Тема:
Баязит Бикбай “Аҡсәскә”
повесы.
Маҡсат:
“Аҡсәскә”
повесының
идея-тематик йөкмәткеһен
асыҡлау, бала тәрбиәләүҙә
ата-әсәнең
яуаплылығы тураһында
фекер алышып, уҡыусыларҙа
юғары әҙәп-әхлаҡ
сифаттары тәрбиәләү,
ижади фекерләү һәләтен
үҫтереү.
Йыһазлау:
Баязит
Бикбайҙың
портреты, компьютер, интерактив таҡта,
мультимедиа проекторы.
Дәрес
барышы.
Эпиграф. Донъя7а й1м
биреп, э8 6алдырып,
Матур
й1ш1981рг1 ни ет1?! (Ваҡытлы
матбуғат)
I.
Инеш..Д1ресте5
эпиграфы 24т2нд1 эш.
Дәресте
ошо һүҙҙәр менән башлаһы килә. Оло талант эйәһе,
башҡорт әҙәбиәтенең
иң күренекле
әҙиптәренең
береһе Баязит Бикбайҙың
бөтә булмышы ошо һүҙҙәрҙә
сағылған. Үҙенең ғүмерендә
лә, ижадында ла Баязит аға
бик ихлас йәшәй,
һәр
нәмәгә үҙенең ҡарашы,
үҙенең
мөнәсәбәте
була. Беҙ уҡыған һәм уҡыясаҡ әҫәрҙәрендә
ул һәр саҡ үҙ
иманына тоғро ҡала,
кешелеклелек, кеселеклелек сифаттары өҫтөнлөк
итә.
Дәфтәргә
число, тема яҙыу.
Б.Бикбайҙың
портреты (1 слайд)
-
Б. Бикбай 3е8г1 кем булара6 билд1ле? (схема).
Б.Бикбай8ы5
тормош юлы, ижады буйынса белемд1р8е тикшереп алайы6. Тест
эшл19, 98 ара тикшере9, ба3алау.
-Б2г2н
ним1 тура3ында 32йл1шербе8?
-Б2г2н
Б.Бикбай8ы5 А6с1ск1 повесы тура3ында 32йл1шербе8, 6анлы 1937
йылды5
кеше язмышында са7ылышы, уны5 эземт1л1ре, кешене би819се матур сифаттар8ы5 роле
тура3ында 32йл1шербе8.
-Нис1нсе
йылда я8ыл7ан? Ним1
тура3ында? Яҙыусының
“Аҡсәскә”
повесы 1962 йылда
ижад ителә, башҡорт
әҙәбиәтендә
бығаса бөтөнләй
тиерлек яҡтыртылмаған
темаға мөрәжәғәт
итә.
30-сы йылдарҙа
барлыҡҡа килгән
шәхес культы һәм
уның эҙемтәләрен
һүрәтләүҙе
үҙәккә ҡуйып,
Баязит Бикбай уны бер ғаилә
яҙмышы аша асып бирә.
II. Т2п 2л2ш.
1. У6ытыусы 398е.
Эйе, шәхес культы күренешенең
кешелеккә ниндәй
фажиғәләр
менән янауын үҙәккә ҡуйһа
ла, яҙыусы әҫәрҙә
бала һәм ғаилә,
уларҙың
бер-береһе алдында
яуаплылығы мәсьәләләрен
дә ситләтеп үтмәй.
Аталар
һәм
балалар, улар араһындағы
ҡатмарлы
мөнәсәбәттәр
беҙҙең
йәшәйешебеҙҙә һәр
ваҡыт йәшәй.
Экранда китаптан өҙөк
күрһәтелә
.
2.
Б. Бикбай тураһында бик күп күренекле шәхестә яҙып
ҡалдырған.
Башҡортостандың
халыҡ шағиры
Рауил Бикбаев иҫтәлектәрендә:
“Б.Бикбай бөгөн
минең күҙ
алдыма халыҡ араһынан
урғылып сыҡҡан
һәр
шиғри шишмәгә ҡыуаныусы,
уның яҙмышын
үҙ
яҙмышынан нығыраҡ ҡурсалаусы
оло йөрәкле
ил ағаһы
булып баҫа…”, -тигән.
Был шағир өсөн
иң оло баһа,
“ил ағаһы”
булыу - үҙе
бөйөклөк.
- Бөйөклөк
һүҙен
нисек аңлайһығыҙ?
Уҡыусыларҙың
яуабы.
-
Ә
кешене ниндәй
сифаттар бөйөклөккә
күтәрә? Һанап
үтеү.
Шуға упҡынлыҡҡа
этәрә
торған ҡапма-ҡаршы
сифаттарҙы табығыҙ.
Ыңғай
Кире
мөхәббәт
нәфрәт
яҡтылыҡ
ҡараңғылыҡ
аҡ
ҡара
яҡшылыҡ
яманлыҡ
бәхет
ҡайғы
йәшәү
үлем
яңырыу
емереклек
парлылыҡ яңғыҙлыҡ
миһырбанлыҡ
вәхшилек
Ошо сифаттарҙың
схемаһын
интерактив таҡтала
ҡарау.
Д1фт1рг1 я8ыу.
-Был һүҙҙәр
дәрестә юлдаш булырҙар.
4. Һүҙлек
менән
эш.
Миһырбанлыҡ,
вәхшилек, нәфрәт
һүҙҙәренең
тәржемәһен
яҙыу.
Миһырбанлыҡ
– добросердечность, доброта,
Вәхшилек
– дикость, зверство,
Нәфрәт
– ненависть, презрение.
Бөйөклөктө һәр
кем үҙенсә
аңлай, уға
төрлө
мөнәсәбәт
белдерә. “… ижад уты татлы булған
өсөн
Баязит Бикбай ғүмерендә
лә, ижадында ла бик ихлас, үҙ-үҙенә
тоғро, ел иҫкән
яҡҡа боролмаусан булып йәшәне,
һәр
нәмәгә үҙенең ҡарашы,
үҙенең
мөнәсәбәте
булды. Тура һүҙлелек,
хәҡиҡәт
уның өсөн
иң ҙур
иман да, йәшәү
йәме булып та күтәрелде“.(Н.Нәжми).
Хәҡиҡәт
уның иманы булғанғалыр,
ул беренселәрҙән
булып, бөтөнләй
ижади яҡтыртылмаған
темаға мөрәжәғәт
итеп, бик актуаль проблема күтәреп
“Аҡсәскә”
повесын яҙа.
Башҡорт
халҡы элек-электән
ғаилә ҡороу,
бала бағыуға
ҙур
иғтибар иткән.
Мәҡәлдәр
быға сағыу
миҫал булып тора. Халы6 бар аҡылын,
тормош тәжрибәһен
туплаған улар мәҡәлдәрҙә.
5. Т2рк2мд1р81 эш.
1)
М161лд1р
бирел1. Һәр мәҡәлдән
повеста7ы кемгә лә
булһа, нәмәгә
лә булһа
төбәп
әйтелгән
оҡшашлыҡ
билдәләрен
табы7ыҙ.
Беренсе
т2рк2м. -Баланы табыу түгел,
бағыу һөнәр.
(!хм9ш
тура3ында.) Был мәҡәл
Әхмүш
образына ауаздаш кеүек. Бер
ата-әсә
лә балаһының
насар кеше булып үҫеүен
теләмәй.
Ләкин Әхмүш
кеүек атайҙар
ҙа
була. Тормошта улар билсән
кеүек, дала буйлап осоп йөрөгән
ҡамғаҡ
һымаҡ…
Әхмүш
тормошона шулай уҡ ”Иртә
уңмаған
кис уңмаҫ,
кис уңмаған
, һис уңмаҫ”
тигән мәҡәл
дә тап килә.
Сөнки ул бер нисә ғаилә ҡороп
ҡарай
, ләкин уңыш
уға йылмаймай.
Икенсе
т2рк2м. -Ҡатынмын
тигән ҡатындың
эсендә бишекле
бала ятыр.(Н17им1 тура3ында.)
Был
мәҡәл Аҡсәскәнең әсәһе
тураһында әйтелгән
кеүек. Үҙе
күп ауырлыҡтар
күрһә
лә кисерһә
лә, балаһына
ел – ямғыр тейһермәй.
Уға дөрөҫ
тәрбиә,
белем биреп, ысын кеше итеп тәрбиәләй.
Өс2нс2 т2рк2м. Аталы бала-ар6алы,
Инәле бала – иркәле.(А6с1ск1не5 ата3ын
к2т29е, э8л19е.)
Д9ртенсе т2рк2м. Ғүмереңде яҡшыларға һөйкәлеп үт- һәр аунаған ереңдә бер төк ҡалһын. Аҡсәскә атайһыҙ үҫһә лә һәр саҡ атаһын көтөп , уның менән бер заман күрешәсәгенә өмөт итеп йәшәй. Уның да атай тип өндәшкеһе, арҡаланаһы, серләшәһе килә…(?1ли1 тура3ында.)
2)
Образдарға
ҡылыҡһырлама
биреү. (портреты,
белеме, һәләте,
күңел
донъяһы, холҡо,
характеры, кешегә мөнәсәбәте).
1-се
төркөм
– Аҡсәскәгә,
2-се төркөм
– Нәғимәгә,
3-сө төркөм
– Әхмүш
Ямаевҡа, 4-се
т2рк2м- ?1ли1г1.
Эш
дәфтәрҙә
башҡарыла. Аҡсәскә
Сибәр,юғары белемле,тырыш
инженер,хисле, саф күңелле, аҡыллы, сабыр, ныҡышмал, маҡсатлы, әсәһен ярата,атаһын ғәфү итә. “Аҡсәскә” повесы бөгөн дә актуаль,
тормошсан әҫәр булып ҡала. Атайҙар ғына түгел, әсәйҙәр ҙә үҙ балаларынан баш
тарталар…
Ауыр минутта ғаиләһен
ташлап киткән, үҙ балаһын ҡарап үҫтермәгән әхмүштәр осрап ҡуя. Йәш ғүмерен
уйнап-көлөп үткәргән, эскелек менән мауыҡҡан Әхмүш. Хәҙер килеп сиргә һабышҡан.
Аҡсәскә атаһының еңел тормош эҙләп, ғаиләһен ташлап китеүен белә. Шулай булыуға
ҡарамаҫтан, Аҡсәскә уны ғәфү итә. Ярҙам ҡулы һуҙа. Быны тик оло йөрәкле,
намыҫлы кешеләр генә эшләй алалыр. Ҡыҙҙың күңеле исеме кеүек саф, шат,
кешеләргә ышаныусан. Намыҫлы, ярҙамсыл. Аҡсәскә беҙгә ата-әсәгә булған
мөнәсәбәте менән өлгө булып тора.
-Ата3ына нинд1й хат я8а?
Бер уҡыусынан
Аҡсәскәнең Өфө ҡалаһында
уҡытыусы
булып эшләүсе Әхмәҙи
Ямаевҡа яҙған
хатын уҡытыу.
“ …Минең үҙ
атайымдың тере
булыуын бик-бик белгем килә! О,
был өмөтөм
ысынға сыҡһа,
мин ниндәй ҙә
шат булыр инем!..”
Нәғимә
Сибәр,
юғары белемле, маҡтаулы
уҡытыусы, матур йырлай, моңһоу,
уйсан, аҡыллы,
сабыр, ныҡлы
ихтыярлы, көслө
рухлы, балаһы өсөн
йәшәй,
шәхси бәхетенән
баш тарта
-Нәғимә ҡыҙына
ғаиләнең
тарҡалыуын,
атаһы Әхмүштең
хыянат юлына төшөүен
нисегерәк аңлата,
әҫәрҙән
ошо урынды табабыҙ.
Беҙ
бик татыу тора инек, көтмәгәндә
минең башыма бәхетһеҙлек
килде: минең
атайымды ҡулға
алдылар. Шунан инде беҙҙең
татыу ғаиләбеҙҙә
лә сыуалыштар башланып
китте. Мин халыҡ
дошманының ҡыҙы
булам бит инде хәҙер.
Шундай ҡатын менән
бер ҡыйыҡ
аҫтында уға
уңайһыҙ
булғандыр, күрәһең.
Әхмүш
Ямаев
Сибәр,
китапхана мөдире, артист,эштән-эшкә
күсә,
елғыуар, оҫта
гармунсы, ҡаты бәғерле,алдаҡсы,
күҙ
буяусы, таҫма тел, ҡурҡаҡ,
эгоист, карьерист, үҙе өсөн
генә йәшәй,өтәһен
дә бәхетһеҙ
итә, рухи ғәрип.
Үҙ
баһа.
6.Уҡыусылар
менән фекер
алышыу ойошторола.
-Аҡсәскәнең
атаһы оҫта
гармунсы, артист булып филармонияла эшләп
тә йөрөгән,
әсәһе
матур йырлаған. Ләкин
яҙыусы Аҡсәскәнең
һәләте,
таланты тураһында телгә
алмай. Ни өсөн
тип уйлайһығыҙ?
-Ни 2с2н !хм9ш бер кем мен1н д1 б1хетле 7аил1 6ора алмай?
Б1хет3е8леген1
кем 71йепле? Арзан дан, е5ел тормош
артынан 6ыуып, !.Ямаев нинд1й м23им сифатын ю7алтты?
Бул7ан
б1хет3е8леге 2с2н 9кен1ме, й2р1ге 1рнейме? Х18ерге
заманда 1хм9шт1р бармы? (Б1хет
башы- намы4та. Намы4ын дан7а алмаштыр7ан кеше кешелеклелеген, шуны5 мен1н берг1
й1ш19 м171н13ен ю7алта.Кеше тай7а6 юл7а ба4ыу8ан 3а6ланыр7а, нинд1й х1лг1
тары3а ла 98е булып 6алыр7а тейеш.)
-Н17им1 А6с1ск1г1 ата3ы тура3ында д2р242н 1йтм1не. Ни 2с2н?
Н17им1
б1хетлеме?
-А6с1ск1
ни 2с2н ата3ын э8л1п табыр7а тел1й? Ни 2с2н ул
ата3ын бер 9к ва6ытта тапты ла, ю7алтты ла?
-А6с1ск1 урынында 3ин
нишл1р ине5?
Ул
б1хетле 7аил1 6ора алырмы? Рауил мен1н А6с1ск1 я8мышын
са7ыштырып нинд1й 3ы7ымта я3ар7а була? Рауил Еникеев тура3ында ним1 1йт1
ала3ы7ы8?
- Әҫәрҙә репрессияның төп ҡорбаны кем һуң ул?
Башҡорт әҙәбиәтенән репрессия ҡорбандарынан кемдәрҙе беләһегеҙ? Рус 181би1тенд1 репрессияг1
эл1кк1н кемд1р8е бел13еге8? Б.Пастернак, Солженицын,
А.Ахматова…
1937 йылдарҙа
шәхес культы һәм
уның эҙемтәләре
һөҙөмтәһендә һоҡланғыс
яҙмышлы кешеләр
ҡыйрала,
ғаиләләр
тарҡала. Авзал Таһиров,
Төхфәт
Йәнәби,
Дауыт Юлтый, Ғөбәй
Дәүләтшин
кеүек күренекле
яҙыусылар, дәүләт
эшмәкәрҙәре
һ.б.
ябай эшселәр нахаҡҡа
ғәйепләнеп,
юҡ ителәләр.
Беҙҙең
уйыбыҙса, Нәғимә
менән Әхмүштең
дә ғаиләһе
тарҡалыуына был осор ғәйепле,
сөнки Ямаев кеүек
йомшаҡ характерлы, ҡурҡаҡ
кешеләр был ауырлыҡтарға
түҙә алманы, хыянат юлына
баҫты.
Хөкүмәт
етәкселеге тарафынан ғаиләләргә,
бала тәрбиәләүгә,
һәләтле
балалар менән эшләүгә ҙур
иғтибар бүлен1.
Әлеге
көндә
аталары-әсәләре
ташлап киткән балаларға
хөкүмәтебеҙ
тарафынан ярҙам күрһәтелә.
Йәтим ҡалған
балаларҙы ҡыҙ-уллыҡҡа
алыу күбәйҙе,
патронат ғаиләләр
барлыҡҡа килде. Президентыбы8
быйыл7ы йылды Имен бала са6 31м 7аил1 6имм1тт1рен ны7ытыу йылы тип
билгел1не.… Киләсәк
йәштәр,
балалар ҡулында икәнлеге
һыҙыҡ өҫтөнә
алына, Әхмүш
Ямаевтар ишеләрҙе
яуызлығы енәйәткә
тиң икәнлеге
билдәләнә.
Улар балаларын етем итеп кенә ҡалмайҙар,
күңел
донъяһын, һәләттәрен
урлайҙар, бәхетһеҙ
итәләр.
- Тимәк,
уҡыусылар, әҫәрҙең
төп идеяһы
нимәлә?
(Һау-сәләмәт
йәмғиәттә
генә ғаилә,
балалар бәхетле
була)
-
Ни 2с2н повесть “А6с1ск1” тип атала?
Б.
Бикбай ним1 1йтерг1 тел1г1н?
-
!41р81 нинд1й проблемалар к9т1рел1?(
7аил1,
и6тисади- эш3е8лек, а6са3ы8лы6, 181п- 1хла6, рухи азатлы6, белемг1 ынтылыу,
м2х1бб1т, я5ы ш1хес т1рби1л19)Модель т2829.
7.Повестың
художестволы үҙенсәлектәре
буйынса эш.
-
Был 141р нисек я8ыл7ан?
Күңел
дәфтәренә ниндәй фәһемле һөйләмдәр, мәҡәл
һөйләмдәр яҙып алдығыҙ? Композицияһын, сюжет элементтарын
тикшере9.
-Нинд1й
жанр форма3ына 6арай?
!81би1т
теория3ы. Повесть, психологик повесть т2ш2нс13ен а5латыу.
III.Йом7а6лау.
1.Ижад
минуттары.!г1р бер1р герой7а хат я8ыр7а уйла3а7ы8, ним1л1р я8ыр инеге8, уйлап
6арайы6 1ле.Тал7ын 7ына к2й я57ырай.
1
– се А6с1ск1г1, 2 –се Н17им1г1,
3
–с2 !хм9шк1, 4-се
?1ли1г1.
Яуаптар8ы
у6ыу, ба3алау.
2.-Ним1
тура3ында 32йл1штек?
- Повесть бе8г1 нинд1й
3аба6
бир1?
Минең
уйлауымса, һәр бала
тулы ғаиләлә
тәрбиәләнһә
иң һәйбәтелер.
Шуға ла минең
теләгем шул:
киләсәктә һәр
кемдең тулы ғаиләһе
булһын ине. Тулы ғаиләлә
балалар ҙа бәхетле,
үҙ
аллы булып үҫә, тормошҡа
әҙер
була.
У6ытыусы 398е.
1937
йылдың фажиғәләре тураһында беҙ төрлө әҫәрҙәрҙән уҡып беләбеҙ. Б.Бикбай ошо
осорҙоң фажиғәһен бер ғаилә яҙмышы аша асып биреүе менән әһәмиәтле. Ауырлыҡ килгәндә кеше характерының көсө һанала. Әхмүш кеүек ҡурҡаҡ, үҙен генә ҡайғыртҡан кешеләр, ғаиләһен генә ташламай, ә башҡа кешеләргә лә , иленә лә хыянат итергә мөмкин. Әхмүш шундайҙарҙың береһе.
Ауырлыҡты
Нәғимә
менән Аҡсәскә
кеүек тырыш, намыҫлы
кешеләр генә
еңеп сыға,
сөнки улар изге күңелле,
тормошҡа, бәхеткә
ышанып, матур киләсәк
өсөн
көрәшеп
йәшәйҙәр.
Һәр
ауырлыҡтан сығыу
юлдары бар, уны эҙләргә
генә кәрәк.
Ауырлыҡтан хыянат, түбәнселек
юлы менән сыҡмағыҙ.
Атай-әсәйегеҙ һеҙҙең
тормошта иң яҡын
таянысығыҙ,
иң изге кәңәшселәрегеҙ.
Уларҙың ҡәҙерҙәрен
белегеҙ.Был әҫәр
беҙҙе һабаҡ
алырға, законһыҙлыҡ,
тормош ауырлығы алдында
баҙап ҡалмаҫҡа,
матур киләсәккә өмөт,
ышаныс менән йәшәргә
саҡыра. Кеше нинд1й ген1
й1м7и1тт1 й1ш131 л1, нинд1й ген1 х1лд1рг1 6ал3а ла кешелек сифаттарын 3а6лар7а,
баш6алар я8мышы 2с2н яуаплылы6 тойор7а, ярат6ан кешел1рен б1хетле итерг1 тейеш.
-Эпиграф
мен1н б2т2р29. Д2р24 3айлан7анмы? Баһалау.
-Өйгә
эш: 1.тулы
повесты у6ыр7а
2.повесты5 тел- стиль 98енс1лект1рен тикшерерг1
3.бер герой7а хат я8ыр7а.
Башҡортостан
Республикаһы Мәғариф министрлығы
Дүртөйлө районы муниципаль
район мәғариф бүлеге
Баязит Бикбай “Аҡсәскә” повесы
( семинар-дәрес планы)
Башҡарыусы:
Мәскәү
урта дөйөм белем
биреү
мәктәбенең
башҡорт теле һәм әҙәбиәте
уҡытыусыһы
Ғималетдинова Рәфиҙә
Мөбәрәк ҡыҙы
апрель 2012
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.