III.

1.   Үй тапсырмасын тексеру.

2.   Болымды және болымсыз етістік ережесін сұрау.

IV.                    Балалар, «Ой ашу» кезеңінің тапсырмасы 1-минут ішінде қимылды білдіретін сздерді жазуға тапсырма беремін.

V.                       Венн диаграммасы.

                Болымды                     Болымсыз

VI.                    Оқулықпен жұмыс.

1.357-жаттығу. Сйлемдерді тақтаға орындау. Зат есімнің астын- 1, етістіктің астын- 2 рет сыз.

2.Сурет бойынша жұмыс. Суретті тақтаға ілу. Сурет мазмұны бойынша шағын әңгіме құрау. Наурыз мерекесі туралы айту.

3.Жұмбақты жатқа жазу. ( Есте сақтау қабілетін байқау). Болымсыз етістікті табу.

VII. Сергіту сәті.

Ойын түрінде ткізу. «Кім жылдам?»

              Зат есім.                                   Етістік.

(Стол үстіндегі сздердің ішінен қай сз табының сзі    екенін тауып астына қою.) VIII. Семантикалық карта.

	+ + +	+ +	+ + +	+ +	+ +	+ + +

IX.   зіндік жұмыс.

X.     Бәйге сұрақтары.

1)                        Кім? Не? Кімдер? Нелер? Сұрақтарына жауап беретін сйлемнің негізгі мүшесі. (Бастауыш).

2)                        Сйлемде бастауыш, баяндауыштан басқа сйлем мүшелері.

(Тұрлаусыз)

3)                        Бастауыш пен баяндауыштан құралған сйлем (Жалаң).

4)                        Қанша? Неше? Сұрақтарына жауап беретін сан есім. (Есептік).

5)                        Екі түбірден жасалған сздер. (Біріккен сздер).

6)                        Бір ғана тиянақты ойды білдіретін дара сйлем. (Жай сйлем).

7)                        Кңіліне келу. (Ренжу).

8)                        Ит арасы қияда. (Алыс жерде).

9)                        Сз бен сзді байланыстыратын қосымша (жалғау).

10)                    Бетінен от шығу (ұялу).

11)                    Не істеді? Не қылды? Сұрақтарына жауап беретін сз табы. (Етістік).

12)                    Негізгі және туынды болып блінетін сз таптары. (Етістік, сын есім, зат есім).

13)                    Тілде біреудің назарын аудару үшін қолданылатын сз. (Қаратпа сз).

14)                    Заттың біреуге тән екенін білдіретін қосымша (Тәуелдік жалғау)

15)                    Алфавиттің соңында келетін қосарлы дауысты дыбыс. (Я).

XI. Сабақты қорыту.

Үйге тапсырма.

Үндестік Заңы

Қызығушылықты ояту: Ережені еске түсірейік.

Крнекі құралдың кмегімен (плакаттар) түсіндіру.

     Буын үндестігі                      Дыбыс үндестігі

Қа+ғаз+ды                               Айт-бай – Айт+пай

Те+ре+зе+ге                             Қара+кз – Қара+гз

82                                                                                                                                                                                                                                    83

Ба+ла+лар+ға                          қаш+са – қаш+ша Ең+бек+тің                             жүрек+і – жүрегі                                                     тап+у – табу кеп+іп – кеу+іп                                                      Бген+бай – Бгем+бай

Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалар:

     К)мектес септік:     -нікі, -дікі, -тікі      -паз, -қор, -кер, -гер,

      -мен, -пен, -бен                                     -қой, -хана, -кеш, т.б.

Самат+пен  Самат+тікі    нер+паз, еңбек+қор, Cсем+мен   Cсем+дікі  ғарыш+кер, сауда+гер,

       Қыз+бен                 бала+нікі                    сән+қой, дәрі+хана, т.б.

Мағынаны ажырату үшін: Жаттығу жұмыстары  (Жеке жұмыс).

Тмендегі сздерге қосымшаларды дұрыс тауып жалғап, қандай үндестік екенін айтыңдар:

       Мал             лар            қой              тар         әйел           м

Бала  дар  қонақ  ды шеше         сы Түйе лар  бойдақ қа аға               і

Сздердің сыңарын екінші бағанадан тауып жазыңдар:  

       Құлақпен      крген         трге      болыпты      асқар       бұлағы

Кзбен жерде қаза  салу  ағар қанаты Елсіз естіген сурет отыру оң  тау 

Мағынаны тану: Осы мысалдарды жан-жақты талдау. Неге олай?

Тіл дамыту үшін: Мәтінмен жұмыс. Оқып, әңгімелеп беру.

Терме диктант: Серікұлы, Мәлікқызы, Мүсірепов, таңертең, зейнетақы, атамекен, әдет-ғұрып, салт-дәстүр, Екібастұз, Амангелді, Жүсіпбек, Сәрсенбай, Жезқазған, Теміртау.

Ойындар: Кім тапқыр? ойыны. Кроссворд шешу.

1       !       2       3                       4

7       !               8       2

		1	!	2	3			4

Жұмбақ шешу.

Ж-дан басталса, жыл мезгілі, Қ-дан басталса, онда ол құс белгілі.

Ол қай сздер?

                                   Жауабы: жаз, қаз.

А дыбысымен айтылса, негізгі мүше, А егер Е-ге алмасса, Есептік сан есім, сұрауы – неше?

Бұл қай сз?

                                Шешуі: бас,бес.

К-дан басталсам,

Маған қарап сабақ айтады, П-дан басталсам,

Маған балалар жүгін артады.

                                Шешуі: карта, парта.

Басы ашық, аяғы қысаң,

Екі-ақ дыбыс, есеп қылсаң, Саған да ол керек болар,

Gзен-клге жақын тұрсаң.

                              Шешуі: ау.

«Cзіл жұмбақ» ойыны. 

Фонетикалық екі ұғым бірі мен бірі сыбайлас, Бірі айтылады да естіледі,

Екіншісі – жазылады да крінеді.

                                Шешуі: әріп пен дыбыс.

Тауда жоқ, сайда бар,

Атта жоқ, тайда бар,

84                                                                                                                                                                                                                                    85

Биеде жоқ, түйеде бар,

Қозыда жоқ , қойда бар,

Жиында жоқ, тойда бар.

Осындай тағы қайда бар.

                               Шешуі: й әрпі.

Қалай қарай оқыса да бірдей мағына беретін басқы және соңғы дыбыс-тары бірдей с)здерді бірдей с)здерді кім тауып жаза алады?

Е-е,    н-н,    к-қ,    а-а.

Жаңа сабақты қорытып, бекіту. Қорыту сұрақтары:

1.Қазақ әліпбиін жасаған кім?

2.Дыбыс емес, таңба.

3.Қосарлы дыбыстар қаншау?

4.Қазақтың тл әріптері қаншау? Ата.

5.Үнді дауыссыздарды ата.

6.Аяқта: Gз елін сүймеген Адам, ештеңені де ... сүйе алмайды.

7.Тіліңмен жүгірме, (Біліммен жүгір).

8.Оқылмайды, жазылады. Бірақ сзден табылады. Ол қай әріп еді?

9.Бір дыбыстан құралған қандай  сздерді білесің?

10.                     Cрі дауысты, әрі дауыссыз, әрі жуан, әрі жіңішке дыбыстар қатарында қолданылатын қай дыбыс? Мысал келтіріп, дәлелдеп бере алады?

11.                     Мына сздерде неше дауысты, неше дауыссыз дыбыстар бар?

Қауын, жуан, жуу, қияр.

12.                     Үндестік заңы деген не?

13.                     Буын үндестігіне қандай қосымшалар бағынбайды?

14.                     «Ойлан тап!». Мына сұрақтарға тиісті тұрақты с)з тіркестерімен жауап беріңдер:

А) Адамның  тбесі аспанға жете ме?

C) Сйлегенде сз ауыздан түсіп қала ма?

Б) Бір қазанға сыймайтын қандай бастар?

Е) Екі аяқ бір етікке сия ма? Тұрақты сз тіркесінің мағынасын тап:

маңдай тер (адал еңбек),

тепсе темір үзеді (күшті),

қолы алтын (шебер)

     

Ой толғаныс: Эссе түрінде. Шығу парағы.

Білетінім                          Білгенім                           Білгім келеді?

Үйге тапсырма: Үндестік заңына бағынбайтын қосымшалары бар 10 сйлем тауып жазып келу.

Оқушыларды мадақтау, білімдерін бағалау, бағаларын журналға, күнделіктеріне қою.

Практикант Байшаханова Эльмира:

Адамның адам болып қалыптасуында ата-аналарымен қатар, тәрбиеші мен мұғалімнің орны зор. Білім берудің даму бағыты мен технологияларын қамтитын кптеген педагогикалық технология түрлерін қазіргі кезде кптеп қолданып жүрміз. Атап айтсақ : Д.Б. Эльконин, В.В. Давыдовтардың «Дамыта оқыту», Ж.Қараевтың «Деңгейлеп саралау» технологиясы, М.М.Жанпейісованың «Модульдік оқыту» технологиясы «Сын тұрғысынан ойлауды, оқу және жазу арқылы» дамыту технологиясы, «Ынтымақтастыққа оқыту» т.б. Бұл технологиялардың әрбір стратегиялары оқушының ой-рісінің, сздік қорының дамуына тигізер пайдасы те зор. Солардың ішінде « Дамыта оқыту», «Сын тұрғысынан ойлау» стратегияларын, біз практика барысында з сабағымызда жиі қолданамыз. Оқушылардың берілген мәтін бойынша жұмыс жасауға кмектесетін  INSEPT  стратегиясы, ол бойынша оқушыға оқу, тақырыппен танысу барысында

V - білемін,

- - білмеймін,

+ - мен үшін жаңа ақпарат

86                                                                                                                                                                                                                                    87

-? - мені таңқалдырады,  белгілерін қойып отырып оқу тапсырылады. INSEPT оқығанын түсінуге, з ойын басшылық етуге, ойын білдіруге үйрететін ұтымды құрал. Үйренушілер білетіндерін анықтап, білмейтіндерін белгілеп сұрауға әзірленеді. Бұл әрекет арқылы жаңаны түсіну үшін бұрынғы білім арасында кпірлер құрастыруға, яғни байланыстар құрауға дағдыландырады. Сурет арқылы крсетсек:

Толғануды тиімді етуге лайықталған «Бес жолды лең», « Венн диаграммасы», «Еркін жазу», «Семантикалық карта», «Т кестесі» сияқты стратегиялар әр сабақтың ерекшелігіне, ауыр жеңілдігіне қарай лайықтала қолданылады. Ана тілі, дүниетану сабақтарында топтық жұмыстың тигізер пайдасы те зор. ДЖИКСО – ұжымдық  оқыту әдісі. Мақсаты: мәселені алдымен жұпта, сосын ұжымда талқылау. Бұл жағдайда әрбір оқушы бір сәт  зін мұғалім ретінде сезінеді, оқуға деген жауапкершілігі артады. Тмен оқитын оқушылардың да  белсенділігі артады. «Венн диаграммасы» арқылы з ойынан қортып сз шығару, екі затты салыстырып  айырмашылығы, ұқсастығы туралы сз ойлап табу оқушы үшін үлкен ойды қажет етеді. Осы жаңа технологияларды пайдаланудың тиімділігінің  дәлелі ретінде бірнеше сабақтың үлгісін ұсынамыз.

Дүниетану

Сабақтың тақырыбы: Адам  - табиғат перзенті.

Сабақтың мақсаты:

1. Оқушылардың 1-2 сыныптарда алған табиғат, адам жайлы білімдерін толықтыру, жүйелеу.

2.Табиғатты қорғау, экологиялық тәрбие негіздерін

қалыптастыру.

3. Оқушылардың танымдық белсенділігін арттыру, ойлау әрекетін дамыту.

Сабақтың )ткізу әдісі: Сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясы.

Пайдаланылатын құралдар: топқа блуге қажетті геометриялық фигуралар, крнекіліктер (суреттер) плакат, скотч.

I. Қызығушылықты ояту: Оқушылар здері таңдап алған геометриялық фигуралардың түстеріне қарай топтарға блінеді.

II.Ой шақыру: табиғат деген не? Сұрағы бойын¬ша топтау әдісін пайдаланып, білгендерін қағазға түсіру.

Топтардағы жұмыс:

Cр топқа суреттер таратылып беріледі.Оқушылар олардағы табиғатқа қатысы бар заттарды, құбылыстарды анықтайды. Cр топтан бір оқушы шығып сыныпқа з шешімдерін айтып береді.

III.Мағынаны тану.

а) Оқулықтан «Адам - табиғат перзенті» тақырыбын оқу.

б) Алдын-ала таратылып берілген қағаздардағы - +, V, ? белгілерін

соғып, не білетіндіктерін, ненің олар үшін жаңа екенін анықтайды.

в) Топтарда толтырған таблицалары бойынша пікір алысу.

88                                                                                                                                                                                                                                    89

г) Ұжым үшін түсініксіз ұғымдарды, ақпараттарды бірлесе анықтау, талдау.

IV. Ой толғаныс.

«Gлі және тірі табиғатты» Венн диаграммасы арқылы салыстыру.

Сабақтың тақырыбы: ҚАСҚЫР ҚЫСТЫ ҚАЛАЙ ТКІЗЕДІ?

(М.Дулатов).

Сабақтың мақсаты:

1.     Жабайы аңдар, олардың мірімен таныстыру.

2.     Қасқыр, оның жабайы, жыртқыш аң екендігін ұғындыру, пайдасы, зияны туралы айту, түсінік беру.

3.     Халық педагогикасы арқылы имандылыққа тәрбиелеу.

4.     Cр түрлі ой дамыту стратегияларын пайдаланып, логикалық ойлау қабілеттерін жетілдіру.

Сабақтың түрі: Дамытушылық сабақ.

Сабақтың тәрбиелік мақсаты: Табиғатты қорғауға, жан-жануарды, Қызыл кітапқа енген жануарларды қорғауға тәрбиелеу.

К)рнекіліктер: қасқыр т.б. жабайы аңдардың суреттері, “Зоопарктегі аңдар” сюжетті суреттер, жеке үй жануарларының суреті, қосымша суреттер, кітаптар, энциклопедия, Ақсу-Жабағылы қорығы туралы буклеттер, аңдардың маскілері, ватман қағаз, М.Дулатовтың портреті т.б.

Сабақта қолданылатын әдістер: Ой қозғау, негізгі идеяны суреттеу, сұрақ қою, топпен жұмыс, салыстыру кестесі, 5 жолды лең т.б. стратегияларды пайдалану.

Пән аралық байланыс: дүниетану, қазақ тілі, математика; мірмен, қоршаған ортамен байланыс, халық педагогикасын пайдалану, крнекілік қолдану.

Сабақтың барысы:

1.  Ұйымдастыру кезеңі. Оқушылардың назарын сабаққа аудару.

2.  Үй тапсырмасын тексеру.Ой ашар:

1.         Қыс туралы жұмбақ лең оқу, жауабын сұрау. Мәнерлеп оқу, жауабын сұрау (күз, қыс).

2.         Жыл мезгілдерін сұрау. Қыс мезгіліне тоқталу. Сурет бойынша әңгіме, “Қыс туралы” қыс айлары, қыс мезгіліндегі мерекелер туралы сұрау. 16 желтоқсан тәуелсіздік алған күн, Жаңа жыл мерекелерін сұрау. Қай жылы, қай ғасырда мір сүрудеміз? т.б. сұрақтар қою.

Үй тапсырмасын сұрау: Үйге М.Иманжановтың “Қысқы кеш” әңгімесін оқу, з суреттерін салу, сурет бойынша әңгімелеу берілген, енді оқушылардың суреттері тексеріліп, 1, 2, 3 оқушыдан сурет бойынша әңгімелеп беруін сұрау. Қалған оқушылардың суреттері қабырғаға ілінеді.

Тақырып бойынша диалог арқылы пысықтау сұрақтарына жауап алынады. Классик ақын Абай атамыздың табиғат лирикасына арналған леңдері сұралып, соның ішінде қыс леңінен 3 шумағы сұралады.

Жаңа сабақ: Оқушылардың М.Дулатовтың “Қасқыр қысты қалай ткізеді?” атты әңгімесін оқитынымызды айту, портретімен таныстыру. Тақтаға, дәптерге сол күнді, тақырыпты жазамыз. Енді балалардан қасқыр туралы не білетіндігін сұрау. Қасқыр туралы з серіктесімен ой блісуін, 2 минуттан кейін оқушылардың жауаптарын тізбектеп, тақтаға жазып шығу.

Ой қозғау: Қасқыр туралы не білеміз?

                         Жыртқыш аң.

                         Жабайы аң.

                         Орманда, тауда, тоғайда.

                          Етті жақсы креді.

                          Түсі қара ккшіл, сұр, ақ болады.

                         Оның жауы – бүркіт.

                         Сүтқоректі.

                         Аңқау болады т.б. ойларын тізбектеп жазылады.

Ойларын қорытып жазып болған соң мәтінді таныстыру, авторы – Міржақып Дулатов. Мәнерлеп оқу. Оқушылардан қарындаштарын алып отыруын сұрау, ескерту. Түртіп алу жүйесі бойынша +, ?, v, – белгісімен  оқушылар жұмыс істейді. Түсінбеген сздерін сұрайды. Бір-бірінен сұрату, білмесе мұғалім түсіндіріп айтып, сздік жұмысын жүргізеді.

Диалог: Cңгіме ұнады ма, не туралы т.б. здеріне тізбектеп оқыту. Сонан соң тақырыпты тереңірек ұғындыру үшін топпен жұмыс жүргізіледі. Cр топта 4 оқушыдан. Cр үй тобына карточкалар, сұрақтарға байланысты сюжеттік суреттер қоса таратылады. Cр топтың сұрағы. Cрбір негізгі сұраққа қосымша сұрақтар беріледі?

Топпен жұмыс:

90                                                                                                                                                                                                                                    91

І топтың сұрағы: Оқиға қалай басталды?

              Оқиға орны. Табиғат қандай?

               Қыс крінісін айтып бер.

              Жалғыз жүрген не? Неге ол жалғыз деп ойлайсың?

ІІ топтың сұрағы:  Қасқырдың кңіл-күйі қандай?

              Ол не үшін орманда жүр?

               Неге ол кңілсіз?

              Оның түр-түсі, жүрісі қандай екен?

              Оған сендердің жандарың ашиды ма?

ІІІ топтың сұрағы: Ормандағы ең үлкен аң – аю туралы не білесіңдер?

               Оның кңіл-күйі қандай?

              Неге ол тамақ жинамаған?

               “Ораза” деген сзді қалай түсінесің?

               Жалпы аюды суреттеп бер, ол туралы лең-тақпақ білесің бе?

ІV топтың сұрағы: Түлкі қысқа қалай дайындалған?

                Ол неге қу, кңілді? Ол нені жақсы креді?

               Түлкі туралы қандай ертегі, лең оқыдыңдар?

               Онда ол кбінесе нені алдап кетеді? (еске түсіру).

              Түлкі туралы білетін тақпақ, жаңылтпаштарды айтыңдар.

V топтың сұрағы: Қоян мен кртышқан қысқа қалай дайындалған?

               Олардың кңіл-күйі қандай?

               Олар нені жақсы креді екен?

              Қоянды қыста несі жаудан құтқарады?

               Олар туралы қандай мультфильмдер крдіңдер?

              Ол жерде қоян қандай?

               Қоян туралы тақпақ, лең, жұмбақ білесіңдер ме?

VІ топтың сұрағы: Cңгіме қалай аяқталды?

               Қасқыр неге қораны аңдыды?

               Қасқыр нені жақсы креді?

               Жалпы қасқырдың мірі туралы не білесіңдер?

              Ол Қызыл кітапқа енген бе?

Топпен жұмыс жүргізу, әр топтан сұрақтарға жауап алынып, талданады, қосымша мұғалім толықтырып отырады. Қасқырдың трт түлік малдың жауы екендігіне байланысты трт түліктің пірлері сұралады. Қасқырдың зияны мен пайдасы айтылып толықтырылады. Ол ауыл шаруашылығына зиян келтіретіндігін, жұқпалы ауру тарататындығы айтылады. Ақсу Жабағылы т.б. қорықтар туралы буклеттер, кітаптар крсету. “Аңдар паркінде” атты сюжетті таблицадағы суреттерді крсету. Олардың тек орманда ғана емес, зоопаркте де болатындығын естеріне түсіру, атын атату. Sinkuein   (5 жолды лең) жаздыру. Дәптермен, тақтамен жұмыс. Негізгі ойды білдіретін, үш сұраққа жауап арқылы 5 қатарлы лең жаздыру. Cр қатарға үш түрлі тапсырма беру.

І. Қасқыр.  ІІ. Түлкі.  ІІІ. Қоян. Gзіндік жұмыс.

1.   Не? __________________________

2.   Қандай? _________________________

3.   Не істеді? ____________________________

4.   Синоним (ұқсас сз) (1 қатарға) сз, сз тіркестерін жазу.

5.   Жалпы ойды қорытатын бір сйлем жазу ________________.

Мысалы: Қасқыр.

Жыртқыш, жабайы, .

Жортып жүрді, тамақ іздеді, ауылға келді.

Жыртқыш аң.

Аш қасқырдың жағдайы нашар.

Жабайы аңдар мен үй жануарларының ұқсастығы мен айырмашылығын табу, жұппен жұмыс. Тақтаға ақ ватман қағаз ілінеді.

Енді сахналық крініс, рольдік ойындар, аңдар маскісін киген оқушылар, жүргізуші автор. Тақырыбы “Аңдар айтысы” деп аталады. Жүргізетін автор. Оқушылар ортаға шығып, тақпақ айтып, з нерлерін крсетеді. Сабақ соңында бағаланып, үй тапсырмасына “Еркін жазу” стратегиясы бойынша әңгімені аяқтап келу, з қиялдарымен әңгіме жазу тапсырылады.

Бағалау кезеңі.

 

92                                                                                                                                                                                                                                    93

4-курс студенті Оразғалиева Гүлмира: Дипломдық жұмыс жазу барысында алған тақырыбыма орай әр сабағыма «Дамыта оқыту» технологияларын кбірек қолданамын. Себебі барлық табиғат құбылыстары тәрізді бала психикасы да үнемі дамып, бір деңгейден, екінші деңгейге жетіп отырады. Бұнымен дәстүрлі оқытуды жоққа шығарып тұрған жоқпыз, бұл оқыту бойынша да қаншама атақты, ақын-жазушы, ғалымдар шықты. Дегенмен, қазіргі күнде згеріп жатқан, ақпаратты заманымызда балалардың да қызығушылығы те жоғары. Оларды күнделікті дәстүрлі сабақпен жалықтырып аламыз. Немістің педагогі А.Дистервег  «Дамыта оқыту» деп баланың білім алуға әрекет етуін ұйымдастыратын оқытуды атаған. «Жаман» мұғалім ақиқатты дайындап зі айтып береді, ал «Жақсы» мұғалім оқушының зін ізденуге жетелейді, - деген. Менің әр сабақтағы алдыма қоятын мақсатым: Оқушылардың з бетімен ізденушілік, шығармашылық қабілетін арттырып, сйлеу мәдениетін, яғни сздік қорларын кбейту. Дәстүрлі оқытуда  оқу процесін басқарушы (мұғалім) және орындаушылар (оқушылар) болып табылады. Оларға кбінесе бұйрықты орындау, яғни қатал әкімшілікке дейінгі шеңбер ішінде жүзеге асып жатады. Біз дәстүрлі оқытуда қарапайымнан күнделіге қарай, нақтыдан абстрактіге деген принципке мақсат еттік. Ал дамыта оқыту жүйесінде бұған керісінше, баланың ойлауын абстрактіден қарапайымға қарай. Мысалы: бастауыш сыныпта «А» әрпін ткенде алманың суретін крсетіп, оның не екенін дәмі, түсі, формасы қандай деп сұрағаннан грі здерін ойландырып ол туралы не білетінін, не айта алатынын зінен сұрап білудің дамыту үшін тиімділігі зор. Мен з әріптестерімді неғұрлым әр сабақты жаңа технологияларды, оның ішінде топтық жұмысты жиірек қолданса екен деймін. Себебі, бұл жұмыс түрі балаларға те  қатты ұнайды, ізденеді,қызығады,зінің білмей жатқанын мұғалімнен емес, жанындағы достарынан естиді. Gз ойын емін-еркін айту арқылы тілдік қоры дамиды. Gз тобын басқаруға, жанындағы досының пікірін тыңдауға, қатесін түзеп айтуға, басқа топтан қалыспау, яғни намыс, жігері оянады.Топтық жұмыста жақсы,нашар оқитын бала болып блінбейді, нашар оқитын балада з үлесін қосып бір сз болсын айтуға тырысады. Сонымен қатар, тәрбие сағаттарына да топтық жұмыс түрінің пайдасы зор деп айта аламын. Cр сынып сағатын тақырыбымен топтарға бліп берілсе, олар ізденеді. Сол тақырып бойынша оқулықтан тыс, газет-журнал, басқа кітаптардан з бетінше іздеп табуға тырысады. Cрине, бұның бәрі з мәнінде ту үшін бірінші сыныпта те үлкен қиындық туады. Бірақ, мұғалім дұрыс ұйымдастырып, дұрыс бағыттаса бірте-бірте қалыптасады. Мұғалім жаңа сабақты крнекіліктер арқылы бәрін дайындап айтып беруге тиіс емес. Одан оқушының тыңдағанынан 1%-ы ғана ойында сақталады. Ұстаз заманға сай жаңаша ұстаз болуға тиіс. Сонымен қатар әр түрлі стратегиялар, диаграммалардың да оқушының ойлау қабілетін арттыруға  те қолайлы екенін сіздер з сабақтарыңызда да қолданып кріп отырсыздар. Деңгейлік тапсырмалардың да мәні те зор. Қорыта келгенде, мұғалімнің, оның ішінде бастауыш сынып мұғалімінің, әр сабағы баланы дамытуға шығармашылық жұмыстардың мол болып, ізденімпаздыққа бағытталған сабақ жоспары болса, еліміздің жастарының болашағы зор болатынына сенімдімін. Білім негізі бастауыш мектепте берілері анық. Сондықтан да бастауыш сынып мұғалімі бағдарлама клемінде ғана білім беріп қоймай, пәндер арқылы баланың жан-жақты дамуын қамтамасыз ету керек.

Дамыта  оқытуда  баланың  ізденушілік – зерттеушілік  әрекетін ұйымдастыру  басты  назарда  ұсталады.  Ол  үшін  бала  зінің  осы кезге  дейінгі  білетін  тәсілдерінің  жаңа  мәселені  шешуге  жеткіліксіз  екенін  сезініп,  содан  барып  оның  білім  алуға  деген  ынтасы  артып,  білім  алуға  әрекеттенеді.  Сабақ  мұндай  жағдайда  3 құрамдас  бліктен  тұратын  болады.

1.Оқу  мақсатының  нақты  қойылуы.

2.  Оны  шешудің  жолын  бірлесе  қарастыру.

3.  Шешімнің  дұрыстығын  дәлелдеу.

     Бұл  үшеуі – дамыта  оқытудың  Д.Б. Эльконин,  В.В Давыдов жасаған  жүйесінің  негізгі  компоненттері.  Оқушы  алдына  оқу мақсаттарын  қоюда  ешқандай  дайын  үлгі  берілмейді.  Мақсатты шешу  іштей  талқылау,  сосын  жинақтау  арқылы  жүзеге  асады. Мұғалім  сабақ  үрдісін  ұйымдастырушы,  бағыттаушы  ретінде ғана  болады.  Шешім  табылатын  кезде  әркім  оның  дұрыстығын дәлеледей  білуге  үйретіліп  әр  оқушыға  з  ойын,  з  пікірін  айтуға мүмкіндік  беріледі.

Студенттер де практика барысында озық тәжірибеден үйренгенін пайдаланып сабақтар жүргізді. Тменде Оразғалиева Гүлмираның ткізген сабағы:

Сабақтың  тақырыбы: Деңгейлік  тапсырмалар.

Мақсаты:

-            оқушылардың  шығармашылық  қабілетін  ашуға  жағдай  жасау, пәнге  деген  қызығушылығн  арттыру.

94                                                                                                                                                                                                                                    95

-            Іс - әрекет,  мақсатқа  жету  әдіс-тәсілдерін  таңдай  білуге , зін-зі  бағалай  білуге  тәрбиелеу.

-            Жеке  тұлға  дербестігін  арттыру,  шығармашылығын  дамыту.Aдіс-тәсілдер: репродуктивтік,  интерактивтік,  практикалық - зіндік,   эвристикалық,  индукциялық.

Түрі:  ізденіс  сабағы.

К)рнекті  құралдар:  түрлі – түсті  сигналды  кесперлер,  шкала. «Математика»  ассоциациясы,  сандық  қималар,  цифрограмма, үнтаспа,  деңгейлік  тапсырма  парақтары,  қарындаштар.  «Достық» торты,  математикалық  дәптер.

Сабақ  барысы:  Ұйымдастыру  сәті.

Кіріспе  б)лімі.

Үнтаспа: - Алло!  Амансыздар  ма,  балалар!  Қазір  сендерге  қандай сабақ?

Оқушы – Математика  сабағы.

Үнтаспа: - Балалар,  мен  байланыс  қызметкерімін.  Жаңа  ғана біздің  телефон  станциясына  бір  шифрограмма  келіп  түсті.  Сендерге  жолданған  хабар.  Мына  жолақшадағы  тапсырмаларды орындасаңдар,  шифрограмманы  түсінесіңдер.

Шарты.  Берілген  рнектер  мәнін  тауып,  әріптерін  берілген ретімен  қойып  шықсаңдар,  жасырын  сз  табылады.

Қане,  жұмысқа  кірісіңдер!

Мұғалім: - Бірінші  рнекті  Нұркен  оқи  ғой.

64*1:4+4 – 5 жиырма

400 * 1 : 20 – 6 жиырма

4 * 8 – 2 – 5 жиырма

20 + 6 0  ~  2 сексен 100 * 10  ~ 1 мың

4 * 9 + 24 ~ 1 алпыс

90 * 1 : 3 * 3 ~ 1  тоқсан

800 : 40 ~ 2 иырма

100 – 10 – 10 ~ 3 сексен

420: 7 ~ - 1 алпыс

Мұғалім:  - Шрифтограммада  қандай  сз  жазылған  екен?

Оқушы: - Математика.

Мұғалім: - «Математика»  сзін  оқығанда  кз  алдарыңа  не  елестеп,  қандай  ой  келеді?  Сол  сздерді  мына  тармақтарға  жаза қойыңдар.

«Математика»  сзіне  ассоциация

Мұғалім: - Бүгінгі  сабақта  сендер  шығармашылыққа  бағытталған деңгейлік   ткенді  қайталау  тапсырмаларын  з  беттеріңмен орындайсыңдар.    «Шығармашылық – шығару,  ойлап  табу» екенін  сендер  ткен  сабақтардан  білесіңдер.  Gздеріңе  таныс математикалық  ұғымдарды  тармақтарға  жаздыңдар.  Соңғы тармаққа  мен  «Ғылым»  сзін  жазғым  келіп  тұр.  Себебі,  математика  ғылым  және  ғылымдар  патшасы.  Сендер  қазіргі  негізгі блім  - арифметика  саласымен  ғана  таныссыңдар,  болашақта алгебра,  геометрия,  тригонометрия  сияқты  бірнеше  салаларымен танысасыңдар.  «Математика  ұқыптылықты  талап  етеді»  деген қағиданы  естеріңде  сақтап  отырып,  бүгін  мына  тармақтарға  байланысты  жұмыс  жасайсыңдар.  Деңгейлік  тапсырмаларды  ұқыпты орындап  болған  оқушы  алдарыңдағы   білім  шкаласына:

IV – деңгейді – қызылмен;

ІІ  деңгейді- жасылмен;

ІІІ  деңгейді – ккпен;

І  деңгейді  сарымен  белгілеп  отырады.  Cр  деңгейде  2  тапсырмадан  берілген. 

І деңгей  оқулық  пен  есепке.

96                                                                                                                                                                                                                                    97

ІІ  - деңгей  геометриялық  фигуралар,  трт  амал,  таңбаларға; ІІІ деңгей – кбейту  кестесі  мен  сандар,  цифрларға;

IV – деңгей  шығармашылыққа  байланысты  жұмыстар  здерің блген  тармақтар  негізінен  ауытқымайды.  Тапсырманы  орындап  болып  дәптерлеріңе  здеріңді  бағалап,  білім  шкаласына белгілейсіңдер.  Cрине  мен  жетекшілік  етіп  жүремін.  Парақтардағы тапсырмаларды:

Шынар  - І,  Айбек – ІІ,  Елшат – ІІІ,  Дидар –IV  оқи қойыңдар.

Оқушылар  тапсырмаларымен  танысады.

Деңгейлік  тапсырмалар.

І  - деңгей.

1) мына  рнектерді  жаз,  мәнін  тап. а 4  пен  2-нің  бліндісіне  8 – ді  кбейт;

ә)  83  тен  8 – бен  9- дың  кбейтіндісін  азайт;

б) 32  мен 22 – нің  қосындысын  9 – ға  бл.

В) 81  ондықты  9 есе  кеміт;

г) 7  жүздікті,  4  ондықты  9  бірлікті  есе  кеміт.

2.  Есепті  шығар.

Кітапхана  42  қазақ  тілі  және  48  математика  оқулықтарын  үш сыныпқа  бліп  берді.  Cр сыныпқа  неше кітаптан  тиді?

ІІ – деңгей.

1.     Еркін  лшеммен  тіктртбұрыш  сыз.  Оның  ауданын  әртүрлі тәсілмен  есепте.

2.     Амал  таңбаларын  қой.

5  16 = 80      5  32=160                      26=4  6  2 68  2=34                     368  4=92                      67=8  8  3

ІІІ – деңгей.

1.  Баған  түрінде  жаз,  есепте.

1.   2004 * 7 109 * 9;

2.   307 * 3 81 2 : 2

2. Тиісті  цифрларды  тауып  жаз.

           4                8                        х       х

            2                3                   

           86                 54                                                                              

IV – деңгей

1.     Азамат  үйлері  1 – ден 34 – ке  дейін  нмірленген  қысқа кшеде  тұрады.  Осы  үйлердің  нмірлерінде  3 саны  неше  рет кездеседі?

2.     «Қызығу  картасын»  сызып  кр.

Шарты: Берілген  рнектер  мәнін  тауып,  келесі  рнекпен  байланыстыр  да  мәні  бір  таңбалыны – кк  түспен,  екі  таңбалыны – сұр  түспен,  үш  таңбалыны – жасыл  түспен  боя.

Болған  оқушының  білім  шкаласын  байқап,  ассоциацияда орындалған  тармақтарды  белгілеп  тұрамын.

Баға  нормасы: «5» - еш   қатесіз;

«4» -  1 қате;

«3» - 2- 3 қате; «2» - 4,5 қате.

Тапсырмаларды  оқушылардың  95 %  орындап,  уақыт  болған кезде  мұғалімі:

-Дәулет,  тапсырманы  қалай  орындағаныңды  оқып  бере  ғой, бәріміз  тексерейік.  Қатемізді  түзейік.  (түсіндірме  әдісімен  тексеріледі – 7 оқушы).

Қорытынды.

Мұғалім: - алдыңғы  сабақтардағыдай  мониторингке  әр  баланың тұсына  жинаған  ұпайын  жазып  шығайық.  Қане,  балалар,  4 – деңгйге  неше  бала.  ІІІ – деңгейге,  ІІ – деңгейге,  І – деңгейге  неше бала  жеткенін  санайық  та,  «Достық»  тортына  белгілейік.  Торттың қызыл  түсіне  IV- деңгейге,  кк  түсті  жеріне  ІІІ  деңгейге,  жасыл түсті  жеріне  І – деңгейге  жеткен  оқушылар  санын  белгілейміз.  Бұл торт  сендердің  дастархандарыңның  айғағы.  Мінекей, IV – деңгейге біразың  жетіп,  ғылымға  қадам  жасадыңдар.  Торт  қай  кезде  кп берілетін  еді?

Оқушы: - Мерекелерде,  қуаныштарда,  туған  күнде.  Бүгінгі сабақта  біз  достығымыздың  беріктігін  байқатып  «Достық»  тортын  да  әшекейлеп  тастадық.

Бекіту  сұрақтар: - Бүгінгі  сабақ  ұнады  ма?

-   Неліктен?

98                                                                                                                                                                                                                                    99

-   Нендей  әрекет  жасадыңдар?

-   Бүгінгі  сабаққа  бәрің  де  жақсы  қатыстыңдар!  Енді  сабақты қорытуды  үнтаспаға  берейік.

Үнтаспа:

                    Ғылымның  сырын  ұғына                     Шығыңдар  білім  шыңына.

              Ұқыптылық  пен  зеректік

                    Жеткізсін  сіздей  ренді                         Математика  сырына.

Сондай-ақ, баланы дамыта оқытуға т)мендегідей есептер мен жұмбақтардың к)мегі зор:

Математикалық винегрет

I. Есептер

а) Ұрылар мен кемпір:

Ертеде байлардың есігінде жүріп, күн кешкен, панасы жоқ жалғыз кемпір болыпты. Жаз шығып, ел жайлауға кшкенде сүйенері жоқ кемпір жалғыз қалады.

Түн ішінде кемпірдің жалғыз сиырын үрламақ болып, үрылар келеді. Кемпір:

-#,  бүлар менің жалғыз сиырымды нысанаға алған екен, мен де бүларды алдайын  деп ойлайды. Сйтіп жалма- жан бір шелек суды сапырып отырып мынадай лең айтады:

-Сапырып- сапырып Сарманға бер. Күйып-қүйып Күрманға бер. Есіктегі екеуге бер.Трдегі тртеуге бер. %зің іш те маған бер- деген екен.

Мүны естіген үрылар: - Қой мұнымыз бекер болар. Үй толы кісі, әрі бізден екі есе артық екен. Кетейік деп кетіп қалыпты.

Кемпір тапқырлығымен ұрыларды осылай қорқытыпты. Сонда ұрылар нешеу?

б)Бір топ қаз бен жалғыз қаз. Ұшып келе жатқан бір топ қазға

жалғыз қаз жолығады, жалғыз қаз:

- Ассалаумағалейкум,100 қаз

-Уағалейкумассалам, бір қаз. Біз 100 қаз болу үшін, тағы біздей сонан кейін жартымыздай, тағы ширегіміздей және сен келіп қосылсаң, сонда 100 қаз болады -дейді.Сонда қанша қаз ұшып келе жатқан?

II. Жұмбақтар

1.   104 түйме 11-ине

2.   Жүз мүйізі бар Үстінде киізі 6ар

3.   700 тесік Жалғыз- ақ есік

4.   Қос құлақты 100 тісті Жүзінен бірақ із түсті

5.   Бір үйде тұрады екен елу батыр

            Үй сыртына сүйкенсе- ақ ліп жатыр

6.   Алпыс кісі аяқтасты         Ерте тұрып таяқтасты.

7.   Бірі- анасы, Бірі - атасы. Бірнеше мың баласы

8.   Бес жігіт сапар шегіп шықты жолға.

           Мінгені бесеуінің жалғыз жорға

9.   Жоқ зіңде баста, қас та, мойын да

          Ұзындығы жазулы тұр бойында

10.      Ағайынды 10  Кигені 2 тон

III.     Сиқырлы математикаСан ойла.

+2

*3  -5 ойлаған санды азайт

*2

-І(азайт)

IV.      Математикалық сыйлық.(Мақал- мәтелдің жалғасын тап) 1. Ерке бала...

2.   Досыңды үш күн сынама ...

3.   Ат баспаймын деген жерін ...

4.   5 саусақ ...

5.   7 атасын білмеген ...

6.   10 бала 1 әкеге жүк болмайды. Бір әке ...

7.   30 тістен шыкқан сз...

8.   Құтты қонақ келсе ...

100                                                                                                                                                                                                                                 101

9.   1 тал кессең ...

10.1 жаңа дос ...

11. .Ағайын- алтау ...

12. 1000-ның камын бір ойлар,  Біреудің қамын ...

Қызықты викторина (қабырға газетінен)

1.         XIX ғасырдағы белгілі орыс математик ғалымдарының  қайсысы ақын болған

2.         Белгілі орыс жазушыларының қайсысы университетінің физика-математика факультетін бітірген.

3.         Ағылшын математиктерінің қайсысы балаларға арнап әдебиет кітабын жазған?

4.         Бұдан 100 жылдай бұрын математикамен тығыз байланыста болса да, тек соңғы кезде ғана з алдына блініп шыққан қандай ғылым саласы бар?

5.         Орыстың ұлы математиктерінің қайсысы университетті екі рет емтихан тапсырып аяқтаса да, диплом ала алмаған.

6.         Ағылшын математигі Дж.Сильвестр (1814-1897) “п санының иесі”, “Жай сандардың атасы”, “Геометрияның Копернигі” деп кімдерді айтты.

7.         Қай академияның кіре берісінде “Геометрияны білмеген кісі академияға кірмесін” деп жазылған?

8.         Ағылшынның атақты ақындарының қайсысының қызы белгілі математик болған?

9.         Францияның ХIХ ғасырда 16 жасыңда ғылыми атақ алып, 17 жасында логарифммен бірінші рет танысқан ғалым кім?

10.      1812 жылғы Францияның Ресейге қарсы жорығы кезінде қолға түскен белгілі математик ғалым кім еді?

11.      Француз математиктерінің қайсысы 1792-1793 жылдары теңіз министрі қызметін атқарды?

12.      Белгілі орыс математик ғалымы С.В.Ковалевская тамаша жазушы -беллетрист болған. Оның жазған шығармаларын білесіз бе?

13.      Еуропа қалаларының қайсысында Пифагор, Архимед, Ньютон, Коперник есімдерімен аталған кшелер кездеседі?

Балалар! Бүгін сендер Шахерезада санымен танысасыңдар.

Ол қандай сан?Бұл санның ерекшелігі неде?

Бұл санның ерекшелігі: ол 1001 саны 7?11?13? сандарына қалдықсыз блінеді, немесе 1001=7*11*13 болады. Бірақ бұл санның ерекшелігі мұнда емес.

Кез келген үш таңбалы санды 1001-ге  кбейткенде шығатын кбейтіндіні есептемей, осы үш таңбалы санды екі рет қайталап жазса жеткілікті болады.

          Мысалы: 873*1001=873873

                         236*1001=236236         т.с.с

Логикалық есептер.

1.Қатар тұрған екеуі 7-ге немесе 13-ке блінетіндей етіп,0-ден 9-ға дейінгі цифрларды тізбектеп жазу керек.

2.Бес таңбалы сан берілген,одан кейінгі сан 6 таңбалы болады. Берілген қандай сан?

3.Бір кісі үйге кірді,ол үйде май шам мен керосин лампасы тұр.

Ол нені бірінші жағады? 4.50-ді 1/2-ге бл

5.Ересек адамның жүрегі 1 сағатта неше литр қан айналдырады?

6.Биіктігі 10 м ағашқа ұлу күндіз 5  м жоғары ктеріліп, түнде 4  м тмен түседі.Ұлу ағаштың басына неше күнде шығады?

7.Суретші мектеп блмелерін нмірлеуге тиіс еді. Блме саны 100 болса, қанша рет 9 цифрын жазу керек?

8.Бір адамға 1 күнде 20 г тұз қажет, 1 кг тұз 1 адамға неше күнге жетеді?

9.Электр поезы шығыстан батысқа қарай жүріп келеді.Ол сағатына 60 км шапшандықпен жол жүреді.Сол бағытта шығыстан батысқа қарай жел соғып тұрады.Бірақ оның шапшандығы сағатына 50 км.Жел поездың түтінін қай жаққа қарай айдап әкетеді?

Сабақ тақырыбы  «10  0»

Сабақтың мақсаты:

Білімділігі:  кестелік қосу  және азайту  тақырыбынан  алған білімдерін  пысықтай отырып, оңға кез-келген  бір таңбалы  санды қосу және азайту  тәсілдерімен таныстыру.

102                                                                                                                                                                                                                                 103

Дамытушылық: ойнай  отырып,  ойлай білуге,  тез шешім қабылдап, қорытынды шығаруға,  ой – пікірлерін білдіре алуын дамыту.

Тәрбиелігі: сыйластыққа, татулыққа,  бірлікке, ізгілікке тәрбиелеу.

Сабақтың барысы.

І. Ұйымдастыру б)лімі.

а) Амандасу

ә) Тренинг ІІ. Ой салар. Поэзия минуты.

Ұранымыз:

              Балалар, жалқау болмай оқы сабақ.

               Ашылмас оқымасақ кз бен қабақ.

-   Балалар қазір жылдың қай мезгілі?

-   Кктем.

-   Кктемде  қандай згерістер  болады?

-   Қандай жыл құстарын  білесіндер?

ІІІ. « Күн мен Түн » ойыны.

Түн.

Cрбір оқушыға  жыл құсатырының суреттерін  таратамын. (Үнтаспадан құстардың үні естіліп тұрады) Күн.

-   Балалар нені байқадындар?

-   Құстардың  дауыстарын.

Теледидардан торғай хабарлайды:

-   Балалар мен құстар  құстар әлемінен хабарласып тұрмын. Сендерге  қонаққа құстар ұшып келді ме?  Ол құстар жәй ұшып  келген жоқ.  Gздерімен бірге тапсырмасын ала барды.

-   Ол тапсырмаларды орындасақ, құстарды з тұғырларына қондырамыз.

-   Тапсырманы орындаймыз ба? (Иә)

-   Оларды біз қалай қарсы алуымыз  керек? (Ұямен, жемшашармен).

-   Кімнің алдына қандай құстар ұшып келді екен? Қане жұмысқа кіріселік.

-   Міне, балалар  бәріміз құстарды  тұғырларына  қондырдық.

Жарайсыңдар.

-   Енді  тағы нені  байқадындар? Күнді.

-   Күнге не болған? Бұлт басып тұр.

ІV. Оқулықпен жұмыс.

«Күнді бұлттан құтқару» ойыны.

Есеп 164-бет

      Күннің әрбір  шуағында есепке берілген тапсырма жазылады және  әр шуағы  ашылған сайын  үнтаспадан күннің  күлкісі естіледі.

Қызыл жолақ – 10 см                                            Ш: 10-5 =5 (см)            Кк жолақ – 5 см                                    ? қысқа       Ж: 5 см қысқа.

-   Рахмет балалар.

 V. Ой қозғау. «Орамал тастамақ» ойыны.

3-топқа тапсырма

І топ. Азайғышы 10 болатын айырмаларды  жазындар.

ІІ топ.  10 санынын құрамын жаз.

ІІІ топ.  Қосылғыштардың  біреуі  10 болатын  қосындыларды жаз.

VІ. Сергіту сәті.

VІІ. «Мамандық  таңдау» ойыны. Тапсырма  4.64 бет.

           3-0=3               8-3=5             8-1=7

           6-2=4               10-4=6           5-2=3

 VІІІ. Ой толғамы.

-        Балалар,  ұшып  келген  құстарға  байланысты лендер, жұмбақтар, жаңылтпаштар білесіндер ме?

-        Қай топ әзір екен.

ІХ. Кубизм  стратегиясы. 

         І топ. Жұмбақтар         Қос қанатын иіп ап,      Жарға келіп қонады.     Қара киім киіп ап,

           Балшықтан үй салады.  (Қарлығаш).

            Кктемде ұшып келеді,

           Жаздай концерт береді. (Бұлбұл)

        Cрбір таңды кк орманда атырған,          Gмір бойы зін-зі шақырған. (Ккек)      ІІ топ. Жаңылтпаштар.

               Кк тырна

104                                                                                                                                                                                                                                 105

                 Кп тырна

                    Тыраулар тек                Кп тұрма.

2) Бір ақ шымшық                 Үш ақ шымшық

               Трт ақ шымшық.

3) Ала қарға қарға қонады.

              Қара қарға қарға қонады.

4) Қарлығаш ұшқанына мәз  Қарындас  үш алғанына  мәз.

ІІІ топ. Санамақтар Х. Электрлі тақтамен жұмыс.

                         5+2                   10-2

                                8-2                    4+2                               6-2                    8+2

Бұл жұмысты жүргізу арқылы  дүниедегі  ең жақын  адамда білеміз және гүл құрастырамыз.

Ол кім екен балалар? – АНА

ХІ. Поэзия минуты

-      Балалар аналарға қандай лен жолдарын жолдаймыз?

                    Ана деген ақылшың,                 Анаң барда батырсың.          Қасында кім болса да,              Тек қана аңана жақынсың.

(Аналарға гүл сыйлаймыз) ХІІ. Бекіту сұрақтары - Бүгінгі сабақ ұнады ма?

-      Неліктен?

-      Қандай әрекеттер  жасадыңдар?

-      Бүгінгі сабаққа бәрің де жақсы қатыстыңдар.

ХІІІ.  Бағалау.

ХІV. Қорытынды.

Сабақтың тақырыбы: 16·5, 80:5 жағдайларындағы ауызша

к)бейту және б)лу.

Сабақтың мақсаты: Оқушыларға 16*5, 80:5 түріндегі рнектердің орындалуын түсіндіре отырып, қосындыларды санға блу және кбейтуді машықтандыру.

1.         Білімділігі: «Рейтинг» әдісімен алдыңғы сабақта алған білімдерін пысықтау. Сауатты жазуға және есептеуге дағдылау.

2.         Дамытушылығы: Оқушылардың ой-рісін, зіндік, іс-әрекетін дүние туралы танымын дамыту.

3.         Тәрбиелік мәні: Оқушылардың алға қойған мақсаттарына жетуге з бетінше тапсырмаларды орындауға қызығушылығын оята отырып, сенім және білім  әрқашан қымбат екенін түсіне білуге, имандылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың к)рнекілігі: Білім туралы ұлағатты сздер. « Қазақстан - 2030» бағдарламасының бейнесі. Техникалық құрал пайдалану.

Сабақтың түрі: ұжымдық,топтық, жеке, жарыс сабақ.

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды 3 топқа блу. Cр топ з ұранымен таныстырады.

I  топ. «Алғырлар» тобының ұраны.

            Оқу білім бұлағы-білім мір шырағы.

II          топ. «Зеректілер» тобының ұраны.        Білікті бірді жығады,

           Білімді мыңды жығады.

III       топ. «Тапқырлар» тобының ұраны.        Оқусыз білім жоқ,

          Білімсіз күнің жоқ.

Үй тапсырмасын тексеру.

Үйге берілген тапсырма.

№4            138 бет

1)  32:2+65:5=16+13=29

106                                                                                                                                                                                                                                 107

2)  50:5-72:8=10-9=1

3)  69:3+44:4=23+11=344) 29·2-45:3=58-15=43

5)  43·2+36:9=86+4=90

6)  18·2+23·2=36+46=82

№7

       а) 2·4=8                ә) 8:4=2         

          12·4=48                48:4=12

          22·4=88                88:4=22

3. Тапсырманың жауаптарын мына тмендегі торкзге сандарды су ретімен орналастырамыз.

1	2	8	12	22
29	34	43	48	82

Оқушылар қандай сз шықты?

Балалар жауабы: Алтын қақпа.

Оқушылардың қызығушылығын ояту үшін сабақты « Алтын қақпа » атты ойын түрінде жүргіземін. Математика білім патшасы шаһарына барамыз. Шаһарға жету үшін мына қақпалардан теміз.

-   Балалар тақтада ілінген сурет бойынша кім не айтады?

-   Ол барыс бейнесі. « Қазақстан-2030 » бағдарламасы.

-   Бұл бағдарлама жнінде не білеміз?

-   Бұл бағдарламада Елбасымыз « Қазақстан-2030 » жылдарда Азиядағы ең бай білімді дамыған елдер қатарында болу мақсаттарын айқындап крсетеді.

4. Кітаппен жұмыс.

1. Жазуларды пайдаланып, кбейтудің және блудің қалай орындалғанын түсініп ал:
рнекті оқы: 16·5. 10+6 нені білдіреді? 10 ше?   6 ше? рнекті оқы: (10+6) ·5. 10·5+6·5 нені білдіреді? 50+30 қандай )рнектің мәні? Сонда (10+6)*5=10*5+6*5=80.	рнекті оқы: 80:5. 50+30 нені білдіреді? 50 ше?   30 ше? рнекті оқы: (50+30):5. 50:5+30:5 нені білдіреді? 16 қандай )рнектің мәні? Сонда (50+30):5=50:5+30:5=16.

1. Тас қақпа тапсырмалары.

№2

14·5=                       12·5=	15·6=
70:5=                       60:5= 2. Күміс қақпа тапсырмалары №4	90:6=
165+70:5-24=           571+14*5-35=	64:8+16*5-18=
72·5+(29+41):5=       85:5+(30+9) ·5= №5	(32-14) ·2+(125-100):5=
119+81=200             950-150=800	90:5=18
200-119=81              800+150=950  200-81=119	18:5=90

3. Алтын қақпа тапсырмалары.

№3.Ағаш бұйымдарын жасайтын фирма 30 күнде 120 орындық жасап беруге мектеппен келісім-шарт жасасты. Егер ол күніне 5орындықтан жасаса, келісім-шартты неше күн бұрын орындайды?

1.30 күнде-120 орындық

           Күніне -? Орындық

2. Егер күніне 5 орындық жасаса

           Орындайды-? Күн бұрын

Шешуі:  120:30=4

                 120:5=24

                      30-24=6

Жауабы: 6 күн бұрын бітеді.

ә) 1 шебер күніне -3 терезе         -?     2 шебер күніне-4 терезе     

Егер 70 терезе жасау үшін екі шебер неше күн жұмыс істеуі керек-?

Шешуі: 70: (3+4)=70:7=10 Жауабы:   10 күн.

                                Қазақпыз ғой бәйге десе қозатын,                                  Қосатұғын күрең атын, боз атын.

                          Басталады бәйге атты жарысың,

108                                                                                                                                                                                                                                 109

                             Шықсын шәкірт шыңдарға қол созатын.

Алтын қақпаны ашамыз. Бұл жерде сандық бар. Сандықтың ішінде не бар екен? Мұнда мынадай сыйлықтар бар екен. 3- топтың бағалары берілген екен. Кәне, қай топ жеңімпаз атаныпты дей отырып, сабақты қорытындылап, оқушыларды бағалау.

Үйге тапсырма. №6. №7 140 бет.

Сабақтың  тақырыбы: 9-ға  к)бейту  және  б)лу.

Сабақтың  мақсаттары: 1) Санды  9 – ға  кбейту  және  блудің тиімді  әдістерін  қолдану  арқылы  сабақты  меңгерту.

2)    з  бетімен  жұмыс  жүргізуге  үйрету.  Тәуелсіз  ел  ұландарын Отансүйгіштікке,  жігерлілікке  баулу.  Телефон  байланысын түсіндіру.

3)    ойлау  белсенділігін  арттыру.  Дүниетанымын  кеңейту.

Aдісі:  Дамыта  оқыту,  ойын  арқылы  оқыту.

К)рнекілігі: а) «Тәуелсіз  ел  тірегі – білімді  ұрпақ»  ұраны;

ә) 9-дың  кбейту  кестесі;

б) тірек  белгілері,  суреттер.

Сабақтың  барысы:

Ұйымдастыру  кезеңі. Үй  тапсырмасын  тексеру. а) №7  есепті  тексеру;

ә) 8-дің  кбейту  кестесін  қайталау.

Сергіту  сәті. «Сиқырлы  таяқша»  ойыны.

Жаңа  сабақ.

Тақырыпты  ашу.

Тәуелсіз  ел  тірегі – білімді  ұрпақ.

1 * 1=1                1*9=9             9:1=9           9:9=1

1991 жыл – Республика  тәуелсіздігі  жылы.  Сабағымыз  «Тәуелсіз ел  тірегі – білімді  ұрпақ»  ұранымен  жүргізіледі.

9*1=09         9*2=18              9*3=27              9*4=36 9*5=45 9*6=54              9*7=63              9*8=72

       9*9=81         9*10=90

Тапқышбектің  амалы.

а)  Ондықтарына  0 – ден  9 – ға   дейін,  бірліктеріне  9-дан  кері

қарай  0-ге  дейін  жазып  шығу;

ә) 9 саусақты  пайдаланып  бүгілген  саусақты  ондықпен,  ашық

саусақты  бірлікпен  атау;

б) «Тоғызқұмалақ»  ойыны 9 – дың  кбейту  кестесін  бейнелейді.

№2 есеп.

а) Шарты:

Банан – 18	9 балаға
Апельсин -  38	жемісті  блінеді?
І  тәсіл            18:9=2	ІІ  тәсіл (18+36):9	=6
36:9=4	ІІІ  тәсіл 18:9+36:9=6

2+4=6

жауабы:  әр  балаға  6 жеміс.

ә)  Шарты:  15  сәбіз – 5 қоянға

     24  сәбіз - ?  қоянға

      І  тәсіл 15:5*3           ІІ  тәсіл 15   -  24

              14:3  8                              5   - ? (8)

№3  есеп.  Кбейтуді  орындау.

№ есеп.  Қалдықпен  блуді  орындау.

№5  есеп.  9 – ға  қалдықсыз  блінетін  сандар:  9, 18, 27, 36 , ...

Шығармашылық  есептердің жауабы (31).

Жаңа  сабақты  қорытындылау.

110                                                                                                                                                                                                                                 111

Маймылды  телефон  арқылы  сйлеуге  басқа  аңдардың  телефон  код  нмері  бар,  жеке  нмері  жоқ,  соны  тауып  кмектесу керек.

9*1=09 9*2=?

9*3=?  әрі  қарай  жалғастыру.

9-дан 81-ге  дейінгі  сандарды  ретімен  орналастырып:  «Қазақстан» сзін  шығару.

«Менің  Қазақстаным»  әнін  орындау.

Үйге  тапсырма.  №7  есеп. Бағалау.

Сабақтың тақырыбы: Ы дыбысы мен әрпі. Aліппе.

Сабақтың мақсаты: 1. Ойын сабағы арқылы оқушылардың белсенділігін арттыру.Ы дыбысы және әрпімен таныстыру.

2.     Ойлау қабілетін,зіндік творчествосын дамыту.Gтілген тақырыпты талқылауға,,з кзқарасын айтуға үйрету. Шеберлігін шыңдау, ақыл-ойын, танымын дамыту.

3.     Адамгершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Саяхат сабақ.

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,ізденушілік,зіндік жұмыс,ой қозғау,ой қорыту стратегиясын қолдану.

Сабақтың к)рнекілігі: Суреттер, магнит тақтасы, плакат,текшелер, кеспе әріптер.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру сәті.

Сабақты ертегі айтумен бастау. Ерте,ерте,ертеде қазақ тілінде 42 әріп болыпты. Қазақ тіліндегі 42 әріп қазақтың кең даласында үй тігіп отырыпты. Дауысты дыбыстар қызыл үйде,дауыссыз дыбыстар кк үйде тұрыпты. Ендеше,осыған дейін ткен әріптердің қай үйде тұратынын анықтайық.

1.     Д, П, Қ, Б дыбысы қай үйде тұрады?

2.     Осы дыбыстардан сз құрау; доп, парта, қой, балға, балта т.б. /кеспе әріптермен/ сз құрайды.

2 Балалар, бүгінгі сабақтың түрі – саяхат сабақ. Біз бүгін аудан орталығына саяхатқа барамыз. Бәріміз мектептің аялдамасына түгел жиналып, автобусқа отырамыз. Балалар, Қожанасыр атамыз да бізбен бірге бармақшы. Ол кісіні автобусқа жайғастырайық. Атамыздың бізге әкелген сыйлықтары кп. Дорбасындағы тапсырмаларды орындағандарға сыйлықтарын береді. Кәне, балалар,жол қысқарсын, кңілді отырайық. /Отан туралы лең айтайық./.

Оқушыларды 2 топқа бліп,”Достық”, “Ынтымақ” шығармашылық жұмыс беру.

“Қожанасыр аталарың сендердің қалай оқитындарыңды білгісі келеді” деп ткен бір мәтінді екі оқушыға оқытамын. - Міне, балалар, мұражайға да жеттік.Мұражайдың алдындағы кшеден не кріп тұрсыңдар? - Бағдаршам. - Сендер мұражайдың алдына барғанда, сол бағдаршамға қарап тулерің керек.

(Орындарынан тұрғызып, бағдаршам туралы лең айту).

Бұл сақшының үш кзді Үш кзден, ұқ үш сзді. Ашса бұл, дәу үш кзін, Айтты деп ұқ үш сзін

Тоқта! Сақтан! Жол ашық! Топырлама таласып.

-  Енді түгел тәртіп сақтай отырып, мұражай ішіне кіреміз. Сондағы салынған суреттерді,заттарды креміз.

-  Мен сендерге жұмбақ оқимын. Шешуін табыңдар.

Кесе, шыны, пиала. Оларсыз шай құя ма? Қасықсыз тамақ жемейміз, Бәрінің атын не дейміз? (ыдыстар) - Дұрыс. Кәне, ыдыстар деген сзді буынға блейікші.

-  Ы-дыс-тар. Дұрыс- 3 буын. (магнит тақтасына жаздыру) Бүгінгі жаңа сабағымыз Ы дыбысы.

-  Балалар, сзде неше буын екенін қалай білдіңдер?

Сзде неше дауысты дыбыс болса, сонша буын бар. Дыбысты естиміз, айтамыз. Cріпті креміз, жазамыз.

″ Ы″-Езулік дауысты дыбыс.Сздің басында, ортасында, аяғында кездеседі. Мысалы: ырысты, ынтымақ т.б.

-  Балалар, “Ы “дыбысы қай үйде тұрады деп ойлайсыңдар.

3.Дәптермен жұмыс. Жазба, баспа түрін үйрету. Ы әрпін жаздыру.

4.Сергіту сәті. Таң әлі атқан жоқ,,

        Маңай әлі қараңғы.       Cтеш ерте оянып           Жан-жағына қарады.         Шынықтырып денені,  Қанаттарын қағады.

                              Ку-ка-ре-ку тұр-тұрлап,

112                                                                                                                                                                                                                                 113

Оятады баланы.

5.Оқулықпен жұмыс.

- Оқушылар автобусқа отырып “ Балалар әлемі”дүкеніне келеді. “Кім не алады?” ойынын ойнату. (Партаның үстінде журналдар, әліппе, ертегілер).

Оқулықтан 67- бет. “Қақпашы” мәтінін “Достық” тобына оқыту

“Ынтымақ” тобына “Қарсыластар” сзін дыбысқа талдау.

6. Сабақты қорыту. а) Венн диаграммасымен жұмыс. Самауыр,

Қасық ыдыстар, темір

ә) Кәне, балалар, бәріміз лең құрастырайықшы. Ыз- ыз- ыз- Айгүл жақсы ...(қыз).

Ыр- ыр- ыр – ырылдайды ... (қасқыр). Ыс- ыс- ыс – келіп қапты ... (қыс).

7.Оқушылардың еңбегін бағалап, мадақтау. Сабаққа жақсы қатысқандарына Қожанасыр атаның сыйлықтарын тапсыру

8. Үйге: Ы дыбысын оқып келу.

Сабақтың  тақырыбы: Уақыт,  Қашықтық,  жылдамдық.

Мақсаттары: а) білімділігі.  Жылдамдық,  қашықтық,  уақыт  туралы  ұғымды  қалыптастыру.  әртүрлі  әдістерді  пайдалана  отырып, қашықтық  және  уақыт  белгілі  болғанда  жылдамдықты  табу.  Ауызша  тез  есептеуге  баулу,  үйрету;

ә) тәрбиелілігі.  Анық  сйлеуге  жолдастық  қарым-қатынасты

нығайту.

б) дамытушылығы.  Танымдық  қабілеттерін  жетілдіру. Сабақтың  түрі  жаңа  сабақ.

Сабақтың  әдісі: түсіндіру,  ойын,  сұрақ – жауап,  топтық  жұмыс, сауалнама.

К)рнекілігі: жетондар,  сілтемелер  (А,Б,В,Г),  бағалау  парағы, үнтаспа,  сауалнама  кестесі,  суреттер.

Сабақтың  барысы. 1. Ұйымдастыру. ІІ.  А) Үй  тапсырмасын  тексеру (ауызша) ә) Бекіту. 1 км =1000 м.  1 сағ=60 мин. Сергіту  сәті.

ІІІ.  Жаңа  сабақ.  Түсіндірме  (сұрақ – жауап)

Уақыт – 2сағ.  Қашықтық – 10км.  Жылдамдық - ? км/сағ.

Шешуі: 10км:2сағ=5км/сағ.  Жауабы:  Жаяу  адамның  жылдамдығы 5 км/сағ.

IV.           Жоғары  қиындықта  оқыту  принципі  бойынша  физика  кур-сымен  ұштастырамын.  V –жылдамдық,    S – қашықтық,  t – уақыт.

V=S/t=км/сағ.

V.             «Қарлы  кесек»  оқыта  үйрету  ойыны (топтық  жұмысы)Ойын  ережесімен  таныстыру.

Тапсырманы  түсіндіру.Топпен  жұмыс.Қорытындысын  бағалау.

А,Б,В,Г  үстелдеріне  тапсырмалар  беріледі.  А-тобына  берілген тапсырма  үлгісі: (А-1, А-2, А-3  тапсырмалары)

Қозғалыстағы  дене	жылдамдық	уақыт	Қашықтық
Жаяу  адам	?	3 сағ	12 км
Жүк  поезы	?	3 сағ	120 км
Жолаушы  поезы	?	3 сағ	360 км

А-4-ші  оқушыға  №1  карточка  беріледі.

Оқушылар 5-7 минут  дайындалады.  Дайындалып  болған  соң оқушылар  келесі  тәртіппен  орын  алмасады.  А  үстеліне  А-1, Б-1, В-1, Г-1  жетоны  барлары  отырады.  А-ның  орнына  1-ші  сілтеме қойылады.

1-байқау.  Cр  топ  кілі  з  тапсырмасын  айтады.  әріптердің кезегі  бойынша  тапсырмаларын  айтып  шығады.  Қалған  оқушылар оны  түртіп  алып,  дәптерге  жазады.  Бұл  уақытта А-4, Б-4, В-4, Г-4  жетоны  барлары  тақтада  жұмыс  істейді.  (№1, №1, №1, №4 карточкалар)

2-байқау.  Оқушылар  алғашқы  орындарына  қайта  оралады. Үстел  сілтемелері  ауыстырылады (1, 2, 3, 4-тің  орнына  А,Б,В,Г қойылады).  4-ші  нмірлі  оқушылар  тақтада  з  тапсырмасын қорғайды.

3-байқау.  Қорытындысын  бағалау  парағына  крсету.

VI         ауызша  тез  есептеуге  үйрету.

VII       Қорытынды.  Сауалнама.

Жеңіл  машина  сағатына  70 км  жүрсе,  2 сағатта,  5  сағатта қанша  км  жол  жүреді?  Жауабы:  а) 140км,  350 км.  ә) 10км, 140км. б) 350км, 35км.

114                                                                                                                                                                                                                                 115

VIII    Бағалау.  Үйге  тапсырма  №8 – 1 – б, 2-б; №9.

Артық етпес білгенің...

ОҚУ МЕН ЖАЗУ АРҚЫЛЫ СЫН ТҰРҒЫСЫНАН ОЙЛАУДЫ ДАМЫТУ

Қазіргі кезде білім беру үрдісінде 50-ден астам технологиялар қолданылады. Соның ішінде студенттердің к)пшілігі практика барысында  «Сын тұрғысынан ойлау» технологиясын басшылыққа алады.

Сын тұрғысынан ойлауды дамыту күрделі ойлау процесі болып келеді. Сыни ойлау ақпарат алудан басталып, қаралатын мәселеге байланысты шешім қабылдаудан аяқталады. Сыни ойлау кез келген жас аралықтарына тән. Сыни ойлау күрделі үрдіс болғандықтан, оқушыға сыни ойлау ортасын жасау қажет. Ол ортада оқушы:

-   Ойлауға үйренуге.

-   Gз ара пікірлерімен санаса біледі.

-   Cр оқушыға сын тұрғысынан ойлауды қабілеті бар екендігіне сенеді.

-   Еркін жұмыс істеуге мүмкіндік береді.

Сын тұрғысынан  ойлау қалыптасқан ортада оқушы:

-   Нақты мақсат қоюға дағдыланады.

-   Gзіне деген сенімі артады.

-   Оқу процесіне белсенді қатысады.

-   Жолдастарының пікірін сыйлайды.

-   Gзін толғандыратын, проблемалық сұрақтар қоя біледі.

-   Айтылған жауаптарының құндылығы жоғары болады және алуан түрлі жауап бере алады.

-   Сараптауға, бағалауға дағдыланады.

-   Пәнге деген қызығушылығы артады.

Бұл жағдайды жүзеге асыруға бізге кмекке  СТОД стратегиялары келеді.

Мәтінмен жұмысқа  арналған стратегиялар :

Жигсо, Жигсо -1, Инсерт, ойланып оқу стратегиялары арқылы оқушы тек қана жаңа ақпарат алып қана қоймайды, ол тақырыптың негізгі түйінін жасап, тақырып бойынша ой қозғап, з бетімен білім алуға белсенділігі артады, з пікірін ортаға салады. Оқушылар топпен жұмыс жүргізуге дағдыланады.

Жазбаша стратегиялар:еркін жазу,  5 минуттық эссе сияқты стратегиялар аркылы оқушы: берілген тақырып бойынша зінің пікірін, ойын, аргументтерін жазады.

Керек кезінде тақырып бойынша ұсыныстар жасап, болжау жасауға мүмкіндік береді. Басқа пікірлерді сынға салады. ЕТЖК – үлкен мәтіннен негізгі түйінді жазады.Оқушыны осы стратегиялар арқылы здерінің танымдылық құзырлығын  дамытады. Пікірталасқа арналған стратегиялар

Кубизм, бұрыш, болжау таблицасы, семантикалық карта, жұппен ой блісу стратегиялары арқылы оқушылар зара пікірталас, диспут жүргізу арқылы з ойларын айту, оны дәлелдеуге үйренеді, басқалардың пікірін тындай біледі.Топпен, жұппен, жеке жұмыстар жүргізу барысында зара қарым – қатынаста болды. Оқушылардың шығармашылық құзыреттілігі артады.

Кп деңгейлі сұрақтар:

Нақты сұрақтар – белгілі бір формула, анықтамаларға арналған сұрақтар.

Сұрақ баға-бағалау-белгілі бір мәселе бойынша шешім қабылдауыды немесе з пікірін айтуды талап етеді.

Қосымша сұрақ-белгілі проблеманы шешу, зерттеуді талап етеді.

Сараптау сұрақ-оқушыға жаңа мағлұматты қолдана отырып сыни жауап беруді талап етеді.

Оқушылар  осы типтегі сұрақтарға жауап іздей отырып, здерінің бұрынғы білімі мен жаңа алған білімдерін қолдау арқылы здерінің пікірлерін, ұсыныстарын айтады. Осы стратегиялар арқылы оқушының белсенділігі артып коммуникативті, әлеуметтік құзыреттілігі артады.

Қорыта айтқанда, әлеуметтендіру-қарым-қатынас жасай білетін, мірлік мақсатына жете білетін, мірлік және адамгершілік құндылықтарды ұстанатын, зінің қажеттілігі мен қызығушылықтарын қоғам талаптарына сәйкес шектей білетін тұлғаның қалыптасуы.

116                                                                                                                                                                                                                                 117

Сын тұрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасы – әлемнің түкпіртүкпірінен жиылған білім берушілердің бірлескен еңбегі. Тәжірибені жүйеге келтірген Джинни Л.Стил, Куртис С.Мередит, Чарльз Тэмпл. Жобаның негізі Ж.Пиаже, Л.С.Выготский теорияларын басшылыққа алады.

Мақсаты барлық жастағы оқушыларға кез келген мазмұнға сыни тұрғыдан қарап, екі ұйғарым бір пікірдің біреуін таңдауға саналы шешім қабылдауға сабақтарда үйрету. Біздің елімізге Джордж Соростың ашық қоғам институты, “Сорос-Қазақстан” қоры арқылы келген бұл технология орыс және қазақ тілдерінде мектеп тәжірибелеріне ене бастады.

“Сын тұрғысынан ойлау” ұғымы белгілі бір идеяларды қабылдай отырып, оның неге қатысты екенін зерттеу, оларды жеңіл септикалық ойларға қарсы қоя білу, салыстыра алу, сол идеяларға қарсы кзқарастармен тепе-теңдікте ұстап зерттеу, оларға сеніммен қарау деп түсіндіреді авторлар.

Сын тұрғысынан ойлау – сынау емес, шыңдалған ойлау. Бұл деңгейдегі ойлау тек ересек адамдарға, жоғарғы сынып оқушыларына ғана тән деп ойлау аса дұрыс емес. Жас балалардың да бұл жұмысты дұрыс ұйымдастырған жағдайда з даму деңгейіне сәйкес ойы шыңдалып, белгілі бір жетістіктерге жетері сзсіз. Оған осы жобамен жұмыс жасау барысында кз жеткіздік.

Аталмыш бағдарламаның ішкі құрылымында ерекшелік бар. Бұл құрылым 3 деңгейден тұратын оқыту мен үйретудің моделі. Білімнің болашақта пайдаға асуы, қажетке жарауын қалыптастырады. Кп ақпаратты талдай, жинақтай отырып, ішінен қажеттісін алуға үйретеді.

Сын тұрғысынан ойлау бағдарламасы қызығушылықты ояту, мағынаны тану, ой толғаныс кезеңдерінен түзіледі. Енді осы кезеңдердің мақсат-міндеттеріне толығырақ тоқталып тсек.

Қызығушылықты ояту

Үйрену процесі – бұрынғы білетін және жаңа білімді ұштастырудан тұрады. Үйренуші жаңа ұғымдарды, түсініктерді, зінің бұрынғы білімін жаңа ақпаратпен толықтырады, кеңейте түседі. Сондықтан да, сабақ қарастырылғалы тұрған мәселе жайлы оқушы не біледі, не айта алатындығын анықтаудан басталады. Осы арқылы ойды қозғату, ояту, ми қыртысына тітіркенгіш арқылы әсер ету жүзеге асады. Осы кезеңге қызмет ететін “Топтау”, “Түртіп алу”, “Ойлану”, “Жұпта талқылау”, “Болжау”, “Aлемді шарлау” т.б. деген аттары бар әдістер (стратегиялар) жинақталған. Қызығушылықты ояту кезеңінің екінші мақсаты – үйренушінің белсенділігін арттыру. Gйткені, үйрену – енжарлықтан грі белсенділікті талап ететін іс-әрекет екені даусыз. Оқушы з білетінін еске түсіреді, қағазға жазады, кршісімен бліседі, тобында талқылайды. Яғни айту, блісу, ортаға салу арқылы оның ойы ашылады, тазарады. Осылайша шыңдалған ойлауға біртебірте қадам жасала бастайды. Оқушы бұл кезеңде жаңа білім жайлы ақпарат жинап, оны байырғы біліммен ұштастырады.

Ойлау мен үйренуге бағытталған бұл бағдарламаның екінші кезеңі мағынаны тану (түсіне білу). Бұл кезеңде үйренуші жаңа ақпаратпен танысады, тақырып бойынша жұмыс істейді, тапсырмалар орындайды. Оның з бетімен жұмыс жасап, белсенділік крсетуіне жағдай жасалады. Оқушылардың тақырып бойынша жұмыс жасауына кмектесетін оқыту стратегиялары бар. Соның бірі INSERT. Ол бойынша оқушыға оқу, тақырыппен танысу барысында V – “білемін”, ― - “мен үшін түсініксіз”, + - “мен үшін жаңа ақпарат”, ? – “мені таң қалдырады” белгілерін қойып отырып оқу тапсырылады. INSERT – оқығанын түсінуге, з ойына басшылық етуге, ойын білдіруге үйрететін ұтымды құрал. Бір әңгіменің соңына тез жету, оқығанды есте сақтау, мәнін жете түсіну – күрделі жұмыс. Сондықтан да, оқушылар арасында оқуға жеңіл-желпі қарау салдарынан түсіне алмау, мірмен ұштастыра алмау жиі кездеседі. Мағынаны түсінуді жоғарыдағыдай ұйымдастыру – аталған кемшіліктерді болдырмаудың бірден-бір кепілі.

Үйретушілер білетіндерін анықтап, білмейтіндерін белгілеп сұрауға әзірленеді. Бұл әрекет арқылы жаңаны түсіну үшін бұрынғы білім арасында кпірлер құрастыруға, яғни байланыстар құруға дағдыландырады.

Тақырып туралы ой-толғаныс – бағдарламаның үшінші кезеңі. Күнделікті оқыту процесінде оқушының толғанысын ұйымдастыру, зіне, басқаға сын кзбен қарап, баға беруге үйретеді. Оқушылар з ойларын, здері байқаған ақпараттарды з сздерімен айта алады. Бұл сатыда оқушылар бір-бірімен әсерлі түрде ой алмастыру, ой түйістіру, з үйрену жолын, кестесін жасау мақсатында басқалардың әр түрлі кестесін біліп үйренеді. Бұл үйрену сатысы – ойды қайта түйіп, жаңа згерістер жасайтын кезең болып табылады. Cр түрлі шығармашылықпен ой түйістіру болашақта қолданылатын мақсатты құрылымға жетелейді.

118                                                                                                                                                                                                                                 119

Осы кезеңді тиімді етуге лайықталған “Бес жолды лең”, “Венн диаграммасы”, “Еркін жазу”, “Семантикалық карта”, “Т кестесі” сияқты стратегиялар әр сабақтың ерекшелігіне, ауыр-жеңілдігіне қарай лайықтала қолданылады.

Жоба 60-қа жуық стратегиялардан тұрады. Солардың кейбірімен таныстыра кетелік.

Джиксо – ұжымдық оқыту әдісі. Мақсаты – жалпы мәселені алдымен жұпта, сосын ұжымда талқылау. Бұл жағдайда әрбір оқушы бір сәт зін мұғалім ретінде сезінеді, оқуға деген жауапкершілігі артады.

Cдісті қолдану тмендегіше ұйымдастырылады. Алдымен ұжым 4 адамнан тұратын топтарға блінеді. Бұл “жанұя” топтар деп аталады. Содан кейін 1, 2, 3, 4-ке санау арқылы 1-лер блек, 2, 3, 4 з алдына “жұмыс” тобын құрайды. Оқуға ұсынылатын материалдың тақырыбы талқыланған соң осы мәтінді түсіну қажет екендігі ескертіледі. 4 логикалық блікке блінген мәтіннің 1-блігін 1-лер, 2блігін 2 санын алғандар, 3, 4 нмірлі топтарға оқуға тапсырылады. Жұмысты бастамас бұрын оқушыларға “жұмыс тобында” мәтіннің тиісті блігін жақсы меңгеру қажеттілігін, йткені сол блікті “жанұя топ” оқушыларына түсіндіруге жауапты екенін, мәтінді тұтас түсіну әр оқушының ыждағаттылығына байланысты екенін түсіндіру қажет.

Келесі кезекте ұжым мүшелері бастапқы топтарымен қайта табысып, здерінің үйреніп келген бліктеріндегі мазмұнды ортаға салады. Осылайша ұжым мүшелері бірін-бірі оқытуға, сол арқылы ойлауға үйренеді.

ДЖИКСО стратегиясы мазмұнды жоғары табыспен меңгеру, оқығанды есте сақтау үшін те тиімді. Оқушының оқуға деген қызығушылығы артады, ұжымда жақсы қарым-қатынас қалыптасады, саналы тәртіп орнайды. Сондай-ақ, мұғалімді, мектеп қызметкерлерін түсіну, оларға деген дұрыс кзқарасқа үйренеді.

Екі түрлі түсініктеме күнделігі.

Оқушылардан дәптердің бетін (не таратылып берген парақты) ортасынан вертикаль сызықпен блу сұралады. Мәтінді оқу барысында олар:

     Б)ліктің оң жағына                  Сол жағына

Мәтіндегі қатты әсер еткен  Сол әсер еткен үзінділер жайлы тұстарды, үзінділерді жазады.   пікір жазады (нені еске түсіреді,

                                                        себеп-салдары қандай, қандай

                                                       сұрақ бар т.б.)

Cр оқушы мәтінмен танысып, күнделікті толтырып біткен соң жұпта, топта талқылау ұйымдастырады. Жұмыс аяқталған кезде мұғалім қорытуға арналған әзірлеп келген сұрақтарын қойып, жауаптар алады. Ол сұрақтар оқығанға баға беру, пікірін, кзқарасын білдіруге лайықталынып қойылғаны дұрыс. Мысалы:

-   Сіздің ойыңызда не сақталып қалды?

-   Автор оқырманды қалай қызықтырады?

-   Кейіпкерлердің іс-әрекетін Сіз қалай бағалайсыз? т.б. түрінде.

Бұл әдіс те алдыңғы сияқты оқушыларды ұжым болып, жұмыс жасауға үйретеді. Ақпаратты з бетінше меңгеруге жағдай жасайды. Сз астарын, құдіретін түсінуге бағыттайды. Сондай-ақ, әдістің тиімділігі – сабақтан тысқары қалатын оқушы болмайды, оқыған мәтінді түсіну, оны түсінікті етіп айтып беру, оған қатысты ойын, пікірін білдіру арқылы оқушының тілі дамиды. Осылайша ұйымдастырылған оқу сабақтары арқылы сауатты оқырман қалыптастыру мүмкіндігі туады.

Еркін жазу. Бұл әдісті сын тұрғысынан ойлау жобасындағы сабақтың үшінші ой толғаныс кезеңінде пайдалану тиімді. Мұғалім сабақ бойына қарастырылған жаңа ақпарат жайлы, одан алған әсерін, не үйренгенін, нені әлі де біле түсу керек екенін т.б. жайлы з пікірін қағаз бетіне түсіруді тапсырады. Жазуға уақыт береді. Уақыт аяқталған кезде оқушылар з жазғандарымен топ мүшелерін таныстырады. Ең жақсы деп танылған жұмысты ұжымда оқуға болады.

Оқушыларды алған білімдерін қорытуға, оған сын кзбен қарап, ойын түйіндеуге үйрететін бұл әдісті кез келген сабақта қолдануға болады.

Венн диаграммасы. Бір-бірімен айқасқан екі шеңбердің екі жағына салыстыруға берілетін объектілердің сипаттамалары жазылады. Ал айқасқан жерге екеуіне ортақ сипаттар тізіледі. Салыстыруға арналған тапсырмаларды осы диаграммаға салып, оқушылар қызыға толтырады, яғни салыстыру сияқты күрделі ойлау операциясын меңгереді.

Біз жобадағы әдістердің тек бірнешеуін ғана сз еттік. Қалғандары осы тақырыптар арнайы ұйымдастырылатын курс жұмыстарында талқыланады.

120                                                                                                                                                                                                                                 121

“Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту” жобасында жұмыс жасауды бастаған мұғалімдер бұл сабақтар баланың танымдық белсенділігін арттыруға, з бетінше білім алуға, шығармашылығын қалыптастыруға ықпал ететіндігін атап тсе, оқушылар оқудың (сабақтардың) қызықты, жеңіл тетіндігін, ұжымда бірлесіп жұмыс жасауға үйрететіндігін, білімнің тереңдігі, әрі тиянақтылығы артатындығын баяндайды.

Мектеп мірінде мұғалімдердің аталмыш жобамен жұмысқа дейінгі және кейінгі кезеңін (аралығын) салыстыру оқушылардың оқуға деген ынта-ықыласының артқандығын, адами жақсы қасиеттердің қалыптасқандығын, мұғалімнің шыдамдылық, тзімділік сияқты сапаларымен қатар оқушылардың басқаны қабылдау, түсіну, сыйлауды үйренгендігімен сипатталады.

Бүгінгі қоғамға, мектепке керегі де осылар.

Оқытудың осындай жаңа педагогикалық технологияларын сабаққа ендіру бүгінгі таңда әрбір ұстаздың басты мақсаты болуы керек. Себебі, елімізге заман талабына сай қалыптан тыс ойлай алатын, шұғыл шешімдер қабылдай білетін, белсенді, шығармашыл азаматтар қажет. Сабақта тек білімділік мақсаттарды шешіп қоймай, балалардың жекелік қасиеттерін, қабілеттерін дамытудың жолдарын қарастыруда дәстүрлі оқыту мен дамыта оқытудың айырмашылығын салыстыру кестесі арқылы крсетуге болады. Мұғалім бұл жүйемен жұмыс жасағанда, үнемі оқушы санасында болып жатқан згерістерді бақылап, оның дамуын жан-жақты зерттей отырып, з сабақтарын соған сай згертіп отыруы тиіс. Cйтпесе, жаңа жүйенің құны болмайды.

	Д ә с т ү р л і    с а б а қ т а р
	Мұғалімнің әдістері		Оқушының іс-әрекеті
	Тақырыпты түсіндіреді		Мазмұнын айтып береді
	Кейіпкерлер туралы айтып береді		Кейіпкерге мінездеме береді
	Мәтіннің идеясын анықтайды		Оқулық бойынша мұғалімнің түсіндіргенімен байланыстырып айтады
	Мәтіннің кркемдік ерекшелігін мысалдар арқылы түсіндіреді		Мәтіндегі негізгі сздерді тауып, айтып береді, дәптерлеріне жазады
	Тақырыпқа шығарма жазуды тапсырады		Шығарма жазады
	Сабақты қорыту сұрақтары жалпы қойылады		Жауап береді
RWCT    с а б а қ т а р ы
Мұғалімнің әдістері		Оқушының іс-әрекеті
Топқа бліп, ой қозғайды		Ұжыммен жұмыс жасайды
Тақырыпқа қызықтырып бағыттайды		Мәтінмен здері танысады
Мәтіндегі ең құнды нәрсені анықтауды ұсынады		Cр түрлі әдістер арқылы мәтінді зерттейді
Кейіпкердің ерекшеліктерін тануға бағыттайды		Жеке кейіпкерлерді талдайды, здерін олардың орнына қойып, қарайды, салыстырады
Мәтіннің тілдік ерекшелігі туралы сұрақ қояды		Cр түрлі әдістер арқылы шығарманың негізгі мазмұнын анықтайды
Gз ойларын жазуды ұсынады		Ойларын қорытып, оны қағаз бетіне түсіреді
Ойларын қорытуға бағыттайды		Gз тұжырымдамасын жасайды

Сабақта оқушыға білім дайын күйінде беріле салмау керек. Мұғалім шеберлігі арқылы баланың білімді игеруге қызығушылығын ояту қажет. Ал ол сұрақ әр түрлі әдіс-тәсілдер арқылы баланың алдына жан-жақты мақсат қойып, іске асыруына жол крсетеді.

Технологияның басты мақсаты – дамыта оқыту негізінде “Сын тұрғысынан ойлау арқылы оқу мен жазуды дамыту” бағдарламасын іске асыру, балаларға терең білім беру.

Бұл бағдарлама Қазақстан қоры жанынан 1998 ж. қазан айынан бастап жүргізіліп келеді.

Жаңа технология ретінде ең озық әдістерді дер кезінде игеру, іздену арқылы бала бойына дарыту, одан німді нәтиже шығара білу – әрбір ұстаздың басты міндеті.

RWCT бағдарламасы – ағылшын тілінен аударғанда «Критическое мышление через чтение и письмо»  “Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлау” дегенді білдіреді. Бұл бағдарлама оқытудың 60 түрлі стратегияларынан: әдістерінен тұрады. Мақсаты – шығармашылық ойлауды, сын тұрғысынан ойлауды дамыту.

Сабақтың мақсаты:

а) қызығушылықты ояту – сұрақ қою;

б) мағынаны ажырату – жауаптар іздеу, мәселені зерттеу;

122                                                                                                                                                                                                                                 123

в) ой толғаныс – ойлау процесінің ең жоғарғы сатысында мәселені талқылау, яғни үш фазада сабақты бліп ту, оқыту мен оқу процесін осындай үш сатыда ұйымдастыру.

2. Сын тұрғысынан ойлауды дамыту сабақтарының негізінде оқушылар арасында:

-   бір-бірінің пікірін тыңдау, сыйлауға ынтымақты қарымқатынастың негізі қаланды;

-   зін жеке дара тұлға ретінде тануға жол ашуға;

-   бір-біріне құрметпен қарауға;

-   з ойын ашық, еркін айтуға, пікір алмасуға;

-   зін-зі, бірін-бірі бағалауға;

-   мұғаліммен еркін сйлесіп, пікір алмастыруға;

-   достарының ойын тыңдай отырып, проблеманы шешу жолдарын іздей отырып, қиындықты шешуге кмектесуге;

-   белсенді шығармашылықты ойлауға негіз қаланады.

СТО-ҒА ҚҰРЫЛҒАН САБАҚ ЖОСПАРЛАРЫ

Ана тілі  2-сынып.  

Сабақтың тақырыбы: БАЛА АБАЙ.

Сабақтың мақсаты: 1. Оқушыларды қазақтың классик ақыны Абай Құнанбаевтың мірімен толығырақ таныстыру.

2.     Мәтіндегі негізгі идеяны ұғындыру.

3.     Cр түрлі ой дамыту стратегиялары арқылы здік жұмыс істеуге, ізденуге, творчестволық ойлануына ықпал ету.

Сабақтың тәрбиелік мақсаты: Абай леңдері арқылы балаларды жақсы қасиетерге тәрбилеу, әрқашан ұқыпты, алғыр, зерек болуға үйрету.

Сабақтың түрі: Дамытушылық сабақ.

Сабақта қолданылатын әдістер: Ой қозғау, негізгі идеяны суреттеу, сұрақтар қою, Венн диаграммасы, топпен жұмыс істеу әдістері.

Крнекіліктер: Абай Құнанбаевтың, Мұхтар Cуезовтің портреттері, қосымша әр түрлі кітаптар, сюжетті таблицалар, Абай туралы карточкалар, ватман қағаз, суреттер т.б. заттар. Сабақтың барысы:

1.  Ұйымдастыру кезеңі. Оқушылардың назарын сабаққа аудару.

2.  Үй тапсырмасын тексеру.

Үйге берілген тапсырма: Ғ.Қайырбековтің “Алғашқы қоңырау” леңін мәнерлеп оқу және шығармаға сәйкес сурет салып келу тапсырылған. Екі, үш оқушыға мәнерлеп оқыту, қосымша сұрақжауап алынады. Ы.Алтынсарин туралы т.б. сұрақтар. Сосын здері салған суреттері бойынша әңгімелеп береді. Екі, үш оқушыдан сұрау, тақтаға немесе қабырғаға суреттерді түгел ілу.

Жаңа сабақ: М.Cуезовтің “Бала Абай” әңгімесін оқимыз деп түсіндіру.

1.     М.Cуезовтің “Абай жолы” романы туралы бірер сз.

Қызығушылықты ояту. Ой қозғау. Мысалы: - Бала Абай деген кім деп ойлайсыздар? Екі минуттай ойлану, серіктесімен ой блісу.

2.     Сұрақ-жауап. Диалог. Оның қандай леңдерін білеміз, т.б. талдау жұмысы. Енді бір бағанға жазу білетінімізді тізбектеп айтамыз, дәптерге жазамыз: Абай – ақын, композитор, суретші, аудармашы, реалист-шыншыл т.б. тізбектеп жазу. Ал енді, балалар, Абайдың балалық шағы туралы романнан үзінді берілген, соны оқып беру.

Cңгіменің ұнаған, ұнамағанын сұрау.

1.   Мәнерлеп оқу (мұғалім).

2.   Сұрақ-жауап.

3.   Рольмен оқыту.

4.   Кейіпкерлерді табу.

Енді түртіп алу жүйесімен жұмыс істеу v + - ? осы (- +) белгілер бойынша сздік жұмысы жүргізіледі.

Оқушы түсінбеген сз, сйлем, сз тіркестерін сұрайды, бір-бірімен ой бліседі. Сергіту сәті. Топпен жұмыс.

Cрбір негізгі сұраққа қосымша сұрақтар беру (3, 4, 5) арқылы түгел балалардың жұмыс істеуіне жағдай туғызу.

І. Топтың сұрағы. Бала Абайға мінездеме беріңдер.

ІІ. Топтың сұрағы. Абайдың әжесі мен анасына мінездеме беріңдер.

ІІІ. Топтың сұрағы. Байккшеге мінездеме беріңдер.

ІV. Топтың сұрағы. Барласқа мінездеме беріңдер.

V. Топтың сұрағы. Барлас Абайға қандай бата берді?

VІ. Мәтіндегі нақыл сздерді тап, дәптерлеріңе жаз.

Топпен жұмыс жүргізіліп, топ басшылары жауап береді.

124                                                                                                                                                                                                                                 125

3. Ой толғаныс кезеңі. Венн диаграммасын құрайық. Екі кейіпкерді алып, ортақ және ұқсамайтын үш қасиетін тауып жазу тапсырылады. Бұл жұппен жұмыс. Жұптасу арқылы ой блісу.

Сабақты қорыту: Венн диаграммасы.

                         Барлас                       Байк)кше

        

1.  Ақын                                                     1. Жыршы

2.  Қартаң             1. Екеуі де           2. Жастау

3.  “Қобыланды        ер адам                 3. “Қозы Крпеш -

                          батыр”      2. Екеуі де           Баян сұлу”                             жырын біледі                жыршы            жырын біледі

Венн диаграммасына жалпы ойды қорытып, тақтаға ватман қағазға жазып іліп қойылады. Жалпы таблицалар мен кітаптарға шолу. Сұрақтар қою. Абайдың нақыл сз, мақал, афоризмдерін сұрап ту.

Үй жұмысы: Мәтінді мәнерлеп оқу. 5-6 тапсырма.

1.     Сздік дәптермен жұмыс.

2.     Авторлық дәптерлеріне Абай мен Мұхтарға Венн диаграммасын құрып келу тапсырылады.

Бағалау кезеңі.

Ана тілі 2 сынып

Сабақтың тақырыбы: Сүт қалай ұйықтайды? (О.#убәкіров)

Сабақтың мақсаты: оқушыларға мәтіндегі Негізгі ойды, идеяны ұғындыру.

Міндеттері: І. Мазмұнға байланысты:

1.         Ертегідегі сүт ұйып қапты, сүт іріп қапты, айран ашыпты, айран бақырыпты, т.б.  сз тіркестерін пайдалана отырып, оқушылардың байланыстыра сйлеу дағдыларын жетілдіреді.

2.         Ұлттық тағам түрлерін, олардың пайдасын, жасалу жолдарын біледі, асты қадірлейді, дұрыс тамақтануға үйренеді.

ІІ. Сыни тұрғыдан ойлау:

Оқиды, саралайды, ұғынады, ажырата алады, сипаттайды, пайымдайды.

ІІІ. Топпен жұмыс:

1.   Үзіндіге қорытынды ой толғаныс жасайды, пайымдайды.

2.   Gзара пікірлесе отырып ортақ шешімге келеді.

Стратегия: «Ой қозғау», «Топтастыру», «Еркін жазу»,

                         «Екі жақты күнделік»

Дамыту әдісі: крнекілік әдіс

Оқыту әдісі: Эвристикалық, зерттеу, іздену, дәлелдеу

Қолданылатын әдістер: Үш кезең: қызығушылықты ояту, мағынасын таныту, ой-толғаныс Бағалау: 1. Жеке оқушы жұмысын қорғау.

2.Топтың жұмысын қорғау. Сабақтың кезендері:

І.Қызығушылықты ояту: «Ой қозғау»

Топтастыру: Тәкаппар, Еріншек, Gсек, Мақтаншақ, Gтірік,

Ұйқы

Ұйқы туралы ой қозғалады

ІІ. Мағынаны тану (түсіне білу)

Бұл кезенде  үйренуші жаңа ақпратпе танысады, тақырып бойынша жұмыс істейді тапсырмалар орындайды.

Оқушылар з бетімен жұмыс жасап, белсенділік танытуға жағдай жасалады. Бұл кезенде «Бес жол лең», «Еркін жазу» стратегиясын қолдану тиімді болады.

ІІ.  Мағынаны тану  Жаңа сабақ

Мұғалім:  Осындай жаман әдеттің бірі «ұйқышылдық». Бүгінгі жаңа сабағымыз осы ереғар қасиеттердің тңірегінде құрылған «Сүт қалай ұйықтады?» ертегісі лең түрінде берілген. Авторы: Оспанхан Cубәкіров-атақты сықақшы, қоғамға жат қылықтарды ткір тілмен сынаған.

2.Ертегіні крсете отырып түсіндіру.

5.Бес жол лең стратегиясы

1. Зат есім. Не? Сүт

2.Сын есім. Қандай? Ақ,қою.

3.  Етістік. Не істейді? Сауады,пісіреді,ішеді.

4.  Сйлем. Сүт адамның денсаулығына пайдалы.

5.  Мағыналас сз: Тағам

4.Еркін жазу стратегиясы

1)  Сиырдың  пайдасы: сауса сүт, сойса ет.

2)  Сүттен жасалған тағамдар: құрт, айран, қаймақ, ірімшік, іркіт

т.б.

126                                                                                                                                                                                                                                 127

3)  Дорбаға құйып сүзілген іркіттен құрт, ірімшік жасалады. Ол үшін ыдысқа құйылған шикі сүтке азырақ айран құйып, қайнатады. Ірімшіктің сары суы блінген кезде, оны сүзеді. Сүзілген ірімшікті среге жайып кептіреді.

4)  Cр тармақты топ оқушылары оқиды.

5.Сергіту сәті (үнсіз қимылмен).

                    Күн шықты,                  Жел тұрды.                   Жаңбыр себелеп жауды,                     Жаңбыр қатты жауды.

 6.Ертегіні құрылымына талдау мақсатында: Топпен жұмыс.

І топ. Ертегіге қатысты тағы білетін мақалың

ІІ топ. Ертегіден сүттің әрекетін, айранның әрекетін білдіретін тіркестерді тап.

        Сүт ұйып қапты,           Сүт айран бопты.

           Сүтке ұйқы ұя салыпты,

        Айран бақырыпты,        Ашыған айран,             Сүт іріп қапты.

ІІІ топ. Ертегідегі елдің сзін тауып, әуенге сай оқы

        «Ойбай             Сүт ұйықтап қапты.

        Ұйықтап қапты.            Қарап отырып айран бопты       Айран бопты».         «Дорбадан аққан сары су           Сүттің кз жасы».

ІІІ. Ой толғаныс – бағдарламаның үшінші кезеңі.

Күнделікті оқыту үрдісінде оқушының толғанысын ұйымдастыру, зіңе, басқаға сын кзбен қарау, баға беру назардан тыс қалмау. Үйренуі дәл осы кезеңде де үйренгенін саралап, салмақтап ой елегінен  ткізеді.

Толғануда тиімді етуге лайықтап «Екі жақты күнделік» стратегиясын қолдандым.

Cр оқушы осы тұста з толғанысын крсете алады.

ІІІ. Ой толғаныс .

Екі жақты күнделік стратегиясы.

Үзінді	Оқушының ой толғанысы
Сүт бір күні ұйықтапты. Қатты ұйықтапты. Ұйық- тағаны сонша ұйып қапты. «Ойбай, сүт ұйықтап қапты,  Ұйықтап қапты! Қарап отырып айран бопты»,-деп ел-жұрт қайран қапты.

І

Үзінді	Оқушының ой толғанысы
Сүт ұйқысын қия алмапты, Айқайлап жатса да оянбапты. Мүлде  берекесі қашыпты. Айран болу оңай ма, Бақырып тұрып ашыпты, Ашыған айран быжынап, Қазанға сыймай құтырыпты. Сүт ұйқысын қия алмапты, Аттандап жатса да оянбапты, «Ұйқы дұшпан» деген ғой, Сүт бір күні іріп қапты

ІІ.

128                                                                                                                                                                                                                                 129

ІІІ.

«Ақ дәмге» байланысты халық

«Сиырды теппейді,

Сүтті ткпейді» мақалымен қорытып пысықталады. Бағалау: 1. Топтың  жұмысын бағалау.

Баға алушы топ	Баға беретін топ			Ұпай саны
	І	ІІ	ІІІ
І
ІІ
ІІІ

2. Жеке баланы бағалау.

Баға алушы топ	Б	аға беретін топ		Қорытынды баға
	І	ІІ	ІІІ
1.
2.
3.
4.
5.
6.

Үйге тапсырма:  Оқушыларды ертегідегі оқиға желісін жүйелі түрде баяндату.

ІІІ.  Қорытынды

Сабақты  қорытындылаудағы ой толғаныс.

Дамыта оқыту жүйесі сияқты «Сын тұрғысынан ойлауды дамыту»  бағдарламасының да негізгі қағидалары мен мақсат  міндеттері дамытып тәрбиелей отырып  шығармашылық тұлға қалыптастыруға бағытталған.

Сабақтың жаңа жобада туі оқушылардың еркін сйлеп, ойларын ашық жеткізулеріне  сыншыл кзқарас байқатуларына  мүмкіншілік туғызады.  Бұндай әрекеттер  сабақтың үш сатысында байқалып отырады.

Cр оқушы ойланып , жазғандарын қайталап, оқып, ары қарай жалғастырады. Сабақтың әр кезеңіне  уақытты жүйелеп белгілей білу сабақтың барысына әсер етеді.

Сабақта қолданылған  стратегиялар оқушыларға  здерінің  бірбірінің ой  пікіріне сын кзімен қарай отырып, жаңа, тың идеялар туындауына жол ашады. Сонымен бірге ерекше белсенділік пен шығармашылық шабыттың шарықтауы нәтижесінде олар еркіндік әлемінде  еркін шарлағандай болды.

Тақырыптың мазмұнына қарай 2-3 стратегия жеткілікті. Ал басты мақсат тақырыпты ашу.

Ана тілі 2-сынып

Сабақтың тақырыбы: М.ДУЛАТОВ “БАЙЛЫҚ”.

Сабақтың мақсаты: 1. Оқушыларға байлықтың не екендігін түсіндіру, әңгіменің мазмұнын ашу.

2.              Ой қозғау стратегиясын пайдалана отырып, оқушыларды ойлануға, здері ізденіп, сұраққа жауап беруге жол ашу.

3.              Топпен жұмыс арқылы з пікірін еркін айтуға үйрету.Сабақтың түрі: Дамытушылық сабақ.

Сабақтың тәрбиелік мақсаты: Байлықтың қалай келетіндігін, еңбек арқылы бәріне қол жеткізуге болатындығын, жалпы байлық дегеннің не екендігіне кз жеткізу.

Сабақта қолданылатын әдістер: Ой қозғау, негізгі идеяны суреттеу, сұрақ қою, Венн диаграммасы, түртіп алу жүйесі, топпен жұмыс, болжау, крнекілік стратегияларын пайдалану.

Сабақтың к)рнекіліктері: М.Дулатовтың портреті, ватман қағаз, сюжетті суреттер, қосымша кітаптар, карточкалар, т.б. Сабақтың барысы:

1.  Ұйымдастыру кезеңі. Оқушылардың назарын сабаққа аудару.

2.  Үй тапсырмасын тексеру.

130                                                                                                                                                                                                                                 131

Үй жұмысын тексеру: Мұзафар Cлімбаевтың “Сз құдіреті” леңін 1, 2 оқушы мәнерлеп оқиды. Сонан соң 2, 3 тапсырма бойынша здерінің жазған шығармаларын оқиды. Шығармаға сәйкес салған суреттерін айтып, әңгімелеп береді. Сыпайы, қатты сздер туралы мақал-мәтелдер айтылады. Оқушылардың салған суреттерін түгел қабырғаға ілу.

Жаңа сабақ: Жаңа блім “Еңбек түбі – береке” атты тақырып туралы бірер сз. Gткен блімді пысықтап ту, “Байлық” тақырыбын тетіндігіміз және кіріспе блімінде еңбек туралы бірер сз, автор М.Дулатов туралы айтылып тіледі, портретімен таныстыру.

Қызығушылықты ояту: Ой қозғау: Байлық дегеніміз не? Оқушыларға уақыт беріледі. Gз ойын дәптерге жазу, оны серіктесімен блісу. Ортақ ойды тақтаға жазу байлықтың 2 түрін бліп крсету. Байлық

Материалдық:	Рухани:
Киімі, тамағы, трт түлік малы, машина, ақша, доллар, дүние-мүлкі т.б.	Ақыл-ой, денсаулық, қайрат-күш, білімі, нері, еңбегі, спортпен айналысу т.б.

Gз ойларын қайталамай, бір-бірлеп айтып шығады. Оны тақтаға тізіп жазу. Балалардың ойын білген соң оқулықтың 116-бетіндегі “Байлық” тақырыбына назар аударып, оқымас бұрын сюжетті, суреттерді магнитті тақтаға іліп, балаларды жаңа сабаққа әзірлеу. Болжау стратегиясы бойынша сұрақ қойып, осы суреттің жаңа сабаққа байланысы бар екендігін түсіндіру. Сурет бойынша балалар тіл дамытып, әңгімелейді. Сосын тақырыпты мәнерлеп оқып беру. Gздеріне іштей оқыту. Рольмен үш оқушы оқып шығады. Сонан соң сұрақ-жауаптар айтылады. “Түртіп алу жүйесі” стратегиясы бойынша + v - ? түсінбеген сздерді белгілетіп, сздік жұмысын жүргізу. Мысалы: жарлы жігіт, мұңын шақты, қадірлі кісі, шәкірт т.б. сздерге түсініктеме беріледі.

Сергіту сәті: Ұзын құлақ, сұр қоян,

                          Естіп қалып сыбдырды.

                          Ойлы-қырлы жерлермен,

                              Ытқып-ытқып жүгірді (қимылдармен орындайды).

Мағынаны тану: топпен жұмыс. Оқушыларға сұрақтар жазылған карточкалар таратылады.

І топ: Жарлы жігітке сипаттама бер. Ұнай ма? Неге?

ІІ топ: Ұстазға мінездеме бер. Ұқсағыларың келе ме? Неге?

ІІІ топ: Бұл әңгіме туралы не ойлайсыңдар?

ІV топ: “Еңбексіз күнің жоқ” дегенді қалай түсінесіңдер?

V топ: Cңгіменің ұнаған жақсы жақтарын, ұнамаған жақтарын айтып бер.

VІ топ: Егер сендер жарлы жігіт (орнында) болсаңдар не істер едіңдер?

Топпен жұмыс талданып болған соң Венн диаграммасын құрамыз. Ол үшін ткен сабақтардағы Д.Исабековтың “Gкініш” әңгімесіндегі басты кейіпкер “Малқаржан” мен “Жарлы жігітті” салыстырамыз. Cңгімені еске түсіріп болған соң оқушыларға әр топқа ватман қағаз таратылады. Топтарға ватман қағаз таратылып, жалпы суреттер беріледі. Малқаржан мен Жарлы жігіттің ортақ 3 қасиетін және ұқсамайтын 3 қасиетін бліп крсетіп, шеңберге жазу.

Ой толғаныс: Венн диаграммасы.

               Малқаржан                           Жарлы жігіт

 

1.  Кішкентай бала                           1. Үлкен жігіт

2.  Cжесінің еркесі        1. Жалқау 2. Туған-туыстары жоқ

3.  Оқушы бала (2с)        2. Еріншек               3. Оқу бітірген, ақыл

4.  Қазіргі замандағы     3. Ер бала тоқтатқан жігіт

         оқиға                                                        4. Бай мен жарлы                                                                                  заманында болған

Ұқсастығы                                        Ұқсамайтын жақтары

Cр топ з ойларын шеңберге жазады. Топ басшылары з топтарының ойын айтады. Соңынан жалпы шеңберді оқушылардың ортақ ойымен толтырамын. Қалған оқушылардың еңбегі түгел тақтаға, қабырғаға ілінеді. Сабақты осылай қорытып болған соң әңгіменің де идеясы – еңбек ету арқылы табысқа жетуге болатындығы, адам бойындағы жақсы қасиеттерді жетілдіріп отыру керектігін здері және мұғалім айтып, пысықтайды.

Сабақты қорыту: Gздері білетін мақал-мәтелдер айтылады. Байлық түрлері туралы. “Байлық дегеніміз не? Байлық дегеніміз ………” Кп нүктенің орнына әркім з ойын тізбектеп жазады.

132                                                                                                                                                                                                                                 133

Үйге тапсырма: “Егер мен жарлы жігіт болсам” атты әңгімені аяқтап, әркім з шығармасын жазып келеді және мәтінді мәнерлеп оқу тапсырылады. Бағалау кезеңі.

Ана тілі 2-сынып

Сабақтың тақырыбы: ҚЫЗҒАЛДАҚ ПЕН ҚАРАСОРА (мысал). С.Сарғасқаев

Сабақтың мақсаты: 1. Оқушыларға мәтіндегі негізгі ойды, идеяны ұғындыру.

2.         Ой қозғау стратегиясын пайдалана отырып, оқушыларды сұрақ қою арқылы жан-жақты ойлануға үйрету.

3.         Топпен жұмыс, әңгіме кестеі, болжау стратегияларын пайдаланып, зіндік жұмыс істеуге, ізденуге үйрету.

Сабақтың түрі: Дамытушылық сабақ.

Сабақтың тәрбиелік мақсаты: Адам бойындағы жақсы қасиеттерге тәрбиелеп, жаман қасиеттерден (қызғаныш, мақтаншақтық) аулақ болуға тәрбиелеу.

Сабақта қолданылатын әдістер: Ой қозғау, негізгі идеяны суреттеу, сұрақ қою, әңгіме кестесі (салыстыру кестесі), крнекілік стратегияларын пайдалану.

Сабақтың к)рнекіліктері: ватман қағаз, сюжетті суреттер, қосымша кітаптар, суреттер, дәрілік шптер. Сабақтың барысы:

1.  Ұйымдастыру кезеңі. Оқушылардың назарын сабаққа аудару.

2.  Үй тапсырмасын тексеру.

Үйге  берілген тапсырма - Cбдрахман Асылбековтың “Түлкі мен тиін” мысалын дұрыс түсіну, мәнерлеп оқу және мысалды болжау стратегиясы бойынша згертіп, 99 айлалы қу түлкіні лімнен құтқаруға (түлкіні ақылды етіп суреттеу арқылы) әңгіме жазу, здерінің суретін салып салып келу берілген.

Оқушылардын тақырыпқа байланысты сұрақ-жауап алынады, мысалды оқиға желісіне қарай бліктерге бліп әңгімелейді.

Рольмен оқыту. Түлкі мен тиінге мінездеме беру. Cр оқушы з әңгімесін оқып, салған суреті туралы айтып береді.

Болжау стратегиясы арқылы жазған, салған жұмыстары талданады, тексеріледі.

Жаңа сабақ: Оқушыларға мақтаншақтықтан басқа адам бойындағы қандай жақсы қасиеттерді білетіндіктері жайлы айтқызу.

Ақын туралы т.б. мақал, қанатты сздер, Абай Құнанбаевтың сиетті сздерін (Бес асыл іс) еске түсіріп айтады (оқулықтарды жаптыру).

Енді “Қызғалдақ пен қарасора” атты мысалды оқимыз. Бұл жаман әдеттің бірін сынауға арналған, мысалдың авторы Сансызбай Сарғасқаев туралы қысқаша мағлұмат беру, мысалдың қара сзбен жазылғаны туралы айту.

Қызығушылықты ояту:

- қызғалдақ	- қарасора
- сімдік	- сімдік
- гүл	- шп
- әдемі, хош иісті	- иісі жоқ
- кктемде шығады	- кктемде шығады
- қызыл, сары	- жасыл, кк
- ауа, су, жарық, жылу керек	- ауа, су, жарық, жылу керек
- үйде, далада седі	- далада седі

Білгенімізді тізіп айттық, енді мысалды оқимыз. Оқулықтың 85бетін ашамыз.

Мұғалім мысалды мәнерлеп оқиды, суреттерді крсетеді. Сендерге ұнады ма? Сұрақ-жауап арқылы талдау жұмысы. Мысалды талдау.

Мысал не туралы?

Оқушылардың здеріне іштей оқыту, одан кейін рольмен оқыту.

Мағынаны тану: v, +, -, ? белгілері бойынша жұмыс істеу. Оқушылардың түсінбеген сздерін, сз тіркестерін, сйлемдерін -, ? белгі бойынша сұраймын.

Мысалы, Сұлутр, үшкір-үшкір, күреңденіп, жыртып тастады т.б. сздерге түсініктеме беріліп, сздік жұмысы жүргізіледі. Сергіту сәті: Отырайық жүрелеп,

                                Гүлді үзіп алайық.                                Орнымыздан түрегеп,                      Басқа гүлге барайық.

Ой толғаныс: Топпен жұмыс.

І топ: Қызғалдаққа мінездеме беру. Сендер қызғалдаққа ұқсағыларың келе ме? Неге?

ІІ топ: Қарасора сендерге ұнай ма, жоқ па? Оған ұқсағыларың келе ме? Неге?

134                                                                                                                                                                                                                                 135

ІІІ топ: Қандай дәрілік шптерді білесіңдер? Неге олар дәрілік шптер деп аталады?

ІV топ: Қызыл кітапқа енген қандай сімдік, аң, жануарларды білесіңдер? Қызғалдақ қызыл кітапқа енген бе?

V топ: Қандай гүл түрлерін білесіңдер? Атаңдар.

Cр топқа 5 минут, топ басшысына 1,2 минут уақыт беріледі. Топпен жұмыс талданып болған соң “Салыстыру кестесімен жұмыс істейміз”.

Тақтаға ватман қағаз ілінеді. “Cңгіме кестесі”

        1. Мысалдың аты “Түлкі мен тиін”      Қызғалдақ пен қарасора

2. Авторы C.Асылбеков	С.Сарғасқаев
3. Оқиға орны – орманда	Далада
4. Кейіпкерлер – түлкі мен тиін 5. Не үшін мақтанды?	Қызғалдақ пен қарасора
Қулығымен жеу үшін	Қызғанышпен
6.   Кімдікі дұрыс? – Тиіндікі   7.   Кейіпкер несімен ұнады? Неге?	Қызғалдақтікі
– Тиін ақылдылығымен	Қызғалдақ әдемілігімен,
8. Мысалдың соңында не болды?	қарапайымдылығымен
Түлкіні қасқыр жеп қойды,	Қарасораны диқандар
йткені түлкі ақылды болғанда	жыртып тастады,
қасқырдан құтылар еді                9. Мазмұнының идеясы қандай?	қарасораның іші тар
– Ақылды болу керек,	Қызғаншақ болмау керек, қа-
мақтаншақ болмау керек.	рапайым да әдемі болу керек.

Екі тақырыпқа байланысты 9 сұраққа оқушылар жеке іздене отырып жауап береді. Топтасып ой қорыту:

Бірінші мысал ақылды болуға, ал екінші мысал қарапайым, әдемі болуға үйретеді екен.

Cдемілік туралы қандай мақал-мәтелдер білесіңдер?

Мақал-мәтел, сұрақ-жауап арқылы оқушылардың алған білімін пысықтау.

Бағалау.

Үйге тапсырма: “Менің гүлім” атты әңгіме жазу, суретін салу, мәтінді мәнерлеп оқу тапсырылады. Сздік дәптермен жұмыс.

3-сынып

Сабақтың тақырыбы: ҚАНАҒАТ ҚАРЫН ТОЙҒЫЗАР (ел аузынан).

Сабақтың мақсаты:

1.         Тақырыптың идеясын ашу, қанағатшыл, шыдамды болуға үйрету.

2.         Gтілген сабақ пен жаңа сабақты байланыстыру арқылы шығармашылық ойлау қабілетін дамыту.

Сабақтың түрі: Дамытушылық сабақ. Сабақтың тәрбиелік мақсаты:

1.   Кішіпейіл, қарапайым, қанағатшыл болуға үйрету.

2.   Адам бойындағы жақсы қасиеттерді үйренуге тәрбиелеу.

Сабақта қолданылатын әдістер: Ой шақыру, топқа блу, топпен жұмыс, салыстыру кестесі, түртіп алу жүйесі, 5 жолды лең, жұптасып сурет салу, болжау, негізгі идеяны суреттеу, сұрақ қою, крнекілік стратегияларын пайдалану.

Сабақтың к)рнекіліктері: ватман қағаз, карточкалар, қосымша кітаптар, қағаздар, суреттер, маркер т.б. Сабақтың барысы:

1.  Ұйымдастыру кезеңі. Оқушылардың назарын сабаққа аудару.

2.  Үй тапсырмасын тексеру.

Ой ашар: Сабақты бастамас бұрын оқушыларды жаңаша топқа блуден бастаймын. Қабырғаға ара, құмырсқа, кбелектің суреттерін ілемін. Сосын сол суреттегі бунақденелілерді, жәндіктерді балалардың әрқайсысы зі таңдап, жақсы кретін насекомдардың жанына келіп тұруын тіну. Оларды үш топқа бліп, сұрақ қою. Неге бұл насекомды таңдадың? Ол несімен ұнайды?

Сол туралы марапаттап, лең, тақпақ айтуын сұрау. Ойлануға 3,5 минут.. Cр топ уақыт біткен соң сұраққа жауап береді.

І топ – “Құмырсқа”.

ІІ топ – “Кбелек”.

ІІІ топ – “Ара”.

Олар таңдап алу себебін және лең тақпақтарын айтып береді.

136                                                                                                                                                                                                                                 137

Енді, балалар, осы 3 топтан қосып тағы 4-топ құрамыз. Балаларға кеуделеріне суреті бар эмблеманы, топқа блінген соң здері таңдап тағуын ескерту.

Cр топта бір құмырсқа, екі кбелек, бір арадан болу керектігін айту. Балалар 4-4-тен топталады, топқа блініп, жаңадан орын алып отырады.

Үй тапсырмасы тексеріледі. Үйге Ғ.Қайырбековтың “Комбайншы” леңі жаттауға берілген. Сонан соң егіс даласы, нан түрлері, дақыл, астық түрлері туралы сурет салу берілген. Оқушылардан тақпақты айтқызып болған соң сурет бойынша әңгіме сұралады. Магнитті тақтаға ілу, түсінігін әңгімелеу, 5-6 оқушыдан мақал-мәтел, жұмбақтар сұрау. Салған суреттерін қабырғаға ілу. Gткен сабақты қорытындылау.

Жаңа сабақ: Сабақты бастамас бұрын жұмбақ жасырылады.                        Бейнеткер кпшілікте крдім халық,                      Күнінде бір отырмас дамыл алып.

               Gзінен ауыр жүкті ктереді.

              Үйінде жатып жейді рахаттанып.

                                                             (Құмырсқа).

              Екі басы жұдырықтай,

              Ортасы қылдырықтай.

                                     (Құмырсқа).

Шешуін тапқан соң “Қанағат қарын тойғызар” (ел аузынан алынған) атты тәрбиелік мәні бар мәтінді мәнерлеп оқитынымызды айту. Ауыз әдебиетінен үлгі ретінде берілгенін ескерту, авторы жоқ.

Мәтінді мәнерлеп оқымас бұрын “Қанағат” деген сзді қалай түсінетіндіктерін сұрау. Тақтаға бормен жазылады. Қанағат деген не?

Ой қозғау.

-      аз демеу керек

-      жоққа шыдау керек- ең асыл қасиет

-      қанағат қарын тойғызады т.б.

Қанағаттың не екенін білген соң мәтінді мәнерлеп оқып беру. Ұнаған, ұнамағанын сұрап, здеріне диалог бойынша рольмен кезекпен оқыту. Енді сздік жұмысын жүргіземін, v + ? – белгілері бойынша.

Топпен жұмыс:

І топтың сұрағы: Оқиға қалай басталды?

ІІ топтың сұрағы: Оқымысты мен құмырсқаның сйлесуі. Диа-

лог құру.

ІІІ топтың сұрағы: Бір жыл ткен соң не болды?

ІV топтың сұрағы: Құмырсқа дәнді неге үнемдеді?

V топтың сұрағы: Құмырсқа болсаң не істер едің? Ол сендерге ұнай ма? Неге?

VІ топтың сұрағы: Құмырсқа туралы не білесіңдер? Тағы басқа қандай шығарма лең оқыдыңдар? Құмырсқа қандай екен?

Cр топқа 5 минуттай уақыт беріледі. Талданады, топпен жұмыс біткен соң салыстыру кестесін құрамыз. Тақтаға ақ ватман қағазға ортақ ой жазылады.

Салыстыру кестесі

1.    Мысалдың аты,            Шегіртке мен      Қанағат қарын тақырыбы               құмырсқа             тойғызар

2.    Авторы           Крылов (Абай аударған) Ел аузынан

3.    Оқиға орны   Егіс даласында Бақ ішінде 

4.    Кейіпкерлер Шегіртке мен құмырсқа Оқымысты мен құмырсқа

5.    Құмырсқа қандай? Біреу, еңбекқор,      Құмырсқа біреу және қарапайым, үйі бар, дән кп дән жинады,

                                              жинайды                                 күзетті, інін

кеңейтеді

6.    Мазмұны, идеясы Қарапайым, еңбекқор Ақылды, шыдамды, қандай? болу керек қанағатшыл болуы

керек

Сабақты қорыту. Осы І, ІІ тақырып бізді неге тәрбиелейді?

1.   Еңбексүйгіштікке, қарапайымдылыққа.

2.   Шыдамдылыққа, тзімділікке, қанағатшыл болуға үйретеді.

Бағалау.

138                                                                                                                                                                                                                                 139

Үйге тапсырма: Стратегиялар: Еркін жазу немесе Sinkuein бойынша бес жолды лең жазып келу, түсінігін айту.

Студенттер «Жаңа педагогикалық технология» пәнінен практикалық сабақтарда сабақ жоспарларын құрастырады. Солардың кейбіреуі:

Сабақтың тақырыбы: Отызыншы жылдардағы қазақ әдебиеті Сабақтың мақсаты:

а) білімділігі: 30-жылдардағы әдебиетті оқушыларға сын тұрғысынан ойлау технологиясы арқылы оқушыларға мәлімет беру.

ә) дамытушылығы: Отызыншы жылдардағы қазақ совет әдебиетінің крнекті кілдері С. Сейфуллин, Б.Майлин, т.б. ірі тұлғалардың шығармаларын ойын арқылы дамыту.

б) тәрбиелігі: Мәнерлі сйлеуге, з ойын жеткізе білуге

тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Жаңа сабақ.

Сабақтың к)рнекіліктері: Суреттер,плакаттар. Жүру барысы.

I.Ұйымдастыру сабағы.

1)  Оқушылармен амандасу

2)  Оқушыларды түгендеу

3)  Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару.

II.Үй тапсырмасын тексеру.

Мағынаны тани білу.

Отызыншы жылдардағы қазақ совет әдебиеті туралы з ойымен, пікірмен бліседі.

                                         INSERT –стратегиясы

V – білемін

- - білгеніме сәйкес келмеді + - жаңа нәрсе ? – тереңірек білгім келеді.

Білетінім. Үйренгім келеді кестесін, дәптерге толтыра отырып, сабақ түсіндіріледі.

Білетінім блігін студенттер Отызыншы жылдардағы қазақ совет әдебиетіне жататын атақты крнекті кілдерді білетіндерін ата?

Үйренгім келеді блігі сабақты студенттер з еріктермен толтырылып отырады.

III.Жаңа сабақ.

Жаңа сабақ жоспар бойынша лекция түрінде түсіндіріледі.

Дәптермен жұмыс.

Сұрақтар:

1)         Бүкілодақтық және Қазақстан жазушыларының 1 съездерінде әдебиеттің қандай мәселелері қаралды?

2)         Қазақ әдебиетінде 30 жылдары қандай жаңа әдеби құбылыстар пайда болғанын нақты шығармалар арқылы дәлелдеп беріңдер.

3)         Прозадағы әлеуметтік-қоғамдық проблемалардың крінісін сипаттаңдар.

4)         Поэзия дамуы нендей белгілермен ерекшеленеді?

5)         Қазақ әдебиетінде интернационализм сипаты қалай крінді?

IV.Қорытынды.

V.Үйге тапсырма. Сұрақтарға жауап беру. VI.Бағалау.

Сабақтың тақырыбы:  Мұзафар Aлімбаев )мірі мен шығармашылығы.

Сабақтың мақсаты: Оқушылардың бойындағы ақын Мұзафар Cлімбаевтың поэзиясына деген сұраныстарын толық қанағаттандыру мен шығармаларымен таныстыру.   

Сабақтың міндеті:           

1)         Мазмұнға байланысты:М.Cлімбаевтың шығармалары мен мірбаянын жете меңгереді.

2)         Сыни ойлауға байлан/ты:Поэзиялық сауаттылық арқылы оқушылардың дүниетанымдық кзқарасын кеңейту.

3)         Топтың процеске бай/сы:Оқушылар бір бірінің пікірін тындайды, талдап жеке тұжырымдар жасайды.

Сабақтың түрі: Жаңа сабақ.

Сабақтың әдісі: СТО тех.топтастыру (түртіп алу)

                              INSERT.БҮҮ стратегиясы т.б.

Пайдаланылған құралдар:

Бағалау: түртіп алу. Gзін-зі бағалау.

Сабақтың барысы.

I.Қызығушылықты ояту:

140                                                                                                                                                                                                                                 141

-Оқушылар, М.Cлімбаев  туралы бар білгенін БҮҮ кестесіне түсіру арқылы жұмыс.

Білемін	Үйренгенім	Үйренгім келеді

-Оқушылар дәптеріне түсіріп «Білемін» бағанына М.Cлімбаев туралы бар білгенін түсіреді. Содан соң оқушыларға жаңа сабақ бойынша мағұлмат береді.

II. Мағынаны тану.

 -Оқушыларға Мұзафар Cлімбаев туралы тмендегі мәлімет беру. Мұзафар Cлімбаевтың «Достық – күн» леңімен таныстырып, оқушыларға мәнерлеп оқып беру.

Топтық жұмыс.

I            топ: Мұзафар Cлімбаев пен ткен сабақтағы ткен Ахмет Байтұрсынов ВЕНН диаграмасы арқылы топтастыру.

II          топ: Жигсо 1ойыны ойнатылады, яғни топ мүшесіне леңнің белгілі бір бліктері таратылады, сосын оны оқушылар зіндегі мәліметтің мазмұнына сай леңді құрастырып шығуы тиіс.

-Мұзафар Cлімбаев туралы лекция.Лекцияның арасында INSERT стратегиясы хронологиялық таблица бойынша мәліметтерді, оқушылар дәптерлеріне түртіп жазып отырады.

-Содан соң оқушылар з бетімен жұмыс жасайды.

III.  Ой толғаныс.

-Топтастыру арқылы қорыту. Оқушылар БҮҮ кестесінің екінші блігін тол-тырады, яғни осы сабақтан не алды, нені үйренді соны бәрі жазып алады.

IV.   Үйге тапсырма:

- Мұзафар Cлімбаев туралы шығарма жазып келу. Gлеңді жатқа айту.

                        «Достық – күн».

Бір жылға тол, айналайын Олжеке!

Бұл тірлікте бақыт жеке, сор жеке

Ал бірақ та

Достық ортақ ежелден Ал мірде екеуімізге сол жетер.

Достық бар да сыбағақ да есілі.

Азырқанған бақытың да седі Достық барда даңқың кетіп алысқа, Жанбай шер жаттың ғайбат - сегі.

Достық барда айтар сзің кшелі, Тақсіретің тартылады кешегі. Ортақ қайғы ршімей-ақ шеді, Ортақ шаттық еселеніп седі.

Gршілдік те бар ғой бізде, олжекем,

Жайымыз жоқ сары уайымды коңсы етер Достық – күн ғой қолымыздан ктерген, Шұғыласы бәрімізге мол жетер.

V.Карточка

1.М.Cлімбаев қай жылы, қай жерде дүниеге келді?

2.М.Cлімбаевтың шығармаларын ата:

1.М.Cлімбаевтың балалар әдебиетіне қосқан үлесі

2.М.Cлімбаев “Сз құдіреті” шығармасын талда

1.М.Cлімбаевтың шығарған кітаптары қанша? Бірнешеуін ата?

2.Таңдамалы леңдер, поэзиялар, аңыздар кітабы неше? Қай жылы шықты? Ккейкестілігі.

1.М.Cлімбаевтың тұңғыш поэмасы туралы оның: тақырыбы кімге арналған?

2.М.Cлімбаевтың қандай атақтары бар?

Ойлау қабілетін дамыту

(Сабақ жоспары)

142                                                                                                                                                                                                                                 143

Сабақтың мақсаты: оқушылардың білім-білік дағдыларын байқау. здерін еркін ұстай білуге үйрету. Тілдерін, шапшаң ойлау қабілеттерін дамыту.

Сабақтың к)рнекілігі: Ойын блімдері жазылған плакат, пән аттары жазылған текшелер, «Сынып үздігі» жазуы, оқушылар ұстайтын жалаушылар.

Бәйге (сұрақтар қою, дұрыс жауапқа 10 ұпай) 1. Абай Құнанбаев кім?

2.   Қабанбай батырдың шын аты?

3.   Қазақтың ең алғашқы ұшқыш-космонавты кім?

4.   Қазақ елінің рәміздерін ата?

Полиглот

(дұрыс жауапқа – 20 ұпай, егер біреуі дұрыс жауап болса 10 ұпай)

1.   Тықырлатып тақтайды,

     Түні бойы жатпайды. (Тышқан-мышь)

2.   Ішін желмен толтырдым

Қуалап жүріп болдырдым. (доп-мяч) 3. Қыста ұйықтап жатады.

Жазда қызыққа батады. (аю-медведь)

Ғажайып бестік

(ең т)менгі ұпай жинаған бала бастайды)

Қазақ тілі – Сз таптарын ата (40 ұпай)

Математика – Геометриялық фигуралардың периметрін табамыз.

(40 ұпай)

Ана тілі – Күнтай қонақтарға тігілген үйлер мен шатырларды аралатты. Келе жатқан Cуез, Кәрім, Кәкітай, Менайіл, Зәкендерді крді. Олар жақындаған кезде Кәкітай з ойын Күнтайға естірте сйледі.

Дүниетану – Тірі табиғаттан лі табиғаттың қандай айырмашылығы бар (30 ұпай)

Ана тілі – Балалар, бұл жол басы даналыққа, Келіңдер: түсіп, байқап, қарайық та.

Бұл жолмен бара жатқан зіңдей кп, соларды кре тұра қалайық па?

А. Байтұрсынұлы (20 ұпай)

Шалдың үш баласы әңгімені айтып беру. Жорға ойыны. Оқушыларға арналған сұрақтар.

Ойлау – дамудың жоғарғы сатысы. Оның айрықша ерекшелігі – сзбен тығыз байланыстылығы. Ойлау мен сйлеу органикалық бірлікте болады. Cрбір қабылданатын зат құбылысының белгісі, қозғалысы, күйі не қатынасы туралы сзбен айта отырып, адам оларды жалпылайды. Ойлау арқылы заң, ереже түйінделеді, қорытылады, электронда күрделі механизмдерді пайдалана отырып, тікелей қабылдауға болмайтын құбылыстардың мән жайын танып біледі. Ойлауда шындық жанама жолмен табылады. Белгілі бір мәселені шешуде адам ізденіп, ойланып, толғанады, проблемалық    шешу жолын іздестіреді. Осы операцияларды дұрыс пайдалана білу ойлау әрекетінің нәтижесі болуына жетелейді. Ойлауда қандай да бір мәселені шешу үшін сзбен қоса арнаулы белгілер, формалар, сызулар, схема, жаттығулар пайдаланылады. Міне, сол пайдаланылып жүрген әдіс –       тәсілдердің бірнешеуі ұсынылып отыр.

Ойлауды дамытуға арналған ойындар.

1.   «Матадағы менің орыным»

Жердегі жатқан мата үстіне, балалар белгі берген уақытта тұрып қалуға тиісті. Матаның лшемін тәрбиеші кішірейте отырып, ойынды жалғастырады. Бірақ ойында балалар мата бетінен шығып кетпеулері керек.

2.   «Ойлан да аяқта»

-   Лимон қышқыл, ал қант...(тәтті)

-   Егер үстел орындақтан биік болса, онда орындық...(үстелден аласа)

-   Екі, бірден кп, ал бір...(екіден аз)

-   Сен      аяғыңмен          жүресің,           ал         затты    ұстағанда          немесе ұстайсың...(қолмен)

-   Егер Самал үйден Айманнан бұрын шықты, ал Айман... (кейін)

-   Gзен арықтан терең, ал арық... (саяз)

-   Бала үлкейіп, ер адам болады, ал қыз... (әйел адам)

-   Пышақ та, әйнек те...(ткір)

3. «Ойлан да аяқта»

-      ат шабады, ал қарлығаш ...(ұшады)

-      ит үреді, ал қарға... (қарқылдайды)

-      жылан жорғалайды, ал балық...(жүзеді)

-      қасқыр ұлиды, ал қой ...(маңырайды) - түй боздайды, ал жылқы... (кісінейді)

4. «Қарама қарсы с)зді ата»

144                                                                                                                                                                                                                                 145

Балалар шеңберге тұрады. Жүргізуші доппен балалардың арасын-

да тұрады. Жүргізуші балаларға кезекпен дпты лақтырып белгілі бір сзді атайды. Балалар сол сзге қарама-қарсы сздерді тауып айтуға тиісті. Мысалы: Ащы – тұщы, жақсы – жаман

       Қара –                      Күн –                           Аласа –

Қай бала шатасып қалса немесе жауабын айтпаса ойыннан шығады. Жеңімпаз бала жүргізуші болады. Ойын қайталанады.

Тапсырма:  Нұржан рим сандарына амал қолдануға мысал келтірген еді. Бірақ бір шырпының орнын ауыстырады, оның қатесін қалай жндеуге болады және неше тәсілі бар

 «АУЛАДА ҚАНША БҰЗАУ, ҚАНША ТАУЫҚ БАР?»

Аулада жүрген бұзаулар мен тауықтардың аяқтарының саны -18. Аулада неше бұзау, неше тауық болуы мүмкін?

«ШАРШЫНЫ БGЛ»

Берілген шаршыны тең етіп қандай тәсілмен бірдей бліктерге блуге болады? 10 түрлі тәсілмен блуге тырысып кр.

Логикалық есеп

Балалар ауызша есепке жауап береді.

1.         Айгүлдің алдында 3 зат тұр: шелек,доп, қуыршақ. Допты қозғмай қалай шетіне қоюға болады?

2.         Үстел үстінде трт алма тұр. Бір алманы алып ортасынан бліп қайта қойды. Үстел үстінде неше алма болды?

3.         Қоянға, түлкіге, аюға үш түрлі жалауша жасап берді.

Халқымыз баланың ақыл-ой жағынан дамуына кмектесетін аңыздар, ертегілер, жаңылтпаштар, жұмбақтар, ойын, тірік леңдер, жырлар т.б. тәрбиелік дүниелер туғызып, оны үнемі жетілдіріп, дамытып отырған.

Баланы ақыл-ой жағынан жетілуіне итермелейтін қазақ жағдайындағы тәрбиелік негіз – жырау, би, шешен, дана адамдардың ең құрметті, ең жоғары идеял дәрежесінде болуы.

   Баланы ақыл-ой жағынан жетілдіруді мақсат ете отырып, тудырған халықтық тәрбиелік дүниелерін, біздіңше, екіге бліп қарауға болады. Оның бірінші тобына жататындар - мір мұратына жетудегі ең басты адамдық сапа – ақылдылық екенін крсетуге арналған шығармалар, яғни мұнда баланың түсінігіне, ойлау, қабылдау ерекшеліктеіне ыңғайлай отырып, мір жақсылығын крудегі ақылдылықтың мәнін ашу. Ондай шығармаларға: «Аяз би», «Қырық тірік», «Қаңбақшал» т.б. жатады.

Баланы ақыл-ой жағынан дамытуды мақсат ететін екінші топқа, баланың ойын, есін, қиялын, тілін дамытуға тікелей әсер ететін тәрбиелік дүниелер жатады.

Баланың ойын дамытуда жұмбақтар, ойын жұмбақ, тірік леңдер, есін жетілдіруде, тілін дамытуда жаңылтпаштар, қиялын сіруде ертегілер, жырлар ерекше роль атқарған.

Сабақ тақырыбы: Туған-туыстардың атауы

146                                                                                                                                                                                                                                 147

Мақсаты: Қазақтың әдет-ғұрпын оқушылардың бойына сіңіру. Олардың тек з ата-анасы, бауырларын ғана біліп қоймай, жігіт адамның з жұртынан басқа нағашы жұрты және қайын жұрты болатындығын ұғындыру. Олардың туыстық жақындығын жете түсіндіру арқылы туыстарға деген қарым-қатынасты дамытуға, оқушылардың ой-рісінің дамуына жағдай жасау. Оқушыларға адамгершілік тәрбие беру.

Сабақтың к)рнекілігі: плакаттар, отбасы, туған-туысқандар суреті.

Aдісі: сын тұрғысынан ойлауды дамыту.

І. Оқушылардың қызығушылығын ояту.

-        Балалар, қазір сендер бір-бірлеріңе деген ең жақсы тілектеріңді қағаз бетіне түсіріңдер.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау.

-        Үйге дүниетану сабағынан қандай тапсырма берілді.

-        «Атаңа не қылсаң, алдыңа сол келер» деген сздің мазмұнын түсініп келу, ата-ана туралы мақал-мәтелдер жазу.

-        Олай болса, сендерге мен мынадай тапсырма бергім келіп тұр.

І. Топ: Мәтіннің мазмұнын баяндау.

ІІ топ.

ІҮ топ: мақал-мәтелдер айту.

Ү топ: Ата туралы шағын әңгіме немесе лең жазу.

ІІІ. Үй тапсырмасын бекіту.

-        осы аңызға әңгімеден ккейлеріңізге не түйдіңдер?

-        Қандай үлгі алдыңыздар?

-        Үлкенді сыйлау, оларға жамандық жасамау.

Жеті ата: ата- әке – немере – шбере – шпшек – немене – туажат.

Ү. Кітаппен жұмыс.

-        ендеше балалар, қазір біз сіздермен «Туған-туысқандар» деген мәтінмен танысамыз.

ҮІ. Түртіп алу – білмеймін, мені таң қалдырады.

І-блім: з жұрты – блімді оқыту. ІІ блім: нағашы жұрт ІІІ блім: қайын жұрты.

Құран Кәрім: «Біз адамдарға ата-аналарына жақсылық жасауды бұйырдық» деп жазады.

Ата заңда: «Кәмелетке толған, еңбекке қабілетті балалар еңбекке жарамсыз ата-анасына қамқорлық жасауға міндетті» делінген. Логикалық ойын:

1.         Оның шешесі – менің апайым. Сонда ол маған қандай туыс? (жиен)

2.         оның әкесі – менің нағашым, сонда мен оған қандай туыс? (жиен)

3.         ол екеуміздің аналарымыз бірге туған – біз қандай туыспыз?

(бле)

4.         оның ағасы маған – жезде, мен оған кім болам? (құдаша)

5.         ол бізге күйеу бала – біз оған кім боламыз? (қайын апа, қайын аға).

ҮІ. Жаңа сабақты бекіту.

І топ. Жігіт адамның неше жұрты бар? Олар кімдер?

ІІ топ. Gз жұрты дегенді қалай түсінесіз, оған кімдер кіреді?

148                                                                                                                                                                                                                                 149

ІІІ топ. Нағашы жұрты деп кімдерді атайды?

ІҮ топ. Жиен, жиеншар деп кімдерді айтады?

Ү топ. Бле деген кім? Сенің блең бар ма?

Жалпы топқа: Құда, құдағи, құдаша, құда  бала деп кімдерді атайды?

Сабақтың тақырыбы: «Ғарышқа математикамен бірге»

Сабақтың мақсаты: балалардың сандар, геометриялық пішіндер туралы білімдерін беркіту, үлкен-кіші ұғымдарын ажырата білу дағдыларын қалыптастыру. Ғажайып саяхат арқылы балалар қиялдарын шыңдау. Қисынды есептерді шығара отырып, баланың логикалық ойлау қабілетін дамыту, тапқырлығын арттыру.

 Сабақтың әдістері: саяхат, қисынды есептер, дидактикалық ойындар.

Қажетті құралдар: зымыран, «жұлдызды қалашық», ғаламшарлар, жұлдызшалар, жатпланеталықтар бейнесі, қисынды есептер.

Алдын-ала жұмыс: ғаламшарлармен танысу, жатпланеталықтар ұғымымен танысу.

Сабақтың барысы:

-Балалар біздер бүгінгі сабақта ғарыш әлеміне саяхатқа барамыз, яғни ғарышкерлер боламыз.

-            Ғарышқа бару үшін бізге не керек?

-            Зымыран.

-Олай болса біздер барлығымыз бірлесіп зымыран құрастырайық.

Балалар геометриялық пішіндерді пайдалана отырып, тақтаға зымыран суретін құрастырады.

-            Зымыран құрастыру кезінде қандай пішіндерді пайдаландық.- Үшбұрыш – тбесі, кеудесі – тртбұрыш, 2 қанаты кпбұрыш –деп балалар жауап береді.

-            Міне, балалар зымыранымыз да дайын. Енді біздер «Жұлдызды қалашықта» даярлықтан туіміз керек. Ол үшін бізге «Жұлдызды қалашық» мынадай тапсырма даярлаған екен. Тапсырма аты: «Орныңды тап». Бұнда біздер  «Жұлдызды қалашықтағы» үйлерді дұрыс орналастыра білуіміз керек. Сіздердің алдарыңда үйлер тұр, үйлер артында сандар тығылып тұр, сол сандар арқылы шытырман жолдан тіп з орыныңды табуың керек.

-            Gте жақсы ғарышкерлер, сіздер берілген тапсырманы жақсы орындадыңдар. Енді дайындалыңдар ғарыш әлеміне ұшуға рұқсат берілді. 10,9,8,7,6,5,4,3,2,1  Кеттік! (музыка ойналады)

-            Ғарышқа да келдік. Біздің алдымызда аспан әлемі және ғаламшарлар. Ғаламшарлардың біздерге даярлаған құпия тапсырмалары бар.

Тақтаға аспан әлеміндегі ғаламшарлар крінісі бейнеленген сурет ілінеді.

1.   Күн: кемпірқосақта неше түс бар? (7)

2.   Жер: бағдаршамда неше кз бар? (3)

3.   Ай: қолғапта неше саусақ бар? (5)

4.   Шолпан: адамда қанша кз бар? (2)

5.   Марс: жұлдыздың неше бұрышы бар? (5)

6.   Сатурн: аспанда неше күн бар? (1)

7.   Нептун: бір жылда неше ай бар? (12)

8.   Плутон: бір аптада неше күн бар? (7)

9.   Уран: адамда қанша саусақ бар? (10)

-Балалар ғаламшар тапсырмаларын мүлтіксіз орындадық. Енді зімізге естелік ретінде ғаламшардан жұлдыздар алып кетейік. Ол үшін сіздердің алдарыңдағы даярланған конверттер ішінен пішіндерді пайдалана отырып жұлдыздар құрастыру керек.

Құрастыру жұмысы болады. Жәй әуенде музыка ойналып тұрады.

Тәрбиеші: - Балалар, те әдемі жұлдыздар құрастырылды.

Жұлдыздар қандай пішіндерден тұрады екен?

Балалар: - 5 үшбұрыш, 1 бесбұрыш.

Gте жақсы. Жұлдыздарымызды қалташаларымызға салып алайық. Мында қараңдар балалар біздер жұлдыздарымызды құрастырумен айналысып жатқанымызда біздің ғаламшарға жатпланеталықтар келіп қалыпты. Мынау солардың іздері ғой. (музыка ойналады). Жатпланеталықтар құпиясын ашу үшін іздерді рет санымен орналастырып крейік.

Балалар табан іздеріне салынған сандарды рет санымен қатар орналастырады.

150                                                                                                                                                                                                                                 151

-            Балалар сіздер рет санымен сандарды орналастырдыңдар бірақ сандар құпиясы ашылған жоқ. Олай болса барлығымыз бірлесіп, күш жинап ,жаттығу жұмысын жасап крелік.

Балалар бой сергіту жаттығуын жасайды.

-            Күшімізді жинап келдік,қайтадан іздер құпиясын ашуға кіріселік.

-            Олай болса сандарды жұбымен қойып шығайық.

Балалар сандарды жұбымен қояды.

-            Gте жақсы. Бізге арнап жатпланеталықтар іздері келесі тапсырманы беріп отыр. (Қисынды есептер )

1-тапсырма: (суреттерін іле отырып)  Мен жүріп келе жатып, еменнің тасасынан екі ұзын құйрық және трт ұзын құлақ крдім. Олар нелер және нешеу? (2 түлкі, 2 қоян)

2-тапсырма: Дарбаза артынан 8 дңгелек крініп тұр. Дарбазаның артында неше машина тұр деп ойлайсың? ( 2 машина)

3-тапсырма: Екі мысықтың аяғы нешеу? ( 8)

4-тапсырма: Үш сиырдың мүйізі нешеу? (6)

-            Балалар, те жақсы сіздер бұл тапсырманы да жақсы орындай білдіңдер. Қараңдаршы біздің ғаламшардан іздер ғайып болып кетті ғой.

-            Балалар сіздерге енді соңғы тапсырма беріліп отыр. Біздің ғаламшарда жатпланеталықтардың 3 түрі бар екен. Мына алдарыңдағы суреттің әр қатарында 1 түрі жетіспейді соны дәл тауып орналастыруымыз керек.

Дидактикалық ойын «Не жетіспейді».

-            Барлық тапсырманы жақсы орындадық, енді балабақшамызға қайтуға жиналайық. Қане бәріміз бірге: 10,9,8,7,6,5,4,3,2,1 Кеттік. (музыка ойналады) Балалар балабақшаға жетеді.

Тәрбиеші: - Балалар сіздердің білімдерің арқасында, бүгінгі ғарышқа сапарымыз сәтті аяқталды. Сіздерге кп рахмет. Балаларды мадақтау, бағалау.

Сабақтың тақырыбы: Сын есімнен )ткенді қайталау.

Сабақтың мақсаты: а) білімділік: оқушылардың сын есім туралы алған білімдерін кеңейту, бір жүйеге келтіріп қорыту.

ә) дамытушылық: ойын түрлері арқылы оқушылардың тапқырлық, ізденімпаздық қасиеттерін дамыту, сздік қорын молайту, шығармашылыққа баулу, з ойын тиянақты жеткізуге дағдыландыру.

б) тәрбиелік: ұлы адамдардың мірінен ғибрат алуға, ісін неге

тұтуға тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: білімді бекіту сабағы

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, крнекілік, ойын, ішінара іздендіру, шығар-машылық жұмыс.

Инновациялық технология: ойын арқылы оқыту технологиясы

Пәнаралық байланыс: тарих, дүниетану, музыка, бейнелеу нері, ана тілі

Сабақтың к)рнекілігі: А.Байтұрсыновтың портреті, құмсағат, бейнетаспа, графопроектр, ойындарға байланысты түрлі-түсті суреттер, кеспелер, жұмсақ ойыншықтар.

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі

ІІ. Gткен тақырыпты пысықтап, бекіту кезеңі

1. «Сиқырлы кілт» ойыны

-   Балалар, сендер ойынды жақсы кресіңдер ме?

-   Иә, бізойын арқылы семіз, үйренеміз. Олай болса, сабағымызды да ойынмен бастаймыз. Ойынымыз «Сиқырлы кілт» деп аталады.

-   Балалар, мектеп – біздің екінші үйіміз, білім алатын алтын ұямыз. Мектеп үйі әдемі,зәулім. Оның іші балалардың әсем күлкісіне толы. Мұндағы ұстаздар мейірімді, білімді. Ал оқушылары болса, тәртіпті, нерлі әрі әдепті екен.

-   Ал, балалар, осындай білім ордасына кіргілерің келе ме?

-   Иә.

-   Ендеше, бұл орданың қақпасын ашу үшін бізде үш кілт бар. Бірақ осының біреуі ғана есікті аша алады. Бұл кілттің құпиясы мына сздерде. (Тақтадағы сз-дерге назар аударту).

-   Сонымен есікті қай кілтпен ашатын болдық?

-   Сын есім жазылған кілтпен.

-   Неге?

-   Gйткені тақтадағы сздер сын есімдер.

Сын есімнің ережесін сұрау.

-   Осы сздерді неге екі бағанаға бліп қойдым?

Салыстырып крейік. (Тақтадағы негізгі және туынды сын есімдерді салыс-тыру).

-   Балалар, сын есімнен басқа тағы қандай сз таптарын білесіңдер?

152                                                                                                                                                                                                                                 153

-   Зат есім, етістік.

-   Дұрыс, енді осы сз таптарына тұңғыш анықтама беріп, тілімізге енгізген қазақтың қандай ғалымы, ағартушысы?

-   Ахмет Байтұрсынов. (портретін крсету).

2.     А.Байтұрсынов туралы әңгімелеу.

А.Байтұрсынов қазақ тілінен тұңғыш рет «Тіл – құралы» атты оқулық жазды. Ол 3 кітаптан тұрады.

Алғашқы кітабы 1914 жылы Орынборда басылып шықты. Онда тіліміздің дыбыстық жүйесіне байланысты жайлар жазылған. Екінші кітабы 1922 жылы Ташкентте басылып шықты. Бұл кітапта біздің қазіргі тіп жатқан сз таптары жайында айтылған. Ал үшінші кітабы 1924 жылы Орынборда басылған. Бірақ ол кітап кезінде жоғалып кеткен еді. Арада 60 жылдай уақыт ткен соң, бұл еңбек Американың Нью-Йорк университетінің кітапханасынан табылды. Бұл кітапта «Сйлем мүшелері», «Сйлем түрлері» туралы баяндалған. (Сол кітаптың мұқаба-сының кшірмесін крсету). 

3.     399-жаттығуды орындау.

Трт оқушы тақтаға шығып, заттың клемін, сапасын, дәмін, пішінін білдіретін сздерді топтап жазады.

Заттың клемі: ұзын, жалпақ, аласа, қалың.

Заттың сапасы: таза, қызық, жүйрік, тегіс, ткір, суық.

Заттың дәмі: дәмді, тәтті, тұшы, ащы.

Ал қалғандары орнында отырып екі нұсқаға блініп орындайды.

І нұсқаға заттың клемін, сапасын білдіретін сздер, ІІ нұсқаға заттың дәмін, пішінін білдіретін сздер берілген.

4.     Графопроектормен жұмыс

Есте сақтау диктанты

Жаңылтпаш

Ала қарға қарға қонады, Қара қарға жарға қонады.

5.     Суретпен жұмыс «Ұйқасын тап»Үлпілдеген «киімі» Крдіңдер ме ....?

Бұл лең жолдарының ұйқасы суреттегі ағаштың қуысында отырған аңға байланысты. Қане, ашып крейікші.

Осы лең жолдарындағы сын есімді тауып, сз құрамына талдау.

6.     «Балық аулау» ойыны

Суреттегі мысыққа тек туынды сын есімдерді ғана «ұстауға» кмектесейікші.

7.     400-жаттығуды орындау (ауызша)

Gлеңді мәнерлеп оқып, негізгі және туынды сын есімдерді табу.

Балалардан Отан дегенде алдымен ойларына не оралатыны туралы сұрау.

8.     Бейнек)рініс

Клсай клдерінің крінісін тамашалатып, сын есімдерді қатыстырып сйлем құрату.

9.     Ребус шешу

Ребусты таңбалы таспен байланыстыру

Ребустың шешуі: Кітап – алтын қазына

Осы мақалдың мағынасын қалай түсінетіндерін сұрау, сын есімді табу.

10.  «Бас киімнің иесін тап» ойыны

Үш аң бір бас киімге таласып отыр. Cр аңның киіміндегі жазуға қарап, бас киімнің иесін табамыз. Бас киімде «сын есім», қоянда «орғимын», арыстанда «аң патшасымын», түлкіде «қу, айлакер» сздері жазылған. (бас киімнің иесі – түлкі).

11.  К)рініс «Мен режиссер боламын»

12.  Блиц – турнир

Қай қатар бір минутта қанша сұраққа жауап бере алатынын тексеру.

І қатар

1.     боз (сын есім)

2.     ерінбе (етістік)

3.     оқулық (зат есім)

4.     икемсіз (сын есім)

5.     әсерлі (сын есім)

6.     бүркіт (зат есім)

7.     суретші (зат есім)

8.     әдеміле (етістік)

9.     кшеді (етістік)

10.  тәтті (сын есім)

11.  толқиды (етістік)

12.  айнадай (сын есім)

154                                                                                                                                                                                                                                 155

13.  байқадым (етістік)

14.  сайрады (етістік)

15.  мейірімді (сын есім)

16.  ақылдас (етістік)

17.  жүйрік (сын есім)

18.  сенгіш (сын есім)

19.  жүгіріп келемін (етістік)

20.  айбатты (сын есім)

ІІ қатар

1.      оқушы (зат есім)

2.      ойнап жүр (етістік)

3.      бойшаң (сын есім)

4.      инабатты (сын есім)

5.      әндет (етістік)

6.      алғыр (сын есім)

7.      тазала (етістік)

8.      гүлдей (сын есім)

9.      жазушы (зат есім)

10.   ойлан (етістік)

11.   кең (сын есім)

12.   шақырды (етістік)

13.   сәнді (сын есім)

14.   таулы (сын есім)

15.   оқып жатыр (етістік)

16.   достас (етістік)

17.   дәмді (сын есім)

18.   балдай (сын есім)

19.   ойнағысы келеді (етістік)

20.   сарғыш (сын есім)

ІІІ қатар

1.       сыйлық (зат есім)

2.       еріді (етістік)

3.       үтікте (етістік)

4.       күйші (зат есім)

5.       кк (сын есім)

6.       қараңғы (сын есім)

7.       қызылша (зат есім)

8.       суытты (етістік)

9.       бұлттанды (етістік)

10.   бұлбұл (зат есім)

11.   аппақ (сын есім)

12.   ақылды (сын есім)

13.   әдеттен (етістік)

14.   білгіш (сын есім)

15.   жұлдыз (зат есім)

16.   талапты (сын есім)

17.   мұздай (сын есім)

18.   жылынды (етістік)

19.   шыдамсыз (сын есім)

20.   зәулім (сын есім)

13. Затты сипап, сезу арқылы түйсіну.

Cр партаның үстіне екі алмадан қойып, оқушылардың кздерін жұмғызып, алдарындағы заттың дәміне, клеміне пішініне, сапасына, салмағына, иісіне қарап не екенін тапқызу.

ІІІ Үйге тапсырма: Алма туралы )лең құрастырып келу.

IV Қорытынды

Шығыста мынадай бір мақал бар: «Жақсы мен жаманның айырмасы – сиыр мен жыланның айырмасындай. Сиыр жегенін сүтке айналдырса, жылан жегенін уға айналдырады».

Менің айтарым, сендер де бүгінгі алған білімдеріңді тек игілікке, жақсылыққа, Қазақстанның болашағын нығайтуға арнаңдар демекпін.

V    Бағалау. Сабаққа белсене қатысқан оқушыларды бағалау.

Сабақтың тақырыбы: «Ер еңбекте сыналады»

Сабақтың максаты: Оқушыларға мәтіннің негізгі идеясын аша отырып,адамгершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың міндеттері:

1.     Оқушылардың ой ізденіс арқылы оқиғаның мазмұнын ашу.

156                                                                                                                                                                                                                                 157

2.     Оқиғаны талдап,салыстыру, проблемалы сұраққа байланысты болжау жасау арқылы оқушылардың шешім іздеп ойлауын, ойын, қиялын дамыту.

3.     Топта жұмыс істеу арқылы з пікірін дәлелдей білуге баулу.

4.     Кран мен жүк машинасының оқиғасын талдау арқылы достықтың ұстанымдарын,идеясын меңгерту.

Сабақтың түрі: пікір сайыс сабағы.

Сабақтың типі: проблемалық сабақ.

Сабақты оқытудың негізгі әдісі: ішінара зерттеу әдісі.

Қолданылатын стратегиялар: эссе, топтастыру, салыстыру, бес жолды лең, болжау, РАФТ.

Сабақтың барысы:

І.Қызығушылығын ояту.

-Үйге берілген Сәкен Сейфуллиннің «Орман» деген леңіне жазып келген эсселерін оқытып, талқылатып, ең жақсы жазылғанды топтың бір мүшесіне оқыту арқылы орманды не үшін сақтау керектігін, оның қандай маңызды екенін қорыта келіп,ол үшін не істеу керетігі туралы пікірлерін білдіреді.

Мұғалім:

-Балалар,осы леңдегі орманның әсемдігін,сұлулығын сақтап қалу үшін біз қандай іс-әрекет жасауымыз керек?

-Ормандағы ағаш түрлерін сындырмай,қайта ағаш түрлерін кптеп отырғызу үшін біз еңбектенуіміз керек.

ІІ.Мағынаны тану.

Мұғалім:

-Дұрыс балалар,тек еңбектің арқасында сұлулықты, әсемдікті сақтауға болады екен, ендеше бүгінгі тетін тақырып еңбек, достық, бірлік туралы болмақ. Олай болса, «Ер еңбекте сыналады»деген тақырып не жайында болады деп ойлайсыздар? Мына таблицаны бірігіп отыра толтырайық :

Білемін Білуге құштармын Үйрендім

Тек еңбектену арқылы жақсы жетістіктерге жетуге болады. 2Еңбектену деген ол кп жұмыс істеу.

3.Досы кп болса, еңбегіңде қызықты болады.т.б. Неге бұл мәтін «Ер еңбекте сыналады» деп аталған?

Не туралы екен? Тек қиын уақытта ғана емес, ал әрқашан достықтың адалдығын түсіне білу керектігін.

(Топқа блу мына тәртіппен тті.Мұғалім әр топтың оқушыларына 1,2,3,4,5,6 сандары таратылып,әр топқа біркелкі сандар отырып топтастыру.)

1.Кітаппен жұмыс

а) Блімге блу,оқыту. Мағанасын ашу.

Мысалдың бірінші блімін оқу.

-Міне,бұл оқиға қай жерде болған екен?

-Балалар ,әрі қарай қалай болады деп ойлайсыңдар?Машинаның да машинасы болады дегенді қалай түсінесіңдер?

(Балалармен келесі блімді болжау)

Енді,келесі блімді сыныптағы жақсы оқитын оқушы оқиды.

-Жүк машинасы не деп мақтанды?

-Оқиға әрі қарай қалай жалғасты беп ойлайсың? (Балалармен келесі блімді болжау)

Келесі блімді тағы бір оқушы жалғастырады.

-Кран зінің «Несін айтамын, күшімді ісім крсетсін» деген сзін қалайша дәлелдеп берді?

Оқушылар мысалды іштерінен үш рет оқып,рлге бліп оқиды.

ІІІ. Ой толғаныс.

Cр топқа тапсырма беру.

І-топ. Осы мысал бойынша сурет салады.

ІІ-топ.Кран мен жүк машинасын «Венн диаграммасы» арқылы салыстырады.

Кран Жүк машинасы

ІІІ-топ. «Бес жолды лең» құрастырады.

...мақтаншақ

Gр ккірек мақтаншақ

Gз қателігін түсінді,

Кмек берген досына Мейірлене қарады.

ІІІІ-топ. РАФТ-стратегиясы бойынша жұмыс жасады.

Р-роль-кран

А-аудитория-машиналар

Ф-форма-ақыл/пікір/

Т-тақырыбы- «Достық»

-Балақай, бұдан былай мақтанба, әркімнің з нері, з орны бар.Бәріміз де құрылысшының тек кмекшіміз, ал бірігіп отырып іс тындырсақ талай нәрсені достықтың арқасында тындырамыз!!!.

158                                                                                                                                                                                                                                 159

5-топ . «Еркін жазу» стратегиясымен жұмыс атқарады.

Мысалы, бір оқушының жұмысы:

-Cттең-ай,мақтаншақ құрбыларымыз жүк машинасы сияқты з қателерін кезінде түсіне білсе, нұр үстіне нұр болар еді. Онда мақтаншақтық, зімшілдік деген жаман қылықты адам саны азайып, оның орнына қарапайымдылық, жан ашушылық, қайырымдылық жасайтын адам саны кбейіп, мір сүру жақсарар еді!

Оқушылардың топпен жасаған жұмыстары бойынша топ лидері арқылы бағаланады.

Үйге тапсырма: Мысалды здерің қалай жалғастырар едіңдер?

Оқиға жалғасын жазып келу

Осыдан к)ріп отырғанымыздай,

Проблемалық оқытудың мақсаты - ғылыми таным нәтижелерін, білімдер жүйесін ғана меңгеріп қоймай, сонымен бірге бұл нәтижелерге жету жолының зін де, процессінде меңгеру, оқушының таным дербестігін қалыптастырып, оның шығармашылық қабілеттерін дамыту.

Проблемалық оқыту-ойлау операциялары логикасы (талдау, қорытындылау және тағы басқа) мен оқушылардың ізденіс әрекетінің заңдылықтарын (проблемалық ситуация, танымдық қызығушылығының, қажетсінуінің және тағы басқа) ескере отырып жасалған оқу мен оқытудың бұрыннан мәлім тілдерін қолдану ережелерінің жаңа жүйесі. Сондықтан да кбінесе мектеп оқушыларының ойлау кабілеттерін дамытады және сенімдерін қалыптастыруды қамтамасыз етеді.

Проблемалық оқытудың негізі ерекшелігі – оқушының білетіні мен білмейтінінің арасында қайшылықтар пайда болады және проблемалары міндетті шешуге дайын тәсіл болмағандықтан, проблемалық ситуация пайда болады, осыған орай оқушының ізденушілік әрекетімен ынтасы күшейе түседі.

Артық етпес білгенің...

ИНТЕРАКТИВТІК ОҚЫТУ

Педагогикада оқытудың бірнеше моделін атап крсетуге болады:

1)         пассивті – оқушы оқытудың «объектісі» ролін атқарады (тыңдау және кру)

2)         активті /белсенді/  оқушы оқытудың «субъектісі» болып шығады (зіндік жұмыс, шығармашылық жұмыс, лабораториялықпрактикалық жұмыс)

3)         интерактивті – inter (зара), akt (әрекеттесу). Оқыту процесі барлық оқушылардың тұрақты белсенді зара қарым-қатынасы арқылы жүзеге асырылады. Оқушы мен мұғалім оқытудың тең құқылы субъектісі болып табылады.

Интерактивті оқыту моделін пайдалану - мірлік ситуацияларды моделдеуді, ролдік ойындарды қолдануды, мәселені бірлесіп шешуді қарастырады.  Оқу процесінің қандайда бір қатысушысын немесе идеяны /яғни, жақсы оқитындарға ғана назар аудару сияқты/ ерекшелеуді шектейді. Бұл  моделге адамгершілікпен, демократиялық жолмен келуді үйретеді. 

Қазіргі заман талабына сай интерактивті оқыту технологиясының аса кп млшері белгілі.

Интерактивтік – дегенді қазақша зара белсенділік қатынас деп түсінуге болады.

Интерактивтік оқыту технологиясы - бұл коллективтік, зін-зі толықтыратын, барлық қатысушылардың зара әрекетіне негізделген, оқу процесіне оқушының қатыспай қалуы мүмкін болмайтын оқыту процесін ұйымдастыру.

«Интерактивті» деген сз энциклопедиялық сздікте крсетілгендей, интеракция деген ұғымнан келіп шығады. Ал интеракция жеке индивидтердің, топтың, жұптың зара біріккен әрекетте бір-біріне алма кезек туі.

160                                                                                                                                                                                                                                 161

Ғалым Т. Левандовский интеракцияны қарым-қатынас жасау үрдісінің синонимі ретінде сипаттайды. Бұл әдіс, әсіресе, сұхбат құруда оқушылардың белсенділігін арттырады. Бірігіп жұмыс істеуге үйретеді. Олардың ізденуін, шығармашылықпен әрекет етуін қамтамасыз етеді.

«Интеракция» термині әлеуметтік психологияда бар. Ендеше бұл термин ертеден бері қарастырылып келеді деуге болады. Адамдар арасындағы қарым-қатынас, біріккен әрекет қоғам мүшелерінің зара ой пікір, идея алмасуы арқылы жүзеге асатын болса, интеракцмя қарым-қатынас кезінде оқушылардың істі ұйымдастыра білу қабілеттері де крінеді. Интерактивті әдіспен сабақ ткізу кезінде оқушы-кеңесші, серіктес рлін атқарады. Ал топ белсенді түрде әрекет ете отырып бірін-бірі қолдау, толықтыру арқылы сұхбат құруға үйренеді.

Кездескен қиындықтарды жеңуге кмектеседі және әдетдағдылары қалыптасады. Олар, мына әдет-дағдылар:

1.         Оқушы зін-зі батыл, еркін сезінеді. Білім алып жатқан пәнге деген қызығуы артады.

2.         Gзіне блінген тақырып бойынша сйлеу барысында ізденуге, шығармашылықпен жұмыс істеуге, тіпті зінің бүкіл түйсігін, санасезімін белгілі бір мәселеге жұмсауға үйренеді.

Интерактивті оқыту деген не?

Оқыту мен үйретудің арасындағы айырмашылық. Іскерлікке үйрету тренингтері, тәжірибемен зара байланыс, оқушылардың білім ортасымен тікелей байланысы, шындыққа негізделген оқыту, оқушылар меңгерілетін тәжірибе саласын табады. Негізгі қызмет атқаратын оқушылардың тәжірибесі. Мұғалім белсенділігі оқушы белсенділігіне орын береді, мұғалім міндеті-оқушы белсенділігіне жағдай жасау.

Бұрынғы тәжірибені згерту, құрылым жасау, белгілі сипатымен құру, бұрынғы тәжірибемен жұмыс жасау-интерактивті оқытуға тән белгі. Оқушыларды түрлі тәсілдермен белсенді қылуға болады, бірақ оқушылар жай ғана крермен немесе тыңдаушы болып қала беруі мүмкін. Сондықтан да үш белсенділік бір-бірімен байланыста болуы шарт.

-Физикалық белсенділігі: жұмыс орнын ауыстыру, сйлеу, жазу, тыңдау, сурет салу т.б.

-Cлеуметтік белсенділік: сұрақ қою, сұраққа жауап беру, пікір алысу т.б.

-Танымдық белсенділік: мұғалім сзін толықтыру, проблемпның шешімін табу.

Бұл оқытуда оқушыға білім беру емес, оқушыны білім ала білуге үйрету, бағыт крсету, әдіс-тәсілдерін үйрету, мұғалім бүкіл сұрақтың жауаптарын білуі міндетті емес, бірақ оларды талқылай білуі, жауапты қалай беру екенін білуі керек.

Интерактивті оқыту әдістері оқушылардың з мір тәжірибесіне, біліміне сүйенулеріне негізделген. Сондықтан да олар сабақта ынтымақтастық педагогикасының жүзеге асуына, бірлесіп әрекет етуге, сабақта жайлы да, жағымды психологиялық жағдай орнауына \ мүмкіндік жасайды. Яғни, педагогикалық үрдісті демократизациялауға жол ашады. Оқыту нәтижесі оқушылардың бір-бірімен байланыс бірлігінен крініп, оқушылар оқу нәтижесін бір-бірінің жауаптылығын сезінеді.

Сабақта интерактивті әдістерді пайдалануда мынадай шарттар орын алулары тиіс. Мақсатты нақты белгілеу. Мұғалім оқушылардың топпен жасалатын жұмыстарының мәнін, ережесін түсініп, топпен жұмыс жасауға дайын екендіктеріне толық сенімді болуы керек.

Интерактивті әдістерді қолдануда мұғалім кейбір ережелерді естен шығармауы абзал.

Бірінші ереже: жұмысқа сынып мүшелерін түгел қатыстыру. Gйткені бұл әдістің негізгі мәні де оқушыларды түгел танымға жұмылдыру.

Екінші ереже: оқушылардың осы әдіспен жұмыс жасауын психологиялық жағынан дайындау. Қатысушылар здерін еркін сезіну үшін түрлі жаттығулар жасатып, сабақтағы қандай да болсын жетістіктерін жиі мадақтап, қолпаштап отырғаны дұрыс.

Үшінші ереже: әрбір қатысушы з пікірін, кзқарасын білдіріп, дәлелдеп беруге мүмкіндік жасалу қажет.

Т)ртінші ереже: жұмыс жасайтын (сабақ тетін блменің) орынның талапқа сай болуы. Яғни, оқушылар топ, жұп құру үшін орындарын ауыстырғанда еркін жүріп-тұруға жағдай жасалуы қарастырылады. Қатысушылар бір-бірін таңдау, тақта, крнекілікпен жұмыс жасау үшін еркін, ыңғайлы қозғала алатындай жағдайды алдын ала қарастыру.

162                                                                                                                                                                                                                                 163

Бесінші ереже: оқушыларды проблема шешу барысында топқа блуге мұқият қарау. Алғашқы кезеңде қатысушылардың з еріктерінше блінуге жол беру.

Оқытушы мен оқушының арасында болатын интеракция әрекет жүйесін 5 сатыға блуге болады:

1)  Мақсат қою.

2)  Жұмысты жоспарлау.

3)  Тапсырманы б)лу.

4)  Оқушылар әрекетін бақылау.

5)  Бағалау.

Интерактивті оқыту технологиясының әдістері:

«Gз позицияңды ұстан»-деп аталатын интеракциясының да пайдасы бар. Қандай да бір ұйғарым, кзқарас оқылады, содан кейін оқушылар «иә» немесе «жоқ» деген аймаққа блінген тақтаға (плакатқа) барады. Мүмкіндігінше олар з позицияларын түсіндіргені дұрыс.

Интерактивті оқыту технологиясын қолданатын оқыту процесінің құрылымында мына кезеңдерді бліп крсетуге болады:

1.         Бағыттау. Ойынға қатысушылар мен эксперттерді дайындау кезеңі. Мұғалім жұмыс тәртібін ұсынады, оқушылармен бірге сабақтың басты мақсаты мен тапсырмаларын жасайды, оқу проблемасын құрастырады.

2.         Ойын-сабақты ткізуге дайындық. Бұл ситуация, нұсқаулар, қойылымдар мен басқа да материалдарды оқыту кезеңі.

3.         Ойынды ткізу. Бұл кезеңде ойын процесінің зі жүзеге асады.

4.         Ойынды талқылау. Ойын нәтижесін талдау, талқылау және бағалау кезеңі.

Жалпы интерактивті оқыту теориялық та, практикалық та тұрғыда зерттеуді қажет ететін дидактика міндеттерінің бірінен саналады.   

Осындай интерактивті оқыту технологиясын жүйелі қолданып жүргізген жұмыстар нәтижесінде мынадай жетістіктерге қол жеткіздім:

1.Оқушының істі ұйымдастыра білу қабілеті крінеді.

2.Оқушылар з бетінше ізденеді.

3.Белгілі бір жұмыс түрін орындауда практикалық дағдысы қалыптасады.

4.Оқушының шығармашылық, эмоционалдық және танымдық аспектіде жеке тұлға болып қалыптасуына жағдай жасалады.

5.Оқушының пәнге деген белсенділігі артады.

6.Мәселені шешуге қызуғышылық танытады.

7.Дағды, іскерліктері шыңдалады, шығармашылық деңгейге қадам жасайды.

8.Қазіргі кездегі демократиялық ұстанымдарды игереді.

9.Оқушы нақты бір тақырыпқа дәлелді фактілер жинайды, білімін кеңейтеді.

10.                     Gз кзқарасын жүйелі, дәлелді түрде жеткізе алады.

11.                     Пікірлерін ашық айта алады.

12.                     Оқушының тіл байлығы, сз шешендігі дамиды.

13.                     Gздеріне сенімділіктері артады.

14.                     Қоршаған ортаға сын кзбен қарауға үйренеді.

15.                     Терең білім негіздерін қалыптастырады.

16.                     Gзіндік ой-қорытынды жасай білуге дағдыланады.

Интерактивтік оқыту технологиясы

1)  Жұптасып жұмыс істеу.

2)  Ротациялық (ауыспалы) үштік.

3)  Карусель - Айналмақ.

4)  Шағын топтармен жұмыс.

5)  Аквариум.

6)  Аяқталмаған сйлем.

7)  Миландыру /Мозговой штурм/.

8)  Броундық қозғалыс.

9)  Есептеу ағашы. /Дерево решений/10) Gз атынан сот. /Суд от своего имени/ 11) Азаматтық тыңдау.

12) Ролдік /іскерлік/ ойын. 13) Сығымдау методы. /Метод пресс/ 14) Gз позицияңды ұстан.

15)  Дискуссия.

16)  Дебаттар.

Интерактивті оқыту технологиясының аса кп млшері белгілі.

164                                                                                                                                                                                                                                 165

Интерактивтік оқыту формаларына нені жатқызуға болады? Бүгінгі күні әдіскерлер мен шығармашыл-ұстаздар топтық жұмыстың кптеген түрін жасап шығарды. Олардың ішіндегі кең таралғандары - «үлкен шеңбер», «аквариум», «миға шабуыл» (мозговой штурм), «дебаттар». Алдынғы сабақтардағы білімдері немесе мірде алған тәжрибелері негізінде аздаған хабары бар қандайда бір мәселе толығымен талқыланатын болса ғана, интерактивтік оқыту формасының тиімділігі жоғары болады. Одан басқа, қарастырылатын тақырып жабық немесе тар мағыналы болмау керек. Мысалы, ұрлық үшін жауапкершілік қандай болу керек немесе салық млшері қанша болу керек деген сияқты сұрақтарды топ алдында талқылаудың мағынасы жоқ. Талқыланатын мәселенің деңгейі тар экономикалық (құқықтық, саяси, тарихи, т.б.) сұрақтардан мәселені кеңінен қоюға

кшуге мүмкіндік жасайтындай болу керек

Cр ұстаз з бетінше сыныппен жұмыстың жаңа формаларын ойлап таба алады. Оқушылар бір-біріне сұрақ қойып және оған жауап беруді үйрететін, жұптасып жұмыс істеу әдісін сабақтарда жиі қолданылады.

Мысалы; оқушыларға «Карусель» («Ішкі және сыртқы шеңбер»деп те, «Сократ шеңбері» деп те атап жүр) деп аталатын мынадай  жұмыс түрі қатты ұнайды: Екі шеңбер жасалады. Ішкі және сыртқы сақиналар (шеңбер). Ішкі шеңбер– бұл қозғалмай отырған оқушылар. Сыртқы шеңбер – бұлар әрбір 30 секунд сайын ауысып тұрады. Осылайша, олар бірнеше минутта бірнеше тақырыпты айтып шығады және әрқайсысы зінің дұрыстығына әңгімелесушінің кзін жеткізуге тырысады.

Аквариум технологиясының мәнісі сонда, бірнеше оқушы шеңбер ішінде ситуацияны жасырады /разыгрывают/, ал қалғандары оларды бақылап тұрып әрекеттеріне талдау жасайды.

Броундық қозғалыста оқушылар бүкіл сынып ішінде қозғала жүріп берілген тақырыбы бойынша ақпарат жинайды.

Есептеу ағашы – сынып сандары бірдей 3 немесе 4 топқа блінеді. Cр топ з сұрақтарын талдап, ағаштың здеріне тиісті тармағына (ватман парақ) жауап жазады, содан соң топтар орындарын ауыстырып, кршісінің ағашына з идеяларын жазады.

«Gз позицияңды ұстан» - деп аталатын интеграцияның да пайдасы бар. Қандай да бір ұйғарым, кзқарас оқылады, содан кейін оқушылар «Иә» немесе «Жоқ» деген аймаққа блінген тақтаға (плакатқа) барады. Мүмкіндігінше олар з позицияларын түсіндіргені дұрыс.

Мұғалім мен оқушының интерактивтік шығармашылығы шектелмейді. Оны қойылған мақсатқа дұрыс бағыттай білудің маңызы зор. Бүгінгі шығып жатқан методикалық  инновациялар оқытудың интерактивтік методымен байланыстырылған.

Интерактивтік оқыту – бұл, ең алдымен оқушы мен мұғалімнің қарым-қатынасы тікелей жүзеге асатын сұқбаттасып оқыту болып табылады.

«Интерактивтің» негізгі сипаттамалары қандай? Интерактивтік оқыту – бұл танымдық әрекеттің арнаулы ұйымдастыру формасы. Ол толық айқындалған және мақсатын алдын-ала болжауға болатын оқыту тұрі. Осындай мақсаттардың бірі оқушы зінің жетістіктерін, интелектуалдық белсенділігін сезетіндей, оқу барысының німділігін арттыратын оқытудың жинақы (комфортный) шарттарын жасау. Интерактивтік оқытудың мәнісі сыныптағы барлық оқушы таным процесімен қамтылады, олар здерінің білетін және ойлайтын нәрселері арқылы түсінуге және қарсы әсер етуге (рефлектировать) мүмкіндік алады. Таным процесінде, оқу материалын игеруде, оқушылардың біріккен әрекеттері мынаны білдіреді; әр оқушы зіне тән ерекше еңбегін сіңіреді, білім, идея, әрекет ету тәсілдерін алмасу үздіксіз жүреді. Сонымен қатар, бұл процесс зара қолдау және қайырмыдылық атмосферасында жүреді. Яғни, жаңа білім алып қана қоймайды, танымдық процестің зін дамытады, оны әлдеқайда жоғары топтасу мен еңбектесу дәрежесіне ктереді.

Сабақтағы интерактивтік әрекет зара түсіністікке, зара әрекетке, қатысушының әрқайсысына  қажет есепті бірлесіп шешуге алып келетін - ұйымдастыру және сұхбаттасып қарым-қатынас жасауды дамытуды ұысанды.

166                                                                                                                                                                                                                                 167

Интерактив бір кзқарастың немесе бір ғана сйлеушінің басым болуы жағдайын болдырмайды. Сұхбаттасып оқыту барасында оқуышылар сыни  ойлауды, тиісті ақпарат пен белгілі жағдайды талдау негізінде күрделі мәселелерді шешуді, балама кзқарастарды салыстыруды, ақылды шешімдер қабылдауды, дискуссияға қатысуды, басқа адамдармен тиімді қарым-қатынас жасауды үйренеді. Ол үшін сабақта жекелей, жұптық және топтық жұмыс ұйымдастырылады, зерттеу жұмыстары,  рольдік ойындар қолданылады, құжаттармен және түрлі ақпарат кздерімен жұмыс жасайды, шығармашылық жұмыстар пайдаланылады.

Оқудың интерактивті әдістері, үлгілері:

«Ми шабуылы»,  «ми штурмы» («дельфи» әдісі) – бұл әдіс, берілген сұраққа кез-келген оқушы жауап бере алатын әдіс. Маңыздысы айтылған кзқарасқа бірден баға қоймау керек, барлығын қабылдау қажет және әрқайсысының пікірін тақтаға немесе парақ қағазға жазған дұрыс. Қатысушылар олардан негіздеме немесе сұраққа түсініктеме талап етілмейтінін түсінулері керек.

«Ми шабуылы» хабарландыруды анықтау керек болғанда және/немесе қатысушылардың белгілі сұраққа қатынасы кезінде қолданылады. Жұмыстың бұл нысанын кері байланыс алу үшін қолдануға болады.

Интерактивті оқыту әдістеріне білім алу және оны дамыту процесіне белсенді ат салысуға тарту жатады:

Миға шабуыл

*  Шағын-лекциялар* Топтардағы жұмыс

*  Бақылау парағы немесе сынақ

*  рлдік ойын

*  ойын жаттығулары

*  жобаны әзірлеу

*  жағдайлық тапсырмаларды шешу

*  Сапар шегушіні (визитерді) шақыру

*  Сарапшы топтарының пікірсайыстары

*  Сұхбаттар

*  Сахналау

*  Жағдайдан жеңілу

*  Оқушының рліне ену

*  Сюжеттік суреттерді талқылау

Интерактивті әдіске сондай-ақ әртүрлі кмекші құралдарды пайдалана отырып: тақта, кітаптар, бейнематериалдар, слайдылар, флипчарттар, постерлер, компьютерлер және т.т. таныстырулар жатады.

Сонымен қатар, оқу үдерісіне топтық пікірсайыстар, жазбаша мазмұндамалар және шығармалар, сұхбаттар, жастарды «тең-теңімен» қағидасы бойынша құрдастарымен жұмыс істеуге оқыту, бейнефильмдер мен бейнесюжеттерді қарап шығып талқылау, әртүрлі науқандар мен акцияларды ткізу.

Р)лдік ойын

Рлдік ойын – бұл мірлік жағдайлардың белгілі бір мінезқұлық немесе эмоционалдық жақтарын меңгеру ниетінде алдын-ала блінген рлдер арқылы қатысушы топтардың сахналап ойнауы.

Рлдік ойындар шағын топтарда (3-5 қатысушы) жүргізіледі. Қатысушылар карточка арқылы (тақтада, қағаз парақтарда және т.б.) тапсырма алады, рлдерді бледі, жағдайды ойнайды және барлық топқа ұсынады (крсетеді). Оқытушы балалардың мінез-құлқын ескере отырып рлді здері бледі.

Бұл әдістің артықшылығы сол, әрбір қатысушы зін ұсынылған рл жағдайында крсетеді, сол не басқа жағдайды айтарлықтай шынайы байқайды, сол не басқа әрекеттердің салдарларын сезінеді және шешім қабылдайды.

Жұмыстың аталған нысаны ойын жағдайларын құрастыру жолымен, тапсырылған шарттармен алдын ала белгіленген мінезқұлқын, сол немесе басқа жағдайларда адамдардың мінез-құлқы мен эмоционалдық реакциясын бейнелеу үшін қолданылады.

ИНТЕРАКТИВТІ  ТАҚТА

Бүгінгі таңда кптеген мектептерде мұғалімдер компьютерлік файлдарды крсететін кәдімгі ақ экранды электрондық проектормен жұмыс жасауда. Интерактивті тақта да сондай ақ экранды, айырмашылығы ол компьютерге қосылған, оны экраннан алыстамай басқаруға болады.

Қажетті файлдарды ашуда, интернетке қосылу немесе жазуды жазу үшін тақтаға қол тигізсеңіз болғаны жетіп жатыр.

Интереактивті тақтамен жұмыс жасау үшін қандай да бір арнайы жазба құралдары: бутафорскілі ластик және маркерлерге батарейкалар қажет емес. Сонымен бірге, тақтаға қолмен жазуға да болады: ол үшін сияның түсін таңдау қажет. Айта кетерлік бір жайт, тақта тікелей желіске қосылмайды және балаларға ешқандай қауіп туғызбайды.

168                                                                                                                                                                                                                                 169

Интерактивті тақта кәдімгі маркерлік тақта сияқты. Оның да лотоктары бар, арнайы контейнерлер орналасқан, ластиктер мен маркерлердің түстеріне жауап беретін. Cрбір контейнерлерде оптикалық сенсорлар бар, қандай құралдардан сіз лотка  алғаныңызды анықтайтын. Егер барлық маркерлер мен ластиктер орнында болса, тақтаға қолыңызды тигізгенде тышқанмен жұмыс жасағандай крінеді, мысалы, қолыңызға маркер алсаңыз тақтаға жаза аласыз.

Интерактивті тақтада компьютерде жасайтын жұмыстарды да жасай аласыз: мәтінді теріп және сақтай аласыз, фильмдер мен слайдтар крсете аласыз, интернеттен қажетті ақпараттар іздестіре аласыз. Мұғалімнің берген сабағын оқушылар тақтадан анық кре алады, олар енді зге жаққа алаңдамайды.

Интерактивті тақта мұғалімнің сыныптағы әрбір оқушыға ақпаратты тиімді жеткізуіне к)мектеседі. Cрине, барлық қажетті бағдарламалармен компьютерде отырып жұмыс жасауға болады, сондай-ақ, экранның клемі жұмыс жасауда барлық оқушылардың қатысуына мүмкіншілік бермейді.,  Бірақ, сіз сол материладарды интерактивтік тақта арқылы крсете отырып, сыныптағы оқушылардың зейінін аудара аласыз.

SMART тақтаны интерактивтік Sympodium планшетімен толықтыруға болады, тыңдаушы кіші топтарды игергендей үлкен аудиторияларды да  игеруге болады. Мұғалім, кішігірім экранда жазу жазып, орнынан қозғалмай оқушыларға қарап тұрып, компьютерлік қосымшаларды, сонымен бірге оқушыладың үлкен экранда және интерактивтік тақтада берілген сол кріністі кретінін бақылай алады.

Мұғалімдердің жұмысын жеңілдететін, тапсырмаларға үлкен интерактивті пен крнекілік беретін, сондай-ақ, барлық мүмкіндіктегі тақырыптар мен пәндер бойынша анимациялық роликтер, үлкен коллекциялы суреттер ұсына отырып компания  SMART Teshnologies арнайы бағдарлама жасады. Сабақ барысында сіз веб-сайттар мен кез-келген қосымшалардан да жазу жаза алсыз, оларды да әрдайым сақтай да аласыз, олар сізге қажет болуы мүмкін.

SMART қамтамасыз етілген арнайы бағдарлама қолдан жазылған жазбаны, терілген жазба тексіне айналдыруға немесе экран клавиатурасының кмегімен жазбаны қосуға, аудио-видеожазбалармен, текстер мен объектілермен жұмыс жасауға мүмкіндік береді.

Крнекілік материалдар оқушыларға алған білімдерін ұғынуға және қорытуға кмектеседі. Мұғалім SMART Ideas қамтамасыз еткен бағдарламаның кмегімен түсіндірмелі схемалар мен диаграммаларды оңай жасай алады, интерактивтік тақтада крсетілген тартымды кріністерге зейіні ауған оқушылар да, сабақ барысындағы тапсырмаларға белсенді қатысады.

SMART Ideas қамтамасыз еткен бағдарламаны пайдалануда, балар да здерінің ойларын те жақсы жеткізе алады, бақылау барысында оладың ойларының скенін байқауға болады.

Мұғалім оқушылардың айтқан ұсыныстарының барлығын жаза отырып, сабағын «мыйға шабуыл» жасаудан бастауға болады, содан кейін, әр түрлі фиргураларды қолдана және объектілердің арасында байланыс туғыза отырып, ақпараттарды құрылымға келтіреді, одан кейін қажетті кшірмелер жасап түсініктемелерді қосуға болады.

Осы бағдарлама коллекциясының кмегімен 2000 суреттерден де    кбірек материалдарды тез жүйеге келтіруге, әңгіме сюжеттерін құрастыруға, ғылыми әдіс қосуға, табиғаттағы су айналымын схема түрінде крсетуге немесе лең жазуға болады. Схемалар да орналасқан суреттерді, тақтаның үстіне оңай ауыстырып орналастыруға болады, оладың бейнелеріне саусақпен тигізгенде оқушылар сағат тілін айналдыруы мүмкін, бұрыштарды лшей немесе мүмкіндікті санай алады.

SMART Ideas бағдарламасы кпдеңгейлі схемалар жасауға сондай-ақ, видео кріністер және сілтеме жасалған файлдарға қосуға мүмкіндік береді. Материалдар нақты құрылғанда ғана, үлкен клемді ақпараттар түсіну үшін қолайлы келеді. 

Компьютерлік класстар үшін компания SMART Teshnologies арнайы SynshronEyes бағдарламасын ұсынады. Осы бағдарлама арқылы, мұғалім компьютердің алдында отырып, з мониторінен барлық оқушылардың копьютерлерінің экрандарын кре отырып және олардың тапсырманы қалай орындағандарын бақылай алады.

170                                                                                                                                                                                                                                 171

Оқушылар енді мұғалімнің қастарына келуін күтпей-ақ, з сұрақтарын орындарында отырып мұғалімнің компьютеріне жібере алады. Қажет болса мұғалім оқушылардың компьютерлерінің клавиатурасын және экранын,  сонымен қатар, Интернетке немесе белгілі қосымшаларға кіру қолайлылығын жеңіл бекітіп тастайды. Бұл бағдарлама сауалнамалар мен тестерді тез жасауды,  жіберуді  және тексеруді қамтамасыз етеді.

Интерактивті тақта SMART board мүмкіндіктен шектелген балалар үшін  арналған. Ыңғайлы тірек тақтаны керекті деңгейге ктеруге және түсіруге қойылған, яғни, файл ашу үшін немесе оған жазу үшін қолыңның ұшын тигізсе болғаны.  Сонымен бірге, бұл құрылғы балалардың жалпы талқылау барысында зара здігінен әрекет етуіне және бірігіп жұмыс жасауына кмектеседі. Балалар қарым-қатынас жасаудан қорқуды қояды. Интерактивті тақта оқушыларға дәстүрлі шектеуліктен тысқа шығуына кмектеседі.

Интерактивті тақта бұл ауыр паталогиялық және дамуда қиындықтары бар балалармен жұмыс жасауда, психологиялық орталықтарда коррекциялық міндеттердің қажеттілігін, білім беру мәселесін шешуде тиімді құрал болып саналады.

Интерактивті тақтада сенсорлы технология екі түрлі тәсілмен іске асады. Резистивті сенсорлы интерактивті тақта экран бетіндегі арнай белгілерді басу арқылы оның қызметін жүзеге асыратын екі жұқа қабатты тоқ жүйелерінен тұрады. Олардың қандай да бір блшектері не жоғалып, не сынып қалмайды және тзімді келгендіктен, осындай тақталар мектептерде те қолайлы.

DVIT (Digital Vision Touch) технологиялары кішкентай сандық видеокамералармен қолданылады, оларға қол тигізуді есептейтін және экранның бұрыш-бұрыштарында орналасқан камералары бар.

Интерактивті тақтаның биіктігін оқушылардың бойына қарай реттеуге болатындықтан, оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес келеді.

Бүгінгі таңда технологиялық және инновациялық оқыту әдістәсілдері бәріне қолайлы.  

Интерактивті тақта не үшін қажет ?

Интерактивті тақта әр түрлі бағытта оқытуды және сабақ беруді згертуі мүмкін. Олар сабақтан тыс, уақытты жоспарлауға, сондай-ақ сабаққа дайындалуға, оқушылардың зейінін аударуға және ынталандыруға, ақпараттарды крсетуге, уақытты тиімді пайдалануға те қолайлы. 

Интерактивті тақта – барлық сыныпты оқыту үшін таптырмайтын құрал. Бұл визуалды ресурс мұғалімнің жаңа материалдарды оқушыларға те тартымды және тез жеткізуіне кмектеседі. Бұл тақта ақпараттарды әр түрлі мультимедиялық ресурстардың кмегімен жеткізуге мүмкіндік береді: мұғалімдер мен оқушылар материалдарды түсіне және жете толық игере алады. Қиын мәселелерді жеңіл түсіндіріп, схемаларды беруде те ыңғайлы. 

Мұғалімдер қандай да бір материалдарды тартымды және динамикалы түрде жеткізу үшін тақтаны пайдалана алады.

Тұжырымдарды және абстраксиялы идеяларды түсіндіруде мұғалімдер үшін таптырмайтын құрал ретінде келетін, тақта оқушыларға жаңа материалдармен зара әрекеттесуіне мүмкіндік береді. Тақтада логикалық байланыстарды туғыза отырып, объектілерді қозғалтуға және ақпараттарды жеңіл ауыстыруға болады. Оқушылардың ойларын экранның зіне жазып және бірте-бірте оқушылардың зейінін аудара отырып, тақтада мұғалімдер з ісәрекеттерін түсіндіре, дауыстап тақылай алады.

Зерттеу барысында оқушылар үшін, мұғалімдер үшін интерактивті тақталар тапсырмаларды тартымды ететінін, әр түрлі динамикалық ресурстарды пайдалануға болатынын және ынтасын жақсартатынын байқауға болады. Онымен жұмыс жасауда оқушылардың білімін тексеруге де болады. Мұғалімнің дұрыс сұрақтары оқушыларға тақтада не крсетілген, материалдарды жақсы түсінуге мүмкіндік бере, дискуссияны кеңейтеді.

Материалдарды пайдалануда шығармашылық подходта интерактивтік тақтамен жұмыс жасау қарапайым қарастырылған. Барлық материалдар даяр болған жағдайда, файлдар мен бет парақтарын (сабаққа қажетті) басқада бір ресурстарға қосуға болады. Бұл оқу ісін жоспарлауға және сабақты ткізуге те қолайлы. Интерактивті тақтада объектілер мен жазуларды жеңіл қозғалтуға, мәтінге түсініктеме қосуға, суреттер мен диаграммаларды, бастау аймақтарды белгілеуге және түстерді қосуға болады. Сондай-ақ суреттерді немесе графиктерді, мәтіндерді жасыруға болады, сондан кейін қажетті уақытта крсетуге болады. Мұғалімдер және оқушылар кпшілік назарын аудара отырып, осының барлығын тақтада сынып алдында жасайды.

172                                                                                                                                                                                                                                 173

Алдын-ала дайындалған мәтіндер, кестелер, диаграммалар, суреттер, музыка, карталар, тематикалық CD-ROM-дар, сондай-ақ мультимедиалық файлдарға гиперсілтемелер және  интернет ресурстар сабақты құнарлы етеді. Сіз кәдімгі жай тақтаға мәтінді жазуға немесе экраннан пернетақтаға кшуге кп уақыт құртпайсыз. Перо құралын қолдана отырып, барлық ресурстарға экранның зінде түсініктеме беруге және кшірмелерді келесі сабаққа сақтап қоюға болады. Gтілетін сабақ файлдарын әрқашанда ашуға және ткен материалдарды қайталауға болады.

Интерактивті SMART тақтасы барлық жастағы балаларды оқыту бағдарламасымен үйлесіп оқытудың әр түрлі стильдерін қолдануға мүмкіндік береді. Оқушылар визуалды материалдарды жақсы қабылдайды, карталарды үйренуде, суреттер мен схемалар – тақтадағы берілген крініске кез-келген кшірме қоса отырып, жылжыта, клемі мен формасын згерте осының барлығын тақтада крсетуге болады. Интерактивті тақтаны пайдаланып сабақта жаңа мәселелерді бірігіп шешіп, талқылауға болады.

Cрине интерактивті SMART тақтасын тиімді пайдалану үшін оқытушыларға жағдай кеңінен жасай отырып және оқытушының сабаққа даярлануына, интерактивті тақтамен жұмыс істеуде зара тәжірибелерді жинақтауға уақыт қажет.

Интерактивті тақтамен жұмыс жасаудың маңызды блімі сабақ беруді жоспарлаудан тұрады: интерактивті тақта материалдарды анық құру бағдарламасымен қамтылған. Сабақтарды сақтау, толықтыру оның қызметін жақсарта түседі. Оқытушылар сабақ барысын жақсы, тиімді, қызықты ткізуге толық мүмкіндік бар. Cрине ең алдымен оқытушылар арнайы бағдарламамен қамтылған интерактивті тақтаның мүмкіндіктерін толық игеруі тиіс. Сонымен бірге интерактивті тақтамен жұмыс барысында пайдаланатын ресурстарды анықтай білуі маңызды.

SMART тақтасында сабақ барысында дайындық материалдарды толық бір жүйеге келтіруге, этап бойынша логикалық подходта жоспарлауды жеңілдетеді. Осы аралықта бір файлдан екінші файлға сілтеме жасауға, (мысалы, аудио, видеофайлдарға немесе интернет парақтарына сілтеме жасауға) болады. Бұл қандайда бір материалдарды іздеуде уақытты үнемдеуге кмектеседі. Сонымен бірге, бұл интерактивті тақтаға аудио немесе видео құрылғыларын қосуға болады. Бұл әсіресе шет тілдерін оқып үйренуде тиімді және мұғалімдер оқушылар бір уақытта оқып, тыңдап үйренуін қалайды.

Сабақтан соң файлдарды (бастапқы немесе толықтырылған түрде) оқушылар желісінде сақтауға болады, сонда оқушылар қалаған кезінде оған кіре алады. Сондай-ақ, оларды оқушылардың білім деңгейін тексеру барысында келесі сабақтарда да пайдалануға болады.

Жоғарыда аталғандай интерактивті тақта компьютер дисплейі, яғни, компьютердегінің бәрін SMART тақтасында крсетуге болады.

Бұл мұғалімдерге оқытудың клемді ресурс спектрлерін пайдалануға жол ашады. Атап айтқанда:

-   презентациялық бағдарламамен қамтамасыз ету;

-   мәтін редакторлары;

-   CD-ROM-дар;

-   Интернет;

-   кріністер (экрандағы кріністер, диаграммалар, суреттер,фотолар);

-   видеофайлдар (теледидарлық бағдарламалардан крініс, VHS видеокассеталар немесе сандық видеокріністер);

-   дыбыстық файлдар (басқада мұғалімдер немесе оқушылар жасаған кшірмелер, кассетадан немесе радиодан үзінді). Тақтаға колонка қосылса CD-ROM-дағы немесе интернет-парақтарындағы кез-келген дыбыс естіледі.

-   интерактивті тақтаны бағдарламамен қамтамасыз ету; - әр түрлі пәндерге қатысты бағдарламамен қамтамасыз ету.

Сабақ беруде кптеген ресурстарды пайдалануға болады, бірақ мұғалім қажетті ресурстарды зі таңдап алады. Компьютердегі мүмкіндіктерді пайдаланып, жоғарыда атап крсетілген түсі, қозғалысы, дыбысы және былайғы сабақтарда қолданылмайтын басқада ресурстарды пайдалануға болады.

Интерактивті тақтаның мұғалім сабақ барысында қолдана алатын анықталған құралдар жинағы бар. Олар оқушыларға жұмысқа деген шығармашылық тұрғыда барынша кп әрекет етуін қамтамасыз етеді.

Мұғалімдерге экранда қажетті ақпараттарды белгілеуге және зейіндерін аударуға, барлық идеяларды байланыстырып немесе олардың айырмашылықтарын ойластырып талқылауда, әр түрлі түстер интерактивті тақтаға қолайлы. Мысалға, географиялық картамен жұмыс істеуде немесе адам ағзасындағы асқорыту жүйесінің схемасын

174                                                                                                                                                                                                                                 175

Интерактивті тақтамен жаттығулар орындау барысында оқушының білім меңгеруі барысында маңызды орын алады, йткені жаттығулар қандай да бір қызметтің, іс-әрекеттің негізін қалайды. Осындай маңызды қызметі бар жаттығу оқушының теориялық білім алуында тиімді нәтижелерге қол жеткізу үшін, оларды тиімділікпен жасау, нәтижелі орындау шарттарын ғылыми негізде анықтау қажет.

Оқушылардың тілі дамыған сайын мұғалімнің жетекшілігі азайып, жаттығуларды балалар з бетімен орындайды. Алғашында мұғалім балаларға бақылау үлгісін крсетіп, ойын жетектеп тиісті сздерді ауыздарына салып, басшылық етеді. Жаттығу балалардың ойын дамытатындай болуы тиіс.

«Бастауыш сыныптарда қазақ тілін оқыту методикасы» деген кітапта:  «Түрлі жаттығулар жүйесін үзбей жүргізу нәтижесінде оқушылардың қазақ тілінен алған білімі жетілдіріледі, здігінен жұмыс істеудің машықтары қалыптасады» деп крсетіледі.

Жаттығулар оқушының білім меңгеруі барысында маңызды орын алады, йткені жаттығулар қандай да бір қызметтің, іс-әрекеттің негізін қалайды. Осындай маңызды қызметі бар жаттығу оқушының теориялық білім алуында тиімді нәтижелерге қол жеткізу үшін, оларды тиімділікпен жасау, нәтижелі орындау шарттарын ғылыми негізде анықтау керек.

Жаңа тақырып түсіндірілгеннен кейін жаттығу жұмыстары орындалады.Жаттығу нәтижесінде оқушылар алған теориялық білімдерін практикада тез де дәл қолдана алу дағдысына ие болады.Оқушының білімін нақтылайды, әрі нығайтады; әрі здігінен жұмыс істеуге жаттықтырады, ой қабілетін арттырады. Шәкірттердің алған білімдерін бекіту мақсатында жүргізілетін жаттығуларда мынадай талап қамтылуы керек.

Қазіргі таңда электрондық - есептеу техникаларын кеңінен пайдалану сол немесе зге елдердің экономикасы мен технологиясын дамыту крсеткіштерінің бірі болып табылады. Компьютерлік техниканың үдемелі, қарқынды дамуына байланысты қоғамның ақпараттану процесі дамудың материалдық, энергетикалық қздеріне қарағанда маңызды факторға айналуда. Сондықтан, мектеп алдына оқытудың дәстүрлі әдістемелерінің қайта қаралуын талап ететін жаңа міндеттер қойылады: ол сер ұрпақты қоғамның толық комьютеризациялау шартындағы жұмысқа, мірге дайындау.

Бастауыш мектептің білім саласындағы комьютеризация мәселесі біріншіден, комьютерлік оқудың тиісті материалдық базасын, яғни техникалық күрделіліктерден хабары жоқ пайдаланушыға қажетті операцияларды жүргізуге мүмкіндік беретін сенімді, кеңінен таралған комьютерлерді жасау, екіншіден, оқушыларды информатика мен есептеу техникалары негіздерімен таныстыру, үшіншіден, компьютерді оқу процесінде қолданудың бағдарламалық, оқу-әдістемелік және ұйымдық қамтамасыз етілуін әзірлеу және пайдалану болып табылады.

Оқушылардың білімі мен дағдыларын бақылау үшін интерактивті тақтаны пайдалану бақылаудың дәстүрлі әдістері мен құралдарында табылатын кптеген кемшіліктерді жояды. Бұл компьютердің бақылаулық дәстүрлі құралдарының алдында келесі артықшылықтары негізінде мүмкін болып табылады:

1.         Ол оқу ақпаратының ұсыну мүмкіндігін елеулі түрде кеңейтеді. Түстерді, графикаларды, мультипликацияларды, дыбысты, бейнетехниканың барлық заманауи құралдарын қолдану қызметтің іс жүзіндегі жағдаятын жасауға мүмкіндік береді.

2.         Компьютер оқу мотивациясын күшейтуге мүмкіндік береді. Дұрыс шешімдерін кеңейтіп, сонымен қатар педагогтардың оқушыға жиі қолданатын насихаты мен сгіс жариялауын қолданбай отырып, оқу есептерінің ұсыныстарын реттеуге мүмкіндік береді.

3.         Оқу материалдарын ұсынумен бірге жауаптарды тіркеп қана қоймай, оқушылардың жауаптары мен сұраныстарын талдау мүмкіндігі;

4.         Жұмыс барысында  оқушылар тарапынан жасалатын қателерге диагностика жүргізу мүмкіндігімен  кері байланыстың болуы- оқытудың дәстүрлі түрлерінің  негізгі  кемшіліктерінің бірі мұғалімнің  оқу  қызметінің аса маңызды сәттерін бақылауға алуына мүмкіндіктерінің жоқтығынан болады.

176                                                                                                                                                                                                                                 177

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» жаңа Заңында «Жастардың жалпы орта білімін одан әрі жетілдіру және жалпы білім беретін мектептің жұмыс жағдайын жақсарту туралы» қаулысында «Бастауыш мектеп балаларды жан-жақты дамытудың негізін қалауға: шапшаң түсініп, мәнерлеп оқудың, есептей білудің, сауатты жазудың, жақсы сйлеудің, мәдениетті мінез-құлықтың берік дағдыларының қалыптастырылуын қамтамасыз етуге тиіс. Ол оқуға және қоғамдық пайдалы еңбекке адал кзқараспен Отанға деген сүйіспеншілікті тәрбиелеуге тиіс» делінген.

Олардың білім негізі бастауыш сыныптарда қалыптасатыны барша жұртқа аян. Сол үшін бастауыш сыныптағы оқу-тәрбие жұмысына аса күшті назар аударуымыз керек. Оқу процесін жетілдіріп, сабақ сапасын арттырудың әдіс-тәсілдері кп.

Интерактивті тақтамен жұмыс істеу - ол заттар мен құбылыстардың зіне тән жаратылыс бітімін, сыр сипатын, сезім мүшелері арқылы кзбен кріп, қолмен ұстап, құлақпен естіп қабылдауға баулитын дидактикалық үрдіс.

Ұлы Абай: «Адам баласы.... кзбен кріп, құлақпен естіп, қолмен ұстап, тілімен татып, мұрынмен иіскеп, тыстағы дүниеден хабар алады» деген даналығы педагог классиктердің пікірлерімен ұштасады. Сонымен қатар, қазақ халқының тұңғыш ағартушысы Ы. Алтынсарин шәкірттердің барлық сезім мүшелері- кз, қол, есту қабілетін, тілді, зейінді дағдыландыру баланың барлық қабілетін крнекілік арқылы, жаттығулар арқылы жұмыс істеу керектігі жайында әдістемелік нұсқау береді.

Сонымен, интерактивті тақтаны пайдалану сабақтың негізгі тапсырмаларын білуді жеңілдетеді, заттар жніндегі мәліметтерді, деректерді есте берік сақтауға ықпал жасайды. Оқушылар тетін тақырыппен жұмыс жасауға әуес, ынталы келеді. Сондықтан да, интерактивті тақтамен жұмыс жасау оқушылардың белсенділігін дамытуға әсер етеді, олардың назарын белгілі бір бағытқа жұмылдырады.  Білімді игеру үстінде оқушының ақыл-ойын дамытуға, ғылыми білімді игертуге, деректерді есте сақтауға әрбір сабақ үстінде интерактивті тақтаны пайдалану қажет-ақ. Gйткені, берілген тақырып бойынша жаңа сабақты түсіндіру, ткен материалды қайталау не бекіту кезінде пайдалану әрбір сабақтың әсерлігін және мазмұнын арттырып, оқушыға қызықты, жалықтырмай игеруге септігін тигізеді.

Сабақта интерактивті тақтаны дұрыс пайдалану мазмұнды ұғымдардың қалыптасуына кмектеседі, оқушылардың логикалық ойлау және сйлеу қабілетін дамытуға, нақтылы құбылыстарды қарастыру және талдау негізінде, кейін практикада қолданылатын тұжырымдарға келулеріне кмектеседі.

Сйтіп, оқуда интерактивті тақтаны пайдалану арқылы оқушылардың білімі, нанымы молаяды. Сонымен қатар интерактивті тақтамен орындалатын жаттығулар оқушылардың білімді меңгеруін жеңілдетеді, деректерді есте сақтауға ықпал жасайды.

1.         Белгілі бір жаттығуларды орындау үшін оқушылардың сол жаттығуларды орындай алатындай білімі болуы жн.

2.         Жаттығу оқушының тілге қызығуын, ынтасын арттыруға тиіс.

3.         Жаттығу кездейсоқ болмай, белгілі бір жүйемен келуі, ұсынылуы қажет.

4.         Шығармашылықты талап ететін жаттығулар кбірек болуы қажет.

Жаттығу арқылы оқылып жатқан материалмен жүргізілетін оқу әрекеті жүзеге асырылады.

Интерактивті тақтада орындалатын тапсырмалар бір мақсатқа бағытталған, зара байланысты әрекеттердің тұтастығын крсетеді. Ол әрекеттер тілдік және ой операциясының күрделенуіне байланысты болады.

Дамыта оқыту жүйесіндегі қай деңгейдегі жаттығу болса да, оның орындалу логикасы мынадай қадамдардан тұрады:

1)         оқушы зі танып – білуі тиіс болып отырған таным нысанын басқалардан айқын ажыратып алады;

2)         оқушы зінің танып-білуі тиіс таным объектісінің сыртқы белгілермен саналы түрде танысады;

3)         оқушы нақты қандай заңдылықты «ашу» қажеттігін оқу міндеті ретінде зіне дұрыс белгілеп алады.

Оқу тапсырмаларының негізінен, жазба түрде орындалуын қажет ететін логикалық тілдік жаттығулардың арқалайтын «жүгі» салмақты, йткені бұл жаттығулар арқылы оқушы қазақ тілі тақырыптарын грамматикалық ерекшелігін танудың нық әрі сенімді баспалдағын қалайды және оқушы үшін маңызды болып табылатын жазу, орфография ережелерін меңгереді.

Оқушыға орындайтын грамматикалық-тілдік жаттығулардан кейбір үлгілер крсетейік.

1-жаттығу. Бірінші бағанға кім? деген сұраққа, екінші бағанға не?

деген сұраққа жауап беретін сздерді жаз.

     Үлгі:             дәрігер               қалам

                           ...                       ...

2-жаттығу.  Сйлемдерді оқы. Қарамен жазылған сздерге сұрақ қой.

178                                                                                                                                                                                                                                 179

1. Алдияр далаға шықты.  2. Күн бұлттанды.

3. Ағаштың жапырақтары сарғайды. 4.  Айсұлу сабаққа дайындалды. 5. Темірлан мектепке ерте барды.

3-жаттығу. Бірінші бағанға у дауысты болатындай, екінші бағанға дауыссыз болатындай сздер жаз.

    Үлгі:          қурай                   тауық

                       ..........                   ..........                                    

Буындар тақырыбын  ткен кезде мынадай тапсырмалар беруге болады.

4-жаттығу. Берілген буындардан сз құрастырып жаз.

         Ар -…, к -…, қа -…, жа -…, ү -…,  … - кі, … -рек, … - лат.

5-жаттығу. У – ұ  әріптерінің тиістісін қойып, 3 сйлем құра.           Б…ын, қ…лақ, жа…ын, ш…ақ, сә…ір, …ршық.

6-жаттығу. Жұмбақтарды шеш. Кп нүктенің орнына й,и әріптерінің  тиістісін қойып жаз.

1)  Т   десем, тиме ді, Тиме  десем   т еді.

2)  Аттан     б ік,

          Қо дан    аласа.

7-жаттығу. Орны ауыстырылған сздерден сйлем құрастырып жаз.

1)  атама,  тақия,  мен,   сыйладым.

2)  қияр,  тұздады,  Мадина.

3)  түнде,  болады,  бүгін,  аяз.

4)  бұзуға,  құстардың,  болмайды,  ұясын.

8-жаттығу. Аталған тақырып және тірек сздерді пайдаланып, мәтін құрастырып жаз.

Тақырыбы: «Су -  тіршілік кзі».

Тірек сздер: Сусыз – тіршілік жоқ,  судың пайдасы, суды үнемдеу.

9-жаттығу. Бас әріппен жазылған сздердің астын сыз. Неліктен бас әріппен жазылғанын  түсіндір.

Cсем – үздік оқушы. Ол қаладан  ауылға қонаққа  келді.

-        Алыс жолдан жол жүріп келдің,

-        Үлкендерге сәлем беріп, амандас,-деді апасы Cсемге. Қонақ қыз Бәтен, Патша апаларға, Бақтыгерей, Сәбит аталарға барып сәлемдесті.

Осы крсетілген грамматикалық - тілдік, сйлеу, рефлексиялық жаттығуларды орындату барысында мұғалім мынадай дидактикалық- әдістемелік міндеттерді шешеді.

-сз құрамының сйлем және мәтін құру қызметін біледі;

-сз мағыналары меңгереді;

-шығармашылық қабілетін дамыту мақсатында түрлі шығармашылық жаттығулар орындайды.

Интерактивті тақтамен оқытудың әдіс – тәсілдерін  технология сабақтарында пайдаланған те тиімді.

Мұғалім қолданатын   технологиялық құралдарға қарамастан, сабақты нәтижелі ткізудің негіздері бірдей. Ең алдымен сабақтың белгілі бір мақсатқа және нәтижеге жеткізетін нақты жоспары, құрылымы болуы керек. Сабақта интерактивті оқытудың тиімді тәсілдері мыналар:

а) модельдерді жасау және үлгілеу;

б) оқушыларды сабаққа белсенді түрде қатыстыру;

в) Сабақтың қарқыны  мен барысын жақсарту. Интерактивті тақтаны қолдану – мұғалімге жаңа материалды те қызықты, қарқынды, кзге крінетін визуальды ресурс, жаңа ойларын тартымды етіп крсету үшін таптырмас құрал. Бұл тақтада жұмыс жасау материалдарды қарапайым, бірақ шығармашылық түспен  қолдануды қарастырады.

Интерактивті тақта кмегімен оқытудың, тек компьютермен және проектормен оқытуға қарағанда айтарлықтай үлесі зор, ой-рісі кең құрал, оның бірнеше артық тұстары бар:

-            кп уақытты шығындамай-ақ бейне кріністерді, сабақ барысында       жасалған кез  келген жазуларды сақтауға, оны басып

шығаруға болады;

-            түрлі тартымды ресурстарды қолданудың арқасында оқушылардың сабаққа деген қызығушылықтарын арттырады;

-            ұжымдық жұмысқа араласу үшін үлкен мүмкіндіктер туғызып, дағдыларын қалыптастырады;

-            сабақтың  жақсы қарқынды туін қамтамасыз етеді;

-            тілген материалдарды қайталау үшін, файлдарды сақтауға мүмкіндік береді;

180                                                                                                                                                                                                                                 181

-            педагогтарды кәсіби тұрғыдан суге ынталандырады.    

Кез келген білім барысының назарында мұғалім білімге жетелейтін оқушы  тұр.

Егер де оқушы  «керек» деген ынтадан «маған қызық, менің білгім келеді» деген ынтаға келсе, онда бұл жолдың жемісті нәтиже бергені. Бұл тұрғыдан тмендегідей талаптарды аңғаруға болады:

-            оқушыларды еңбекке үйретуге политехникалық түсінігін қалыптастыру үшін оларға жалпы технология мен техникалық білім негізін меңгерту;

-            әр оқушының психологиялық ерекшеліктерін,  ынта-қабілеттерін ескере отырып, белгілі бір нерге баулу;

-            ұлттық нермен таныстырып, оқушылар білімі мен шеберлігін қалыптастыру;

-            оқушыларды жалпы еңбекке, белгілі бір мамандыққа баулу, эстетикалық сезімін оятып, еңбекқорлыққа тәрбиелеу.

Жобаны орындауда әр турлі сызба, техникалық сурет, сурет кесте, диаграмма барлық компьютер арқылы жазып, интерактивті тақтаны қолдана отырып крсетуге болады.    

Сызба - бул қріністің негізі түрі.Онда іс машинаның, механизм құрылыстарын үлкейте крсетіп және сызу  ережесіне сай орындалады. Егер мәтіннің мағынасына сай негізгі бліктерді крсету керек болса, онда арабша нмірленіп отырады.

Техникалық сурет - бір затты ойша қағаз бетіне түсіру.Ол нақты млшермен аксонометриялық проекцияда орындалады.Ол бұйымның негізгі блшегін тілік түрінде бейнелеп крсетеді.

Сурет  – заттың нақты суреті беріледі, түрлі-түсті суреттер де пайдаланалады.

Кестеде - масштаб қолданбайды, жұмыстың реттілігін жазуга болады, кестені схема, сызба түрінде де орындауға болады.

Диаграмма - графикалық бейнелеудің бір тәсілі. Пішініне қарай диаграмма жазықтық, сызықтық, үлкейтілген, ягни клемді болып блінеді. Негізінен  сызықтық  диаграмма орын алады, ал жазықтық диаграммадан секторлы диаграмма кптен кездеседі.

Жобаны дайындағанған кезде міндетті түрде жарнама орындау керек.

Жарнамалық проспект

Жарнаманың мақсаты тұтынушылардың назарын аудару, сұраныстың кбеюі.

Бұйымның жарнамалық проспектісі- бұл жобаның міндетті блімі болып табылады. Тауар келешекте жасалуы керек пе, ол тұтынушылардың сұранысына жауап бере ала ма.

   Оған тмендегі талаптар қойылады:

-      Шыншыл болуы;

-      Нақтылық;

-      Тұтынушының кзқарасын ескеру неемесе есту;

-      Сатып алушылардың қызығушылығын арттыру.   

Жоба қорғау мынадай тақырыпта )ткізілді:                              

 « Бисермен кестелеп  тігу»

Жоспар:

1.   Кіріспе: «Бисердің шығу тарихы»

2.   Негізгі блім: «Бисермен суретті кестелеу»

3.   Қорытынды: «Жарнама»4. Қолданылған әдебиеттер.

Жоба – (проект) латын тілінен аударғанда АЛҒА ЛАҚТЫРЫЛҒАН - деген ұғымды білдіреді:

-   Ой жоспар;

-   Белгілі бір құрылысты немесе затты салуға (құруға) арналған құжаттардың (есептердің,сызбалардың) жиынтығы; - Белгілі бір құжаттың, мәтінінің алдын – ала жасалған түрі.

Бисермен суретті кестелегендегі жұмыс барысы:

-   Сурет таңдау;

-   Кестелейтін суреттің сызба нұсқасын (схемасын) салып алу.

-   Матаға суретті саламыз.

-   Бисермен кестелеудің алдында матаны кергіштеп қоямыз.

-   Матаға салынған суретті және оның қасындағы жерлерді қоса солдан оңға қарай кестелеп тігеміз.

-   Дайын суретті кергіштен босатып алып рамаға саламыз.    

Бисермен кестелеу үшін:

1. Бисер:

А)бисерді суреттің түстеріне байланысты алады; Б) бисердің пішінін де суретке байланыстырады; 2. Ине:

182                                                                                                                                                                                                                                 183

А) Бисермен жұмыс істегенде арнайы жіңішке инелер қолданылады № 0 немесе № 1;

3.  Жіп:

А) әр түрлі жіп түрлерін қолдана беруге болады, тек олардың жуандығы бірдей әрі мықтылау;

Б) жіппен жұмыс істеу ыңғайсыз болатын жағдайда жіңішке лесканы қолдануға болады;

4.  Мата (конва) – бұл.

5.  Арнайы кергіш (пяльцы);

6.  Gткір қайшы;

7.  Альбом беті;

8.  Түсті қарындаштар; Материалға жұмсалған қаражат.

№ материал                 құны                  саны               барлығы

1         Канва   175 теңге          0,5 метр            175 теңге 2        Бисер    25 теңге            4 дана   100 теңге

3          Ине           10 теңге            1 дана   10 теңге

4          Барлығы: 285 теңге

Жобаны безендіру Жобаға талдау жасау:

-      Практикалық түптелуі

-      Титул бетінің безендірілуі

-      Даму тарихы

-      Құралдар мен саймандар

-      Материалдар

-      Сурет сұлбалары, сызбалар

-      Түсі, композициясы

-      Жұмыстың техникалық сипаттамасы- Жобаның экономикалық негіздемесі

-      Үлгінің, модельдің орындалу жүйесі

-      Үлгінің, модельдің орындалу жүйесі

-      Жарнама

-      Жобаның мазмұны

-      Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

-      Үлгінің, модельдің орындалуы

-      Баяндаманың мазмұны, жеткізілуі

-      Кпшілік алдында сйлей білуі

-      Басқа білімдер (кеңестер, ауызша кмек)

-      Жаңалығы және толықтырылуы

-      Ұпай бойынша жалпы бағасы

-      Сыныптағы рейтингісі

-      Параллел бойынша рейтингісі

-      Қорғау мерзімі

Білім беруде компьютерлік технологияның барлық мүмкіндіктерін интеграциялау оқушылардың зіне және з біліміне қатысты танымдық қызметін, шығармашылық талабын, белсенді бағыттарын ынталандыруға кмектеседі.

Технология сабағында жаңа технологияларды қолдану арқылы біз балалардың ой - рісін қалыптастырып, мірге деген құштарлығын арттырамыз. 

Материал Мектептегі технология № 6, 2006 ж. 10-11 б.; № 9, 2008

ж. алынды.

1.Жаримбетова Г. Интерактивті тақтада жұмыс жасау мүмкіндіктері.

2.Р.Е. Игембекова  Жобаны орындау әдістемесі.

ПРАКТИКАНТ ҚОРЖЫНЫНАН (интерактивті тақта, мультимедия к)мегімен )ткізген сабақтары)  

Сабақтың тақырыбы: Менің қалам  (4-сынып)

Сабақтың мақсаттары:

1. Білу:

Атырау қаласының тарихын, крнекті орындарын білу.

2.Үйрену:

Қазақ тілінде еркін сйлеуге үйрену, сйлемдерді күнделікті мірде қажеттілігін, тілді кркемдеуіне кмектесетінін түсіну, жалпы тілдік дайындық деңгейіне қарай берілген творчестволық тапсырмаларын даралай бере отырып, әр оқушының материалды меңгеруге ынтасын арттыру, з қаласына   сүйіспеншілігін білдіру

К)рнекілігі:  интерактивтік тақтадағы бейнесюжет, фотоматериалдар, слайд

Пәнаралық байланыс: қазақ тілі, орыс тілі, дүниетану

Сабақтың барысы:

184                                                                                                                                                                                                                                 185

1.  Ұйымдастыру кезеңі

2.  Бейнесюжет (Атырау қаласының ең крнекті жерлері)

3.  Сабақтың мақсаттарын айту.

4.Оқушылармен сұхбаттасу. Сұрақтар: Атырау қай жылы салынған?

Қазір қала  қандай қала болып саналады?

Қшелер кімнің есімімен аталған?

Қалада үш діни ғимараты бар. Олар қандай?

Бос уақытта қаланың тұрғындары  қай жерге баруды жақсы креді?

Жоғары оқу орындарын білесіңдер ме? Олар қандай?

5.С)йлемдерді орыс тілінен қазақ тіліне аудару Атырау считается одним из видных городов Казахстана.

В городе имеются микрорайоны.

Областной акимат находится  на проспекте Бейбарыс.

В городе есть  городской парк отдыха.

Жители города хорошо знают площади имени Махамбета и Курмангазы..

6. Мәтінмен жұмыс жасау. 

Қаламызда жүзеге асырылған істер  сан алуан.

Солардың бірі ірі … неркәсіп орындарының салынуы.

Мысалы, …. (мысалдар)

Атырау мәдениет - .ошағы......Онда жалпы .... беретін сәулетті мектептер, гуманитарлық колледжі, . медицина.......... колледжі, ............ университет, ........... институты, ......... драма театры, .......мұражайы бар.

7.Жағдаяттар бойынша жұмыс жасау.

Тапсырма : берілген жағдаяттармен сұхбат құрастыру.

«Мен адасып қалыппын.»

Кездесу. «Атырау қаласында бірінші рет.» 8. Творчестволық тапсырма. Жобаларды қорғау. (Үй жұмысы.)

9.Сабақтың қорытындысын жасау.

10.  Үй жұмысын беру.

11.  Бағалау.

Ана тілі    4 - сынып

Сабақтың тақырыбы: Ж.Жабаев «Балама хат»

Білімділік мақсаты: Gлең мазмұнын түсініп оқу, оның қай кезде кімге арнап жазылғанын, ондағы адамдар бейнесін танып, білуге;

Дамытушылық мақсаты: Мәнерлеп, түсініп оқу дағдысын, лең мазмұнын әңгімелей білуге жетелеу;

Тәрбиелік мақсаты: Ұлы Отан соғысы жылдары елі үшін жанын қиған ерлер мірін дәріптеп, батырларға құрметтепен қарауға тәрбиелеу.

К)рнекілігі:  Флипчарт, Жамбыл Жабаев суреті, соғыс суреті, карта, видео-ролик

Сабақ түрі: Аралас сабақ            

Aдіс-тәсілдері: баяндау, ассоциация, талдау-жинақтау, түсіндіру, сұрақ-жауап, ой туғызу, қызығушылығын ояту

Сабақтың барысы

І. Ұйымдастыру кезеңі.  Оқушы назарын сабаққа аудару

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру. Семантикалық карта толтыру

Тұрар кім?   Ол қайда тәрбиеленіп,  Мәтін бойынша Тұрардың                      скен?          ойын айтып беріңіз

ІІІ. Жаңа сабақ. І Дайындық кезеңі

                          Отанмен бірге қозғалды,                                    

                                Қазақстан даласы.                                 Майданға шеру жол тартты,                                 Қазақтың да баласы.

Соғыс сзіне ассоциация құру

186                                                                                                                                                                                                                                 187

Видео-ролик соғыстың басталуын Левитанның хабарлауын крсету

1941-1945 жылғы Ұлы Отан соғысына Қазақстан 1 миллион 366 мың адамын аттандырды. Бұл Республика халқының 21,2 пайызы еді. Қазақстанда 12 атқыштар, 4 атты, әскер дивизиялары, 7 атқыштар бригадасы және 50 атқыштар полкы мен ерекше батальондар жасақталды. Қазақстандықтар Мәскеу, Ленинград, Сталинград, Курск т.б шайқастарға қатынасып, ерлік пен табандылықтың үлгісін крсетті.

Жаңа сабаққа ту

1.Ж.Жабаев кім? Ол туралы не білесіңдер? Қандай леңдер жазған?  

2.Балама хат леңін оқу.

3.Сздік жұмыс

4.Gлеңді оқушыларға тізбектей оқыту

5.Сұрақ жауап арқылы жыршы баласына не туралы жазғанын білу

ІV. а) Қазақстан Ұлы Отан соғысы жылдарында крсеткен кмегі жайында әңгіме

ә) Соғысқа қатысқан батырлар туралы әңгіме

б) Поэзиялық сәт. «Ленинградтық рендерім» леңін тыңдату

Ұлы             Отан     соғысындағы    әйгілі шайқастардың бірі 900 күн мен түн қоршауда тұрса да ерліктің, қаһармандықтың үлгісін крсеткен Ленинград шайқасы болды. Ұлы ақын бабамыз Жамбылдың «Ленинградтық ренім» жыры шынайы достықтың, ізгі тілектің әнұранына айналды. Қазақстандық 310, 314 атқыштар дивизиясы Ленинград шайқасында ерліктің үлгісін крсетті. Ленинград түбіндегі Сұлтан Баймағамбетовтың, Шығыстың қос шынары атанған Cлия

Молдағұлова мен Мәншүк Мәметованың т.б қаһармандық ерліктері халық санасында мәңгі сақталады.

в) Шығармашылық тапсырма.  Жауынгер бейнесін жасау V. Сабақты қорытындылау.

 «Бетпе-бет» студиясы ойыны арқылы, оқушылар тақырып бойынша бір-біріне сұрақ қояды.

-Сұраншы, Саурық деген кімдер?

-Жамбыл атаның баласының аты кім?

-Ұлы Отан соғысы суреттерін, сол кезеңге тән құбылысоқиғаларды леңнің қай шумақтарынан круге болады?

-Жамбыл ата баласы мен оның жауынгер достарына қандай үндеу тастайды? Қандай сенім артады?

-Олар ата сенімін қалай ақтады деп ойлайсың?

VІ. Үйге тапсырма

Gлеңге сай ырғақпен мәнерлеп оқып, үзінді жаттау.

Ал біздің колледж түлегі, жас маман Назгүл Шоманова (Аққыстау) зінің «Бастауыш сыныпта интерактивті тақтамен оқыту мүмкіндіктері» атты баяндамасымен және сабағымен педагогикалық оқуға қатысып, ұстаздарын сүйсіндірді. Оның сабағынан үзінді келтіре кетейік:

Адам мен табиғаттың байланысы.

— Біз табиғаттан не үйренеміз?

Шәйнектің қайнауына қарап, паровозды ойлап тапқан.

188                                                                                                                                                                                                                                 189

Инелікке қарап тікұшақты ойлап тапқан.

Gсімдікке не қажет? (ертегі құрастыру)

Практикант Акуова Диана

Тақырыбы: «Денсаулық»  «Health habits»

Мақсаты:  Денсаулықты күту, жағымды және жағымсыз   әдеттер жайлы талқылау

Міндеттері: 1.  Оқушылар алған білімдерін жүйелеп, тақырыпқа сай ой бліседі, жағымды және жағымсыз әдеттерді сипаттайды.

2.         Түрлі тапсырмаларды орындату арқылы ауызекі сйлеу дағдыларын және сздік қорларын молайту.

3.         Жағымсыз қылықтардан жиренуге, жақсы қасиеттерді бойға сіңіруге үйренеді.

Сабақтың типі: Бағдар беру, проблемалық

Түрі: Сын тұрғысынан ойлау

Aдіс- тәсілдер: жекелеме, топтық жұмыстар

Құралдар: Интерактивті тақта,  тапсырмалар жазылған карточкалар

Сабақ барысы: І.Warming-up.

A) Org. momentThe pupils divide into groups of 3.

B)  Brain – storming.

The pupils tell what good and bad habits they know. II. The main part of the lesson.

                                                      To do sport                                                  taking drugs

A. The pupils read good habits.

Eating wholemeal bread - кебектен жасалған нан ( отрубной )

Eating high fibre food -  құрамында клечаткасы жоғыры азықтар

Eating low fat food - майлылығы аз азық

Exercising - жаттығу, қозғалыс Dieting - диета

B.  Let’s pay attention how British people take care of health

C. 

Q: Are the Kazakhs a like or  different from the British in health habits?

                                             

                                

D.  Answering the question “Why do we take care of our health?”

190                                                                                                                                                                                                                                 191

After then the pupils name the influence of bad habits

D)       Work with text.Task:  read the text and  try to give   the content of your texts by mime or gestures. You can draw about your text, if you can’t give it by mime. Other groups should guess what about the text and tell about it.

E)        Discussing about bad habits. Choosing a card with the name of one of bad habits, they prepare their answer for 5 min. Each group tells how this bad habits influence a man and his family. The pupils of other groups may add if necessary. Smoking, drinking alcohol, taking drugs

F)        Writing. There are some laws of health that people must follow. Using the pictures you should make-up sentences.

Example: Fresh air is necessary for health.

                  We should tidy up our rooms.

                   Our body should be clean.

                   We must wash ourselves in the morning, clean teeth twice a                         day, keep nails in order.

III. Conclusion.

Find the proverb. A is missing

English proverbs are given. Children should find Kazakh equivalents.

Example: Health is the best wealth. Денсаулық -  зор байлық. b) Home – task:  to write “ I take care of health”

c) marks

Сабақтың тақырыбы: Жануарлар әлемі

Сабақтың мақсаты:

1.         Жануарлар тірі табиғаттың негізгі блігі, олардың да алуан түрі бар екені туралы түсінік қалыптастыру, жануарлардың негізгі топтарымен ( үй жануары, жабайы және сүтқоректілермен) таныстыру.

2.         Жануарлардың құрлықта, суда, құрлықта да, суда да тіршілік ететіндігін, олардың әрқайсысының з икемделген тіршілік ортасы барын аңғарту.

3.         Жануарларға қамқорлық крсету жайында сйлесе отырып, оларды қорғауға тәрбиелеу. Экологиялық тәрбие беру.

Сабақтың түрі: Интерактивті сабақ.

Сабақтың типі: Жаңа сабақ. К)рнекілігі:

1)  Интерактивті тақта ( жануарлар топтамасының сызбасы).

2)  Электронды оқулық.

3)  Жануарлардың жеке топтама суреттері.

4)  Gлең шумақтары.

5)  «Жыл басына таласқан хайуанаттар» ертегісі.

Сабақтың )тілу барысы: I. Ұйымдастыру кезеңі:

1.  Сәлемдесу.

2.  Қызығушылық ояту.

Балалар, сендер қандай жануарларды білесіңдер? Жануарлар туралы ертегі білесіңдер ме?

Жануарлар туралы ертегі тыңдағыларың келе ме?

Олай болса, сабағымызды бастамас бұрын мен сендерге “ Жыл басына таласқан хайуанаттар” ертегісін оқып берейін. Зейін қойып тыңдаңдар! (ертегіні оқып беру).

-  Балалар, ертегі ұнады ма?

-  Ертегі не жайында болды?

-Жыл басына таласқан хайуанаттардың атын қайталап айтып кріңдерші?

-  Неге “Жыл басы” болуға таласты? Сен қалай ойлайсың?

-  Олардың тлін білесің бе? Оларды қалай атайды?

 (Суреттер крсету арқылы бұларды “Үй жануарлары мен хайуанаттары” деп аталатынын түсіндіру).

Қой сүйеді баласын: Қоңырым- деп, Ештеңені білмейтін момыным – деп. Ешкі сүйедібаласын: Лағым- деп, Тастан-тасқа секірген шұнағым – деп.

Сиыр сүйеді баласын: Торпағым- деп, “Қараңғыға баспаған қорқағым!” – деп.

-  Неге үй жануарлары деп аталды? Ойлан!

192                                                                                                                                                                                                                                 193

Үй жануарларының адам мірінде маңызы те зор. Жесе – тамақ, мінсе– клік, жүнінен, терісінен киімдер аламыз. Сондықтан адамдар оларға аса қамқорлықпен қарайды. Қыста жылы қорада ұстап, жем-шп, су беріп асырайды.

Сергіту сәті: Ұзын құлақ сұр қоян

                          Естіп қалып сыбдырды,

                                Ойлы-қырлы жерлермен,                                  Ытқып-ытқып секірді.                                Қарап еді артына,                                  Қиығын сап кзінің.                                 Келе жатқан томпаңдап,                                    Кжегі екен зінің.

/Gлең шумағына сәйкес қимыл жасау.

II. Жаңа сабақ

-   Балалар, енді ЭО-тан “Жануарлар әлемі” туралы тыңдап крейік.

(ЭО-тың 1-м, 4-ш.м. түсініктемесін тыңдау).

-   Жануарлар табиғаттың қай түріне жатады?

-   Қандай жануарларды білесіңдер?

-   Жануарлар немен қоректенеді?

-   Олардың тіршілік ортасы туралы не білдің?

-   Жабайы аңдарға не жатады?

-   Неге жабайы аң деп аталады?

(Жабайы аңдардың суретін крсету). Интерактивті тақтамен жұмыс

(Түйе, қоян, қасқыр туралы қызықты тапсырманы тыңдату).

-   Балалар, “Жануарлар әлемінде” қандай жануарлар болатынын топтап крейік. ( кесте түсіру).

1)                        Қандай құстарды білесіңдер?

2)                        Сүтқоректілер – үй жануарлары, жабайы аңдар.

3)                        Балықтар – олардың түрлері суда тіршілік ететінін айту.

4)                        Жорғалаушылар – жылан, кесіртке.

5)                        Қосмекенділер – бақа зі құрлықта, балалары суда (сондықтан «қосмекенді» деп аталады).

6)                        Бунақденелілер – ара, шыбын, кбелек, т.б.

-            Міне, сімдіктер сияқты “Жануарлар әлемі” де сан алуан екен.

-            Жыртқыш аңдар туралы толығырақ білуіміз үшін мынадай тапсырманы орындап крейік.

(ЭО 1-м, 4-ш.м., 1-т орындату, оған қосымша , түлкі, қасқыр, аю туралы “қызықты тапсырмадан” тыңдату.)

Ойын. “Үй жануарларын тап”

-            Балалар, мен сендерге жануарлардың аттарын айтамын, “үй жануарын” естігенде қол шапалақтау керек.

Мысалы: жолбарыс, түйе, жылқы, ешкі, шегіртке, лақ, кірпі, қоян, ит, тиін, тауық, т,б.

III. Жаңа сабақты пысықтау

- Біз енді ЭО- тың тапсырмаларын орындаймыз. (1-м, 4-ш.м.,2-т тыңдап орындату)

1)         - Кірпі-жұлдыз құрты, улы жәндіктерді, жылан, кесірткелерді жеп, табиғатқа пайдасын тигізеді. Ол баласын тірі туады, балалары әлсіз, қызылшақа болады, тікендері кейін пайда болады.

2)         Ит туралы не білесіңдер? (оның сезім мүшелері туралы айтып кету, ткен сабақпен байланыс). (1-м, 4-ш.м., 5-т) орындау 1) Бауырмен жорғалаушыларды тап?

2)  Осы жануардың қандай пайдасын білесің?

3)  Жылан, тасбақа қайда тіршілік етеді?

Сабақты бекіту

(ЭО-тың 1-м, 4-ш.м., 3-т з бетімен орындату).

1)  Қандай құстарды крдіңдер?

2)  Оларды салыстырып айтыңдар?

3)  Ең биік немесе ең аласа құсты ата?V. Сабақты қорыту

-  Балалар, бүгінгі сабақтан “Жануарлар әлемі” туралы не білдіңдер?

-  Жануарлардың қандай түрлерін білеміз?

-  Неге жыртқыш деп атаймыз?

-  Олардың адам міріне пайдасы бар ма? VI. Актуализация

194                                                                                                                                                                                                                                 195

– Балалар, бүгінгі сабақ сендерге ұнады ма? Жануарлар туралы тағы не білгің келеді?

Дүниетану сабағы.

Сабақтың тақырыбы: Құстар

Сабақтың мақсаты:

а) білімділігі: оқушыларға жалпы құстар туралы, тіршілігі мен пай-

дасы туралы түсіндіру.

ә) тәрбиелігі: құстарды қорғауға, қамқоршы болуға, табиғатты

сүюге тірбиелеу.

б) дамытушылығы: оқушылар белсенділігін, қызығушылығын,

сздік қорын, ой-рісін дамыту. Сабақтың түрі: Аралас сабақ.

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, ойын, түсіндіру, крнекілік әдістері.

Пәнаралық байланыс: ән, бейнелеу, ана тілі.

Сабақтың к)рнекілігі: Мультимедия: «Табиғат» туралы фильм.

«Құстар-біздің досымыз» атты бұрыш, құстар буклеті, альбом.

Сабақтың жүру барысы: І. Ұйымдастыру б)лімі.

Сәлеметсіздер ме оқушылар.

Қазір бізге қандай сабақ?

Дүниетану сабағы.

Оқушылардың кңілін сабаққа аудару.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау, бекіту.

- Балалар, бүгінгі сабағымызға кішкентай Дымбілмес қатысып отыр. Ол сендер сияқты мектепте оқысам, кп нәрселер үйренсем деп қызығады екен. Ендеше, бүгінгі дүниетану сабағымызда зіміз үйренгенімізді Дымбілмеске айтып бере аламыз ба? Олай болса Дымбілместің сұрақтарына жауап берейік.

1.Дүниетану сабаында нені оқып үйренесіңдер?

2.Табиғат дегеніміз не? Ол нешеге блінеді?

3.Gлі табиғатқа нелер жатады? Тірі табиғатқа нелер жатады?

4.Табиғат құбылыстарына нелер жатады?

5.Ауа райын қандай құралмен лшейді? (оқушыға бүгінгі күннің ауа райы тақтаға жазғызу)

6.Табиғаттың неше түрі бар? Оны қалай білеміз?

7.«Табиғат» атты фильм кру және «Табиғат» атты сызбамен жұмыс.

8.Адамның қандай сезім мүшелері туралы білдік?

9.Gсімдіктер қандай бліктерден тұрады?

 

'%              

Ал енді, сімдіктер мен жануарлар туралы қаншалықты білетініміз «Кім жылдам? Ойынымен байқап крейік.

Сайыс түрлері	1-қатар	2-қатар	3-қатар
1. Жеміс ағаштарын ата
2. Жабайы ағаштар
3. Бұталарды ата
4. Ккністер
5. Үй жануарлары
6 Аңдар

ІІІ. Жаңа сабақ

196                                                                                                                                                                                                                                 197

-Балалар, енді мынау тақтадағы сзжұмбақты шешіп крейік. Егер оны дұрыс шешсек, бүгінгі жаңа сабағымыздың тақырыбы шығады.

											!
			H	ˆ
			"
				#
			a			#
	1. Түгі қара мамықтай      Түсіне ақ сыр жаққандай     Ұшса оқтай зулайды,
	Кктен жұлдыз аққандай.							(Қарлығаш)
	2.   Тал басында, түндіксіз отау    3.   Gзі сақ, зі ұсақ,      Шықылықтап тұрмайды      Құйрығы ұзын, зі ала							(ұя)
	Бұл қандай құс?                 4. Орманда жоғары  Ағашқа қонады     Тұмсығы балға ғып							(Сауысқан)
	Тоқ – тоқ соғады                5. Ақ сарайды талқандап							(Тоқылдақ)
	Шынықты біреу талқандап.    6. Биікке салған ағаш ұя,      Сол ғой оның мекені      Жаздай сайран салып-ақ							(Балапан)
	Қыста алысқа кетеді.							(Қараторғай)

Сзжұмбақты шешуі «Құстар»

-Ендеше балалар, бүгінгі сабағымызда біз құстар туралы кп нәрселерді үйренеміз.

Қызығушылықты ояту:

1) Құстар туралы  әңгімелеу (интерактивті тақтадан құстар мен олардың дыбыстауларын жіберу)

    Тірі табиғатқа жататын жануарлардың ең кп маңызды тобы құстар болып есептеледі. Құстардың түрі те кп. Оларды біз үлкен екі топқа блеміз.

1. Жабайы құстар                2. Үй құстары

1.         Жабайы құстар  табиғатта з алдына тіршілік етеді. Құстардың пайдасы те кп. Олардың табиғаттың байлығы саналатын ағаштарды, сімдіктерді зиянкес жәндіктерден тазартады. Құстар бір орнында тұрмайды. Олар бір жерден екінші жерге ұшып – қонып жүреді. Барлық құстарға ортақ қасиет – олар ұшады, қанаттары, мамықтары, бәрінің тұмсықтары бар. Олар жұмыртқалайды, балапан басады. Енді айырмашылығы, құстардың дене клемі, пішіні, тұмсығы, түсі, дыбыстары, тіршілік етуі бір-біріне ұқсайды.

Құстардың тұмсығы қоректену ерекшелігіне қарай түрліше болады. Мысалы: бүркіт пен бктергінің тұмсықтары ткір, қатты болады. Себебі, олар түрлі тышқандармен, ұсақ жануарлармен қоректенеді. сімдік дәндерімен, түрлі жемістермен қоректенетін құстардың тұмсығы үшкір. Жерден іліп алуға икемді келеді.

    Құстар те пайдалы, олардың етін, жүнін, мамығын, жұмыртқасын адамдар керегіне пайдаланады. Кейбір құстарды құсбегі аталарымыз аң аулауға пайдаланған. Аққу, бұлбұл сияқты құстар табиғаттың кркі саналады.

2.         оқулықпен жұмыс жүргізу.

3.         Ойын: «Қай құстың дыбысы?» ( жазылған құстардың дыбысын табу)

4.         Сұрақтарға жауап алу.

а) құстар немен қоректенеді?

б) Біздің жақта қандай құстар қыстап қалды?

Ү. Сергіту сәті.

                                Тербеледі ағаштар,                                Алдымнан жел еседі.                         Кіп-кішкентай ағаштар,                                    Үп-үлкен боп седі.

5.         «Құстар – біздің досымыз» атты бұрышпен таныстыру (бұрышта құстарға байланысты буклеттер, альбомдар, плакаттар, қанатты сздер қойылған, ою-рнектердегі құстардың бейнесі)

Қазақ халқы ежелден – ақ құстарға әуес болған, оларға деген шексіз сүйіспеншілігін дәріптеп зінің ең жақсы кретін адамды құстарға теңеу арқылы ықыласын білдірген. Мысалы: халық ішінен шыққан саңлақ ұлдарын-сұңқарға, әдемі ән айтқан әншілерді-бұлбұлға, сұлу қыздарын аққуға теңеген.

Құстардың атымен аталатын қандай қыздардың аттарын білесіңдер ме? (мысалы: Қарлығаш, Лашын, Бұлбұл, Аққу, Тоты, Сандуғаш)

Данышпан халқымыз құстар арқылы ауа райын болжай білген. Мысалы: қарлығаш жер бауырлай ұшса, кп тпей жаңбыр жауады.

ҮІ. Ситуациялық сұрақтар.

198                                                                                                                                                                                                                                 199

- Балалар, бүгінгі құстар туралы сабағымызды естіп ормандағы құстар бізге «кгершінмен» хат жіберіпті. Кгершіннің хатын оқып крейік (онда оқушыларға ситуациялық сұрақтар берілген) 1-ситуациялық сұрақ: Егер, орманда жүрген балалар құстардың ұясынан жұмыртқасын алып кетпекші болса, сен не айтар едің?

2-Ситуациялық сұрақ: Егер, құстың ұясынан балапаны жерге түсіп кетсе, сен қалай істер едің?

ҮІІ. Сабақты қорытындылау.

1.   Құстардың қандай пайдасы бар?

2.   Үй құстарын, жыл құстарын ата?

3.   Құстар туралы қандай тақпақтар білесің?

4.   Құстар туралы мақал-мәтелдер.

ҮІІІ. Үйге тапсырма.

Құстардың суретін салу, құстар туралы тақпақтар, жұмбақтар үйреніп келу.

ІХ. Бағалау.

Артық етпес білгенің...

БІЛІМ МЕН ТAРБИЕ ЕГІЗ

«Адама е бірінші  білім емес, рухани тәрбие берілуі керек, тәрбиесіз берілген білім – адамзатты ас жауы...» 

9л-Фараби зін-)зі тану

 зін-)зі тану пәні )мірге келгелі басқа пәндермен пәнаралық байланыста жаны нәзік балалар әлемін адамзатқа жат  құбылыстардан қорғап, ұлттық рухани байлығымызды әлемдік ркениетпен ұштастыра  отырып, адамгершілік қасиеттерді қалптастыру мүмкіндігінің тиімді жолдарын крсететін рухани құндылығы зор жаңа пән ретінде жас ұрпақтың жүрегіне  дара жол салу үстінде.     

 2010-2011 оқу жылынан  бастап жалпы орта білім беру ұйымдарының оқу процесіне «Gзін-зі тану» пәнін  міндетті пән ретінде енгізіледі.

Сондықтан жас маман бұл пән туралы кп ізденіп, білетіні кп болуы тиіс.

 Адамның жеке тұлғалық әлеуетін мақсатты түрде және кеңінен ашуға бағытталған рухани-адамгершілік білім беру ұлттық білім беру жүйесін дамытудың басты бағыты болып отыр.

Жеке тұлғаның психологиялық, рухани, тәндік, әлеуметтік және шығармашылық дамуының үйлесімділігіне қол жеткізуге мүмкіндік беретін рухани-адамгершілік тәрбие білім беру жүйесінде зін-зі тану пәні арқылы жүзеге асады. Gзін-зі танудың пәндік саласы әр оқушының ішкі жан-дүниесін байытуы және зіндік қайталанбас жеке даралығын пайымдауы арқылы табиғи қабілеттіліктері мен жасампаздық әлеуетін ашуға бағытталған мақсатты білім беру үдерісін ұйымдастыруды кздейді. Gзін-зі тану пәнінің оқу-әдістемелік құралдары оқушылардың қоғамға және з-зіне қызмет етуіне бағытталып, олардың жасампаздық белсенділігін танытуға мүмкіндік беретін мірлік маңызы бар, кең ауқымды біліктілік дағдыларды қалыптастыруға кмектеседі.

Gзін-зі тану бойынша білім берудің негізгі мақсат-мүдделері мынадай:

-            адамның зіндік бейімділіктерін ашу және оның темпераментін, мінез-құлқын, қабілеттерін ескере отырып, оны жеке тұлға ретінде, іс-әрекет субъектісі әрі жеке дара субъект ретінде дамыту;

-            оқушылардың зіне, қоршаған ортаға және бүкіл адамзатқа деген қарым-қатынасын айқындайтын адамгершілік мінез-құлықтарының, әлеуметтік маңызы бар бағдарларының негізін қалыптастыру;

-            қоғамға қызмет етуге бағытталған мәселелерді шешуде жеке тұлға құндылықтарын, алған білімдерін іс жүзінде шығармашылықпен қолдану дағдыларын қалыптастыру.

«Gзін-зі тану» рухани-адамгершілік білім берудің жалпы мақсаттары:

•            зінің мірлік айқындамасын анықтау;

•            түрлі мәселелерді адамгершілік қағидаларға сәйкес сындарлы түрде шешу;

•            зіне, адамдарға және қоршаған әлемге ізгілікті қарым-қатынас жасау;

•            адамдарға кмек крсету, туыстарына және жақындарына мей-ірімді, қамқор болу;

200                                                                                                                                                                                                                                 201

•            зімен-зі үндестікте мір сүру, ойы, сзі және іс-әрекеттерінде шынайы болу;

•            жасампаздық пен белсенділік, азаматтылық және елжандылық таныту;

•            з ойын, сзі мен ісін адамгершілік тұрғысынан таңдауға дайын болу және оған жауапты болу;

•            қоғамға қызмет ету дағдыларын іс жүзінде дамыту.

Мектеп бітірушілердің негізгі біліктері білім беру үдерісіне қатысушылар (оқушылар, мұғалімдер, ата-аналар, қоғам) үшін бағытбағдар береді және зін-зі тану пәнінің мазмұнын анықтауға, сол сияқты рухани-адамгершілік білім беруді ұйымдастыруға негіз болады.

Білім берудің бастауыш, негізгі және жоғарғы сатылары үшін зінзі тану бойынша ұсынылып отырған бағдарламада қарастырылған міндеттер, атап айтқанда:

•            оқушылардың з-зіне, адамдарға және қоршаған ортаға деген құндылық қарым-қатынастарын, айналасындағы адамдарға деген сезімталдық және кішіпейілдік таныту қабілеттіліктерін ашу;

•            зін, згелерді, әлемді және адамзатты танып-білу, зінің мірдегі орнын түсіну, зіне және басқаларға жақсылық пен сүйіспеншілік таныту ниеттерін дамыту;

•            зін дәріптеу, зіне сену, з ойы, сзі және іс-әрекеті үшін жау-апкершілік сезімдерін дарыту;

•            адам мен ішкі және сыртқы ортаның зара байланыстылығын, оның табиғатпен біртұтастығын, тән және жан саулығының бір-бірімен тығыз байланыстылығын түсіну, салауатты мір сүрудің негізі ретінде зінің дене және психикалық күйін реттеу қабілеттіліктерін арттыру;

•            әлеуметтік айқындамалар мен рлдердің кп қырлылығы тұрғысынан зінің әрекеттері мен мінез-құлықтарын реттеуде терең ойланып, сезіне білу қабілеттіліктерін дамыту;

•            белгілі бір мағынадағы ақпараттарды жинау және оған тал-дау жасау үшін зінің білімін, білігін және дағдысын қолдана білу; жағдаятты бағалау; жалпы адамзаттық және этно-мәдени құндылықтарға қайшы келмейтін жеке шешім қабылдау үшін зінің кзқарасын білдіру қабілеттіліктерін дамыту;

•            күнделікті мірде нақты мәселелерді шешуде жасампаздық бел-сенділік таныту; адамгершілік нормаларына сәйкес алға қойылған міндеттерді сындарлы шешу үшін ұжымда бірлесе еңбек ету және топпен, командамен жұмыс істеу іскерлігін дамыту бұл мақсаттарға қол жеткізуге мүмкіндік береді.

Gзін-зі тану пәнінің құрамы мен құрылымы аталған міндеттерді орындауға бағытталып, 1-11 сыныптарға білім берудің базалық мазмұнын анықтайды.

Gзін-зі тану пәнінің мазмұны тмендегі дидактикалық негіздемелерге сәйкес іріктелді:

•            рухани-адамгершілік білім берудің жалпы мақсаты адамның қабілеттіліктерін ашуға, оның дене, психикалық, рухани, әлеуметтік және шығармашылық әлеуеттерін үйлесімді дамытуға бағытталған;

•            зін-зі тану пәнінің білімдік мақсаттары оқушылардың бойында зияттылық, ақпараттық, коммуникативтік және рефлексивтік мәдениеттерді дамытуға ықпал етуді қарастырады;

•            күтілетін нәтижелердің кп деңгейлі жүйесі жалпы орта білімнің жинақтап келгенде оқушылардың оқу жетістіктерінің алты кезеңіне сәйкес және оқушылардың оқу жетістіктерін қадағалау мен бағалауға мүмкіндік беретін әр сыныптан соң (1,2,3, 4,5, 6, 7,8, 9,10, 11 сыныптардан кейін) қойылған мақсат ретіндегі оқушылардың адамгершілік мінез-құлқы негіздерін қалыптастыруды кздейді.

Пән мазмұнының логикалық құрылымын зін-зі тану бойынша күтілетін нәтижелер жүйесі негізінде анықтауға:

1) жалпыадамзаттық құндылықтар жүйесі:

а) зін-зі тануға: махаббат, денсаулық, еркіндік, бақыт, еңбек,

тән мен жан үндестігі;

ә) згелерді тануға: отбасы, достық, сыйластық, теңдік,

бауырмалдық, диалог, зара түсіністік, ынтымақтастық;

б) әлемді тануға: табиғат, Отан, әлем, мір, Бүкіл әлеммен үндестік,

сенім, үміт;

в) адамзаттың рухани тәжірибесін тануға: ақиқат, жер адамзаттың

ортақ үйі, шығармашылық, мәдениет, адамзатпен бірігу. 2) жеке тұлғаның негізгі қасиеттері:

а) зіне қатысты: махаббат, адамгершілік, жан тазалығы, зін сый-

лау, дербестік, еңбекқорлық, зіне сенімділік, мақсаткерлік;

ә) згелерге қатысты: жауапкершілік, кпшілдік, елгезектік, әділдік,

тзiмдiлiк, сыпайылық;

202                                                                                                                                                                                                                                 203

б) әлемге қатысты: қамқорлық, білімге құштарлық, танымдық, махаббат, қайырымдылық, қоғамға қызмет ету;

в) адамзатқа қатысты: елжандылық, оптимистік, дәстүрді

жалғастыру, болашаққа ұмтылу, зор  жауапкершілік.

3) адамзат жинақтаған әлеуметтік тәжірибенің құрамдас б)лiктері: әлемдік мәдениет, халықтар даналығы, білім мен ғылым мүмкіндік береді.

1.Адамның )зін-)зі тануы

2.Адам және қоғам

3.Адам және қоршаған орта

4.Адамзаттың рухани тәжірибесі тәрізді т)рт тарауды қамтитын базалық мазмұн  зін-)зі тану, )згелерді тану, әлемді тану, адамзатты тануға құралған мазмұндық желілерді нақтылайды.

Аталған тараулар зін-зі тану үдерісінің түйінді бағыты болып табылады, йткені олар адам мірінің логикасына, жалпы адамзаттық жүйеге толықтай сәйкес келеді және жеке тұлғаның рухани-адамгершілік қасиеттерін дамытуға, зін-зі танып, зін-зі іс жүзінде мейлінше крсете білуге айтарлықтай мүмкіндік береді.

Бұл тараулар мектептің түрлі сатыларындағы оқыту мазмұнын, оқушылардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, нақты бірізділікпен құрылған.

Gзін-зі тануды жеке міндетті пән ретінде оқыту оқу жоспарының инвариантты блімінде 1-11-сыныптарда аптасына 1 сағаттан, әрбір сыныпта бір жылға барлығы 34 сағаттық оқу жүктемесі клемінде жүзеге асырылады.

Вариативті оқу жүктемесінің 1-2 оқу сағаты бастауыш мектепте таңдау бойынша сабақтарда, негізгі мектепте таңдау бойынша курстарда және мектептің жоғарғы сатысындағы бейімдік оқыту жағдайларында, қолданбалы курстарда пайдаланылады. Сонымен бірге бағдарлама мазмұны зін-зі танудың мақсат-міндеттеріне әсер ету үшін оқытудың бірқатар әдістемелік тәсілдерін пайдалануды қарастырады. Мысалы «Шаттық шеңбері» және «Жүректен жүрекке» әдістері әрбір сабақтың басталу және аяқталуы кезеңдеріне орай қолданылады. Cрбір оқушының сабақта ктерілген проблемаға тартылып, ұжымға қабылданып, зі де ұжымды қабылдай алуға, сабақ мазмұнын сезіммен қабылдап, алған әсерлерімен блісіп және бір-біріне тілек айтуға мүмкіндік жасалады. Пән мазмұны оқушылардың құндылықтар және адамгершілік қасиеттер туралы білімдері мен түсініктерін кеңейтеді және эмоциясын, ерік-жігерін, ойлауын дамытады. Оқу материалдарын қабылдауда танымдық қызығушылықтарын арттыруға, шығармашылық қабілеттерін ашуға («Оқу», «Сабақтың дәйексзі», «Cңгімелесу», «Жағдаяттар кезінде ойлану», «Шығармашылық жұмыс» және т.б.) бағытталған әдістәсілдерді пайдалануды ұсынады. Сабақ барысында зін-зі тану бойынша оқу үдерісін ұйымдастыру кезінде оқушының кңіл күйіне, зін жақсы сезінуіне әсер ететін релаксация жасауға мүмкіндік беретін, денеге түсетін күшті азайтатын, шаршағанды сейілтетін, з сезіміне, эмоциясына, рефлексиясына дем беретін («Тыныштық сәті», «Gзіммен зім», «Сергіту сәті») әдістемелік тәсілдердің кмегімен дамытушы салауатты орта құру маңызды шарт болып табылады.

Сабақтың басталуы зі ерекше жағдайда: 1-ден оқушы қысылып, қымтырылмай, зін - зі еркін ұстауға үйренеді, пікірің қате дұрыс емес деген сз айтылмайды, барлық пікір қабылданады, құрметтеледі. Мәтінді талдау арқылы кздеген мақсатқа жету-ол кптеген әдістәсіл арқылы жүзеге асырылады. Мысалы, -пікірталас,топтық,

 жұптық ,жеке жұмыс түрінде болуы мүмкін

-ойын түрінде

-сахналау түрінде,

-іштей елестету, тыныштық сәті

Дәйексз-ең негізгі түйіні

Қорытынды “Жүректен-жүрекке”-ой жетелейді, тақырыптың балаға қалай әсер еткенін бақылауға мүмкіндік береді. Шеңбер құра отырып ой жалғастырады, бірін-бірі толықтырады, бір-біріне ұқсамайтын жаңа ой айтуға талпынады.

Ізденеді, осылайша дербес әрекет - дағдысы дамиды. Нәтижесінде шәкірт:

-еркін ойын айта алады

-бірін- бірі сыйлай біледі, пікірін құрметтейді

-бірін-бірі тыңдай біледі

-ойлары терең, жүйелі, нақты дәлелдемелермен айтылады.

Адам және оның мірі – қай қоғамда да басты құндылық болып табылады. Оны қорғау, дамыту, дамуын басқару әлеуметтану ғылымының басты міндеті.

204                                                                                                                                                                                                                                 205

«Біз әркімнің ар-ожданы мен беделі қадірленетін, мәртебелі мораль, этникалық негіздер мен рухани құндылықтар ірге тепкен қоғам құруға тиіспіз» делінген ҚР Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында (1.32 бет)

«Мұғалім мәртебесі туралы» ереженің қабылдануы мұғалімге деген қоғамдық кзқарастың дұрыс қалыптасуына оңды әсер етері сзсіз. Ұстаз да сыналады, сынайды...

Қазіргі және болашақ мұғалімнің міндеті - зіндік адамгершілік құндылықтарын бала бойына дарыта отырып, оның рухани қазынасын жарыққа шығару, әрбір баланы жеке тұлға ретінде жетілдіру. «Оқушы жастардың ең сенімді ұстазы, сыр жасырмай, ашық айтатын адамы – мұғалім», -деп ұлы қаламгер Ғабит Мусрепов айтпақшы,  мектептің жүрегі де, тірегі де – мұғалім.

Бұл мақсатта нағыз мұғалімдердің қатысуымен ғана қол жеткізуге болады. Балаларды сүйетін және зінің ісіне берілген Мұғалім ғана мейірбан адамның қалыптасуына баға жетпес кмек крсетуге қабілетті.

Оқушыларға деген адамгершілік қарым-қатынасты мұғалім жүзеге асырады. Себебі, мұғалім оның негізгі идеяларын бағытқа алып, оны шығармашылық бағытта жүзеге асыруға тырысады.

Егер мұғалім жеке адам ретінде адамгершілік педагогикасының негізгі ойларын қабылдамаса, және зінің адамгершілігі аз болып, баланың жарқын болашағына сенбейтін болса, онда «Gзін-зі тану» пәні оқытушысы қызметін атқара алмайды.

«Gзін-зі тану» курсының оқытушысы мынаны есте ұстауы керек:

•      Оқушының жан дүниесінің шексіз екеніне сенуі керек.

•      Gзінің педагогикалық қабілеттеріне сенуі керек.

•      Рухани-адамгершілік күш қуатына сенімі мол болуы керек.

Міне, осындай сенімдер баланың жан дүниесіне  сенуге кмектеседі, әр баланың жан дүниесінің шексіз екенін крсетеді, балаға әсер етудің негізгі жолдарын табуға кмектеседі.

Оқытушының естен шығаруға болмайтын қағидалары:

•      Балаға деген сүйіспеншілік және адалдық.

•      Cр баланың тағдырына деген жауапкершілік.

•      Cр баланы түсінуге деген талпыныс.

Оқытушы зі мынадай шешім қабылдауы керек:

1.   Жеке тұлғаны жеке тұлға ғана тәрбиелейді.

2.   Жақсылық жақсылықпен тәрбиеленеді.

3.   Имандылық имандылықпен тәрбиеленеді.

«Gзін-зі тану» пәнінің оқытушысы болғым келеді деген мұғалімдердің  

•            Бала міріне қызығушылық крсету, қуаныш, реніштерін блісу және басындағы қиыншылықтарға кмектесу, кңіл аудару;

•            Жетістікке жеткізетін күш туралы айту;

•            Баламен үлкен кісіше қарым-қатынас жасау;

•            Cр баланың жеке тұлға екенін сезіндіру;

•            Баламен бірге шаттану,ойнау, күлу қажет;

•            Баланың жеке жұмысына қызығушылық білдіру, қатысу қажет;

•            Баланың шығармашылық жұмыстарын мадақтау, әр түрлі қойылымдар қоюға кмектесу, оларды безендіру, ертеңгіліктер дайындау;

•            Оқушы шығармашылығын жеке кітапша ретінде шығаруға кмектесу;

•            Баланың алдында сұраққа жауап бере алмаса, оқушыдан ке-шірім сұрау, жауабын бірнеше күннен кейін беретінін айту, берген уәдесін ұмытпау;

Ата-ананы мектеп міріне белсене араластыру.

С)здік

Gзін-зі бағалау –зінің қабілеттеріне, жетістіктері мен ісәрекетінің нәтижесіне зінің баға беруі.

Gзіне зі есеп беру – адамның з ұяты алдында, зіне іштей есеп беру.

Gзін зі тану – зінің тұлғалық ерекшеліктерін, з мүмкіндіктері мен қызығушылықтарын, т.б. танып-білу процесі. «Мен» концепциясы (ұстанымы) –индивидтің зі туралы, зінің «мен» бейнесі туралы  жүйелі түрде қалыптасқан түсінігі.

Gзін-зі тану пәнімен байланысты ткен сабақтар топтамасы

206                                                                                                                                                                                                                                 207

           

зін-)зі тану 2-сынып

Атырау қаласындағыҮш тілде оқытылатын дарынды балаларға арналған №30 мектеп-гимназиясының озық тәжірибелі бастауыш сынып мұғалімі Исмагулова Айман

Сабақ тақырыбы: Aлпештеп,аялаған,Апатайым!

Сабақ мақсаты: Сүйіспеншілік, адамгершілік құндылықтары туралы түсінігін кеңейту

Міндеттері: 1. Жарық дүниеге әкеліп, тіршілік сыйлаған анаға деген баланың немесе балаға деген ананың шексіз, лшеусіз махабаты, сүйіспеншілігі туралы түсінік беру;

2.   Аналарына деген сүйіспеншілік сезімдерін арттыру

3.   Ананы сүюге, сыйлауға тәрбиелеу

К)рнекілік: Қ.Cбілдақызының         «Анам»             леңі      суретімен, Ана Қасиеттерін топтастыруға арналған крнекті, дәйексз, шығармашылық жұмысына арналған құралдар (ақ парақ, түрлі түсті қағаз, желім, қайшы, журек).

Сабақ жүрісі: 1.Шаттық шеңбері

Оқушылар шеңбер құрып тұрады.

Мұғалім: - Қайырлы күн балалар!

Cр күніміз қуаныш пен сүйіспеншілікке толы болсын! Бүгін здеріңмен кріскенше те ризамын!

Оқушылар:

-        Қайырлы күн мұғалім!

-        Мұғалім: Бәріміз қосылып «Ана туралы жыр» әнін орындайық.

Сзі: І.Қайырбеков

9ні: Ш.Қалдаяқов

                              Cлемнің жарығын

                              Сыйладың сен маған

                              Даланың әр гүлін

                              Жинадың сен маған

                              Сен бердің құстардың

                              Қанатын сен маған

                              Балалық құштарлық

                              Gзіңе араналады

                                 ------------

                         Cлдилеп,аялап

                         Gсірген жемісің

                         Самал жел, сая бақ

                         Құшағын мен үшін                          Есейіп кетсем де

                         Мен саған сәбимін                          Кгілдір кктемді                          Кзіңнен танимын.

                                 -----------                          Gтеуге борышын

                         Анашым жан сырын

                         Іздедім сен үшін

                         Cлемнің асылын

                         Cлемнің байлығын

                         Сыйлар ем кеш мені

                         Сыйлар ем ай күнін                          Қолыма түспеді

-   Cн кім туралы?

-   Ана туралы

-   Олай болса бір сәт Анамыз туралы, сендерді аналарыңның қалай еркелететіні туралы естеріңе түсіріп айтып бере аласыңдар ма?

2. Тыныштық сәті (1-1,5 мин) ойлауға беріледі.Ауызша айтуға да қағазға түсіріп оқуларына да да болады.

-            Мен анамды те жақсы кремін. Ол да мені жақсы креді. Мені «құлыншағым, ботам, алтыным» деп еркелетеді.

-            Бірде мен ауырып қалдым. Сонда анам қатты қиналып, сенің табаныңа кірген шңге менің маңдайыма кірсін,-деді. Мен түсінбедім. Кейін анам маған бұл сздің мағынасын түсіндіріп берді. Сонда анам: - сен ауырма, жаратқан ие сені ауыртқанша мені ауыртсын деп тілеген екен.

208                                                                                                                                                                                                                                 209

-            Мені анам қошақаным, жүрегім, жаным деп еркелетеді- Аппағым, томпағым, ақылдым,- деп еркелетеді - Айым, күнім, жұлдызым,- дейді.

-            Мені «қоңыр қозым, момақаным, кмекшім, сен болмасаң маған кім кмектесер еді, кішкентай ғана қолқанатым,-дейді.

Осылайша әр оқушы айтып шығады.

3. Мәтінмен жұмыс Қымбат #білдақызы

а) Анам леңін мәнерлеп оқып беремін.

Мақсатым-Баланың анаға деген сүйіспеншілік сезімін арттыру, ананың балаға деген махаббатын түсіндіру.

ә) Gлең мазмұны талданады және ана қасиеттері топтастырыла-

ды.

Ананың кңілі балада

Баланың кңілі далада

Яғни ана барлық уақытта баласын ойлап жүреді, ал оны кейде балалар түсіне бермейді.

Мысал келтіру (ситуация-жағдаят) Кешкілік 14 жасар Қанат анасынан:

- Нұржанмен кшеге шығып келуге сұранды. Анасы рұқсат бермеді. Себебі, Нұржанның сотанақтау бала екенін анасы білетін. Қанат жібермегені үшін анасына ренжіді, кешкі тамғын ішпей бұртиып жатып қалды.

Ертесіне мектепке келгенді естіді. Нұржан кшедегі жнімен кетіп бара жатқан Самат деген балаға ұрынып, телефонын тартып алыпты.

Бұл туралы Саматтың ата-анасы мектеп директорына хабарлапты. Мұны естіген Қанат кешкілік анасының жібермегені қандай жақсы болды деп іштей қуанды. Осы мәтін арқылы дәйексздің мағынасын түсінуге бола ма?

5. Шығармашылық жұмыс.

1 топ: Анаңды қалай қуантар едің?

           Менің әңгімем!

           Менің қиялымдағы!

           Бақытты ана

( әңгіме түрінде, сурет түрінде қолнер түрінде крсете алады) 2 топ: Ана туралы лең шығара аласың ба?

3  топ: Нені анаға теңер едің?

Жер, күн?

4  топ: Үйге тапсырма

«Ана» з қиялдарынан ертегі құрап келу.

5  топ: Жүректен-жүреккеАнамызға тілек

-   Аналар аман болсын!

-   Ауырмасын!

-   Күн секілді, Күліп жүрсін!

-   Аспанды бұлт торлаған сияқты, анамыздың қабығын кірбің шалмасын!

-   Денсаулық тілеймін!

-Апай, сізде екінші анамызсыз

Сіздің амандығыңызды тілейміз!

-   Жер бетіндегі барлық аналар мен балалар бақытты болсын!

-   Мен осы сабақ арқылы анамды бұрынғыдан да те жақсы  кріп кеттім, соны түсіндірген сізге рахмет!

210                                                                                                                                                                                                                                 211

-   Отанымыз аналарға кп қамқорлық жасасын!

Тақырыбы: Мен оқушымын

«Жасы оушы – болаша иесі.»

Нақыл сз

Мақсаты: Балалардың «Білім» құндылығы туралы түсініктерін кеңейту және «еңбек» ұғымының адамгершілік құндылығы ретіндегі мәнін ашу.

Міндеттері:

- оқушы, оқу, білім туралы түсінік беру; - білімге, оқуға, еңбек етуге құштарлықтарын дамыту; - жақсы оқушы болуға тәрбиелеу.

К)рнекі құралдар: «Мен жақсы оқушымын» деген жазуы бар алқа, «қоңырау» пішініндегі ашықхат.

Шаттық шеңбері

Балалар шаттық шеңберін құрып, бір-бірімен сәлемдеседі. Мұғалім мәнерлеп оқып берген лең жолдарын балалар қайталап айтады.

Күзгі қуаныш

Несіпбек Айтов

                                Алақай-ау,                                Алақай!                                Алақай-ау,                                Алақай!

                                Бұдан былай мен енді,                          Емеспін жай балақай!                      Осыдан да клемді                                  Оқи алам леңді.                                Бардым бүгін мектепке,                                    Оқушымын мен енді!

Aңгімелесу

Мұғалім тмендегідей сұрақтар қойып, балаларды «Оқушы» тақырыбындағы әңгімеге тартады.

•      Балалар, «оқушы» деп кімді айтамыз?

•      Оқушы не үшін мектепке барады?

Балалардың жауаптары тыңдалған соң, қорытынды жасалады.

Дәйекс)з

Мұғалім тақтаға «Жақсы оқушы – болашақ иесі» деп жазып қояды және осы нақыл сзді бүгінгі сабақтың дәйексзі ретінде түсіндіреді:

–  Оқушы мектепке оқу үшін келеді. Оқу арқылы білім, тәлім ала-ды. Оқушы тек қана оқушы емес, жақсы оқушы болуы тиіс. Жақсы оқушы кп білуге, зін, елін, әлемді тануға құштар болады. Gйткені нақыл сзде айтылғандай «Жақсы оқушы – болашақ иесі». Олар – болашақтағы ғалымдар, ел басшылары, құрметті адамдар, жан-жақты мамандар. Жақсы оқушылар болашақты жарқын етеді.

Ойын. «Мен жақсы оқушымын»

Балалардың «оқушы» туралы түсініктерін бекіте түсу үшін ойын әдісін ұсынуға болады.

–  Балалар, Данышпан ата сендердің жақсы оқушы болғандарыңды қалайды. Ол үшін сендер «Мен жақсы оқушымын» деген жазуы бар алқаны кезегімен тағып тұрып не себепті жақсы оқушы екендеріңді айтып шығыңдар. Мысалы:

–  Мен жақсы оқушымын, йткені сабаққа кешікпеймін.

–  Мен жақсы оқушымын, йткені оқу-құралдарымды таза ұстаймын.

–  Мен жақсы оқушымын, йткені сабақты жақсы оқимын.

–  Мен жақсы оқушымын, йткені тазалықты сүйемін.

–  Мен жақсы оқушымын, йткені достарымды жақсы кремін.

–  Мен жақсы оқушымын, йткені достарыма кмектесемін.

–  Мен жақсы оқушымын, йткені мұғалімді тыңдай білемін.– Мен жақсы оқушымын, йткені үлкендерді сыйлаймын және т.б.

Осылайша әр оқушы з ойын жалғастырып айтады.

Мұғалім балалардың жауаптарын қорытындылайды:

–  Жақсы оқушы здерің айтқандай сабаққа кешікпейді, оқу құралдарын таза ұстайды, тазалықты сүйеді, достарына кмектеседі, мұғалімді, үлкендерді сыйлайды және тыңдайды, тиянақты білім алады. Осы айтылып ткен жақсы қасиеттердің бәрі әдепті адам бойынан табылады.

Тыныштық сәті

212                                                                                                                                                                                                                                 213

Ойын және ойын жаттығу аралығында балалардың денесі, ойы сергітіледі.

–  Балалар, денелерінді түзу ұстап, бастарыңды жоғары ктеріп, ыңғайланып отырыңдар. Кздеріңді жұмсаңдар да болады. Ауаны терең жұтып, еркін тыныс алыңдар. Gздеріңнің тыныс алуларыңды бақылап, бақытқа, махаббат пен тыныштыққа толы таза, шипалы ауаның тұла бойларыңа толғанын сезініңдер. Ал енді кздеріңді ашсаңдар да болады.

Ойын-жаттығу. «Ойлан, тап!»

Бұл ойынның шарты бойынша балалар мұғалім қоятын мынадай сұрақтарға жылдам жауап беруі тиіс.

1)  Қазір қай пәнді оқып отырмыз?

2)  Мектепте саған сабақ беретін адамды кім деп атайды?

3)  Бірге ойнайтын балаларды кімдер деп атайды?

4)  Мектепке не үшін келесің?

5)  Мектепке баратын баланы кім деп атайды?

Сергіту сәті

Мектептің бала міріндегі құндылығын түсіндіру осы әдіс арқылыда ұйымдастырылуы мүмкін.

Мұғалім лең жолдарын оқиды, оқушылар қайталайды, қимылдар жасайды.

«Мектеп»

Мұқағали Мақатаев

Мектебің мынау – класың,  (Қолдарын екі жаққа жаяды.)

       Осында он жыл тұрасың.      (Он саусағын крсетеді.)

       Тарыдай боп кіресің,           (Орындарына отырады.)

Таудай болып шығасың.       (Қолдарын жоғары ктеріп,                                                       орындарынан тұрады.)

Шығармашылық жұмыс

Балаларға бірлесіп еткен еңбектің нәтижесін крсету үшін шығармашылық жұмыс ұйымдастырылады.

Кзі мен тұмсығы салынбаған балапанның суреті алдын-ала дайындалып, балаларға таратылады.

–           Балалар, қолдарыңдағы балапанның суретін анықтап қараңдар.

Балапанның суретінде не жетіспейтінін табыңдар.

Балалардың жауаптары тыңдалғаннан кейін тапсырма беріледі:

–           Балапанның суретіне жетіспей тұрған оның кзі мен тұмсығын здерің әдемілеп салыңдар. Балапандарың кңілді балапан болу үшін оның кзі мен тұмсығын қалай етіп салар едіңдер?

Балалардың жауаптары.

#рбір бала зіне берілген балапанның кзі мен тұмсығын салып шығады және кңілді балапандарды үстел үстіндегі түрлі-түсті қағаздан жасалған кгалға жайғастырады.

Мұғалім оқушылардың жұмыстарын қорытындылайды:

–           Оқушының тағы бір ерекшелігі – талмай еңбектене білуі. Сен-дер жұптасып, топтасып бірлесе отырып, еңбектене білетіндеріңді крсеттіңдер. Қараңдаршы, аз уақыттың ішінде топ болып бірігіп жұмыс істеу нәтижесінде кп балапан дайын болды. Біз де балапандар сияқты кішкентаймыз. Мектептен оқу-білімді меңгеріп, мірге қанат қағамыз.

Балалар үнтаспаға қосылып, ән шырқайды.

Aнші балапан

Сзі – Құдайберген Қазыбекұлынікі.

9ні – Миарат Омаровтікі.                           Білім, ғылым, нерге,                          Қанат қағар кездерің.                            Ата салтын ертеңге

                                Жеткізетін здерің,                                 Жеткізетін здерің!

             Қайырмасы:

                                Cнші, биші, әнші балапан,                                Cнші, жыршы, күйші балапан.

                                Cнші, биші, әнші балапан,                                Cнші, жыршы, күйші балапан.

Үй тапсырмасы

Дәптердегі тапсырмалар үй жұмысы ретінде беріледі.

1.     Оқу құралдарының суретін салыңдар.

2.     Келесі сабақта бәріміз бірге айтатын «Мектебім», «Мұғалім – ол біздің» әндерінің сзін үлкендермен бірге мүмкіндігінше жаттап келіңдер. Мұғалім осы әндердің дәптерде «#н шырқайық» айдарымен берілгенін ескертеді. Қорытындылау

Мұғалім оқушыларға сабақтан үйренгендерін қорытындылауға ықпал етіп, зі түйіндейді:

214                                                                                                                                                                                                                                 215

– Оқушы мектепте оқу оқып, білім алып, еңбек етуді үйренеді. Сондай-ақ сыныптастарымен достасады, бір-біріне кмек береді, ұстаздарын, тәрбиешілерін үлкендерді сыйлайды, кішілерге қамқор болады.

Жүректен- жүрекке

Мұғалім ән айтылып жатқан уақытта оқушыларға «қоңырау» пішініндегі ішіне тілек жазылған ашықхатты таратып береді. #р баланың атын атап, жазылған тілектерді оқып береді. Ашықхатта жазылған тілектер мынадай үлгіде болуы мүмкін:

-      Шоқандай алғыр бол!

-      Абайдай дана бол!

-      Күндей жарқырап жүр! - Гүлдей жайнап жүр!

-      Достарыңа сыйлы бол!

-      Оқуда озат бол!

Тақырыбы: МЕНІҢ ҰСТАЗЫМ

«Малім – мектепті жрегі.»

Ы.Алтынсарин

Мақсаты: Балалардың «Білім», «еңбек» құндылықтары туралы түсініктерін кеңейту және «сыйластық» ұғымының адамгершілік құндылығы ретіндегі мәнін ашу.

Міндеттері:

-                 ұстаздың әрі маман, әрі оқушыға дос, жанашыр, ақылшы екендігі туралы түсінік беру;

-                 ұстазбен зара сыйластық қарым-қатынастарын дамыту;- ұстаз еңбегін құрметтеуге тәрбиелеу.

К)рнекі құралдар: үнтаспа, фото крме.

Шаттық шеңбері

Балалар шеңбер құрып, бір-бірімен сәлемдеседі. Үнтаспаға қосылып «Мектебім» әнін айтады.

                                     Мектебім

                                Ашық – жарқын күнімдей,                                Ұстазым бар күнімдей.                             Мейірімін тккен,                                   Аялап бір пкен.

Қайырмасы:

                          Cріптерді танып,

                                Білімге бір қанып,                                 Қадіріңді ұғып,                                 Жанға ләззат алып.

                                Сен болмасаң мектеп                            Мақсатқа кім жетпек?                      Құшағыңды ашып,

                           Қызғалдақтай кктеп.

Aңгімелеу

Балаларға ұстаз еңбегінің маңыздылығы мен мән-мағынасын түсіндіру үшін «%нерлі жігіт» аңызы негізінде әңгімелеу ұйымдастырылады.

нерлі жігіт

Аңыз

Cл-Фараби бір күні базарға барса, бір жас жігіт тісімен шеге суырып, әр түрлі нер крсетіп отыр екен. Оны крушілер риза болып, тиын-тебен тастап кетіп жатады. Cбунасыр одан:

–       Күніне қанша табасың? – деп сұрайды.

–       Екі дирхемге жетер-жетпес қана.

–       Онда сен бұл нерді таста. Маған ер, мен саған оқу үйретемін, күніне трт дирхем беремін, – деп оны ертіп алады. Мұны естіген саудагерлер:

–       Мына диуана, дәруіштің дені сау ма? Gзі оқытып, әрі оған трт дирхем тлегені несі? – деп күліпті.

Кейін сол бала үлкен ғалым болыпты деген сз бар.

Оқушыларға аңыз желісі бойынша сұрақтар қойылады:

-   Cл-Фараби жігітке нені үйреткісі келді? Не үшін?

-   Шәкірттерінің болашақта жақсы адам болып шығуына ұстазы қаншалықты еңбек сіңіреді деп ойлайсыңдар?

-   Білім адамға не үшін қажет деп ойлайсыңдар?

Балалардың жауаптары тыңдалып, қорытындыланады:

– Ұстаздың еңбегі зор. Ұстаз әр баланың бойындағы жақсы қасиеттерді байқап, оның болашақта з орнын табуына кмектеседі.

Сол үшін аянбай еңбек етеді.

Р)лдік ойын

216                                                                                                                                                                                                                                 217

Ұстаз еңбектің мәнін рлдік ойын арқылы да ашуға болады.

«Жас тілші» атты рлдік ойында балалар «Айглек» журналының жас тілшілері рлінде мұғалімнен сұхбат алады.

Мұғалім зінің ұстаздық еңбек жолы, оқытқан шәкірттері, олардың жетістіктері мен оқушылары арасындағы сыйлы қарым-қатынасты бейнелейтін алдын ала жасаған фотомонтажын тақтаға іледі.

#рбір бала тақтадағы фотомонтаж бойынша мұғалімге зі қалаған сұрақтарын қояды, мұғалім жауап береді. Мұғалім ойын соңында осы мамандықты не үшін таңдағаны туралы айтып береді. Дәйекс)з

Рлдік ойын нәтижелері дәйексздің мәні түсіндірілуімен түйінделеді.

Мұғалім тақтаға Ы.Алтынсариннің «Мұғалім – мектептің жүрегі» деген сзін жазып қояды және оны түсіндіреді:

–           Ыбырай Алтынсарин қазақ жерінде тұңғыш мектеп ашқан ағартушы-педагог. Оның «Мұғалім – мектептің жүрегі» деп айтқанында кп мән бар. Gйткені оқушы мектепте мұғалімнің еңбегі арқылы оқу, білім, тәлім ала алады. Мұғалім оқушыны жақсылыққа, ізгілікке, бақытқа жетелейді.

Үй тапсырмасы

Мұғалім дәптерде берілген тапсырманы қалай орындау керектігін түсіндіреді.

–           Дәптер бетінің сол жақ блігінде ұстаздың суреті салынған. Оң жақ блігінде берілген бос торкздерге з ұстазыңа сыйлағың келетін суретті салып, бояңдар.

Тыныштық сәті

Балалардың белсенді қимыл-ой әрекеттерінен кейін денесі, ойы сергітіледі.

–           Балалар, денелерінді түзу ұстап, бастарыңды жоғары ктеріп, ыңғайланып отырыңдар. Кздеріңді жұмсаңдар да болады. Ауаны терең жұтып, еркін тыныс алыңдар. Gздеріңнің тыныс алуларыңды бақылап, бақытқа, махаббат пен тыныштыққа толы таза, шипалы ауаның тұла бойларыңа толғанын сезініңдер. Ал енді кздеріңді ашсаңдар да болады.

Қорытындылау

Мұғалім оқушылардың сабақтан алған білімдерін тмендегідей түйіндеуіне болады:

Ұстаз – тек оқу, жазу үйретіп, білім беретін мұғалім ғана емес. Ол қиналған сәтте қол ұшын беретін кмекші, қамқор, іздеген сұраққа, бастаған іске ақыл-кеңес беретін ақылшы, бірге еңбек ететін сенімді дос бола алады.

Жүректен-жүрекке

Мұғалім сағаттың қос тіліндей екі қолын екі жаққа созып ортаға тұрады. Балалар сағаттың тілімен оңға қарай қозғалыспен бірінен кейін бірі алақаны арқылы ұстаздан жылу алады. #р бала алақанын ұстаздың алақанына тигізіп тұрып, алғыс білдіреді. Мысалы: «Білім бергеніңіз үшін рақмет! Оқуға үйреткеніңіз үшін рақмет! Ақылдылыққа жетелегеніңіз үшін рақмет! Жақсылыққа, әдептілікке, мейірімділікке, имандылыққа тәрбиелегеніңіз үшін рақмет!».

Сағат тілінің қозғалысымен мұғалім «Білім шеңберін» құрады.

Балалар мұғалімді ортаға алып, ұстаздарына арнап ән айтады.

                        Мұғалім – ол біздің!

Сзі – Мұзафар #лімбаевтікі

#ні – Ибрагим Нүсіпбаевтікі

                                Білімнің кілтіндей                                Cліппе ұстатқан.                                 Оқуға іркілмей,                                     Тоқуға ұстартқан.

        Қайырмасы:                             Қамқоры ұл-қыздың,                         Мұғалім – ол біздің!                             Қамқоры ұл-қыздың,                         Мұғалім – ол біздің!

                                Қиынға тзуге,                          Үйреткен қашанда.                           Жаманнан безуге,                                 Жақсылық жасауға.

218                                                                                                                                                                                                                                 219

          Қайырмасы.

6-сынып

Тақырыбы:  Бақыт  қайда  жасырындың?

Мақсаты:    оқушыларға  «бақыт» ұғымын түсіндіру,   бұл  ұғымның кең  екенін, бақытты бола білудің маңызын ұғындыру;

Міндеттері:

-   «бақыт», «қайғы», «сәтсіздік» туралы түсінік беру;

-   оқушылардың з ойларын жеткізе білуіне ықпал жасау;

-   бақытты сезіне білуге, біреуге бақыт сыйлай білуге үйрету;

К)рнекіліктер:  ДВД дискілер, бейнетаспа

Шаттық  шеңбері

Барлық   оқушылар   ортаға   шығып,    шеңбер жасап   тұрады.

Үнтаспа  арқылы

А. Нұрмағанбетованың орындауындағы «Бақыт» әні  қойылады.

-   Балалар,  кңілді ән әуенін тыңдай отырып, бір-бірімізге жақсы тілектер арнайықшы.

(Балалар  қол ұстаса отырып, тілектер айтады)

Aңгімелесу

-   Қане, балалар, бүгін бақыт туралы әңгімелесейікші. Cңгімеміз түсініктірек болуы үшін мен сендерге Саттар Ерубаевтың «Бақыт» әңгімесінен үзінді оқып берейін.

                                           Бақыт                                   

Мен бақытты крсем деуші  едім.

Біздің  қақпаның алдындағы  үлкен  қара жолмен  күнде бір қайыршы шал  тетін еді.   Шал ұзын асасын жоғары ктеріп алып:

-   Е,  азаматтар,  бақытты болыңдар! – дейтін еді.

Менің бақытты кргім  келді.

Күн батушы еді; шал қара клеңкеде үйреншікті жолыменен күнде бір қалыпта кетіп бара жататын еді. Мен біраз қарап тұрар едім де, қараңдап кетіп бара жатқан сыры белгісіз, жұмбақ   қайыршының  аузынан шыққан «бақыт» деген сзбен кңіліме елең салатын қараңғылықта бір түрлі сескенер едім.  Содан соң жылдам  басып үйге келетін едім. Есікке жақындағанда белгісіз шыққан қайыршының қара күңгірт даусын естіп, үйге жүгіріп кіріп, зімнен-зім «бақыт» дейтін едім.

Тсекке жатқанда ұзын асалы шал кз алдымнан кетпей, дау-

сы құлағымда тұратын еді. Мен жұмбақ «бақытты» крсем дейтін едім... 

...Біздің үй Түркістан қаласының оңтүстік жақ шетінде болатын еді. Бізбен бірге Жақсыбайдың үйі тұратын. Күн еңкейіп қақпаның тасасына түсуші еді. Қақпа клеңкесі ұзарып, тргі бұрыштағы Жақсыбай үйінің іргесіне дейін барушы еді.  Осы уақытқа дейін Жақсыбайдың шешесі Күнтүлім  күн шуақта жамау жамап отырушы еді.

Барлыбай кзі қарауытып:

-            Апа, қарным ашты ғой,   -дейтін еді.

-            Е, бақытсызым-ау, бақытың жоқ қой, оны неге маған айтасың? – деуші еді  Күнтүлім. 

Осы уақытта түрінген балтыры балшық-балшық боп Жақсыбай келуші еді. Жақсыбай қалада қыш құйып, күнделікті жұмыс істейтін. Жақсыбайдың қолында шүберекке оралған бір нәрселер крінсе, Күнтүлім Барлыбайына:

-            Бақытың бар екен, қарағым, - деп күлімсірейтін еді. Бірақ бұл  күлкі уақытша күлкі болған соң, бар қуаныш бетіне ғана жиылып, жүрегінде барлық бақытсыздықтың  зілі жатқандай болушы еді. 

Мен бақыт деген нан ба екен деуші едім...                       (С.Ерубаев)

•            Күнтүлім баласына «Е, бақытсызым-ау, бақытың жоқ қой» деп неліктен айтты?

•            «Бірақ бұл  күлкі уақытша күлкі болған соң, бар қуаныш бетіне ғана жиылып, жүрегінде барлық бақытсыздықтың  зілі жатқандай болушы еді» деген сйлемдегі «бақытсыздық»  сзінен не ұқтыңдар?

•            Бала неге бақытты нан екен деп ойлады?

Мәтінмен  жұмыс

Оқушыларды  бақыт пен қайғыны ажырата білуге үйрету үшін аудиокассетадан А.Еңсеповтың «Балалық» күйімен композицияланған М.Шахановтың «Жігерлендіру» леңі тыңдалады.

                                       Жігерлендіру

Сен жыладың, жігітім, Кп крдім деп тұрмыстың тапшылығын, Қайтпады деп жұртқа еткен жақсылығым.

220                                                                                                                                                                                                                                221

Сен жыладың, сезімің жасып ағып, Кіп-кішкентай балаңды қасыңа алып. Қырмызы күнім тті деп,

Сенгенім сатып кетті деп. Сен жыладың:

Аңғармай қалдым орды деп,

Қадамым сәтсіз болды деп, Бір қатты соққы алдым деп, Бақытсыз болып қалдым деп. Сен жыладың:

Бірақ мен селт етпедім,

Білем сені тағдырдың ерке еткенін,

Білем сені р кңіл, жомарт едің, Енді бүгін... қалай бұл кер кеткенің?

Жә, жә, жарар, %ткен күн оралар ма? Басыңдағы брік пе, Орамал ма?

Брік болса ауыс тез басқа күйге, Кз жасыңды крсетпе жас сәбиге. Кз  жасыңды крсетпе, сұранамын, #й, әй, жігіт, сен маған ұнамадың.

Жас нәресте круге тиісті емес

#кесінің еңкілдеп жылағанын, #кесінің тым күйреп құлағанын. Ерлік пенен ездіктің жолы қатар, Екеуінің арасы бір-ақ адым.

Кз жасыңды крсетпе, сұранамын.

Ктер, қане, басыңды, қалай бұның, Мұз боп еріп кеткен бе бар айбының?

Ктер, қане, басыңды,

Күніңді босқа ткізіп пе едің,

Тағдырың неге сыр айтты сараң?

%мірдің барлық сәтсіздіктерін Бақытсыздық  деп, кім айтты саған? Кім айтты саған?

Тұлпарды сүрінбейді деп,

Асауды мінілмейді деп,

Ақ кйлек кірлемейді деп,

Қара ешкі мүжіген ағаш

Қайтадан гүлдемейді деп.

Кім айтты саған?

Жұрттың бәрі мейірбан, арайлы деп, Жұрттың бәрі шындықты қалайды деп.

Биікті ардақтайды деп, Асылды қорлатпайды деп,...

Жігітке арман жеткізіп пе еді?

%з сорын зі жеңбесе.

%мірдің барлық сәтсіздіктері

Бақытсыздық емес ендеше.                (М.Шаханов)

•       Жігіт неге жылайды?

•       Ақын оған не деп ақыл айтты?

•       «Бақытсыздық» пен «сәтсіздік» сздерін қалай түсінесіңдер?

Олардың қандай айырмашылықтары бар?

Сахналау

Берілген оқу материалының мазмұнын эмоционалдық-сезімдік күймен әсерлі қабылдау үшін  жоғары сынып оқушыларының М.Шахановтың «Күре тамырды іздеу» поэмасынан  қойылған үзіндіні тамашалауға шақырамын.

Жастық шақ пен ақын шеткері тұрып сахнаға қарайды. Gрімдей жас жігіт з Бақытының (Бақыт қыз бейнесінде) соңынан келеді. Жігіт:  (сағынышпен) - О, Бақыт!

Бар адамға тімдісің сйлесең, Баянсыз да секілдісің кейде сен. Сені кру еді менің арманым,

Іздеп келем, іздеп келем  талмадым. Іздеп келем әлі  күнге жолдамын.

Тым құрыса, қонағым да болмадың. Шаттығым да, қайғым да зің күрсінсем, Айтшы маған қай биікте жүрсің сен?

Бақыт:

Есіңде ме аяулы анаң, қарт анаң, Нан пісірді саған арнап арпадан. Жер шырынын ұлым татсын деп еді, Бірақ сенің оны жегің келмеді.

222                                                                                                                                                                                                                                 223

Жауар бұлттай қабағыңды түсіріп,

Арпа нанды қойдың былай ысырып. Оранып зор мейірімінің отымен, Сонда саған анаң боп тіл қатып ем. Нан бергенім шақырғаным еді ғой, Егістікте сені күтіп жатып ем.

Жігіт:

Ол күні емес, ертесіне барғанмын, Сонда мені неге күтіп алмадың?

Бақыт:

Сенен бұрын келіп жеткен біреудің, Арбасына  мініп кетіп қалғанмын.

Жігіт:

О, Бақытым, бала кезден аңсаған, Қалай айтсам екен мұны мен саған.

Бір күні үйде отыр едім ерігіп, Сені маған кшеде жүр деді жұрт.

Мен кшеге шықтым жылдам жүгіріп,

Жан-жағыма қарап едім үңіліп, Таба алмадым іштей ойға малтыдым, Сен сол күні қайда болдың, жарқыным?

Бақыт:

Ха-ха-ха!

Маған адал болғанымен тілегің,

Аңғармайсың, аңғал сенің жүрегің,

Саған жолда сәлем берген бір қыздың Жанарына жасырынып тұр едім.

Бала кезгі рлігіңді қайталай,

Басыңды изеп, те шықтың байқамай.

Ха-ха-ха!  (Бақыт ғайып болғанымен, кпке дейін күлкісі естіліп тұрады.)

•      Бақыт пен жігіттің әңгімесінен не байқадыңдар?

•      Жігіт бақытын тапты ма?

Дәйекс)з

«Меніше, адамны е бір лкен баыты – кресе білу, уана білу, жмыс істей білу  және  басалардан алыспай, өмірге ілесе білу»

                                                                      В.Н.Терешкова

Жүректен  жүрекке

-            Балалар, бүгін біздің қаламыздың маңынан «Бақыт  керуені» тіп барады екен. Олар бақыт іздеп ұзақ сапардан келе жатса керек. Біз сабақтан «бақыт» дегеніміз не екенін ұғындық  қой.  Мүмкін керуенге бағыт берерміз? Сондықтан  мен сендерге қалам-қағаз алып, «Бақыт дегеніміз не?» деген сұраққа жауап болатындай бір-бір сз жазып, керуендегі түйелердің қоржындарына салуды тапсырамын.

(Балалар здері жазған сздерді дауыстап оқып, неге ол сзді жазғанын ұғындырады да шеңберге келіп тұрады.) Мұғалім:

-            Балалар, мен сендермен бүгінгідей мән-мағынасы терең, керемет сабақ ткеніме бақыттымын.

-            Ризамын, ризамын, ризамын бүгінге!

      Ризамын, ризамын, ризамын қазірге!

Дәйекс)з

Меніше, адамны е бір лкен баыты – кресе білу, уана білу, жмыс істей білу  және  басалардан алыспай, өмірге ілесе білу.

             В.Н.Терешкова

Баытты  мәні – парасаттылыта  әркімні өз алдына игілікті масат оя білуінде... адамны өз мінез-лын, ісәрекетін ерікті трде  өзгертіп, игілікке  баыттап отыруында.

                                                                                            9л-Фараби

%сты шу шін жараланы сияты, адам да баыт шін жаралан.

                                                                     В.Г.Короленко

Баыт – өз басы шін көксейтін игілік...  Баыта жеткізетін еркін әрекет тамаша әрекет.

                                                                                                      9л-Фараби

Баыт жарылаушыны олынан даяр алынбайды, крес нәтижесінде, әрекет негізінде келеді.

                                                                             Д.И.Писарев

Өзін сыйлай білмеу – баытсызды, өзіне шексіз риза болу – аыматы.

224                                                                                                                                                                                                                                 225

                                                                                                     Г.Мопассан Адамның ішкі сұлулығы

Тән сұлулығы деген бар, жан сұлулығы деген бар.

 Ақын Мұхтар Шаханов:

Мағынасыз жылтырақты сақтамайды ел еске,

Жалын болып жылу болмау, Cйел болып сұлу болмау, Табиғатты алдаумен тең емес пе?

Гүлзар әйел қауымына сұлулықсыз бақ қайда, Шын сұлулық тереңдікте жатпай ма?, деп жырлаған. Cйел ең алдымен – ана. Бұл оның адамзат һәм табиғат алдындағы ең ұлы парызы. Құдіретке тең осы әйел заты ең алдымен тән сұлулығымен бағалы ма, әлде жан сұлулығымен қадірлі ме деген сауал туады. Алғашқы кезек жаны сұлудікі. Cйтпесе, ақын айтқандай жалғыз ғана тән сұлулығы мағынасыз жылтыраққа айналар еді.

Тән сұлулығы  - сыртқы кз арбар крініс. Жан сұлулығы – бұл әйелдің ішкі жан дүниесі, сезім шынайылығы, мінез байлығы, пейілі кеңдігі, ар алдындағы адалдығы.

Тән сұлулығы – теңіз бетіндегі кпіршігі мол толқын. Жан сұлулығы – бұл тереңдегі ағын.

Демек, екеуі екі басқа дүние.  Осы екі қасиет бір адамның басында ұшырасса, ғұмыр бойы айналасын нұрға блеп тер еді. Gз бақытым - зімнің қолымда!

«мір д)ңгелегі» тренингі

Мақсаты:

-      «Gмір»,  «бақыт» ұғымдарына тереңірек үңілуге ықпал жасау;

-      Gзінде бар құндылықтарды бағалай білуге үйрету;

-      Бақытқа қол жеткізе алатынына сенім туғызу;- Gмірге құштарлықтарын арттыру;

Барысы:

Семинарға қатысушы әр мұғалімге «Gмір дңгелегі» таратылады. Толтыру үлгісі  түсіндіріледі.  Тренинг бойынша тмендегі сұрақтарға жауаптар бес ұпайлық шкаламен белгіленуі  керек.

1.   Отбасы жарастығына кңіліңіз тола ма?

2.   Адами қарым-қатынасыңыз қандай дәрежеде?

3.   Жұмысыңыз, мамандығыңыз қанағаттандырады ма?

4.   Денсаулық жағдайыңыз қаншалықты?

5.   Демалысқа з дәрежесінде кңіл блесіз бе?

6.   Сырт крінісіңізге кңіліңіз тола ма?

7.   Қаржы тәуелсіздігіңізді қалай бағалайсыз?

8.   Gмірге, жаңалықтарға ынтаңызды қалай бағалайсыз?

Cр сұрақты  бес ұпайлық шкаламен бағалап  белгілеген соң,  сол белгі нүктелерді  бір-бірімен қосып   шығамыз.  Егер дңгелек болып шықса, Сіз бақыттысыз.  Егер кейбір тұстары қисық сызықпен қосылса, сол тұсқа кбірек кңіл бліңіз. Бақыт  Сіздің  з қолыңызда!!!

Пәнаралық байланыс       Ана тілі.

Сабақтың  тақырыбы: «Қамқорлық» Б. Соқпақбаев. 

Мақсаты:Білімділік:Оқушыларды мәтін мазмұнымен таныстыра отырып, негізгі идеяны ұғыну, мәнерлеп саналы оқу дағдыдарына машықтандыру; қызығушылығын ояту, белсенді ынталы оқуға

үйрету;

Дамытушылық: Оқушылардың байланыстырып жүйелі сйлеу қабілеттерін, шығармашылық, танымдық қабілеттеріндамыту;

Тәрбиелік:  Табиғатты аялауға, ұйымшылдыққа, бірлікке, жақсыны үйреніп, жаманнан жиренуге тәрбиелеу.

Aдіс-тәсіл: СТО стратегиялары,түсіндіру, сұрақ-жауап.

К)рнекілігі: Б.Соқпақбаевтың портреті, әңгіме кестесі, мақал-мітелдер, ребус жазылған плакаттар. Типі: аралас сабақ Түрі: панорамалық.

1.  «Шаттық   шеңбері»: Кәне  балалар  шеңберге  тұрып, бір-бірімізге  сенім арттырайық.

226                                                                                                                                                                                                                                 227

2.»Үй  тапсырмасына  шолу»  -Үйге қандай  тапсырма берілді.? «Бүркіт»  Б.Емельянов.  (2-3 оқушыдан  сұрау) 1. Жолаушылар қайда  келді, олар кімдер  еді? 2. Гайдар  нені  крді, неге  шақырды?» 3 .Бүркітті  сипаттап  кр. 

Ойын   «Құстар  қалай  дыбыстайды?   

«Ой  қозғау»: Ребус  шешу.

«Ой  ашар»:  1.»Қамқорлық» дегенді  қалай  түсінесіңдер?

                             2.Қандай  құстап  қалатын  құстарды  білесіңдер?

                             3.Осы  құстарға  қандай   қамқорлық   жасайсындар?

Суреттеу: Берілген   сурет  бойынша  мәтін  құрастыр.

Дәптермен   жұмыс Ақпанның   сегізі.

Қамқорлық.

Б.Соқпақпаев. «Қамқорлық»

2.Оқулықпен  жұмыс.

1.Мұғалімнің  оқуы.

2.Іштей  оқу.

3.Тізбектеп  оқу.

3.Сұрақ-жауап:

1.Cңгіменің  кейіпкерлері  кімдер?

2.Жантас  пен  Қожаның  әрекеттерін  салыстыр,  екеуіне  мінездеме  бер.    

3.Мәтінді  блікке  бліп , әрбір  блікке   ат  қой.      

«Ой қорыту»:

Мақал-мәтел.

         Баланың   жақсысы  -қызық,

          Жаманы -  күйік.         

                                                       ( Абай).

          #депті   бала  -   арлы  бала .  

          #депсіз  бала -   сорлы  бала.

Ситуациялық сұрақ:

Мұндай  жағдайда   зің  не  істер  едің?

«Жүректен  -жүрекке»  шеңбері.

Бағалау.

Үйге  тапсырма.

Пәнаралық байланыста құрылған үлгі сабақ түрі:

Тема: Что в имени моем

Цели урока:

-            ознакомление учащихся с ценностью «имя»;

-            акцентирование внимания детей на важности этой духовной ценности, его значения для судьбы человека;

-            формирование у ребенка уважения к общечеловеческим традициям наречения имени.

Методы: беседа, рассказ, объяснение, работа с книгой, игра, практическая работа.

Ресурсы: учебник, тетрадь «Моя помощница», карточки с текстом.

Ход урока

1. Круг радости «Здравствуй, я тебя помню!»

- Здравствуйте, ребята! Мы начинаем наш урок «Самопознание» взаимными приветствиями. Сейчас вы по очереди будете здороваться друг с другом, обязательно подчеркивая индивидуальные особенности того, к кому вы обращаетесь. (Учитель поворачивается к ученику, стоящему справа и говорит: «Здравствуй, Сауле, я рада тебя видеть! Я помню, что ты очень любишь своего котенка Фаришку». Сауле: «Вова, я рада видеть тебя. Я помню, что ты каждое утро бегаешь на стадионе » и т.д.).

2. Минутка тишины

-            Я приглашаю вас, ребята, в мир «минутки тишины». Мы отправляемся в путешествие. Можете закрыть свои глазки. Представьте себе, что вы босиком бегаете по мягкой, зеленой лужайке. Вы хорошо чувствуете, как мягкая зеленая травка гладит ваши ножки (пауза). Солнышко греет землю (пауза). Вы остро чувствуете запах цветов, трав, меда (пауза). А еще вы слышите, как журчит звонкий ручеек, поют веселые птички…(пауза).

228                                                                                                                                                                                                                                 229

-            Давайте постоим очень спокойно и послушаем себя, послушаем Матушку-Природу. Развернем ладошки к солнышку. Закроем глазки…(пауза). Почувствуйте тепло солнечных лучей, которые льются на нас с голубых небес, легкую прохладу осенней земли (пауза). Сейчас мы медленно откроем глазки, потянемся ручками в стороны и скажем все вместе Матушке-Природе «спасибо» за то, что она дарит нам жизнь, здоровье, радость и хорошее настроение.

3. Поговорим

Самое удивительное создание на земле – это человек. Не менее удивительно то, что человек имеет собственное имя. Имя – это духовная ценность. Сегодня на уроке «Самопознание» мы поговорим об удивительном явлении.

Имя человеку очень дорого. Имя каждого человека на Земле – это тайна, которую должен знать каждый. Наши имена разнообразны и красивы, и мы любим их. Имя для человека имеет глубокий смысл и в какой-то степени может оказать влияние на его судьбу.

Имена людей – это часть истории народов. В них отражаются быт, верования, чаяния, фантазия и художественное творчество народов, их исторические контакты. Наша страна многонациональна. У каждого из народов, населяющих ее, есть свои замечательные личные имена. Имена бывают различными.

Личные имена – это имена, которые присваиваются при рождении людям, под которыми они известны не только для общения, но и в документах.

•     Кто сможет привести пример личных имен? (Ответы детей).

Имена людей в разных странах, у разных народов чрезвычайно разнообразны по своему звучанию, происхождению и употреблению.

Новые имена появились после того, как происходили какие-то события. После революции 1917 года появились имена Искра, Октябрина, Владлен, Майя, Ким, и т.п. А во время Великой Отечественной войны немецкие имена Адольф, Фриц приобрели негативную окраску. Заимствовались имена у других народов: Виолетта, Жанна, Эдуард, Артур, Марат.

Имя ребенку родители дают не вдруг и не случайно. Имя, как величайшее сокровище семьи и рода, передается из поколения в поколение. Общеизвестно, что имя ребенку дается в большинстве случаев в честь бабушки, дедушки, отца, матери. Например, в королевских семействах Европы и в дворянских семьях царской России это было закономерным явлением. В русской истории было два царя Николая, три Александра, четыре Ивана. А знаете, дети, какой смысл был в этом? Мальчик, носящий имя своего рода, становился наследником своего рода, его традиций и духовных ценностей. Благодаря этой тра-диции крепнут устои семьи. Так, например, во многих семьях современных казахстанцев, где живет эта традиция, сильно развито чувство единства семьи.

•     А теперь поговорим о том, почему вас назвали именно так?

(Дети рассказывают).

4.  Обратимся к учебнику

Хорошо. Пришло время посоветоваться с «Азбукой». Интересно, что она думает о ценности «имя человека»? Откройте учебник, прочитайте.

Имя человека – это личное название человека, даваемое ему при рождении. (Дети читают это определение. Запоминают его).

5.  Чтение произведения. М.Турежанов «Верблюжонок»

Летом Ботагоз приехала на каникулы в аул. Весело в гостях у бабушки: можно весь день на лугу играть и в реке купаться...

Пришла однажды Ботагоз с прогулки, а бабушка говорит:

–           Ты знаешь, у Жакыпбека во дворе верблюжонок родился!

Захотелось Ботагоз его посмотреть, и пошли они к Жакыпбеку. Встала девочка перед верблюжонком и глядит ему прямо в глаза. А они красивые, ясные!

–           Что ты, внученька, так на него загляделась? – спрашивает ба-бушка.

–           Я хочу получше рассмотреть его глаза! Ведь моё имя значит – «глаза верблюжонка»! – отвечает Ботагоз.

–           Да, правда, они красивые, совсем как у тебя! Вот почему тебя так назвали! – и бабушка поцеловала внучку.

•    О чем этот рассказ?

•    Как зовут девочку?

•    Как переводится ее имя на русский язык? (Ответы детей).

6. Упражнение «Тайна моего имени»

• Мы прочитали интересный рассказ. А кто из вас знает, что обозначает ваше имя? (Ответы детей).

В «Азбуке» есть рассказ, который называется «Тайна моего имени». Давайте вместе прочитаем очень внимательно. Возможно, мы найдем информацию о своем имени и об имени близких и родных.

Тайна моего имени

230                                                                                                                                                                                                                                 231

Имена людей – это часть истории народов. В них отражаются быт, верования, чаяния, фантазия и художественное творчество народов, их исторические контакты. Наша страна многонациональна, и у каждого из народов, населяющих ее, есть свои замечательные личные имена. Имена бывают различными. Словно дорогая оправа, подчеркивают девичью красоту имена: Гаухар – бриллиант, Маржан – коралл, Меруерт – жемчуг. Не уступают им в благородном блеске и Алтын – золото, варианты: Алтынай – золотая луна и Алтыншаш – золотые волосы, Кумис – серебро, Динара – золотая монета арабского происхождения.

Еще охотнее казахи сравнивают девичью красоту – с красотой цветка.

Разве не подтверждением тому служит нежное и женственное обаяние девочек, носящих такие имена, как Гулнар – цветок граната, Гулназ – кокетство и изящество цветка, Гулбану – цветущая барышня? Имена с корнем «гул», вариантов которых великое множество, пожалуй, самые популярные среди казахских имен. А иные из них имеют довольно любопытное происхождение. Например, достаточно распространенное имя Гулмира состоит из казахского «гул» и русского «мир», что в итоге означает «цветок мира».

Порой, давая дочерям «цветочные имена», казахи имеют в виду не только абстрактные, но и вполне конкретные цветы. К примеру: Кызгалдак – тюльпан, Райхан – базилик, Калампыр – гвоздика.

Красота девочек в казахских именах сравнивается также и с сиянием небесных тел. По этой причине целый ряд имен начинается со слова «ай» – месяц, луна и «кун» – солнце. Например, Айжан – лунная душа, Айнур – лунный свет, Кунсауле – луч солнца, Айсауле – луч луны, Жулдыз – звезда, Шолпан – утренняя звезда, Венера.

Девочке зачастую дают такое имя, которое прямо и ясно говорит: «Она прекрасна!» К таким именам относятся: Сулу – красавица, Жамал – совершенство, Жамиля – прекрасная.

Когда в казахской семье рождается долгожданный ребенок, он, скорее всего, будет назван одним из имен: Арман – мечта, Мурат или Максат – цель, желание, символизирующим исполнение заветного желания родителей. Естественно желание любого родителя видеть своего сына здоровым, счастливым и богатым. Соответственно этому желанию и имена детей, которые звучат так: Аман и Есен – здоровый, благополучный, Сагдат – счастье, Бактияр – счастливец, Асхат – счастливейший, Саги – удачливый, Байбол – будь богатым, Гани – богатый, Даулет – богатство, достояние.

Согласно преданию народа, сегодняшний ребенок завтра непременно станет взрослым мужчиной. А настоящему джигиту недостаточно быть просто здоровым. Он должен иметь недюжинную силу, мощь, кипучую энергию. Поэтому ребенка – мальчика называют такими удивительными именами, как Куат – мощь, Кайрат – сила, энергия, Алпамыс – силач, великан, Болат – сталь, Сабит – крепкий.

Слово «Ер» в казахском народе имеет еще одно красивое значение – «храбрый», «герой». Эти понятия неразделимы. Также подтверждением широкого распространения казахских имен, прославляющих мужество и отвагу являются имена: Айбар и Айбат – грозный, мужественный, Ербол – будь храбрым, Ержан – смельчак, Ерлан – удалец, Кайрат – сила, энергия, Кайсар – упорный. (Дети читают. Затем обсуждают прочитанное. Рассказывают истории о своих именах).

7. Игра «Назови свое имя особенно»

-            Ребята! Один очень известный американский психолог Дэйл Карнеги сказал об имени следующее: «Имя человека – это самый сладостный и самый важный для него звук на любом языке». Запомните, что имя каждого из вас – это самый сладостный и самый важный звук на любом языке.

-            Давайте попробуем научиться мягко и ласково произносить свое имя и имена тех людей, которые нам очень близки и дороги. Давайте потренируемся.

232                                                                                                                                                                                                                                 233

Учитель готовит карточки, на которых написано, как надо произнести имя:

1. Радостно	11. Удивленно
2. Медленно	12. Восторженно
3. Громко	13. Задумчиво
4. Звонко	14. Ласково (нежно)
5. Быстро	15. На разных языках
6. Весело	16. Без звука
7. Тихо	17. Мягко
8. Напевно	18. Утвердительно
9.     Шепотом  10.  По слогам	19. Укоризненно и т.д.

Карточки раздаются всем детям. Дети работают над заданием и выполняют его.

8. Творим в тетради

-            Молодцы! А сейчас откроем «помощницу». На ее страничке выполним Задание 1. (Дети творят в тетради. По желанию обмениваются своими мыслями).

-            А вы заметили, ребята, что близкие, любящие нас с вами люди очень часто придумывают нам какие-либо ласковые прозвища, которые действительно нравятся нам. Вспомните, как вас ласково называют мама и папа, бабушка и дедушка, родные и близкие, друзья и учителя. Запишите. (Проверка работы. Дети по желанию зачитывают свои имена).

-            Имя человека – это его визитная карточка. Имя сопровождает нас всю нашу жизнь, накладывая отпечаток на характер, на чувства и мысли. Наши мудрые предки: прапрабабушки и прапрадедушки, бабушки, дедушки знали о влиянии имен на человека и поэтому давали своим детям имена, которые, по их мнению, сделали бы ребенка красивым, счастливым, здоровым, душевным, добрым.

-            Я обратила внимание на то, что у вас, дети, у всех очень красивые и необыкновенные имена. Они звучат мелодично, тепло, нежно. Давайте попробуем пропеть своё имя. (Желательно, чтобы все дети пропели свои имена).

-            А сейчас закроем свои глазки. Давайте представим себе свое имя, наделим его какими-то образами. Может быть, вы представите свое имя как птицу, летающую над землей, цветок, радующийся новому дню, солнцем, дающим тепло и радость жизни, а может быть, ваше имя – это радуга, соединяющая два берега реки. (Дети закрывают глазки и представляют).

-            Расскажите, каким вы увидели свое имя? (Дети рассказывают).

-            Откройте, пожалуйста, свою «помощницу». Нарисуйте в ней свое имя таким, каким вы увидели его (Задание 2).

-            Творите, ребята, создайте своё видение такого интересного и не-простого задания. Потому что вы – художники, талантливые маленькие творцы, рисующие свое имя. (Дети рисуют).

9.     Вернисаж рисунков. Галерейная прогулка

Дети выставляют свои работы, рассказывают, почему они представили и видят свое имя так, как нарисовали. По рисункам детей учитель может прочувствовать и принять внутренний мир ребенка, его отношение к себе, к своему имени. Например, светлые, теплые краски в рисунке ребенка говорят о его положительном отношении к себе, а грустные, темные, мрачные – наоборот.

Учителю важно принять эту позицию/состояние ребенка, чтобы в процессе последующих уроков самопознания уделять ему надлежащее внимание.

10.  Творим в тетради

- Дети, на страничке «помощницы» мы можем получить очень интересную информацию о том, как могут ласково и сладостно звучать имена людей. Выполним Задание 3. (Дети читают).

11. Домашнее задание

- Выполните в тетрадочке-«Помощнице» Задание 4, в «Азбуке Самопознания» прочитайте «Разноцветные шутилки». Выполните Задание 3 в учебнике.

12. Круг «От сердца к сердцу»

-            Безусловно, дети, рождение ребенка – это очень важное событие в семье, в жизни взрослых. Немаловажное событие для них и то, чтобы выбрать имя для своего дитя. Очень часто имена детей связывают с какими-либо событиями, датами. Например, девочку, родившуюся 9-го мая, в русской семье зачастую называют Викторией. У казахов же долгожданного ребенка называют Куаныш, что в переводе означает – «радость» или Арман – «мечта». Эти имена символизируют исполнение желания родителей.

-            Наши имена очень разнообразны и удивительны. О них можно говорить еще очень много и долго. Но, к сожалению, наш урок подходит к концу. Давайте встанем в наш дружный круг. Вместе с рукопожатием передадим друг другу пожелание: «Гулимжан, я думаю, что твое имя принесет тебе … (удачу, счастье, любовь, радость и т.д.)».

-            Дети! Очень хорошо. «Азбука Самопознания»: «Радуга моего мира» и «Страна Самопознания» желают вам принимать людей таки-ми, какие они есть, сохраняя при этом собственную индивидуаль-ность! Пусть ваше имя станет для вас хорошим знаком! Будьте счаст-ливы и здоровы, мои юные друзья!

13. Потенциал

234                                                                                                                                                                                                                                 235

Игра. «Кто больше знает имен». На каждый шаг назови имя девочки (мальчика). Приглашаются мальчик и девочка, которые по очереди называют имя. Викторина Вопросы:

1.Что принадлежит только вам, а употребляется чаще другими, чем вами? (Имя).

2.Назови самые короткие имена. (Ия, Ян, Ада,Тит и т.д.)

3.Какие имена читаются слева направо и справа налево? (Анна, Алла, Тит).

4.Какой город состоит из одного мужского и ста женских имен? (Севастополь).

5.Как зовут президента нашей страны?

6.Как зовут директора нашей школы?

7.Что получится, если написать тридцать я?

«Прошу считать меня человеком»

(по С.Соловейчику)

Учителя! Прошу считать меня Человеком и:

•      Верить в меня,

•      Надеяться на меня,

•      Понимать меня,

•      Любить меня,

•      Быть великодушным ко мне,

•      Не пользоваться мною в своих целях,• Не бояться за меня, как за маленького,

•      Терпеть меня!

«ЗІН-ЗІ ТАНУ» ПAНІН ОҚЫТУДА БАЛА           БІЛІМІН БАҒАЛАУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Адамның үйлесімді дамуы  институтының Бас ғылыми қызметкері  Айболат Сейтақов:

Оқушы портфолиосының т)мендегіше толтырылып, жинақталуы мүмкін:

Толтырылған уақыты. Баланың туған жылы, сыныбы.

Баланың жеке дамуы және денсаулық жағдайы:

1.Баланың  денсаулығы.

2.Баланың з денсаулығына кзқарасы.

Жыл ішінде баланың дамуы және денсаулық жағдайын жақсарту шаралары.

Ақыл-ойының дамуы, оқу және танымдық қалыптасуы:

3.Ақыл-ойының дамуы, оқу және танымдық қалыптасуына жалпы сипаттамасы.

4.Сйлеу, оқу, жазу деңгейі.

5.Оқушының тапсырманы орындауы (з ықтиярымен орындауы, ұқыптылығы, тзімділігі)

6.Балаға қандай пән ұнайды?

7.Балаға қандай істермен шұғылданған ұнайды?

8.Баланың мүмкіндігі мен қабілеті және ерекше қандай қабілеті бар?

Баланың   еркін сезініп )зара қарым-қатынас жасай білуі мен қызығушылығының деңгейі:                         

9.Баланың ортамен қарым-қатынас жасауы.

10.                     Адамдармен  зара қарым-қатынас жасауы. Үлкендермен және кішілермен, сыныптастарымен, құрбыларымен тіл табысуы.

11.                     Мектептегі және үйдегі тәртібіне баға бере ала ма?

12.                     Баланың ең жақын достары бар ма? Кімдерге, нелерге жақын жүргенді жн креді (жануарлар, сімдіктер, зінен кішілер, құрдастар, үлкендер)?

Баланың отбасындағы орны:

13.                     Отбасы мүшелерімен қарым-қатынасы және ондағы з орны қандай?

14.                     Ата-аналар мен ұстаздарына кзқарасы қандай? Кімнің пікірімен есептеседі.  Кімге ұқсағысы келеді?

15.                     Ойын кезінде бала қандай ролді орындайды(жетекші, орташа, қалыс қалу)?

16.                     Ұрыс жанжалға жол бере ме? Кінәлі жағдайда з кінәсын мойындай алама?

17.                     Gскенде кім болғысы келеді?

18.                     Шындықты  үнемі айта ала ма?

       Уәдесін орындай ма?  Gтірік айта ма?

236                                                                                                                                                                                                                                 237

19.                     Басқа біреудің затын рұқсатсыз ала ма?

20.Gз нәрселерімен блісе ала ма?

21.Бос уақытын қалай ткізгенді жн креді?

22.Қандай іспен шұғылданғанды жақсы креді (шеберлігі, оңдау, іс тігу, аспаптарда ойнау, шаруашылық жұмыстармен айналысу, оқу, еңбекпен айналысу, бақшада жұмыс істеу)? Хобби және әуестігі.

23.Сабақты және бос уақытын тиімді ұйымдастыра білуі (жауапкершілік, іскерлігі,з еркімен істі орындай білуі)?

24.Еңбекке қарым – қатынасы.

25.Кмек, қамқорлық жасай ала ма?

Оқушы портфолиосын іске асыру:

1.Оқушы портфолиосын іске  немесе жүзеге асыру зін-зі тану мұғаліміне, сынып жетекшісіне тапсырылады.

2. Оқушы портфолиосы оқу процесі барысында, ойын кезінде, әр түрлі шаралар мен қоғамдық жұмыстарды атқару кезінде жинақтала береді.

3.Cр кезеңде балалардың даму және білім деңгейін байқау үшін мұғалім балалармен жекелей және топпен ашық кездесу  ткізеді.

Кездесу барысында жоғарыда берілген блімдер бойынша балаға сұрақтар беріліп, зерттеу нәтижесінде портфолио толықтырылады. Мұғалім, ата-ана және бала осы сұрақтар бойынша з міндеттерін анықтап, орындау мерзімін белгілейді.  Кездесуге зін-зі тану мұғалімі, (мұғалімнің ұйғарымы бойынша: мектеп директоры, директордың оқу ісі жніндегі орынбасары, психолог қатыса алады) сынып жетекшісі, ата-анасы және бала немесе бірнеше бала қатысып және баланың еркін болуына, з ойын еркін айтуына жағдай жасалады.

Оқушы портфолиосының мерзімін белгілеу:

Қысқа мерзімге, орташа мерзімге, ұзақ мерзімге белгіленеді.

Қысқа мерзім – әр тоқсан сайын.

Орташа мерзім – жыл соңына дейін.

Ұзақ мерзім – әр деңгейден кейін (2-жылдан соң) жинақталып, күтілетін нәтижелердің қорытындысын шығаруға кмектеседі.

Баланың  рухани адамгершілік даму деңгейін анықтау:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің 2006 жылғы «28» тамызда №462 бұйрығымен бекітіліп қолданысқа енгізілген «Gзін-зі тану» пәнінің Мемлекеттік жалпыға міндетті стандартының оқу жетістіктерінің денгейлері бойынша күтілетін нәтижелер негізінде жүзеге асуы мүмкін.

Сондықтан оқушы портфолиосының мерзіміне сай баланың  рухани адамгершілік даму бағытын тестілеу, әңгімелесу, жағдаяттарды шешу және ортамен қарым қатынас жасауын бағалау арқылы сабақта, сабақтан тыс уақытта әр деңгей бойынша анықталып, жинақталады.

Сұрақтар

Баланың  рухани адамгершілік даму бағытын анықтау мақсатында беріледі

1.Сұрақтардың мақсаты: Не үшін? 2.Сұрақ қою әдісі: Қалай бақылауға болады?                       3.Сұрақтардың мазмұны бойынша: Нені байқауға болады? 4.Сұрақтардың нәтижесі бойынша: Нені анықтауға болады?

Баланы жан-жақты анықтау үшін     Cр түрлі бақылауға болады: •Ойын кезінде. •                      Мақсатты бақылау, мысалы сабақ барысында рухани адамгершілік білімді меңгеру, әр түрлі жағдаяттарды талдау, т.б. •                      Ұзақ мерзімде бақылау, мысалы баланың рухани адамгершілік білімі арқылы әр деңгей бойынша жетістігін бақылау. •                      Баланың бойында адамгершілік құндылықтардың қалыптасуын тұлға, танымдық, психологиялық, әлеуметтік тұрғысынан байқауға болады.     •                      Баланың жеке тұлға ретінде қалыптасуын анықтап, бағалауға болады.

Белгіленген әр деңгей қорытындыланып, шаралар белгіленеді.

«Gзін-зі тану» пәнінің Мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты бойынша Мысалы 1- 2 сыныпты бітірген оқушылар )з деңгейінде:

238                                                                                                                                                                                                                                 239

 Адамгершілік құндылықтар мен білім, ой, сз, іс, әлем, шындық сияқты жаңа ұғымдар, оған қарама-қарсы құндылықтар туралы түсініктерге ие бола алды ма?

Адамның зіне және згелерге деген махаббаты, мейірімділік, сенім, шыншылдық, адалдық, әділдік, батылдық, құрмет сияқты жағымды қасиеттер, сондай-ақ жағымсыз қасиеттер мен эмоциялардың крінісі туралы түсініктерге ие бола алды ма?

 Адам мен табиғаттың бірлігі, табиғаттың адам дамуына жағымды әсері туралы түсініктері және қоршаған әлемге саналы түрде ұқыптылықпен қатынас жасай алуды біле ме?

Денсаулық сақтаудың маңыздылығын түсініп, салауатты мір салтының қарапайым ережелерін біліп және қолдана алуды үйренді ме?

 Gз ойларын, сезімдерін, әсерлерін шығармашылық әрекеттер арқылы жеткізе ала ма?

 Қазақстанда тұратын әр түрлі ұлттардың адамдары арасындағы бейбітшілік пен келісім құндылықтары туралы түсініктерге ие бола алды ма?

Шынайы достықтың және қарым-қатынас жасаудың мәнін түсінді ме? Құрбыластары және үлкендер арасындағы достық пен сыйластықты бағалай біле ме?

Ұл бала мен қыз бала арасындағы достық қарым-қатынасты қолдай ала ма?;

Gз әрекеттері үшін жауапкершілікті сезініп, мектепте, үйде, қоғамдық орындарда мінез-құлық ережелерін қолдануды үйренді ме?

Оқушының құқығы мен міндеттерін біліп және оларды күнделікті мірде қолдана ала ма?

Мысалы 3-4  сыныпты бітірген оқушылар )з деңгейінде:

Бұрын меңгерген адамгершілік құндылықтар туралы кеңейтілген түсініктері және еңбек, қызмет ету, ақиқат, үйлесімділік, сұлулық, руханилық, адамгершілік, адамшылық сияқты жаңа ұғымдарға ие бола алды ма?

Адами сезімдер мен эмоциялардың крінуін, зінің эмоциялық күйін ажырата біліп, зінің сезімдері мен талпыныстарын жеткізе ала ма? Жағымсыз эмоциялары мен әрекеттерін тежей ала ма?

Этика ережелерін біліп және практикада қолдана ала ма? Мораль, этика мәселелерін талқылау барысында зінің пікірін білдіріп, з сзіне және ісіне жауапкершілік таныта ала ма?

Адамның жағымды және жағымсыз емес сезімдері мен әрекеттерінің крінуін ажыратып, олардың себеп-салдарын талдай ала ма?

Денені дамыту қажеттігін түсініп, денсаулықты сақтауды қамтамасыз ететін сауықтыру әдістемесі мен қауіпсіздік шараларын практикада қолдана ала ма?

Gз ойы мен алған әсерлерін шығармашылық қызмет арқылы жеткізе ала ма?

Топта, сыныпта, үйде зіне және адамдарға кңіл бліп, сыйлап, сондай-ақ таныс емес адамдармен зара жағымды, достық қарымқатынас жасай ала ма?

Gз туыстары мен жақындарының еңбегі мен кәсібіне ықылас танытып, құрмет крсете ала ма?

Табиғаттың маңыздылығын мір сүрудің кзі ретінде түсіне ме?

Қоршаған ортаға қамқорлық танытып, табиғат кздерінің тазалығын сақтай ма?

Оқу кітаптарын саналы түрде таңдап, з мінез-құлқын әдеби кейіпкерлердің әрекеттері арқылы бағалай ала ма?

Gзін Қазақстан Республикасының азаматы ретінде сезініп, ел, қала, ауыл, мектеп міріне зінің қатысы барлығын біле ме? Қоғамға қызмет етудің мәнін түсіне ме?

Cр деңгей бойынша осы сұрақтар арқылы баланың рухани  адамгершілік құндылықтарды меңгеруін болжауға болады.

Gзін-зі тану мұғалімі, сынып жетекшісі, мектеп психологі, атаанамен бірлескен еңбегі нәтижесінде осы сұрақтардың  жауабын тауып, жүйелі жұмыс жүргізу барысында  оқушы портфолиосын жинақтау арқылы баланың жеке тұлға ретінде қалыптасуына және оның рухани-адамгершілік деңгейін анықтауға оны одан әрі жетілдіре түсуге қол жеткізе алады.

«Портфолио»

жалпы білім берудің II сатысындағы белгілі бір оқу кезеңіндегі

оқушының жеке жетістіктерін бағалайтын, жинақтайтын және тіркейтін әдіс ретіндқарастырылады.

240                                                                                                                                                                                                                                 241

Портфолио мақсаты – оқушының оқу жетістіктерін тұтас круге мүмкін- дік беретін білім беру үрдісінің құжаттандырылған нәтижелерін ұсыну.

Портфолио кең білімдік контекістіде оқушының жеке жетістіктерін ақпараттық қамтмасыздандыруға, сонымен қатар оның қызығушылықтарын, қабілеттіліктерін, мәдени тәжірибесінің спектрін құжаттық түрде  крсетуге  мүмкіндік  береді.

Портфолио басты педагогикалық міндеттерді  шешуге кмектеседі:

•            оқушылардың жоғары оқу ынтасын қолдауға;

•            олардың белсенділігін және зіндік жұмыс істеуін (қолпаштауға) мадақтауға, білім алу және зіндік білім алу мүмкіндіктерін кеңейтуге;

•            оқушылардың кері байланыстық және бағалаушылық іс-әрекетіндегі дағдыларын  дамытуға;

•            оқуға деген біліктілікті қалыптастыру – мақсат қоюға, жоспар-лау және зінің оқу-әрекетін ұйымдастыруға;

•            оқушыларға білім беруді даралауға;

•            оңтайлы әлеуметтендіру үшін қосымша алғы шарттар мен мүмкіндіктерді белгілеуге.

Портфолио дәстүрлі бақылау - бағалау құралдарын толықтырады, ол емтихандарды және оқушының білім алу іс-әрекетін бағалудың тиімді түрі болып табылады.

Портфолиоға кіріктірілген жетістіктермен  қатар, портфолионың тұтас бағасы - ол сапалық және сандық болып табылады.

Портфолионы енгізу оқушылардың білімдік белсенділігін, з мүмкіндіктері мен мақсаттарын түсіну деңгейін арттыруға мүмкіндік береді.. Сол арқылы жоғары сынып оқушыларының әрі қарай білім алудағы бағыттары мен түрлерін таңдауда жауапкершілігі нақтылана түседі.

Gз іс-тәжірибесіне осы механизмді енгізетін білім беру ұйымы ұсынылып отырған ереженің з білім беру ұйымының 2-сатыда оқитын оқушылары  үшін  Портфолио туралы ережені бекітеді.

1 – қосымша.

Титулдық бетті безендірудің ұсынбасы

Фотосурет (Портфолио жүргізу алдындағы)

Жергілікті  білім  мекемесі_______________________________

Заңды  мекен-жайы____________________________________

Оқушының  аты-жні__________________________________

 Туған  күні _____айы___________, жылы________ 

сынып  (Портфолио құрудың басында және  сыныпты аяқтауы). Жеке қолы_________________

Мәлімет____________жылдан_________жыл  аралығында жинақталған. 

Мектеп директоры _______________ (аты-жні, қолы). М.О.

Ескерту: Егер оқушы бір білім беру мекемесінен екіншісіне ауысқан жағдайда мәліметтерді жаңарту қажет. 

2-қосымша.

Портфолионың «Жұмыстар портфелі» атты                    

 б)лімінің жалпы мазмұны.

Жобалық жұмыстар. Жобаның тақырыбы, оның бағасы беріледі, жұмыстың сипаттамасы немесе жұмыстың зі тіркеледі;

Зерттеу жұмыстары және рефераттар. Рефераттың тақырыбы, оны ұсынуы немесе қорғалуы қайда ткендігі және бағасы крсетіледі.

Техникалық шығармашылық: модельдер, макеттер, құралдар. Нақты жұмыс, оның қысқаша сипаттамасы, фотосурет, бағасы крсетіледі.

Gнерпаздық жұмыстар. Жұмыстар тізімі, крмелерге қатысу тіркемесі берілді, фотосуреттер, қосымшалар салынады.

Шығармашылық белсенділіктің басқа түрлері: мектеп театрына, оркестіріне, хорына қатысуы. Концерттерде, гастрольдерде және басқа да нәтижені анықтайтын басқа түрлеріне қатысқандығы

крсетіледі;

Элективті курстар және факультативтер. Курстың аты, оның мазмұнының практикада іске асуы жазылады.

Қосымша білім беру мекемелерінде және әр түрлі оқу курстарында сабақ алуы. Мекеменің немесе ұйымның аты, сабақтың ұзақтығы және оның нәтижесі крсетіледі.

Сайыстарға және олимпиадаларға қатысуы. Іс-шаралардың түрлері, ткен уақыты, алынған нәтижелері крсетіледі.

242                                                                                                                                                                                                                                 243

Ғылыми конференцияларға, оқу семинарларына және лагерьлерге қатысуы. Іс-шаралардың тақырыбы, оны ткізген ұйымның аты және оқушының оған қатысу түрі крсетіледі.   

Спорттық жетістіктер. Жарыстарға қатысуы туралы және алған спорттық разряды туралы жасалады.

Портфолионы құру реті

Портфолио қорытынды аттестацияның нәтижелерімен қатар оқушыларды бағдарлы сыныпқа тіркеуде негізгі мектеп түлектерінің білімдік рейтингісін құрайтын белгілі бір крсеткіш болып табылады.

Портфолионың жинақталу кезеңі – негізгі мектептің 6-9 сыныптары.

Портфолионы қалыптастыру үрдісіне 5 сыныптан бастап оқушылармен, ата-аналармен түсініктеме жұмыстары алдын-ала жүргізіледі, үйретіледі.

Мектеп з түлегіне мектеп мрі басылған және әкімшіліктің қолы қойылған Портфолио туралы қорытынды құжат береді.

Портфолио құрылымы

Жетістіктер Портфолио құрамында:

Титул беті, оны оқушы ата-аналармен (заңды кілдермен) бірге толтырады, білім беру ұйымының басшысы қол қойып, мрімен бекітеді.

Негізгі блімі, 3 тараудан тұрады:

Құжаттар портфелі;  - жұмыстар  портфелі;  - пікірлер портфелі

Ал осындай болашақ иелерін оқытып-тәрбиелейтін бастауыш сынып мұғалімдерінің моделі -  ізденімпаз ғалым.

-    нәзік психолог.

-    жан-жақты шебер.

-    тынымпаз еңбеккер.

-    сұлулықпен сусындаған білімпаз. 

-    рухани бай гуманист.

-    идеал адамның мүсіншісі.

-    терең қазыналы білімпаз.

-    кез келген ортаның ұйытқысы.

-    адамгершілік пен патриотизмнің жаршысы.

Ал сіз ше? Сіз   қандай  ұстазсыз?

(тест)

1.     Мұғалімдік  қызметке  қалай  келдіңіз?

    а) жүрек  қалаумен

     ә) кездейсоқ

    б) лажым  жоқтықтан

2.     Сіз  үшін  мұғалімнің   жұмысы:

    а) керемет  жұмыс

     ә) күнкріс  үшін

    б) бас  қатыру

3.     Оқушылардың  сіздің  біліміңізге  кзқарасы

     а) те  сауатты  деп  есептейді

     ә) қанағаттанарлық

    б) жұмысы  жоқ

4.     Оқушылар арасында  жарыс  болатын  болса:       А) міндетті  түрде  менен  кмек  сұрайды

    ә) кейде

    б) маңыма  мүлде  жоламайды

5.     Сіздің  сабақ   ту  тәсіліңіз  қандай?

     А) оқулықтан  тыс  қызықты  материалды  жиі  пайдалана-

    мын

     ә) сирек  қолданамын

     б) оқулықпен  шектелемін

6.     Сіздің  қатеңізді  озат  оқушыңыз   тапты:

      а) қатені  мойындап, кешірім  тінемін

     ә) үндемей  құтыламын

     б) зімідікі  дұрыс  деп, жеңістік бермеймін

7.     Сыныптан  тыс  жұмысты  ұйымдастыруда

       а) оқушылар  арасында  жиі-жиі  жарыстар  ұйымдастырамын

     ә) басшылар  ескерткенде  ғана

    б) бас  ауыртқым  келмейді

8.     Оқушыға  қол  жұмсайсыз  ба?       А) мүлде  қол  жұмсамаймын

     ә) анда-санда

244                                                                                                                                                                                                                                 245

    б) «Аюға  намаз  үйреткен - таяқ»  деп  есептеймін

9.     Мұғалім  болғаныңызға

          а) рисасыз

           ә) сізге  бәрібір

           б) кінесіз

10.  Ұжым  арасында   беделіңіз:

             а) те  жоғары

             ә) жақсы

          б) орташа Aрбір

«а»   жауабына – 5 ұпай

«ә»  жауабына – 3 ұпай

«б»  жауабына – 1 ұпай  есептеңіз 45-40 ұпай  жинасаңыз:

Сіз  шәкірт  үшін  биік  тұлғасыз. Сіз  бала  тәрбиесіне  жан-тәнімен берілген  жансыз.

30-20 жинасаңыз:

Сіз  арбаны  да  сындырмайтын, гізді де  лтірмейтін  күйде  жүрсіз.

Сізге  кп  іздену  керек.

15-10 жинасаңыз:

Сіз  босқа  уақыт  ткізіп  жүрсіз. Орыныңызды  бала  жанын түсінетін  шын  мұғалімге  босатқаныңыз  жн.

Оқушы портфолиосы бар ал мұғалімде ол қандай болуы керек?

БАСТАУЫШ СЫНЫП МҰҒАЛІМДЕРІНЕ АРНАЛҒАН ТЕСТ ЖҰМЫСТАРЫ

1.      Тыныс белгілері туралы ережелер жинағы қалай аталады

        пунктуация       синтаксис         лексикология    стилистика         орфоэпия

2.      Бірыңғай ұяң дауыссыз дыбыс қатысқан с)зді табыңыз

        аягз      иірімді              албырт              тұжырым балапан

3.      Мәтелді табыңыз             әлін білмеген әлек         аузымен орақ ору..        жер-ырыстың кіндігі.    еңбек ер атандырады.

       әке крген оқ жонар, шеше крген тон пішер

4.      «С)йлем мүшелері» тақырыбы неге сүйеніп оқытылады сйлемдегі сздерге сұрақ қою, сол арқылы сйлемдегі сздер дің байланысын таба білу дағдыларына  сйлемді кшіріп, ішінен объектіні тапқызу  анықтамасын не ережесін айтуға  крнекілік арқылы  сздерді сз таптарына талдауға

5.      Aріп дегеніміз не

     әріп-дыбыстың таңбасы.

 әріп-дыбыстау мүшелері арқылы шыққан дыбыстардың бір бірімен  қосылысы.  әріп-сйлеудегі белгі.

     әріп-барлық таңбаның жиынтығы.

    әріп-дыбыстар жүйесі

6.      Жалаң с)йлемді тауып белгілеңіз.

 құлын кісінеді.  екі бала  ойнады.  темір күрек.  пышақ қайрады.  бес гүл отырғызды

7.      Туынды сын есім қалай жасалады          сын есім тудырушы жұрнақ арқылы жасалады.              есім сзден жасалады..            жалғаулар арқылы жасалады.    зат есіммен сын есімнің бірігуі арқылы жасалады.

    жұрнақ арқылы жасалады

8.      Ж.Жабаевтың Ұялы мен бір....   Ортаңда к)ктеп бойлаған.       Сендерді қоссам жырыма,

246                                                                                                                                                                                                                                 247

            Саңқылдап үйіп сайраған,- шумағындағы ұйқас с)зді тап бәйтерек. бәйшешек жеткіншек

        келешек            қария

9.      Дыбыстар мен с)здерді дұрыс, анық айтып жаттығу үшін қол данылатын      жаңылтпаш       мақал    мәтел      жұмбақ             аңыз

10.  Текемет басу кезінде неге қайнаған су құяды

        біріктіру үшін  бояу үшін         біріктіру үшін  орау үшін         ыдырату үшін  күйдіру үшін

11.  Омырауына түскен салалы ақ сақалын сипап отырып, бір шумақ  )леңді қағаз бетіне түсірген    кім екенін крсет.

            Асан Қайғы

            Сырым батыр

             Алдар ксе

             Cбу Насыр әл-Фараби

            Қожанасыр

12.  Жырды айтушы адамды қалай атайтынын белгіле

        жыршы             ақын     термеші            жыршы

        шежіреші          күйші

13.  «К)ппен к)рген ұлы той» дегеніміз халық ауыз әдебиетінің қай 

         түріне жататынын к)рсет

        мәтел    мақал нақыл сз

            шешендік сз      жұмбақ

14.  «Ғажайып бақ» ертегінің қай түріне жататынын тап:

            қиял-ғажайып ертегі     арманнан туған ертегі  шыншыл ертегі              жануарлар жайындағы ертегі     тұрмыс-салт

15.«Жәмиғат» деген с)здің мағыналас с)зін белгіле

            халық  ұлт

            қыз бала           ұл бала             ер адамдар

16.  Қаныш Сәтбаев туралы қай әңгімеде берілгенін к)рсет:

            қазына ктерген бала      алғашқы кмек  жетім

            қырдың жас түлегі        қамқорлық

17.  Алматы облысының Райымбек ауданында )мірге келген            ақынды белгіле:          Мұқағали Мақатаев

      Мұхтар Cуезов

      Мағжан Жұмабаев      

      Қалихан Бекқожин

      Қасым Аманжолов

18.  Екі адамның немесе бірнеше адамның с)йлесуін не деп атайты   нын белгіле

      диалог

            автор сзі           эпилог  монолог           тл сз

19.  «Маугли» әңгімесін кім жазғанын белгіле

      Редьярд Киплинг

248                                                                                                                                                                                                                                 249

      Лев Толстой

Шыңғыс Айтматов Эрих Распе

Александр Пушкин

20.  «Сәулелі жұлдыз іздеген адам» атты әңгімеде кім туралы айтылғанын тап  Шоқан Уәлиханов

      Мұхтар Cуезов      

      Абай Құнанбаев

      Ыбырай Алтынсарин

      Шыңғыс Айтматов

21.  Қазақ тілін оқыту әдістемесі нені зерттейді           тілді үйрету және оны оқушының ұғыну заңдылықтарын         тіл туралы оқушыға берілетін білімді    тілді оқытуды ұйымдастыруды              тілді оқыту жолдарын  тілді оқушыға үйрету әдістерін

22.  Aдебиеттік оқуда мақал-мәтелдер туралы түсінік берілетін  тарау

        халық ауыз әдебиеті үлгілері     балалар әдебиеті кілдерінің шығармалары      

        әлем әдебиеті    ткен мір

 негелі мір 23. Оқу дағдылары  дұрыс оқу, түсініп оқу, шапшаң оқу  мәнерлеп оқу, дауыстап оқу, саналы оқу  дұрыс оқу, хормен оқу, шапшаң оқу  дұрыс оқу, іштей оқу, түсініп оқу  дұрыс оқу, рлге бліп оқу, мәнерлеп оқу 24. Бастауыш сыныптарда зат саны, заттың сандық мәні қандай  тәсіл арқылы анықталады  сұрақ қою  суретін крсету  әңгіме

      санау

       сз құрамы 

25.   Жазбаша тіл дамыту жұмыстары қандай жұмыс түрлері арқылы  іске асады

шығарма, мазмұндама

      жаттығу

            мәтінді кшіріп жазу      леңді жаттау     сйлем құрау

26.   «Технология» терминінің құрамдас б)лігі грек с)зі «techne»-ң      мағынасы        әдіс

            техника            ғылым

            шеберлік           ойын 

27.   Дамыта оқыту технологиясының негізін салушылар

       Ш.А.Амонашвили мен В.Ф.Шаталов

       М.Н.Скаткин мен Л.В.Занков

      Д.Б.Эльконин мен  В.В.Давыдов

       В.М.Монахов пен Ж.А.Караев

      В.В.Гузеев пен Г.К.Селевко

28.   Оқыту технологиясын

            білім беру ситуациясының ерекшелігіне сәйкес мұғалім              таңдайды 

            аймақтың          немесе қаланың            білім     беру     департаменті     директорының бұйрығымен енгізіледі          мектеп директоры анықтайды    білім және ғылым министрінің бұйрығымен енгізіледі  оқушының зі жасайды

29.   Оқыту процесінде к)рінетін басты негізгі жүйелі білімдендіру     факторы

            оқыту әдісі        оқыту принциптері       білімнің мазмұны         оқыту формасы           педагогикалық технология

30.   45+х=170 теңдеулерін тура теңдіктің қасиетіне сүйеніп шешу

  үшін оқушы мына жазулардың қайсысын жазады

250                                                                                                                                                                                                                                 251

            х=170-45           45+х-45 =170-45 45+х+45=170+45 х=170+45

45+х-170=170-170

31.   Бастауыш мектепте          математиканы            оқыту процесін           ұйымдастырудың негізгі формасы        сабақ    ойын

        үйірме  үй тапсырмасы              жаппай жұмыс болып табылады.

32.   К)бейту мен б)лудің ерекше жағдайлары

    0 және 1-ге байланысты  к)бейту және б)лу

       10-ға кбейту

       100-ге кбейту

       1000-ға кбейту

       1000000-ға кбейту

33.   Килограммның 1/100 б)лігі-бұл

      100г

      1000г

      10г

      1г

      10000г

34.   Математика сабағында дидактикалық ойындар танымдық әрекетті белсендіру  балаларды ойнату         қатар бойынша жарыс ұйымдастыру         материалдың игерілу деңгейін анықтау             тақырыпты жалпылау мақсатында қолданылады.

35.   Есеп неше амалмен шығарылады

 «Бір дүкенге 24 қап, ал екіншісіне 28 қап картоп әкелінді. 

        Біріншісіне қарағанда екінші дүкенге 160 кг артық әкелінді.            Aр дүкенге неше кг картоп әкелінді?»

       трт

        үш        бес       бір        екі

36.   Бастауыш мектепте массаның қай бірлігімен таныстырылмайды

            миллиграмм     тонна    центнер            грамм  килограмм

37.   Жеміс базасында 1550 т картоп бар еді. Бірінші күні дүкендерге  барлық картоптың   1/5 б)лігін, екінші күні 2/5 б)лігін алып

  кетті. Екінші күні дүкеннен қанша картоп алып кеткен

            496       310       248

      1240

      1550

38.   Бастауыш мектепте үй тапсырмасы         міндетті түрде тексеріледі         мүлдем тексерілмейді  кейде тексеріледі              міндетті түрде тексеріледі         кейбір оқушылардың жұмыстары ғана тексеріледі        тексерілмей қалуы мүмкін

39.   Неше есе артық?» және «Неше есе кем?»  сұрақтарына жауап     беретін есеп қай амалмен шығарылады

            блу       қосу      азайту  кбейту  біріктіру

252                                                                                                                                                                                                                                 253

40.   Түйеқұс екі аяғымен тұрғанда бір пұт тартса, бір аяғымен  тұрғанда қанша тартады  бір пұт  екі пұт  жарты пұт  ширек пұт  үш пұт

Жас маман, артық етпес білгенің...

МҰҒАЛІМ ПОРТФОЛИОСЫ

Бастауыш сынып мұғалімдеріне арналған тест жұмыстары

Мұғалім портфолиосы туралы түсінік

Мұғалім портфолиосы – мұғалімнің барлық жұмыстарын бір жүйеге біріктіретін, оның кәсіби қызметінің әр түрлі салаларын байланыстыратын жұмыстарының жиынтығы. Мұғалім портфолиосы – мұғалімдік жұмыс папкасы ғана емес, алдын - ала жоспарланған жетістіктерінің зіндік іріктеулері.

Мұғалім портфолиосының артықшылықтары:

-  Cр түрлі жұмыс бағыттарын қамтитындығы;

-  Жүйелеу және толықтырулар енгізу мүмкіндігі;

-  Жекелеген және жүйелі згерістер енгізу жағдайы;- Gзара ақпарат және тәжірибе алмасу мүмкіндігі.

-  Портфолио жасақтаудың шығармашылық сипаты.

-  Gзі және згелер үшін тиімділігі мен пайдалылығы.

-  Жасақтаудағы дербестік пен белсенділіктің жоғарылығы.

Портфолионы жасақтау қиындықтары

-  Тмен мотивация, жұмысқа қызықпау.

-  Тәжірибенің аздығы, біліктіліктің тмендігі.

-  Gз жұмысын жалпылап, жүйелей алмауы.- Рефлексиялық мәдениеттің тмен болуы.

Мұғалім портфолиосының негізгі функциялары 1. Жинақтаушы: мұғалім жұмыстарының жиынтығы.

2. Үлгілеуші: мұғалімдің жеке кәсіби су траекториясын қалыптастыру құралы.

3.Рефлексия-шығармашылық: түрлі педагогикалық технологиялар мен олардың тиімді әдістерін зіндік талдау мен жобалау.

Мұғалім портфолиосының түрлері

1.         Мақсаты бойынша: жекеменшік (зі үшін), есеп (басшылық үшін), жоба (ұжым мен ұйым дамуы үшін).

2.         Мазмұны бойынша: жетістіктер (белгілі бір бағыттардағы), рефлексия (мақсатқа жетуді талдау мен бағалау), проблемалық бағдар (жүйе құраушылары мен қажетті шешімдер), тақырыптық (негізгі қызмет салалары бойынша маңызды жұмыстар).

Мұғалім портфолиосының маңызды б)лімдері “Автопортрет” блімі:

Менің әдістемелік жұмыс жүйем. Менің кәсіби су бағдарламам.

“Ақпараттық ресурстар” блімі:

Қажетті нормативтік-құқықтық құжаттар. Анықтамалар мен түсіндірме сздіктер. Жалпы және педагогикалық заңдылықтар мен ережелер.

“Жұмыс материалдары” блімі:

«Менің әдістемелік жобаларым мен дайындамаларым.» Қызықты және құнды ақпараттар мен мәліметтер (интернеттен).

“Менің жетістіктерім” блімі:

«Мен ашқан жаңалықтар мен заңдылықтар». «Менің табыстарым мен ынталану жолдарым.»

Мұғалім портфолиосының мазмұны - Жылдық жұмыс жоспары мен жылдық жұмыс есебі.

-   Бақылау-тексеру және тест жұмыстарының қорытындылары.

-   Топтық және ұжымдық жұмыс қорытындылары.

-   Сабақ жоспарлары мен енген сабақтарға талдау жұмыстары.

-   Gзіндік зерттеу-сынақ жұмыстарының аралық қорытынды, түпкі нәтижелері.

-   Gзекті мәселелер мен танымдық тапсырмалардың шешімдері.

-   Жазбаша шығармашылық жұмыстар (рефераттар мен эсселер).

-   Аудио және бейнематериалдар, фотосуреттер.

-   Жалпылау материалдары (сызба-кестелер, графиктер мен диаграммалар).

-   Сауалнамалар мен сұқбаттасулар және оларды ңдеу қорытындылары.

-   Берілген қосымша тапсырмалардың қорытындылары.

254                                                                                                                                                                                                                                 255

-   Бақылау күнделіктері мен зіндік ой-толғаныстар.

-   Ұжымдық және жеке ғылыми-әдістемелік жобалар.

-   Авторлық бағдарламалар мен балама оқу құралдары.

-   Жасалған баяндамалар мен жарық крген мақалаларының кшірмелері.

-   Cдістемелік нұсқау-жинақтарының қысқаша аннотация, рецензиялары.

-   Портфель авторының жетістіктерін айғақтайтын құжаттар (мақтау қағаздары мен сертификаттар, анықтамалар мен дипломдар).

Мұғалім портфолиосын дайындау технологиясы

1.         Мұғалімдерді ынталандыру: аттестациядан туге немесе қызметтік суге қажетті материалдар екендігі, қосымша сыйақы тлеу немесе мадақтау үшін негіз;

2.         Портфель типін анықтау: жинақтаудың мақсатты бағыттылығын күшейту үшін мақсаты, мазмұны бойынша портфель типін анықтау, жекелеген жағдайлар мен арнайы мақсаттарда аралас типін алуға болатындығы.

3.         Gткізу мерзімі мен сипатын анықтау: жыл соңында не мерзімді крсету;

4.         Блімдер санын белгілеу: жұмыс жоспарына сай міндетті және таңдауы бойынша алынатын блімдер саны жетеуден кп болмауы керектігі.

5.         Бағалау критерийлерін дайындау: міндетті блімдердің кпшілігі талқылауға жатпайтындығы мен қалғандарының бірлесе жасалатындығы.

Қорытынды ретінде

Cр ұстаз  «озық тәжірибелі» атанса да, үнемі ізденулер жүргізіп, зге тәжірибелермен танысып, салыстырып, қорытындылап, зінің және зге ұстаздардың тәжірибелерін жинақтап, оқушыға білім және тәрбие беру жолдарын теориялық және практикалық тұрғыдан жетілдіруі керек.

Озық тәжірибелі ұстаздардың шығармашылықтарымен таныса отырып, оны оқып, саралап, зерттеулерден ткізе отырып студентпрактикант зінің оқушыны тәрбиелеу және білімін дамыту барысында сол әдіс-тәсілдерді тиімді қолдана білуге үйренеді және з сабақтарында кеңінен қолдануға тырысады. Жаңа технологияларды меңгереді, оларды сабақтарда тиімді қолдана алады. Жаңа технологиялар озық тәжірибелі ұстаздардың белсенділігінен, үздіксіз ізденулерінен пайда болды. Ал, жаңа технологиялар оқушының білімін, білігін, дағдысын дамытуда үлкен кмек береді.

Педагогикалық практикаларда озық тәжірибелерді қолдана отырып, сабақтар ткізу оқушыға сапалы білім және оқушының белсенділігін арттырып, қызығушылығын оятады. Ал, мектеп табалдарығында те ұтымды, сапалы сабақ крсеткен және жұмысын те жақсы деп бағалап, мектеп ұстаздарынан алғыс хаттар алған студент колледжіміздің мақтанышы болмақ.

Сонымен, жеке тұлғаның дамуы - з мүмкіндіктерін үздіксіз кеңейтіп, қажеттіліктерін арттырумен байланысты. Даму деңгейі жоғары болған адам зінің рухани мәртебелігімен, қоғамдық мәнді құндылықтарымен ерекшеленеді.

ЖАҚСЫНЫҢ ЖАҚСЫЛЫҒЫН АЙТ,                 НҰРЫ ТАСЫСЫН...

Біздің жастардың үлгі алар ұстаздары баршылық екен. Оны мына шығармалар үзінділерінен де байқауға болады.

«Менің сүйікті ұстазым !»

(эсседен үзінді)

256                                                                                                                                                                                                                                 257

Наурызова Гүлсім: «Мені ең алғаш мектеп табалдырығынан қарсы алып, зінің ыстық құшағына алып, бойыма білім деген  байлықтың іргетасын  қалаған ұстазым Сақаева Рауила апайға қарыздармын...»

Ильясова Жұлдыз: «Менің ойымша, мұғалімнің ең алдымен балаға сүйіспеншілігі болуы керек. Содан соң ол әдіскер ретінде пәнін, сабағын қызықты, тиімді етіп ткізуі керек.

Менің бастауыштағы ұстазым – Қазбаева Алтынай апайым сондай адам. Менің ол кісіге алғысым шексіз! Ұстазым, аман болып,

еңбегіңіздің жемісін кріңіз!»

Слежова Лидия: «Менің міріме үлгі болған ұстазым Ш.Уәлиханов атындағы №9 орта мектебінің 5-9 сыныптарында жетекшілік еткен Нәсіп апай. Мен ол кісіні ұмытпаймын».

Рахметова Айдана: «Менің мірімде жақсы ұстаздар кп болды. Сондай  үлгі болар тұлға колледж қабырғасында да кездесті. Мен кураторым Утебалиева Айжан Темірғалиқызын зіме үлгі тұтамын. Ол кісі мені тәрбиелілігімен, талап қоя білетіндігімен, балаларды зіне баурай алатын қасиеттерімен, белсенділігімен тәнті етті. Үлгі алар қасиеттері кп-ақ...».

Сүндетова Aйгерім: «Мен практика кезінде №30 мектепте озық тәжірибелі ұстаздар Тәжиева Дәмен Кабдыкенқызы мен Исмагулова Айман секілді ұстаздардан кп нәрсені үйрендім. Gз ісін сүйіспеншілікпен орындаудың нағыз үлгісін крдім...»

Ақуова Диана: «Колледж ұстаздарына айтар алғысым мол. Cр студентке: адам, жеке тұлға, маман, деп қана қарамай, з балаларындай сүйіспеншілікке блену құрметіне ие болдық...».

Ұстазынан шәкірт озса игі - дей отырып,                                                   жас маманға сәттілік тілейміз!

Aдебиеттер

1.     ҚР   Президентінің   Қазақстан  халқына  жолдауы . Астана. 2005

2.     ҚР «Білім туралы» заңы. Астана

3.     Современные образовательные  технологии, Москва «Народное образование», 1998

4.     Тұрғынбаева Б.А. Мұғалімдердің шығармашылық әлеуетін біліктілікті арттыру жағдайында дамыту: теория және  тәжірибе.  Алматы.

2005

5.     «Қазақстан мектебі», №1  2005, №92000

6.     Коростылева Л.А. «Психологические барьеры и готовность к нововведениям» СПб., 1996

7.     Словарь иностранных слов. Москва

8.     Барсай Б.Т. Математикалық білім беруде қазіргі технологияларды қолдану. -Алматы: «Gлке» баспасы, 2002 ж

9.     Тұрғанбаева Б.А. Дамыта оқыту технологиясы, - Алматы: «Gлке» баспасы,  2003ж

10.  Қайыңбаев Ж.Т. Білім стандарты және бастауыш  ыныптарда математиканы оқыту. -Алматы:  «Жазушы»  баспасы,  2003ж

11.  Cбілқасымова А.Е. Студенттердің танымдық ізденімпаздығын қалыптастыру, Алматы, «Білім»  баспасы,  1994ж

12.  Мясоед Т.А. «Интерактивные технологии обучения. Спец. семинар для учителей» М., 2004

13.  Пидкасистый П.И., Хайдаров Ж.С. «Технологии игры в обучении и развитии» М., 1996, 268 стр.

14.  Суворова Н. «Интерактивное обучение: Новые подходы» М., 2005.

15.  «Дауыс пен крініс» оқу мен жазу арқылы сыни тұрғыдан ойлау ұлттық журнал. №3 (7) 2001 жыл, .№3-7/11-12, 2003 жыл

16.  Ана тілі  «Атамұра»  2002жыл

17.  «Ана тілі»  оқыту  әдістемесі; т.б.

Курстық, дипломдық жұмыстардың практикалық жұмыстарынан.

Сайт  www.albest.ru, www.tor.kz  Сайт  www. Kz referat.,т.б.

258                                                                                                                                                                                                                                 259

P.S: Бұл жинақта кптеген 9ДЕБИЕТТЕР пайдаланылды, кейбіріне сілтеме болмауы мүмкін, себебі жоғарыда айтып кеткеніміздей, біз студенттердің жинақтаған, практикада пайдаланған материалдарын алып құрастырдық.

Мазмұны

Алғы сз..............................................................................................

Жаңаша оқыту-заман талабы

Білім беру парадигмалары

Құзыретті мұғалім қалыптастыруда технологиялардың ролі

Оқыту концепциясы мен технологиялар

Сабақ - оқытуды ұйымдастырудың бір формасы

Сабақтың  түрлері және оның құрылымы

Сабақ жоспарын жасаудағы талаптар

Сабақтың тиімділігін арттырудың негізгі жолдары

Мұғалімнің сабаққа дайындалуы

Сабақ талдау түрлері мен типтері

Дамыта оқыту жүйесінде сабақты талдау үлгісі Озат тәжірибе кпке ортақ   Үлгі сабақтар

Практиканттар қоржындарынан

Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту

СТО-ға құрылған сабақ жоспарлары

Интерактивтік оқыту

Интерактивті тақта

Практикант қоржынынан (интерактивті тақта, мультимедия

кмегімен ткізген сабақтары)

Білім мен тәрбие егіз: Gзін-зі тану

Gзін-зі тану пәнімен байланысты ткен сабақтар топтамасы «Gзін-зі тану» пәнін оқытуда бала білімін бағалаудың ерекшеліктері :Оқушы портфолиосы Бастауыш сынып мұғалімдерінің моделі

Бастауыш сынып мұғалімдеріне арналған тест  Бастауыш сынып мұғалімдеріне арналған тест Жақсының жақсылығын айт, нұры тасысын...

Қорытынды

Cдебиеттер

Сұлтанова Ғ.Т., Сатқаева З.Қ.

ЖАҢАША ОҚЫТУ – ЗАМАН ТАЛАБЫ

Редакторы Қоңырбаева С.

Компьютерде терген Құспанова Ж.

Кркемдеген және беттеген Дүзбаева К.

Тапсырыс №54.

Ризографиялық басылым. Қаріп түрі MMTimes.

Шартты б.т. – 11,5. Есепті б.т. – 12.

Таралымы 500 дана