Н.М.Заболоцкай аатынан Томтор орто оскуолата Өймөкөөн улууҺа
Саха тылын уруоктарыгар сайыннарар оонньуулары туттуу.
Алын сүҺүөх кылааҺын
учуутала Швецова Нина Ивановна
СР үөрэ5ириитин туйгуна
Аннотация.
Мною составленные грамматические игры, кроссворды, ребусы на якутском языке можно применять на уроках якутского языка с первого класса по четвертый класс. Эти игры развивают мышление, грамотность, вызывают интерес к родному языку, помогают освоению изучаемых тем. При прохождении таких тем: «Гласные, согласные звуки», «Дифтонги», «Предложения», «Знаки препинания», «Антонимы и синонимы» я применяю грамматические игры. Загадками составлены кроссворды на темы: «Домашние животные», «Дикие животные», «Птицы», «Насекомые», «Растения», «Орудия труда», «Овощи», «Явления природы». Ребусы составлены на темы: «Имя существительное», «Имя прилагательное», «Глагол», «Сомо5о домох» и т. д. Можно игры применять на каждом уроке с применением компьютерных программ ПервоЛого и ЛогоМир. Так же можно применять как слайды.
БыҺаарыы сурук.
О5о уопсай сайдыытын: тылы кэтээн көрөр, баар уларыйыыны булар, тылы ырытар, утарыта тутан тэҥниир, түмүк оҥорор, санаатын сааҺылаан этэр, сиҺилии кэпсиир, суруйар дьо5урун сайыннарарга саха тылын уруоктарыгар грамматическай оонньууларычиҥэтэр үлэ, эбии дьарык, сынньатыы быҺыытынан туттабын, туҺанабын. Маҥнайгы кылаастан төрдүс кылааска диэри грамматическай оонньуулары«Предметтэр», «Дор5ооннор», «УҺаатыылаах аҺа5ас дор5ооннор», «ХоҺуласпыт бүтэй дор5ооннор», «СүҺүөх», «Алфавит», «Тыл суолтата» уонна да атын темалары үөрэтэргэтуттан, саха тылыгар кэрэхсэбили үөскэтэбин, тыллары таба суруйарга эрчийэбин.Маннык сорудахтары туттарга ПервоЛого, ЛогоМир компьютернай программаларынан оҥоруохха сөп. Кроссвордары маннык темаларга оҥорбутум: «Дьиэ кыыллара», «Тыа кыыллара»,«Үүнээйилэр», «Көтөрдөр», «Үөн-көйүүр», «О5уруот астара», «Олох сайдыытыгар сыҺыаннаах», «Айыл5а көстүүлэрэ», «Туттар сэп-сэбиргэл». Маҥнайгы кылаастан са5алаан кроссвордары уруоктарга, эбии дьарыктарга, сынньалаҥҥа туттабын. Таабырыннарынан кроссвордар предметтэри субу баардыы көрөргө, предметтэри тэҥнииргэ, ону тэҥэ тылы таба суруйарга улахан оруолу оонньууллар. Бу кроссвордары таайарга интерактивнай дуоска5а о5олоруүлэлэтиэххэ сөп. «Ойуу тыл» диэн сахалыы ребуҺу о5о логическай толкуйун,булугас өйүн эрчийиигэ, тыл баайын баҺылыырга, тылы имитэ-хомута тутан үчүгэйдик тыл суолтатын өйдүүргэ ананар. Оҥорбут «Ойуу тылларбын» уруоктарга туттарбын о5олор наҺаа сэргииллэр.Ойуу тыллары «Саҥа чааҺа» диэн теманы үөрэтэргэ туттар олус туҺалаах. «Аат тыл»,«Да5ааҺын аат», «Туохтуур» диэн темалары үөрэтэргэ тус-туҺунан ойуулары, ребустары оҥорон, о5о тыл өйдөбүлүн иҥэринэригэр, саҥа чаастарын араарарыгар олус туҺалаах. Сомо5о-домо5у үөрэтэргэ ойуулары туттан о5олортолкуйдуур дьо5урдарын сайыннарабын. Бу бэйэм айан оҥорбут кроссвордарбын, ойуу тыллары, хомуйбут грамматическай оонньуулары уруок аайы, тыл куруҺуогар туттан, о5олор өйдөрүн, сайыннаран, тылларын байытан, аныгылыы сайыннарар методика5а таба туттан үлэлиибин.
1
Грамматическай оонньуулар.
· Оонньуу «Тыллары темаларынан араар».
1) ЭҺэ, хараҥаччы, сибэкки, саҺыл, миискэ, дьордьомо, бөрө, күөрэгэй, хабдьы, кырынаас, улар, киис, тайах, ньуоска, хатыҥ, тиит, харыйа, сугун, тэриэлкэ, хомуос, сылгы, кэ5э, ынах, ньургуҺун, сибиинньэ.
2) Кыыллары ааттаа.
3) Көтөрдөрү ааттаа.
4) Үөрэх малларын ааттаа.
5) АҺыыр аҺы ааттаа.
· Оонньуу «Синонимнар, антонимнар»
1) Утары суолталаах тыллары булуҥ:
Кыра - …., кылгас - …., дириҥ - ….,тымныы - ….,көйгө - ….,ыраас - …., кыара5ас - …., улахан - ….., элбэх - …., минньигэс - …..
2) Биир суолталаах тыллары булуҥ:
Ардах - …., мо5отой - …., маҥан - …., ал5ас - …., түргэн-…., чулуу-…., көрсүө-…., куттас-…
· Оонньуу «Ким түргэний?»
Биир тылынан солбуй:
1) Тыынар орган-…, былыргы сахалар дьиэлэрэ-…, сахалар оҺохторо-…, от охсор тэрил-…, үүнээйи төрдө-…, тулалыыр эйгэ-…
2) МааҺын табар-…, санаатыгар туппут-…, сүрэ5э тэппэт-…, тоҺун ылбыт-…, атахха биллэрбит-…, иннин биэрбэт-…, тылыттан маппыт-…, халлааны туойар-…, холуоҺа5а олордубут-…, уллуҥа5а сири билбэт буолбут-.
3) .Предмет бэлиэтин ааттыыбын, эҺиги предмети таайыҥ.
Үрдүк, чэпчэки, күүстээх, төгүрүк, кыҺыл, сырдык, өйдөөх, үтүө, хорсун.
4) А (о, у, ы, и, э, ө, ү) буукубаттан са5аланар тыллары ааттаа.
5) Б (д, дь, н, нь, к, т, с, л, м) ) буукубаттан са5аланар тыллары ааттаа.
6) Буукубалар анныларыгар тыллары булан суруй:
К М С П Т
· Оонньуу «Тыллар сыаптара».
1) Сал5аа:
Балык-кылаас-санаа-…
2
2) АҺа5ас дор5оону эбэн атын тылла таҺаарыҥ:
Сас-…, сир-…, кыс-…, мус-…, бар--.., тис-…, хас-…, мин-.., быс-…
· Оонньуу «Саспыт буукубаны бул»:
1) Ханнык аҺа5ас дор5ооннор буукубалара саспыттарый?
..т, .т, .т, ..т, .т, ..т.
2) Ханнык кылгас уонна уҺун аҺа5ас дор5ооннор буукубалара саспыттарый?
Т…с, к…с, к…л, т…л, т…р, к…р.
· Оонньуу «Сөптөөх буукубаны бул»:
1) х, 5, г, ҥ
Ма.ан, кумаа.ы, ула.ан, куоба., күүcтээ., са.а, ха.кы, арда., бу.атыыр, күө., тимэ., хара., а.а, ал.ас, уллу..
2) (б/м)ыраан, о(5/г)уруо, (нь/л)уоска, сы(г/н)ах, (б/м)өскөй.
3) п/б х/5 с/Һ т/д к/г
кулуу. xыычаа. .айын уҺаа. муту.
килиэ. тулаайа. .иикэй былы. биҺи.
хо.то куоба. .олко ычча. суру.
сө.кө уулаа. .ытар булчу. балы.
· Оонньуу «Ханнык сүҺүөх сүппүтүй?»
1) ..лус, ..йах, ..лык, ..гыс, ..5ас, ..тон.
2) Чаас.., бө..., са.., куо.., тул…
3) Кы..наас, нэ..ги, сыа..Һар, кы..был, ба..баан, ты..рах, кы..ман.
· Оонньуу «СүҺүөхтэри холбоо.»:
1) Уол о5о хайдах буолуохтаа5ый?
|
дөөх |
||||||||
|
|
|
өй |
|
|||||
|
дыр |
|
|
||||||
|
|
мын |
|
|
|
||||
|
5ай |
|
|
|
|
||||
|
|
са |
|
|
|
|
|
||
|
хап |
|
|
|
|
|
|
||
|
|
са |
|
|
|
|
|
|
|
|
сым |
|
|
|
|
|
|
|
|
3
2) Тыллары таҺаар.
ха у чуу ран
ка тал даас cуум
3) Улахан тылтан кыра тыллары таҺаар:
Туус, бүөр, тыал, муос, ойуур, сирдьит, хаарыйар, төкүнүк, хараҥа, кытыйа, көтөр, хонууга, саҥарар.
· Оонньуу «СыыҺаны көннөр»
1) Уолатар, часкы, улусса, Һаа, кэлэ, мана, чычаах, миньигэс.
2) Ос – туол, па – ар – та, ду –ос – ка, си – бэ –кки, ыс – ка – ап.
3) мин маҥнайгы кылааска үөрэнэбин. Эн аатыҥ кимий. Ийэм олус үөрдэ.
Кроссвордар
Тыа кыыллара
|
1 |
|
|
|
|
|||||
|
2 |
|
|
|
|
|
||||
|
3 |
|
|
|
|
|
||||
|
4 |
|
|
|
|
|
||||
|
5 |
|
|
|
|
|
|
|||
|
6 |
|
|
|
|
|
|
|
||
|
7 |
|
|
|
|
|
|
|
||
|
8 |
|
|
|
|
|
|
|
||
|
9 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
10 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
4
1. Сир иҺигэр итии болгуо сытар үҺү (эҺэ)
2. Кумалааҥҥа уйаланар,
Кутуругунан оонньуур
Кубарыйбыт кыысчаан (тииҥ)
3. Күн кыыҺа күөмэйигэр көмүс бэчээттээх үҺү (киис)
4. Сылгыны, табаны
Ыраахтан чуҥнуур,
Кыамматы кыраны
Тутан бултуур (бөрө).
5. Талах аҺылыктаах, адаар муостаах Мэргэнэ бухатыыр баар үҺү (тайах).
6. Ойуурга чохчос, халдьаайыга хантас баар үҺү (куобах).
7. Ойуурга кулун курдук кыыл баар үҺү (туртас).
8. Таас очуоска тэллэ5эр сэлээппэлээх, кыраҺыабай кыысчаан турар үҺү (чубуку).
9. Ойуур устун дьэрэкээн таҥастаах о5олор сырсаллар үҺү (мо5отой).
10.Маҥан биэ хара кулун батыҺыннарыылаах үҺү (кырынаас).
|
1 |
|
|
|
|||
|
2 |
|
|
|
|||
|
3 |
|
|
|
|
|
|
|
4 |
|
|
|
|
|
|
|
5 |
|
|
|
|
|
|
|
6 |
|
|
|
|
|
|
Дьиэ кыыллара.
5
1.Элэмэс дьүҺүннээх о5успут
Кистээн дьырылаата,
УҺун сиэлин өрө ыҺан
Сүүрэн атаралаата (ат).
2. Икки сирдьиттээх, түөрт суолдьуттаах, дэгдэлимэ сэлиик баар үҺү (ыт)
3. Икки титириги илдьэ сылдьар баар үҺү (таба).
4. Түөрт атахтаах, икки муостаах, үүтүнэн күндүлүүр баар үҺү (ынах).
5. Ыраас харахтаах, ытанньах мукуулай баар үҺү (куоска).
6. Ыттаа5ар эрэ улахан, о5ус курдук кэйиик, куобах курдук ойуоккаҺыт баар үҺү (хоҺуол).
Көтөрдөр.
|
1 |
|
|
|
|
||||
|
2 |
|
|
|
|
|
|||
|
3 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
4 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
6 |
|
|
|
|
|
|
|
|
1. Ууттан кураанах тахсар баар үҺү (кус).
2. Кэллэрбин эрэ кэпсиэм, төннөрбөр төрүт саҥарыам суо5а диир баар үҺү (кэ5э).
3. Туос - маас саҥарбыт, тэлиэс - былаас дайбаабыт баар үҺү (тураах).
4. Тумса чуучус, хара5а эрилис, хааҺа үргэс, кыната даллас баар үҺү (хаххан).
5. Хараҥа буолла5ына харахтанар, сырдыкка сытыйан түҺэр баар үҺү (мэкчиргэ).
6. Күн сирин көччүтэр күндү ырыалаах Күөрэди эрилик баар үҺү (күөрэгэй).
6
Үөн-көйүүр
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
3 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
4 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
6 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1. Чааскы са5а харахтаахпын,
Чаал олгуй бастаахпын,
Ура5ас са5а атахтаахпын,
Уба5ас хаанутахтаахпын (кумаар).
2. Туорах са5а да буолларбын
Дуул о5уҺу дьулатабын (тигээйи).
3. Күөх хонууга көөчүктүүр баар үҺү (үрүмэччи).
4. Сытыйбыкка эрэ сыстан, минньигэскэ эрэ бэрт, саахарга эрэ салаҥ (сахсыр5а).
5. Олордо5уна- буору хаҺар, ойдо5уна- орулаан ааҺар (хомурдуос).
6. Сүүрэр атахтаахтан сымыытынан төрүүр баар үҺү (кымырда5ас).
Үүнээйилэр.
|
1 |
|
|
|
|
|||||
|
2 |
|
|
|
|
|
||||
|
3 |
|
|
|
|
|
|
|||
|
4 |
|
|
|
|
|
|
|
||
|
5 |
|
|
|
|
|
|
|
||
|
6 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
7 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
7
1. СүүҺүн туолбут о5онньор тииҺин аа5ан билбэт үҺү (мас).
2. Сайын кө5өрөр, күҺүнүн көмүстүйэр, кыҺынын кырыатыйар баар үҺү (тиит).
3. Маҥан да саахар буолбатах, күөх да хонуу буолбатах, куударалаах да батта5а суох баар үҺү (хатыҥ).
4. КыҺын, сайын биир өҥнөөх баар үҺү (харыйа).
5. БэргэҺэ ыччата буолбут бээгэй о5онньор баар үҺү (тэллэй).
6. Тыытаайы тыҥырахтаах, тэтэркэй сибэккилээх туох баарый ? (дөлүҺүөн).
7. Оттон эрэ урут тахсар, хагдарыйыах иннинэ хатан хаалар баар үҺү (ньургуҺун).
О5уруот астара
|
1 |
|
|
|
|
|
|||||
|
2 |
|
|
|
|
|
|
||||
|
3 |
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
4 |
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
5 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
6 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1. Мин ханна да,
ХаҺан да, кими да
Ата5астаабаппын,
Ол эрээри миигин көрдүлэр да.
Улаханныын-кыралыын ытаҺаллар (луук).
2 Кини от күө5э, бөкүнүк
Үрүллэр шар курдук төкүнүк,
Быстаххына - кып-кыҺыл,
Амсайдаххына - мип-минньигэс (арбуз).
3 Сайын о5уруокка от күөхтэр, сибиэҺэйдэр, кыҺынын иҺиккэ тууҺанан ууруллаллар (о5урсу).
4 КыҺыл кыысчаан кирээдэ иҺигэр саҺан сытар үҺү (моркуоп).
5 Биир да тимэ5э суох элбэх сонноох баар үҺү (хаппыыста).
6 Буорга үүнэр буоламмын
8
Буор курдук дьүҺүннээхпин,
КилиэбиаҺылык солбуйар
Иккис ас буолабын (хортуоппуй).
Айыл5а көстүүлэрэ.
|
1 |
|
|
|
|||
|
2 |
|
|
|
|
||
|
3 |
|
|
|
|
|
|
|
4 |
|
|
|
|
|
|
|
5 |
|
|
|
|
|
|
|
6 |
|
|
|
|
|
|
|
7 |
|
|
|
|
|
|
|
8 |
|
|
|
|
|
|
1. Дьиэ үрдүгэр кэлтэгэй х6666амыйах сытар үҺү (ый).
2. Көҥүлүнэн устар көмүс кытыйа баар үҺү (күн).
3. КыҺын сылытар, саас ирэр, сайын сүтэр, күҺүн тиллэр баар үҺү (хаар).
4. Кыната да суох көтөр, уоҺа суох үрэр, көстүбэт да күүстээх баар үҺү (тыал).
5. Улуу дойду о5уҺа маҥырыыр үҺү (этиҥ).
6. Күнү быҺа хара5ын уутун то5ор баар үҺү (ардах).
7. Айдаана суох айанныыр, күүгэнэ суох көтөр баар үҺү (былыт).
8. Айыы бухатыыра көмүс курунан далбаатанар үҺү (кустук).
Олох сайдыытыгар сыҺыаннаах.
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|||
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|||
|
3 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
4 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
6 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
9
1. Эйиигин көрбөт, эйиэхэ көстүбэт да, эйиэхэ анаан саҥарар, саататар, ыллаан ыматар, кэпсээн кэ5ийэр, сонуннаан суккуйар үҺү (радио).
2. Өрүстээх да –уута суох, тыаллаах да- маҺа суох, куораттаах да- киҺитэ суох дойду баар үҺү (карта).
3. Сапсыммат эрээри,
Салгыҥҥа тэлээрэр,
Көтөрө сүр тыастаах
Кыната сулустаах (самолет).
4. Түөрт тимир атахтаах,
Икки таас харахтаах,
Сиэтиитэ суох хата
Сирбитин хорутар (трактор).
5. ДьааҺык са5а да буоллар, аан дойду барыта көстөр үҺү (телевизор).
6. Дьо5ус буолан баран барыны бары көрдөрөр, суоттуур, суруйар баар үҺү (компьютер).
Туттар сэп-сэбиргэл.
|
1 |
|
|
|
|
|
|||
|
2 |
|
|
|
|
|
|||
|
3 |
|
|
|
|
|
|||
|
4 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
6 |
|
|
|
|
|
|
|
|
1. ЛоҺуй Боотур үҥэн - үҥэн үлэтин бүтэрэр үҺү (сүгэ).
2. Бар дьону барытын таҥыннарабын да, бэйэм сыгынньах сылдьабын диир баар үҺү (иннэ).
10
3. Сүүс киҺи биир суоллаах үҺү (игии).
4. Дуга курдук токурбайбын, сайын ходуҺ5а дьаарбайабын, кыҺын көхө5ө ыйанабын диир баар үҺү(хотуур).
5. Икки төбөтө төгүрүк да төлкөлөөх, икки төбөтө уҺуктаах да уус баар үҺү (кыптыый).
6. А5ыс тиистээх да, бэйэтэ аҺаабат, адаар муостаа5ы аҺатар баар үҺү (кыраабыл).
Ойуу тыллар
Аат тыллар
сир туорах хайа5ас
ас тиис атас
11
Да5ааҺын аат.
эргэ күндү кыҺыл
кэрэ саҺархай үрүҥ
Туохтуур.
сүүрэр
уолуйар турар 
хаамар тиийэр түҺэр
12
Сомо5о домох
кынатын куурта- холуоҺа5а олорто – күн-ый буолла-
барарга бэлэмнэннэ албыннаата көмөлөстө
атахха биллэрдэ- ытыҺын сотунна- кутуругар сөрөөтө-
куотта туга да суох хаалла уччутта
Рабочие листы
к вашим урокам
Скачать
Методическая разработка содержит игры, кроссворды, ребусы по темам якутского языка начального курса обучения. Словесные игры можно использовать на каждом уроке для привлечения детей к языку, для создания благоприятных условий для прохождения программы. Кроссворды и ребусы развивают познавательную активность, мышление, любознательность детей, творческое начало. Словесные игры, применяемые на уроках, помогают детям изучать и любить свой родной язык.
6 664 087 материалов в базе
Настоящий материал опубликован пользователем Низамиева Фериде Ханум Эрвиновна. Инфоурок является информационным посредником и предоставляет пользователям возможность размещать на сайте методические материалы. Всю ответственность за опубликованные материалы, содержащиеся в них сведения, а также за соблюдение авторских прав несут пользователи, загрузившие материал на сайт
Если Вы считаете, что материал нарушает авторские права либо по каким-то другим причинам должен быть удален с сайта, Вы можете оставить жалобу на материал.
Удалить материал
Ваша скидка на курсы
40%
Курс повышения квалификации
72 ч. — 180 ч.
Курс повышения квалификации
72 ч. — 180 ч.
Курс повышения квалификации
72/108 ч.
Мини-курс
3 ч.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.