Қасым
Ахмиров атындағы ЖОББМБ
Тарих
пәні мұғалімі: Жаумбаева А.Е.
Сыныптан
тыс шараның тақырыбы:
«Ұлы
дала менің өлкем»
зияткерлік
ойыны
Мақсаты:
ü Ұлы
дала тарихының өткені мен бүгінгі өмірін салыстыра еліміздің даму тарихы туралы
ұғым қалыптастыру, Тәуелсіздіктің 25 жылдығына орай тәуелсіздік жолындағы
тарихи жетістіктерімізді зерделеу.
ü Өз
Отаны, туған жеріне деген сүйіспеншілігін арттыра отырып, отаншылдыққа,
елжандылыққа тәрбиелеу.
ü ойлау,
танымдылық қабілеттерін арттыру.
Түрі:
зияткерлік ойын
Сынып:
9-11 сынып оқушылары
Барысы:
Жүргізуші:
- Қайырлы күн, құрметті оқушылар, ұстаздар! Бүгінгі «Ұлы дала менің өлкем» атты
зияткерлік ойынға бақ пен білімімізді сынауға қош келдіңіздер! Сайысқа 3 топ
қатысады.
Топ
аттары:
1. «Алтын
адам» тобы
2. «Бәйтерек»
тобы
3. «Ханшатыр»
тобы
Сайыс
төрт айналымнан тұрады:
1. «Қас
қағым сәтте»
2. «Мәдени
мұра»
3. «Нұрлы
көш»
4. «Жиырма
бес жылдағы жиырма бес белес»
-
XX ғасыр сүргінін бастан кешіп, жаңа
мыңжылдықтың табалдырығын жаңғырған қалпында аттаған Қазақстан өзінің барша
төлтума болмысын, жарқын да бай мәдениетін, ғасырлар қойнауында қалыптасқан
салт-дәстүрін, қызық та қилы тарихын әлем халықтарының алдына жайып салып,
құлдығы мен зорлығы жоқ жаңа өмірді жаңғырту үшін, еңбек пен мәдениетті
жарастыру үшін, сұлулық пен парасаттың салтанаты құру үшін сіз бен біз елімнің
асыл тарихын қастерлей білуіміз шарт.
-
Тәуелсіз Қазақстанның 25 жылдық
мерейтойының қарсаңында өткізгелі отырған ««Ұлы дала менің өлкем» атты
зияткерлік ойынын бастауға рұқсат етіңіздер.
Көңілді тапқырлар,
алғырлар,
Бар өнерін
алдарына салады.
Кім білімді, көп
оқыған болса егер,
Бүгінгі күн
жеңімпазы болады.
1-айналым
«Қас қағым
сәтте»
Ø Тақтаға
42 әріп жазылған плакат ілінеді. Әр топ жеребе бойынша ретін біліп әріп
таңдайды, әр әріпте жауабы сол әріптен басталатын жалпы сұрақтар жасырылған.
Әр сұрақ 10 ұпаймен есептеледі. Егер таңдаған сұрағын таба алмаса, реті
бойынша келесі топқа беріледі.
А-
Қазба жұмыстарын жүргізетін ғалым (Археолог)
Ә-
1771жылы қай хан қайтыс болған соң Абылай хан сайланды? (Әбілмәмбет)
Б-
Жылқы сүйектері табылған энеолиттік тұрақ? (Ботай)
В-Ежелгі
мемлекеттердің бірі? (Вавилон)
Г-
Үйсіндердің билеуші лауазымы? (Гуньмо)
Ғ-
Мағжан Жұмабаев «Пайғамбар» деген өлеңінде түркілердің арғы атасы кім деп
тұжырымдады. (Ғұндар)
Д-Кеңес
өкіметіне қарсылық көрсеткен ақтар атаманы (Дутов)
Е-
Түркістан қай ханның астанасы болды. (Есім хан)
Е-
ҚР туының авторы (Ш. Ниязбеков)
Ж-1742ж
қазан айында патша үкіметі қай өзеннің бойына мал жаюға тиым салды?(Жайық)
З-
Парсы тілді халықтардың көрнекті әдеби шығармасы «Авеста» уағыздаған ілім
(Заратуштра)
И-
Кіші жүзде хандық билікті жойып, отарлауды тездету және әкімшілік билеуді іске
асыру
туралы реформаның жобасын дайындаған кім? (Игелстром)
Й-
ҚР қай жылы БҰҰ-на мүше болды? (1992ж 2наурыз)
К-Қырғыз
манаптарымен болған шайқаста қаза тапқан қазақ ханы? (Кенесары)
Қ-Ж.
Баласағұнның ХІ-ға жазған еңбегі (Құтты білік)
Л-
Абылай хан Әмірсананы жоңғардың қай билеушісіне ұстап бермеуге қазақ
шонжарларын
көндірді? (Лама Доржыға)
М-Әмір
Темірдің мемлекеті (Мауеренахр)
Н-Сегіз
тайпа бірлестігі (Найман)
Ң-
І д.ж соғыстың шығу себебі? (Австро-Венгрия мұрагері Франц Фердинандтың
өлтірілуі)
О-
Қазақ жасақтары жиналған Оңт. Қаз. тау (Ордабасы)
Ө-Алтын
Ордада исламды мемлекеттік дін етіп жариялаған хан (Өзбек хан)
П-Тасқа
салынған суреттер (Петроглифтер)
Р-
Қазақстанға отарлау саясатын жүргізген мемлекет (Ресей)
С-Қасым
ханның басты мақсаты қай жердегі қалаларды қазақ хандығының құрамына қосу
болды (Сыр бойындағы)
Т-
Ұлы Отан соғысында 2 мәрте Кеңес Одағының батыры атағын алған қазақ ұшқыш
(Т. Бигелдинов)
У-
Абылай ханның бас мирасқоры? (Уәли сұлтан)
Ұ-
Ұлан байтақ жерлерді жаулап алған Шыңғыс хан өлер алдында 4 ұлына бөліп берген
жерлері
қалай аталады? (Ұлыс)
Ү-
Жыл мезгілдерін қазақтар қай жұлдызға қарап белгілеген? (Үркер)
Ф-
Кроманьондық(саналы адам) адам қай жерден табылды? (Франция)
Х-
Сырым Датұлы қай жерде дүние салды? (Хиуада)
Һ-
Қазақ Ғылым Академиясының тұңғыш президенті? (Қ. Сәтбаев)
Ц-
Қазақ хандығына шығыстан қауіп төндірген империя (Цинь империясы)
Ч-
Үйсін тайпасының астанасы? (Чигучен)
Ш-
Ғұндардың мемлекет билеушісінің титулі? (Шаньюй)
Щ-
ҚазАКСР қай жылы құрылды алғашқы президенті? (1920ж С. Меңдешов)
Ъ-1916ж
Ұлт азаттық көтерілістің шығу себебі? (25маусым патша жарлығы 19-43жас )
Ы-
1731ж Орыс елшілері келгенде Әбілхайырдың Орадасы қай жерде болды? (Ырғыз
өзені)
І-
Аңырақай шайқасында қазақ әскерінің тегеурініне шыдамаған Жоңғарлар қай өзенді
бойлай еліне қарай шегінді? (Іле)
Ь-
«Асыра сілтеу болмасын, аша тұяқ қалмасын» деген ұранмен қазақ елін аштыққа
ұшыратқан мемлекет басшысы? (Голощекин)
Э-
Халықтың әдет-ғұрпын, салт-дәстүрін зерттейтін ғылым саласы? (Этнография)
Ю-
Іле су жолымен алғаш рет Қытайға тауар апарып сатқан көпес (Юлдашев)
Я-
Оғыз мемлекетінің астанасы? (Янгикент)
2-айналым
«Мәдени
мұра»
Ø Берілген
сұрақтар жеребе бойынша таңдалып алынады. Әрбір дұрыс жауапқа 3 ұпай.
Ø Көмекші
сұрақ алған жағдайда 1 ұпайы шегеріледі
Ø Дұрыс
жауап болмаған жағдайда келесі топ жауап береді
Ø Ұпай
және жеребе тастау кезегі дұрыс жауап берген топқа беріледі
1. Монументтегі
барлық дүние алтын күн және аспан әлемінің үш негізін кейіптейтін үш аймаққа
бөлінген, ішкі архитектурасы белгілі бір рәмізді білдіреді.Әлемде бірінші рет
диаметрі 22 метрлік және салмағы 300 тоннадан тұратын күннің түсуіне қарай
түсін өзгертетін «хамелеон» әйнегінен жасалынған шар биіктігі жағынан рекордқа
ие болды («Бәйтерек» монументі)
2. Монументтің
екі қапталын айнала қазақ халқының тарихи өткен өмір белестерінен сыр шертетін
шағын мүсіндемелік бедерлі бейнелер, яғни сонау сақтар дәуірінен Тәуелсіздіктің
жариялануына дейінгі тарихи кезеңдерді көрсетететін ұтымды шешім тапқан көрініс
суреттер орналасып әрі олар бір-бірімен жымдаса жалғасып көркем жарасым тапқан.
Бұл қай ескерткіш? («Тәуелсіздік» монументі)
3. Миллиондаған
жылдар бойы өзен аңғарында ойдым-ойдым қызғылт түсті шатқалдар пайда болған.
Дәл осындай табиғаты ерекше шатқал дүние жүзінде Қазақстаннан басқа тек
АҚШ-тағы Колорадо штатында ғана кездеседі. Бұл қай ескерткіш? («Шарын шатқалы»)
4. Қазақстан
картасы мәдени – әлеуметтік және өндірістік обьектілерді ғана емес,
Қазақстанның флорасын, фаунасын, ландшафтын көрсететін әлемдегі ең бірінші
кешен болып танылады. Картаның ерекше сәнмен жасалған макетерінің бірі – Каспий
теңізі. Сонымен қатар картада еліміздің темір жол желісі мен пойыздардың
кішірейтілген үлгісі берілген. («Атамекен» «Қазақстан картасы» этномемориалдық
кешені)
5. Қазақ
хандығының өркендеген және тыныштық орнаған кезі. «Қой үстіне бозторғай
жұмыртқалаған заман» деп еске алады. Көрнекті орыс тарихшысы В.И.Левшин
даналығы , оның ел билеудегі шеберлігі үшін грек жеріндегі Спарта мектебінің
ақылгөйі заңгер Ликургке теңеген. Оның тұсында қазақ еліне Орыс мемлекеті,
Жоңғария,Орта Азия хандықтары көз тігіп өауіп төндірді. (Тәуке хан)
6. Халық
жадында сақталған аңызда 17 жастағы тұтқынға түскен қалмақ қызы тау шыңынан
Әулиекөлге секіріп кетеді де, сұлудың түскен жерінен таңғажайып жартас пайда
болған...
Сұрақ:
Аңызда аталған Әулиекөлдің қазіргі күнгі атауы? (Бурабай көлі)
7. Аспаптың
шегін аттың жалынан керілген қылдан тартылған еспе ысқышпен үйкегенде аққудың
үніне ұқсас дауыс шығады» дейді П.Паллас.
Сұрақ:
П.Паллас қай аспап жөнінде айтып отыр? (Қобыз)
8. Күмбездің
жанында тас мүсіндер болған. Осы тас мүсіндерді 1771 ж. Григорий Волошин, 1856
жылы Шоқан Уәлиханов қағаз бетіне нобайлаған. Онда қасиетті құты ұстаған үш
әйел мен бір еркек суреттелген. Қазір мүсіндер жоғалып кеткен.
Сұрақ:
Бұл қай күмбез?
Көмекші
сұрақ: Григории Потанин «Қазақтың Орынбор мен Зайсанға дейінгі кеңістікті алып
жатқан ұлан байтақ даласы – түгелдей білетін сүйікті хикая, қазақ эпикасының
ұшар биігі. Жалпы жұртқа ортақ сюжет болғанымен бірде-бір халық мұны дәл
қазақтардай өз эпикасының асқар щыңы ете алмаған» деген... 1939 жылы Ғабит
Мүсірепов осы жырдың негізінде 4 актілі драмалық пьеса жазып шығарған. (Қозы
Көрпеш – Баян сұлу күмбезі)
9. Б.з.д.
V ғасырда грек тарихшысы Геродот скифтердің сүттен сусын ашытатынын айта келіп,
олардың сүт консервілеу құпиясын мұқият сақтайтынын, ол құпияны ешкімге
айтпайтынын жазады.
Көмекші
сұрақ: В.Толстиков деген орыс дәрігер « ...асқазанды ыстып, адамның өзін
әрлендіреді, оның тәнін жаңартады» деп жазған екен. «Ауруға ем, сауға қуат
дәрі...» деп Жамбыл атамыз өлеңіне қосқан бұл қай сусын? (Қымыз)
10. 7)
Бұл қала алғашында Шауғар деп аталды. Қала кейінгі қазақ хандығы кезінде қатты
гүлденіп қала халқының саны артты. Қазақтың көрнекті ханы Есім ханның астанасы
болды. Қала үлкен діни орталық болып Қазақстандағы діни астана дәрежесіне
жетті. Қала қамалы қазіргі таңда қайта жөндеуден өтіп туристердің тамашалайтын
орнына айналып отыр. Бұл қай қала еді? (Яссы Түркістан)
Қосымша көмек: Бұл
қалаға қазақтың жеті ханының мәйіті әкелініп жерленді.
3-айналым.
«Нұрлы көш»
-
Тәуелсіздік алып келген жетістікте, оң
өзгерістерде мол. Тәуелсіздіктің ең басты жетістігі – еркіндік!
Еліміздің
еркін өміріндегі бүгінгі табыстарының бәрі де Тәуелсіздіктің жетістігі.
Олай
болса «Нұрлы көш» деп аталатын айналымның шартымен таныс болыңыз.
Ø 2-
айналымда ұпай аз жинаған топ ұяшықтарды таңдау құқығына ие болады.
Ø Әрбір
дұрыс жауап 5 ұпай. Дұрыс емес жауап үшін 2 ұпай шегеріледі.
Ø Жоғары
ұпай жинаған 2 топ келесі айналымға өтуге мүмкіндік алады.
6 ұяшықта тарих әлеміндегі ұлы адамдардың айтқан нақыл сөздері жасырылған. Ұяшық
нөмері сұрақтың жеңіл ауырлығына қатысы жоқ. Ойлануға 1минут
1.
«Қазақ халқының өмір сүруінің өзі
проблемаға айналды» деген кімнің сөзі
(А.
Байтұрсынов)
2.
«Мені өлтірсеңдер де арманым жоқ, себебі мен елімді, жерімді, Отанымды
сендерден қорғап қалдым, енді қайда барсаңдар да өлімнен басқа жол
жоқ» (Сақ қойшысы Шырақ)
3.
« Біз бұл соғыста сөзсіз жеңеміз, себебі біздің қаруымыз Отанға деген
сүйіспеншілігіміз», «Отан үшін отқа түс күймейсің» деп айтқан кім?
(Б.Момышұлы)
4.
«Мен ініңді өлтірсем халқым үшін майданда өлтірдім» деп ақылдылығымен Жоңғар
қонтайшысы Қалдан Серен тұтқынынан босаған кім? (Абылай хан)
5.
Бүкіл қазаққа Оян, қазақ деп ұрандап
өмірден өткен кім еді? (М. Дулатов)
6.
XX ғасыр Гомері атанған ақын туралы Сәкен
Сейфуллин «Оның жырлары теңіз түбінде шашылып жатқан маржан сияқты. Оны жинап
алып халқының қолына беру – біздің әрқайсымыздың азаматтық борышымыз» деген. Ол
кім? (Жамбыл Жабаев)
4-айналым
«25
жылдағы 25 белес»
-
Тәуелсіз Қазақстан осынау 25 жыл ішінде
өзінің бейбітшілікті қалайтын, ұлтаралық келісімді қолдайтын іргелі ел екенін
дәлелдеді. Талпынысты тұғырлы табысқа ұластырған өткен жылдар жемісін қағаз
бетіне түсірейік.
Ø Екі
топқа Тәуелсіздік шежіресін жазып шығу үшін парақтар үлестіріліп беріледі.
Ø Әрбір
дұрыс жауапқа 10 ұпай
Ø Сайыс
соңында ұпайлар есептеліп, жеңімпаз анықталады.
1991
жыл – Тәуелсіздік алған жыл
1992
жыл – Тәуелсіз ҚР-ның Туы, Елтаңбасы, Әнұраны қабылданды
1993
жыл – 15 қараша Ұлттық валютамыз «теңге» дүниеге келді
1994
жыл – Талғат Мұсабаев Союз-ТМ 6 ғарыш кемесімен көкке самғады
1995
жыл – 30 тамызда Ата Заңымыз қабылданды
1996
жыл – 20-қаңтарда ҚР-ның 1-ші сессиясы болып өтті
1997
жыл – «Қуғын сүргіндерді еске алу жылы» деп аталды
1998
жыл – 6-мамыр –Астана күні
1999
жыл – 10-қаңтарда Президент сайлауы өтті. Нұрсұлтан Назарбаев Президент болып
сайланды
2000
жыл- «Мәдениетті қолдау жылы» деп аталды
2001
жыл – Тәуелсіз мемлекетімізге 10 жыл толды
2002
жыл – «Денсаулық жылы» жарияланды
2003
жыл – 2005 жыл – ауыл жылы жарияланды
2004
жыл – «Қазақстан – Ресей жылы» жарияланды
2005
жыл – Ресейде «Абай жылы» болды
2006
жыл – ҚР-ның Тәуелсіздігіне 15 жыл
2007
жыл – «Қазақ тілін қолдау жылы»
2008
жыл – Украинаның Қазақстандағы жылы
2009
жыл- Халық санағы жүргізілді
2010
жыл – Астана қаласында мемлекет тарихында тұңғыш рет Орта Азия елдерінің
басшыларының қатысуымен ЕҚЫҰ-ның саммиті өтті.
2011
жыл – Еліміздің Тәуелсіздігіне 20 жыл толды және тағы басқа
Қорытынды:
Тәуелсіздік біздің алдымыздағы жарқын болашаққа жол ашып берді.
Еліміздің ертеңі
үшін аянбай еңбек ету, оқу оқып, білім игеру, жас тәуелсіз мемлекетімізді
гүлдендіру, бекіту, халықтар арамыздағы ынтымақтастық пен достықты нығайту – ең
басты парызымыз!
Пайдаланған
әдебиеттер:
1. Республикалық
педагогикалық журнал «Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар»
№ 01-2012,№12-2013,
№5-2011
2. 9-11
сынып Қазақстан тарихы оқулығы
3. Итнернет
ресурс: www. Infourok.ru/atazhrt-…
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.