­нын дус­таг­лыг щя­йа­тын­дан, он­ла­рын дус­таг­лыг­дан йа­хын адам­ла­ры тя­ря­фин­дян азад едил­мя­син­дян бящс еди­лир.

«Ки­та­би-Дя­дя Гор­гуд»дa мян­фи об­раз­лар да вар­дыр. Oн­лар оьу­за дцш­мянdirlər,  за­лым­, аман­сыз­дыр­лар. Оьуз ели­ня гар­шы щяр ъцр ри­йа­кар­лыг едян, ка­фир ад­лан­ды­ры­лан щя­мин дцш­мян­ляр оьуз­ла­рын гон­шу­ла­ры­дыр.

Dastanda Оьу­за гар­шы йю­ня­лян дцш­мян гцв­вя­нин ба­шын­да Шюк­лц Мə­лик да­йа­ныр. Мцх­тя­лиф бой­лар­да оьуз гящ­ря­ман­ла­ры онунла ган­лы дю­йцш­ляр aparır. Шюк­лц Мя­лик Qazanın га­ты дцш­мян­iдир. Ла­кин Га­за­нын сяр­кяр­дя­лик мя­ща­ря­тиnə Шюк­лц Мя­лик да­вам эя­ти­ря бил­мир. Дас­тан­да бир не­чя дя­фя гар­шы-гар­шы­йа эя­лян бу го­шун баш­чы­ла­ры аьыр дю­йцш­ляр ке­чи­рир­, Га­зан xan Шюк­лц Мя­ли­йя фи­зи­ки вя мяня­ви гя­ля­бя ча­лыр.

 «Ки­та­би-Дя­дя Гор­гуд»да да­хи­ли дцш­мян дя вар­дыр. Ич оьу­зун баш­лы­ъа да­хи­ли дцш­мянi Га­за­нын да­йы­сы Аруз го­ъа­dır. O, шющ­рят­ли сяр­кяр­дя­дир. Узун мцд­дят тай­фа дюв­ля­ти­нин чи­чяк­лян­мя­си­ня ча­лы­шыб, ган­лы дю­йцш­ляр­дя Га­за­нын йа­хын кю­мяк­чи­си ол­муш­дур. Бир эцн Га­зан юз еви­нин ва­ри­да­ты­ны та­ла­дар­кян Аруз го­ъа­ны бу шян­ли­йя дявят ет­мир. Яс­лин­дя бу­нун­ла Га­зан Аруз го­ъа­йа ети­мад­сыз­лыг эюс­тя­рир. Аруз го­ъа да тай­фа дюв­ля­ти да­хи­лин­дя­ки чя­киш­мя­ля­ри кяс­кин­ляш­дир­мяк, Га­за­на тяз­йиг эюс­тяр­мяк цчцн бун­дан ис­ти­фа­дя едир. Аруз го­ъа­нын ща­ки­мий­йят ещ­ти­ра­сы гы­зы­шыр. О, Га­за­ны де­вир­мяк, Ба­йан­дыр ха­нын тай­фа дюв­ля­ти­ни пар­ча­ла­маг цчцн яв­вял­ъя Бам­сы Бей­ря­йи ара­дан эю­тцр­ür. Га­зан вя онун дю­йцш­чц­ля­ри Бам­сы Бей­ря­йин ги­са­сы­ны йер­дя гой­мур, Аруз го­ъа­йа дюв­ля­тя гар­шы ги­йам гал­дыр­ма­ьа ма­ъал вер­мир­ляр. Бю­йцк гцв­вя иля онун цзя­ри­ня эя­либ Ару­­зу мяь­луб едир­ляр.

Бц­тцн бу чя­киш­мя­ляр оьуз­ла­рын зид­дий­йят­ли, кеш­мя­кеш­ли та­ри­хи­ни göstərir. Гар­даш гыр­ьын­ла­ры, ган­лы дю­йцш­ляр, тор­паг вя вя­тян уь­рун­да мц­ба­ри­зя­ляр, тцр­кцн та­ри­хиndə  tez-tez rast gəlinən ся­щи­фя­ля­рдир.

Bu eposda га­дын­лар мц­щцм йер ту­тур, а­ды­нын ъя­мий­йят­дя­ки мюв­ге­йи ачыг­ла­ныр. Дас­тан­да га­ды­нын мцх­тя­лиф тип­ля­ри ся­ъий­йя­лян­ди­ри­лир, он­ла­ра гий­мят ве­ри­лир. Щя­мин га­дын­лар ичя­ри­син­дя евин да­йа­ьы олан­лар тяг­дир олу­нур, евя, аи­ля­йя баь­лан­ма­йан­ла­ра да мц­на­си­бят бил­ди­ри­лир:

«Га­дын­лар дюрд дцр­лц­дц:

би­ри­си сол­ды­ран сой­дыр,

­ри­си тол­ды­ран той­дыр,

би­ри­си евин да­йа­ьы­дыр,

би­ри­си не­ъя сюй­ляр­сян ба­йа­ьы­дыр».

Lakin оьуз ъя­мий­йя­тиndə Ана ха­тун, Бур­ла ха­тун, Ба­ну­чи­чəк, Бур­ла ха­ту­ну дцш­мян мяк­рин­­дян го­ру­маг цчцн юз щя­йат­ла­ры­ны тящ­лц­кя­дя го­йан  гыз­лар да варdır.

Ана ха­тун хан гы­зы­дыр, Дир­ся хан ха­ту­нуdur. O, га­дын­лы­ьа, яря, аи­ля­йя, юв­ла­да ся­да­гят мц­ъяс­ся­мя­си­дир. Юз сев­эи­ли­син­дян баш­га онун цчцн ай­ры бир дцн­йа йох­дур. Дир­ся ха­на хи­та­бын­да онун шях­сий­йят бц­тюв­лц­йц бц­тцн ча­лар­ла­рын­да ачы­лыр:

Бя­ри эял­эил, ба­шым бях­ти, евим тях­ти!

Хан ба­ба­мын эюй­эи­си!

Га­дын ана­мын сев­эи­си!

Атам-анам вер­ди­эи.

Эюз ачы­бан эюр­ди­эим,

Кю­нцл ве­риб сев­ди­эим, а Дир­ся хан!

Ана ха­тун­ gц­нащ­сыз оь­лу­ну ов­да ох­ла­йан ата иля оь­лу ара­сын­да­кы гар­шы­дур­ма­нын хош­бяхт сон­лу­ьу­нун ся­бяб­ка­рыdır. Онун мцд­рик­ли­йи, яр, тор­паг, юв­лад мя­щяб­бя­ти Ха­га­ны юв­лад га­ти­ли ол­маг­дан хи­лас едир. O, щям дя ъян­эа­вяр га­дын, оьуз ели­ня ла­йиг вя­тян­даш­дыр.

Ъя­мий­йят­дя тяр­би­йя­чи ро­лун­да чы­хыш едян Бур­ла ха­тун бц­тцн елин мяня­ви ана­сы­дыр. Бур­ла ха­тун юз яри­ня, ели­ня, гюв­мц­ня вя­фа­лы­дыр. Бур­ла ха­ту­нун Га­за­на ети­ма­д edir, онун ады­ны ян чя­тин ан­да бе­ля уъа тут­ur.

«Ки­та­би-Дя­дя Гор­гуд» дас­та­нын­да да­ща бир га­дын об­ра­зы да тя­ку­рун гы­зы са­ры дон­лу Сeл­ъан ха­тунdur. Бу об­ра­за йал­ныз бир бой­да - «Ган­лы го­ъа оь­лу Ган­ту­ра­лы бо­йы­ны бя­йан едяр, ха­ным, щейдя раст эя­ли­нир. Гящ­ря­ма­нын гыз со­раг­ла­ма­сы, гыз ар­ха­сын­ъа эет­мя­си, гы­зы ал­маг цчцн вящ­ши щей­ван­лар­ла ву­ру­шу, га­либ эял­мя­си, ону узаг йер­дян юз ели­ня апар­ма­сы, йол­да ара­ла­ры­на ни­фаг дцш­мя­си, ня­ща­йят сев­эи­ли­ля­рин дю­йцш мей­да­нын­да ба­рыш­ма­сы вя ата еви­ня эял­мя­си бо­йун баш­лы­ъа сц­жет хят­ти­ни тяш­кил едир. Bой­да Ган­ту­ра­лы­нын то­йу­, Сел­ъан ха­ту­ну алыб эя­тир­мя­си təsvir olunub. Ган­ту­ра­лы ня Сел­ъан ха­ту­ну эюр­мцш­дц, ня дя она бу­та­лан­мыш­ды. Сел­ъан ха­тун йе­ни­йет­мя бир эю­зял иди. Траб­зон тя­ку­ру­нун гы­зый­ды. «Ат­ды­ьы ох йе­ря дцш­мяз­ди», ъян­эа­вяр иди, эю­зял-эюй­чяк иди. Ам­ма Тя­кур шярт гой­муш­ду ки, щяр кяс онун цч щей­ва­ны­ны бас­­са, гы­зы­ны она ве­ря­ъяк­ди. Аьыр шярт иди. Тя­кур ел­чи эя­либ дю­йцш­дя мяь­луб олан­ла­рын ба­шы­ны кя­сиб бцр­ъя ке­чи­рир­ди. Ар­тыг бцр­ъя 32 баш ке­чи­рил­миш­ди. Сел­ъан ха­тун 32 эян­ъи мц­ша­щи­дя ет­миш­ди. О, йе­нил­мяз, щей­ван­ла­ра га­либ эя­лян гящ­ря­ман ах­та­ры­шын­да иди.

Ган­ту­ра­лы­нын щя­ля Сял­ъан ха­ту­ну та­ны­маз­дан га­баг ата­сы­на «еля гыз ал­маг ис­тя­ди­йи­ни бил­дир­миш­ди ки; «...мян йе­рим­дян тур­ма­дын ол тур­мыш ола! Мян га­ра­ъуг аты­мы бин­мя­дин ол бин­миш ола! Мян ган­лы ка­фяр ели­ня вар­ма­дын ол вар­мыш, ма­на баш эя­тир­мцш ола».

Дцш­мян Тя­ку­рун юл­кя­синя эялир. Сел­ъан ха­ту­н мят­ля­би­ни Тя­ку­ра ачыр. Тя­кур Ган­ту­ра­лы­нын щей­ван­лар­ла дю­­йц­шц­нц тяш­кил едир. Ган­ту­ра­лы­нын эя­ля­ъяк гя­ля­бя­си­ня кю­мяк едян, она мянян да­йаг олан гырх йол­да­шы вар. Ам­ма он­лар йал­ныз узаг­­да да­йа­ныб Ган­ту­ра­лы­ны гя­ля­бя­йя рущ­лан­ды­ра би­лир­ляр. Дцш­мян ися чох­дур.

Ган­ту­ра­лы дцш­мян яща­тя­син­дя­дир. Ян тящ­лц­кя­ли­си ися Тя­ку­рун гар­да­шы оь­лу­дур. Ща­ди­ся­ляр­дян ай­дын эю­рц­нцр ки, Са­ры дон­лу Сел­ъан ха­ту­нун шяр­тя го­йу­луб яря ве­рил­мя­си ойу­ну юзц дя Тя­ку­рун гар­да­шы оь­лу­нун Сел­ъан ха­ту­на бир го­вуш­ма йо­лу­дур - га­либ та­пыл­ма­йан­да гар­да­шоь­лу га­ба­ьа чы­ха­ъаг­ды.

Еля Ган­ту­ра­лы мей­да­на чы­хан­да Сел­ъан ха­тун она бир ан­да ву­рул­ду, йа­нын­да­кы гыз­ла­ра де­ди: «Щяг Tяа­ла ата­мын кюн­лц­ня рящ­мят еля­ся, кя­бин кя­сцб мя­ни ол йи­эи­дя вер­ся. Бу­нун ки­ми йи­эит щейф ола ки, ъан­вяр­ляр ялин­дя щя­лак олаБу ди­ляк­дян сон­ра Ган­ту­ра­лы­йа фюв­гя­ла­дя эцъ эя­лир.

Щей­ван­ла­ра бир-бир га­либ эя­лян Ган­ту­ра­лы гар­шы­сын­да ис­тяр Тя­­кур, ис­тяр­ся дя онун мян­фур гар­да­шы оь­лу су­сур. Сон­ра­дан юз­ля­ри­ня эя­лян­дя пе­ши­ман олуб Сел­ъан ха­ту­ну эе­ри гай­тар­маг цчцн го­шун эюн­дя­риб дю­йцш баш­ла­са­лар да, гя­ля­бя мя­га­мын­да дин­мяз-сюй­ля­мяз Сел­ъан ха­ту­ну эя­ти­риб Ган­ту­ра­лы­йа ве­рир­ляр.  

Са­ры дон­лу Сел­ъан ха­ту­ну юз сяр­щяд­ди йа­хын­лы­ьы­на йе­ти­рян­дя Ган­ту­ра­лы­нын ар­ха­йын­чы­лы­ьы ар­тыр, ла­гейд­ли­йи баш гал­ды­рыр. Йе­йир, ичир, йу­ху­йа эе­дир. Ган­ту­ра­лы­нын йу­ху­йа эет­мя­си Сел­ъан ха­ту­нун ъян­эа­вяр­лик ъя­щят­ля­ри­ни ачыг­ла­йыр, ону тцрк епо­су­нун йени дю­йцш­кян, ъян­эа­вяр об­ра­зы­на че­ви­рир. Ей­ни за­ман­да, Ган­ту­ра­лы­нын тя­бия­тин­дя­ки тя­кяб­бцр вя мя­ням­ли­йин ачыг­лан­ма­сы­на Сел­ъан ха­ту­нун дюн­мяз­ли­йи вя ъя­сур­лу­ьу ся­бяб олур. Сел­ъан ха­тун йу­ху­йа эет­миш, айы­лыб дяс­тя­син­дян узаг дцш­мцш Ган­ту­ра­лы­ны го­ру­йур, чя­тин мя­гам­да он­дан кю­мя­йи­ни ясир­эя­мир.

Ган­ту­ра­лы би­лян­дя ки, ону дцш­мян ялин­дян алан Сел­ъан ха­тун­дур бу, онун бяй­лик гц­ру­ру­на то­ху­нур. Сел­ъан ха­ту­ну юл­дцр­мяк гя­ра­ры­на эя­лир. Ла­кин dю­йцш мей­да­нын­да ву­ру­шан, бир-би­ри­ни ни­ша­на го­йан сев­эи­ли­ляр еля ора­да да ба­ры­шыр­лар, Сел­ъан ха­ту­нун ат­ды­ьы ох­дан ва­щи­мя­йя дц­шян Ган­ту­ра­лы еля бил айы­лыр, ина­дын­дан ял чя­кир.  

Дас­тан­да эюр­дц­йц­мцз га­дын об­раз­ла­ры сон­ра­кы дювр мил­ли дас­тан­чы­лыг­да йе­ни­дян иш­лян­миш, гящ­ря­ман­лыг вя мя­щяб­бят дас­тан­ла­ры­мыз­да он­ла­рын бу вя йа ди­эяр хц­су­сий­йят­ля­рин­дян ис­ти­фа­дя едил­мяк­ля йе­ни-йе­ни бя­дии об­раз­лар йа­ран­мыш­дыр.

 

Ядябиййат

1.      Тящмасиб М.Щ. Азярбайъан халг дастанлары (орта ясрляр), Бакы, 1972.

2.      Аббасов И. Озан (узан) – гусан истилащына даир, Азярбайъан шифащи халг ядябиййатына даир тядгигляр. III китаб, Бакы, 1968, с. 393.

3.      “Kitabi-dədə Qorqud” nяшря щазырлайан Ф. Зейналов вя С.Яли­задя, Бакы, 1988.

4.      Nəbiyev A. Sелъан хатун образы вя Селъан хатун топоними щагында. Филоложи арашдырмалар, IX китаб, Бакы, 1999, с.16-29.

5.      Щаъыйев Т. Гящряманлыг дастанларымызын дил-цслуб вя тиположи яняняси, Йазычы дили вя идейа бядии тящлил, Бакы, 1979.

 

 

 

Просмотрено: 0%
Просмотрено: 0%
Скачать материал
Скачать материал "Презентация по литературу на тему "Наши дети" (7 класс)"

Методические разработки к Вашему уроку:

Получите новую специальность за 2 месяца

Бизнер-тренер

Получите профессию

Бухгалтер

за 6 месяцев

Пройти курс

Рабочие листы
к вашим урокам

Скачать

Краткое описание документа:

Orta əsrlər ərəb ədəbi abidəsi olan“Min bir gecə” dünyada ən çox oxunan kitabdır. “Min bir gecə” özündə bir çox xalqların və nəsillərin mənəvi dəyərlərini birləşdirir. Xalq fantaziyası və müdrikliyinin məhsulu olan bu qiymətli sənət əsərin də onu yaradan ərəblərdən başqa, hind, yunan, iran, misir və digər xalqların da payı vardır. Əsərdəki hekayələr bu xalqların həyatını da əks etdirir. Məhəbbət mövzusunda hekayələr, oğru və quldurların başına gələn əhvalatlar, dəniz səyahətləri, tarixi şəxsiyyətlərlə bağlı hadisələr, məişət mövzularında lətifələr verilib. Lakin əsərin süjet xəttinin əsasını ərəb hökmdarı zalım Şəhriyarla onun vəzirinin fərasətli qızı Şəhrizad haqqındakı nağıl təşkil edir. Aldadılmış şah hər gecə bir qadının edam olunmasına fərman verir. Vəzirin ölümə məhkum müdrik, ağıllı, pak və xeyirxah qızı Şəhrizad isə bundan çıxış yolu tapır. O, qəddar şahı mənəvi tərbiyə ilə, sözün, nəsihətin qüdrətilə dəyişməyə cəhd edir. Bunun üçün o,hər gecə sübhədək şaha həyatda baş verə biləcək maraqlı əhvalatlar, nağıllar söyləyir, sübhə yaxın nağılı ən maraqlı yerində yarımçıq saxlayaraq növbəti gecəni gözləyir və şahı edamı təxirə salmağa məcbur edir. Beləliklə, fantastik, qəhrəmanlıq, məhəbbət, məişət mövzusunda olan maraqlı, qeyri-adi nağıllar bir-birini əvəz edir və min bir gecə ərzində söylənir. Nəhayət, şah Şəhriyar Şəhrizadı öldürmək fikrindən əl çəkir və edam etdirdiyi qadınlar üçün peşmançılıq çəkir. “Min bir gecə” nağılları mövzu və ideyaca bir-birindən fərqlənirlər: “Şahzadə ilə yeddi vəzirin əhvalatı”, “Seyf əl- Mülükün nağılı”, “Ələddin Əbu Şamatın nağılı” və başqaları. Bu nağıllar içərisində “Dəniz səyyahı Sindbadın nağılı” xüsusilə seçilir. Əmirəlmömin Xəlıfə Harun-ər Rəşidin zamanında Bağdad şəhərində yaşayan dənizçi Sindbadın başına gələn əhvalatlar 536-566-cı gecələrdə söylənilir.Bu nağıllar “Min bir gecə”nin ən məşhur və maraqlı nağıllarındandır.Burada dənizçi Sindbadın yeddi səhahəti zamanı başına gələn əhvalatlar nəql olunur. Nağıl qəhrəmanı dənizçi Sindbad qazanc məqsədilə səfərə çıxır. Kifayət qədər qazanc əldə edən dənizçi daha sonra dünyanı gəzmək, uzaq ölkələri görmək, cürbəcür adamlarla dost olmaq, eyni zamanda, alver edib ticarətini genişləndirmək istəyir. Bu səyahətlər zamanı Sindbadın gəmisinin qəzaya uğraması ilə, almaz dağında başına gələnlərlə, bədheybət məxluqlarla qarşılaşması ilə və digər hadisələrlə qarşılaşırıq. Bu nağıllardan çıxan nəticə ondan ibarətdir ki, ALLAHIN gücü-qüdrəti qarşısında hər kəs acizdir. İnsanın alnına nə yazılıbsa, o da olmalıdır, bundan heç kim yaxasını qurtara bilməz.Hər şey qəza-qədərlə bağlıdır.Dənizçi Sindbadın başına gələn əhvalatları eşidən hambal Sindbad öz taleyinə şükr edir, varlılar haqqında bədgüman olduğundan peşman olur. O başa düşür ki, var-dövlət böyük zəhmət, əmək sərf etməklə, böyük əziyyətlər, təhlükələr və çətinliklər hesabına əldə olunur.

Скачать материал

Найдите материал к любому уроку, указав свой предмет (категорию), класс, учебник и тему:

6 625 620 материалов в базе

Скачать материал

Другие материалы

  • 01.01.2021
  • 468
  • 5
«Английский язык», Быкова Н.И., Дули Д., Поспелова М.Д. и др.

Вам будут интересны эти курсы:

Оставьте свой комментарий

Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.

  • Скачать материал
    • 06.01.2020 128
    • DOCX 82.1 кбайт
    • Оцените материал:
  • Настоящий материал опубликован пользователем Бозова Ольга Станиславовна. Инфоурок является информационным посредником и предоставляет пользователям возможность размещать на сайте методические материалы. Всю ответственность за опубликованные материалы, содержащиеся в них сведения, а также за соблюдение авторских прав несут пользователи, загрузившие материал на сайт

    Если Вы считаете, что материал нарушает авторские права либо по каким-то другим причинам должен быть удален с сайта, Вы можете оставить жалобу на материал.

    Удалить материал
  • Автор материала

    Бозова Ольга Станиславовна
    Бозова Ольга Станиславовна
    • На сайте: 3 года и 3 месяца
    • Подписчики: 0
    • Всего просмотров: 87531
    • Всего материалов: 222

Ваша скидка на курсы

40%
Скидка для нового слушателя. Войдите на сайт, чтобы применить скидку к любому курсу
Курсы со скидкой

Курс профессиональной переподготовки

Няня

Няня

500/1000 ч.

Подать заявку О курсе

Курс повышения квалификации

Английский язык для IT-специалистов

36 ч. — 180 ч.

от 1580 руб. от 940 руб.
Подать заявку О курсе
  • Сейчас обучается 108 человек из 42 регионов

Курс повышения квалификации

Письмо: методика подготовки учащихся к ОГЭ по английскому языку

36 ч. — 180 ч.

от 1700 руб. от 850 руб.
Подать заявку О курсе
  • Сейчас обучается 76 человек из 32 регионов

Курс профессиональной переподготовки

Немецкий язык: теория и методика обучения иностранному языку в образовательной организации

Учитель немецкого языка

300 ч. — 1200 ч.

от 7900 руб. от 3950 руб.
Подать заявку О курсе
  • Сейчас обучается 272 человека из 57 регионов

Мини-курс

Психологические основы профессиональной деятельности педагога-психолога

4 ч.

780 руб. 390 руб.
Подать заявку О курсе

Мини-курс

Педагогические аспекты работы с баснями Эзопа

6 ч.

780 руб. 390 руб.
Подать заявку О курсе

Мини-курс

Психологические механизмы и стратегии: сохранения психологического равновесия

4 ч.

780 руб. 390 руб.
Подать заявку О курсе