Өткізген: Жалимбетова А. Д.
Пәні:қазақ тілі
Класс: 9 «Ә»
Уақыты: 24.11.2014 ж.
|
Сабақтың тақырыбы |
Көркем әдебиет стилі |
|||
|
Мақсаты |
1.Көркем әдебиет стилі туралы түсінік бере отырып оқушыларды сабаққа деген қызығушылықтарын арттыру 2.Оқушының тіл байлығын дамыту 3.Ой мен тілді дамыту,сөздік қорын молайту
|
|||
|
Оқыту нәтижесі |
Ауызекі сөйлеу стилінің түрлерін меңгереді. Тіл юайлығын дамиды. Сыни тұрғыда тіл мәденитетінің маңыздылығын ұғынады. |
|||
|
Түйінді идеясы |
|
|||
|
Уақыт |
Мұғалімнің іс – әрекеті |
Оқушының іс - әрекеті |
бағалау |
Ресурстар |
|
2 минут
2 минут
4 минут
7 минут
3минут
5 минут
8 минут
6 минут
4 минут
2 минут |
«Сәлемдесу» психологиялық жаттығу
Топқа бөлу әдісі
«Ой жүгірту»
«БББ» әдісі Көркем әдебиет стиліне тән ерекшеліктерін анықтап, мәліметті жариялау
Сергіту сәті
«Ассоцация» әдісі.
Дәптермен жұмыс.
Шығармашылық жұмыс.
«Семантикалық карта» әдісі
«Екі жұлдыз, бір тілек» |
Сағат тілімен қасында тұрған кластасына жаңалық айтады. Ынтымақтастық орта туады
Көркем әдебиет стиліне тән ерекшеліктеріне байланысты топтасады. Тақырыпты ашады.
Стильге байланысты сұрақтар қойылады. Ал жауабын айтатын оқушы ойын тиянақтылайды
Алдын –ала берілген параққа көркем әдебиет стилі туралы не білетіндерін жазады. Жаңа тақырыпты өз беттерінше оқып, талқылап, мысал келтіреді. ерекшелігін айқындап береді.Электронды оқулықты да пайдалана алады.Не білгендерін жазады. Музыка қосылып, өлең оқылады. Көркем әдебиет стиліне тән ерекшеліктерін мынадай Образды сөздер мол қатысады Эспрессивті сөздер мол болады Мәтінге ритм интанация әсерлік құру үшін көп жұмсалады. Шығарма тартымды болу үшін синоним сөздер граматтикалық амалдар көп жұмсалады.
55-жаттығу
Көркем шығармадан үзінділер беріледі,
Тақырып бойынша ауызекі сөйлеу стилі мен көркем әдебиет стилін ажыратады. Тақырыпқа байланысты сұрақтар арқылы білімдерін бекітеді Өзін-өзі бағалайды,бірін-бірі бағалайды.Күнделікке жазып алады. |
Үш шапалақ
Критерийлер бойынша өзін-өзі бағалау
бас бармақ әдісі
|
постер АКТ
Оқулық
|
|
2 минут Қосымша тапсырма: |
Деңгей бойынша: Оқулықтан 56-жаттығу әңгіме жазу |
|||
Ахмет Яссауидің өз халқына жасаған маңызы зор
үш қызметі бар.
Қожа Ахмеи Яссауи өмір сүріп тұрған дәуірде, яғни
12 ғасырда өзге түрік ғұламалары еңбектерін араб, парсы тілдерінде жазды сол
ғұламалардың арабша, парсыша еңбектерін қарапайым көшпелі отырықшы халық түсіне
алмады. Сондықтан исламның жылдам түріктер арасында таралуына кедергі болды. Ал
Ахмет Яссауи тұңғыш түрік ислам сонысы ретінде түріктерге исламды және сопылық
жолды түсіндіру үшін, араб, парсы тілдерін өте керемет меңгергеніне қарамастан
хикметтерін түрік тілінде жазды. Хикметтері түрік әлемінің түкпір-түкпіріне
таралды.
Ахмет Яссауи исламды өз халқының, яғни түрік
тілінде уағыздады. Түрік тілі қайтадан хандала бастады. Өйткені, Яссауидің
жолындағылардың барлығы да түрікше сөйлейтін болды. Оның қызметіміздің арнасы
қалыптаса бастады.
Түрік тілдерінің бүгінге дейін жетуіне Ахмет
Яссауидің қызметі зор.
2. Яссауидің халқымызға жасаған қызметінің
екіншісі, Құран мен сүннет негіздеріне сүйене отырып, адасқан ағымдарға
түспестен, түрік халқының 90-95 мұсылман болып қалыптасуына белсенді үлес
қосқан адам.
3. Яссауи жоғарыдағы екі қызметі арқылы
өзіміздің ұлттық мәдениетімізді қалыптастырды. Өйткені тіл мен дін бір ұлттық
мәдениетінің негізгі іргетасы. Сондай-ақ Ахмет Яссауи жан-жаққа тарыдай шашылып
кеткен көшпелі түрік тайпаларының отырықшылыққа айналып жатқан кезінде исламның
біріктіруші негіздерін қолданып, үлкен әсер етті. Сөйтіп, түрік ислам
мәдениетінің негізгі әргетасын қалады. Тек қана Орта Азия мен Қазақстанға ғана
емес, Анадағы Анадолы (кіші Азия), Балқан, шығыс Еуропадағы түрік халықтарының
басқа халықтарға сіңіп кетпестен, түрік ұлты болып орналасуына, көгеріп
гүлденуіне белсенді әсер еткен Ахмет Яссауи және оның шәкірттері болатын.
Қожа Ахмет Яссауи кесенесіне саяхат
Қожа Ахмет Яссауи ескерткіші – Орта Азия мен Қазақстандағы біздің
заманымызға дейін сақталған ең зәулім күмбезді, қыштан соғылған ғимарат. Оның
көлдененеңі – 46,5 м, ұзындығы – 62,5 м. Сыртқы көрінісі симметриялы жинақы
келген бұл құрылысқа үлкенді-кішілі 35 залдар мен бөлмелер сыйып тұр. Олардың
барлығы бір-бірімен қос қабатты 8 дәлізбен және әр түрлі өтпелі баспалдақтармен
жалғасып жатады.
Кесене 1978 жылдан бастап мұражай ретінде жұмыс істей бастады. Ал 1989 жылы ол
«Әзірет Сұлтан» деп аталып, мемлекеттік тарихи-мәдени қорық-мұражайы болып
қайта құрылды, оның құрамына 19 тарихи ескерткіш енгізілді.
Ғимараттың жоспары мен құрылысына Әмір Темірдің өзі тікелей басшылық
етті. Кесене құрылысы жайлы Шериф ад-дин былай деп жазады: “Әзірбайжан,
Парсы, Үнді және т.б. елдерден әкелінген 200-ге жуық тас қалаушылар жұмыс
істеп, тауда 500 адам тас өндірді. Тасты жеткізуге Үндіден әкелінген 95 піл
пайдаланылды. Құрылыс барысына жиі қатысқан Темір жұмыс сапасына көңілі
толмаған жағдайда кінәлілерді қатаң жазалап отырды. Темір заманында Қожа Ахмет
Ясауи кесенесі сияқты құрылыс жоқтың қасы еді. Кесененің әрбір кірпіші қолдан
жасалып, сапасы өте жоғары болды. Жол шығыны есептелместен оның шикізаты
жүздеген километрден жеткізілді”.
Залдың қақ ортасында сыйымдылығы 3000 л, салмағы 2 тонна, диаметрі
2,45 м үлкен қоладан құйылған қазан тұр. Қазан шипалы сумен толтырылатын
болған. Қазан Абд-ал-Азиз шебердің басқаруымен Ясы қаласынан солтүстікке қарай
25 шақырым жердегі Қарнақ деген елді мекенде жеті түрлі металдың қоспасынан
құйылған. 1935 жылы Иран өнері мен археологиясына арналған Ленинградта өткен
халықаралық конгресске тайқазан апарылған болатын. Сонан бері Эрмитажда тұрған
тайқазан 1989 жылы Отанымызға қайта әкелінді.
ХV ғасырдың аяғынан ХІХ ғасырдың бірінші ширегіне дейін Түркістанда қазақ
хандарының ордасы орналасқан кезде хан сарайы (ордасы) ретінде қолданылып,
мұнда ел басқару және дипломатиялық істер, әскери келіссөздер өткізіліп
отырған. Мұнда Әбілхайыр хан (1468 ж), Рәбия Сұлтан Бегім (1485 ж), Абылай
хан (1780 ж), Есім хан (1797 ж) құлпытастары қойылған.
Қолда бар мәліметтер бойынша Әулие қабірінің жанына қазақ халқының 21
хан-сұлтаны, көптеген батырлары мен билері игі жақсылары жерленген. Олардың
қияметте тиер Шейх ул машайықтың шарапатынан үміті болуымен қатар, өздерінің
ата жолына адалдықтарын, Рухани Ұстазына құрметін айғақтап, елді тұтастыққа
үндеу үшін қазақтың ұланғайыр даласының қандай қиырынан болсын өз сүйектерін
әкеліп, Әзіреті Сұлтанның босағасына қоюларын өсиет етіп қалдырған.
Осы бүкіл кешенді байланыстырушы орталық – Жамағатхананың оны айнала қоршай
орналасқан бөлмелерге шығатын 14 есігі бар. Олардың екеуі ХІV ғасырдан сақталып
келе жатқан есіктер. Бірі кесенеге кіреберіс үлкен есігі – «Қақпа», екіншісі
қабырхананың есігі – «Қапсырма». (қараңыз. Есіктер. Буклет) Сафар атты шебер
жасаған бұл есіктерде аса көркем ою-өрнектер мен терең мағыналы жазулар
бедерленген. Ясауидің хәл ілімі, хикмет дәстүрінің астарлы мәніне, сырлы
әлеміне бастайтын терең мағыналы Пайғамбар хадистері мен нақыл сөздердің
бедерлі көркем өрнектер арқылы «Қақпа-есіктерге» бедерленуі оның символдық
мазмұнын одан әрі байыта түскен.
Зиярат етіп келген халықтың құлшылық, ғибадатын атқаруға арналған – Мешіт
(қабырғалары 9,3х10,7 м) ерекше нақышпен көркемделген, тамаша архитектуралық
құрылыс. Ол мойындығында бөлмеге ерекше жарық беріп тұратын он алты терезесі
бар қосқабат күмбезбен көмкерілген сопақша зал. Биіктігі –11,5 м, тереңдігі 2
метрлік аркалық ойықтары, екі үлкен терезесі бар. Солтүстік Батыс жағындағы
шағын бөлмеде Құран, жайнамаздар, шырағдандар сақталған. Жоғарыға көтерілетін
баспалдақтар бұл бөлмеде де қойылған. Жамағатхана, Қабірхана мен Мешіт
қабырғаларының төменгі жағы көкшіл қыш тақташалардан тұратын биіктігі 1,5
метрлік майолика тыстамамен қапталып, алтын жалатылған өрнектермен көмкерілген.
Кесененің оңтүстік-батысында Асхана-халимхана (5,2х12 м) бөлмесі орналасып, Жамағатханамен
дәліз арқылы байланысқан. Бөлме қабырғалардағы, кіреберістегі және төрдегі
терең суфалы аркалы ойықтардың есесінен айтарлықтай кеңейтілген. Асхана төбесі
аркалар жүйесінің өзара айқаса қиылысуымен жабылған. Бұл сәулет өнерінде сирек
кездесетін әдіс болғанымен, мұнда өте көп пайдаланылған. Асхана мезгіл
тауқыметін жаугершілік зардабын көп шеккен құрылыс, сондықтан қайта қалпына
келтіргенде оның жабындысы мен батыс қабырғасы жаңадан қаланып, сыланған.
Бұрын мұнда Әмір Темірдің уақыфтық қолхаты бойынша ет пен бидайды 24 сағат бойы
қайнатып, пісіретін «Хәлім ботқа» тамағы дайындалатын болған. Аптасына екі рет
әзірленетін ботқаны ағаш астауларға салып, қариларға, дәруіштерге,
жарлы-жақыбайларға, мүгедектерге, зікірге жиналатын көпшілікке, жолаушыларға
үлестірген. Асханада пісірілген күлше нанды күн сайын мұқтаж адамдарға
таратылған.
Ғимараттың оңтүстік шығыс бөлігінде биіктігі16 м, қабырғалары5,3 мкүмбезді
бөлме – Құдықхана орналасқан. Оны қабырғаларындағы терең ойықтардың есесінен
бөлме кеңейіп, ұзарып көрінеді. Оңтүстік ойыққа жақын ортада құдық орналасқан.
Құдықтың суын ас дайындауға және Тайқазанды суға толтыру үшін пайдаланған.
Шығыс моншасы – жартылай жер астына салынған көп күмбезді құрылыс, күйдірілген
шаршы кірпіштен қаланған. Қасбеттерінің сәндік әшекейлері жоқ, қабырғалары
кірпіштен қаланған. Көлемі жағынан әр қилы 9 бөлмеден тұрады, олардың атқаратын
өзіндік қызметі мен салыну уақыты жағынан ерекшелігі бар. Үйдің ішкі бөлігі
құрамында: «балқы» күмбезімен жабылған моншаға кіре беріс бөлме, басты жуынатын
зал – ортасында 8 қырлы тапшаны бар 8 қырлы зал, ыстық және салқын суағарлары
бар залдар, т.б. орналасқан. Ыстық залда сылауға (массажға) арналған кең тапшан
бар.
Кесененің сыртында оңтүстік-батыс мұнарасынан бастап үш жағын толығымен қамтып,
солтүстік-шығыс мұнараға тіреліп аяқталатын жоғарғы фризде (басқұрда)
Құран-Кәрімнің Әнғам сүресінің 59-63 аяттары сулс жазу үлгісімен таңбаланған.
Бұл аяттарда шексіз Құдірет пен Ғылым иесі Алла Тағаланың назарынан қараңғы мен
көместің, түпсіз тереңнің де ешқандай сыры тыс қалмайтыны айтылады.
Гүлдестелерде, қабырғаның әр тұсында, әралуан өрнектермен Алланың көркем
есімдері, пайғамбар ( с.ғ.с.) аты таңбаланған. Бұлар негізінен
салмағы 7 кг жететін, қалыңдығы 5-6 см, өлшемі 24-тен 46 см-ға дейінгі
төртбұрышты плиталар. Бүгінгі күндері көптеген кірпіш беттерінен алақан мен
саусақ іздерін айқын көруге болады. Кептірілген кірпіштерді төңкерілген қазан
бейнесіндегі аузы үстіне қараған арнайы пеште күйдірген. Пешке арнайы отын
пайдаланған. Аңыздарда тамырымен қоса алынып жағылған ағаш жанған кезде
1000-1100 С қызу берген деп айтылады.
Қ.А.Ясауи кесенесі осы қорған ішінде орналасты. Оның көлемі 2,6 га еді. Сол
кездегі жазба деректерде қамалдың беріктігі туралы жиі айтылады.
Өкінішке қарай, қазіргі қорғанның жай-күйі осындай “ғашықтық хаттарға” толы.
Жүздеген жылдар бойында түркі сопысы, ақыны, уағыздаушы Қожа Ахмет Ясауи кесенесі
бүкіл түркі әлемінің қасиетті де киелі орыны болып табылады. Бұл керемет
құрылыстан біз өмірдің шындығын көреміз. Құранның негізгі қағидасы – «Оқы, оқы
және оқы». Нендей бір керемет сұлулық өздігінен болмайды. Сұлулықты көзбен
көре, жүрекпен сезе білген абзал…
Рабочие листы
к вашим урокам
Скачать
Өткізген: Жалимбетова А. Д.Пәні:қазақ тіліКласс: 9 «Ә»Уақыты: 24.11.2014 ж. Сабақтың тақырыбы Көркем әдебиет стилі Мақсаты 1.Көркем әдебиет стилі туралы түсінік бере отырып оқушыларды сабаққа деген қызығушылықтарын арттыру2.Оқушының тіл байлығын дамыту 3.Ой мен тілді дамыту,сөздік қорын молайту Оқыту нәтижесі Ауызекі сөйлеу стилінің түрлерін меңгереді. Тіл юайлығын дамиды. Сыни тұрғыда тіл мәденитетінің маңыздылығын ұғынады. Түйінді идеясы Уақыт Мұғалімнің іс – әрекеті Оқушының іс - әрекеті бағалау Ресурстар 2 минут2 минут4 минут7 минут3минут5 минут8 минут6 минут4 минут2 минут «Сәлемдесу» психологиялық жаттығуТопқа бөлу әдісі«Ой жүгірту» «БББ» әдісіКөркем әдебиет стиліне тән ерекшеліктерін анықтап, мәліметті жариялауСергіту сәті «Ассоцация» әдісі. Дәптермен жұмыс. Шығармашылық жұмыс. «Семантикалық карта» әдісі«Екі жұлдыз, бір тілек» Сағат тілімен қасында тұрған кластасына жаңалықайтады. Ынтымақтастық орта туады Көркем әдебиет стиліне тән ерекшеліктеріне байланысты топтасады. Тақырыпты ашады.Стильге байланысты сұрақтар қойылады. Ал жауабын айтатын оқушы ойын тиянақтылайды Алдын –ала берілген параққа көркем әдебиет стилі туралы не білетіндерін жазады.Жаңа тақырыпты өз беттерінше оқып, талқылап, мысал келтіреді. ерекшелігін айқындап береді.Электронды оқулықты да пайдалана алады.Не білгендерін жазады. Музыка қосылып, өлең оқылады. Көркем әдебиет стиліне тән ерекшеліктерін мынадайОбразды сөздер мол қатысадыЭспрессивті сөздер мол болады Мәтінге ритминтанация әсерлік құру үшін көп жұмсалады.Шығарма тартымды болу үшін синоним сөздер граматтикалық амалдар көп жұмсалады.55-жаттығу Көркем шығармадан үзінділер беріледі, Тақырып бойынша ауызекі сөйлеу стилі мен көркем әдебиет стилін ажыратады. Тақырыпқа байланысты сұрақтар арқылы білімдерін бекітедіӨзін-өзі бағалайды,бірін-бірі бағалайды.Күнделікке жазып алады. Үш шапалақКритерийлер бойынша өзін-өзі бағалау бас бармақ әдісі постерАКТ Оқулық 2 минутҚосымша тапсырма: Деңгей бойынша:Оқулықтан56-жаттығу әңгіме жазу Ахмет Яссауидің өз халқына жасаған маңызы зор үш қызметі бар. Қожа Ахмеи Яссауи өмір сүріп тұрған дәуірде, яғни 12 ғасырда өзге түрік ғұламалары еңбектерін араб, парсы тілдерінде жазды сол ғұламалардың арабша, парсыша еңбектерін қарапайым көшпелі отырықшы халық түсіне алмады. Сондықтан исламның жылдам түріктер арасында таралуына кедергі болды. Ал Ахмет Яссауи тұңғыш түрік ислам сонысы ретінде түріктерге исламды және сопылық жолды түсіндіру үшін, араб, парсы тілдерін өте керемет меңгергеніне қарамастан хикметтерін түрік тілінде жазды. Хикметтері түрік әлемінің түкпір-түкпіріне таралды. Ахмет Яссауи исламды өз халқының, яғни түрік тілінде уағыздады. Түрік тілі қайтадан хандала бастады. Өйткені, Яссауидің жолындағылардың барлығы да түрікше сөйлейтін болды. Оның қызметіміздің арнасы қалыптаса бастады. Түрік тілдерінің бүгінге дейін жетуіне Ахмет Яссауидің қызметі зор. 2. Яссауидің халқымызға жасаған қызметінің екіншісі, Құран мен сүннет негіздеріне сүйене отырып, адасқан ағымдарға түспестен, түрік халқының 90-95 мұсылман болып қалыптасуына белсенді үлес қосқан адам. 3. Яссауи жоғарыдағы екі қызметі арқылы өзіміздің ұлттық мәдениетімізді қалыптастырды. Өйткені тіл мен дін бір ұлттық мәдениетінің негізгі іргетасы. Сондай-ақ Ахмет Яссауи жан-жаққа тарыдай шашылып кеткен көшпелі түрік тайпаларының отырықшылыққа айналып жатқан кезінде исламның біріктіруші негіздерін қолданып, үлкен әсер етті. Сөйтіп, түрік ислам мәдениетінің негізгі әргетасын қалады. Тек қана Орта Азия мен Қазақстанға ғана емес, Анадағы Анадолы (кіші Азия), Балқан, шығыс Еуропадағы түрік халықтарының басқа халықтарға сіңіп кетпестен, түрік ұлты болып орналасуына, көгеріп гүлденуіне белсенді әсер еткен Ахмет Яссауи және оның шәкірттері болатын. Қожа Ахмет Яссауи кесенесіне саяхатҚожа Ахмет Яссауи ескерткіші – Орта Азия мен Қазақстандағы біздің заманымызға дейін сақталған ең зәулім күмбезді, қыштан соғылған ғимарат. Оның көлдененеңі – 46,5 м, ұзындығы – 62,5 м. Сыртқы көрінісі симметриялы жинақы келген бұл құрылысқа үлкенді-кішілі 35 залдар мен бөлмелер сыйып тұр. Олардың барлығы бір-бірімен қос қабатты 8 дәлізбен және әр түрлі өтпелі баспалдақтармен жалғасып жатады. Кесене 1978 жылдан бастап мұражай ретінде жұмыс істей бастады. Ал 1989 жылы ол «Әзірет Сұлтан» деп аталып, мемлекеттік тарихи-мәдени қорық-мұражайы болып қайта құрылды, оның құрамына 19 тарихи ескерткіш енгізілді. Ғимараттың жоспары мен құрылысына Әмір Темірдің өзі тікелей басшылық етті. Кесене құрылысы жайлы Шериф ад-дин былай деп жазады: “Әзірбайжан, Парсы, Үнді және т.б. елдерден әкелінген 200-ге жуық тас қалаушылар жұмыс істеп, тауда 500 адам тас өндірді. Тасты жеткізуге Үндіден әкелінген 95 піл пайдаланылды. Құрылыс барысына жиі қатысқан Темір жұмыс сапасына көңілі толмаған жағдайда кінәлілерді қатаң жазалап отырды. Темір заманында Қожа Ахмет Ясауи кесенесі сияқты құрылыс жоқтың қасы еді. Кесененің әрбір кірпіші қолдан жасалып, сапасы өте жоғары болды. Жол шығыны есептелместен оның шикізаты жүздеген километрден жеткізілді”.Залдың қақ ортасында сыйымдылығы 3000 л, салмағы 2 тонна, диаметрі 2,45 м үлкен қоладан құйылған қазан тұр. Қазан шипалы сумен толтырылатын болған. Қазан Абд-ал-Азиз шебердің басқаруымен Ясы қаласынан солтүстікке қарай 25 шақырым жердегі Қарнақ деген елді мекенде жеті түрлі металдың қоспасынан құйылған. 1935 жылы Иран өнері мен археологиясына арналған Ленинградта өткен халықаралық конгресске тайқазан апарылған болатын. Сонан бері Эрмитажда тұрған тайқазан 1989 жылы Отанымызға қайта әкелінді. ХV ғасырдың аяғынан ХІХ ғасырдың бірінші ширегіне дейін Түркістанда қазақ хандарының ордасы орналасқан кезде хан сарайы (ордасы) ретінде қолданылып, мұнда ел басқару және дипломатиялық істер, әскери келіссөздер өткізіліп отырған. Мұнда Әбілхайыр хан (1468 ж), Рәбия Сұлтан Бегім (1485 ж), Абылай хан (1780 ж), Есім хан (1797 ж) құлпытастары қойылған. Қолда бар мәліметтер бойынша Әулие қабірінің жанына қазақ халқының 21 хан-сұлтаны, көптеген батырлары мен билері игі жақсылары жерленген. Олардың қияметте тиер Шейх ул машайықтың шарапатынан үміті болуымен қатар, өздерінің ата жолына адалдықтарын, Рухани Ұстазына құрметін айғақтап, елді тұтастыққа үндеу үшін қазақтың ұланғайыр даласының қандай қиырынан болсын өз сүйектерін әкеліп, Әзіреті Сұлтанның босағасына қоюларын өсиет етіп қалдырған. Осы бүкіл кешенді байланыстырушы орталық – Жамағатхананың оны айнала қоршай орналасқан бөлмелерге шығатын 14 есігі бар. Олардың екеуі ХІV ғасырдан сақталып келе жатқан есіктер. Бірі кесенеге кіреберіс үлкен есігі – «Қақпа», екіншісі қабырхананың есігі – «Қапсырма». (қараңыз. Есіктер. Буклет) Сафар атты шебер жасаған бұл есіктерде аса көркем ою-өрнектер мен терең мағыналы жазулар бедерленген. Ясауидің хәл ілімі, хикмет дәстүрінің астарлы мәніне, сырлы әлеміне бастайтын терең мағыналы Пайғамбар хадистері мен нақыл сөздердің бедерлі көркем өрнектер арқылы «Қақпа-есіктерге» бедерленуі оның символдық мазмұнын одан әрі байыта түскен. Зиярат етіп келген халықтың құлшылық, ғибадатын атқаруға арналған – Мешіт (қабырғалары 9,3х10,7 м) ерекше нақышпен көркемделген, тамаша архитектуралық құрылыс. Ол мойындығында бөлмеге ерекше жарық беріп тұратын он алты терезесі бар қосқабат күмбезбен көмкерілген сопақша зал. Биіктігі –11,5 м, тереңдігі 2 метрлік аркалық ойықтары, екі үлкен терезесі бар. Солтүстік Батыс жағындағы шағын бөлмеде Құран, жайнамаздар, шырағдандар сақталған. Жоғарыға көтерілетін баспалдақтар бұл бөлмеде де қойылған. Жамағатхана, Қабірхана мен Мешіт қабырғаларының төменгі жағы көкшіл қыш тақташалардан тұратын биіктігі 1,5 метрлік майолика тыстамамен қапталып, алтын жалатылған өрнектермен көмкерілген. Кесененің оңтүстік-батысында Асхана-халимхана (5,2х12 м) бөлмесі орналасып, Жамағатханамен дәліз арқылы байланысқан. Бөлме қабырғалардағы, кіреберістегі және төрдегі терең суфалы аркалы ойықтардың есесінен айтарлықтай кеңейтілген. Асхана төбесі аркалар жүйесінің өзара айқаса қиылысуымен жабылған. Бұл сәулет өнерінде сирек кездесетін әдіс болғанымен, мұнда өте көп пайдаланылған. Асхана мезгіл тауқыметін жаугершілік зардабын көп шеккен құрылыс, сондықтан қайта қалпына келтіргенде оның жабындысы мен батыс қабырғасы жаңадан қаланып, сыланған. Бұрын мұнда Әмір Темірдің уақыфтық қолхаты бойынша ет пен бидайды 24 сағат бойы қайнатып, пісіретін «Хәлім ботқа» тамағы дайындалатын болған. Аптасына екі рет әзірленетін ботқаны ағаш астауларға салып, қариларға, дәруіштерге, жарлы-жақыбайларға, мүгедектерге, зікірге жиналатын көпшілікке, жолаушыларға үлестірген. Асханада пісірілген күлше нанды күн сайын мұқтаж адамдарға таратылған. Ғимараттың оңтүстік шығыс бөлігінде биіктігі16 м, қабырғалары5,3 мкүмбезді бөлме – Құдықхана орналасқан. Оны қабырғаларындағы терең ойықтардың есесінен бөлме кеңейіп, ұзарып көрінеді. Оңтүстік ойыққа жақын ортада құдық орналасқан. Құдықтың суын ас дайындауға және Тайқазанды суға толтыру үшін пайдаланған. Шығыс моншасы – жартылай жер астына салынған көп күмбезді құрылыс, күйдірілген шаршы кірпіштен қаланған. Қасбеттерінің сәндік әшекейлері жоқ, қабырғалары кірпіштен қаланған. Көлемі жағынан әр қилы 9 бөлмеден тұрады, олардың атқаратын өзіндік қызметі мен салыну уақыты жағынан ерекшелігі бар. Үйдің ішкі бөлігі құрамында: «балқы» күмбезімен жабылған моншаға кіре беріс бөлме, басты жуынатын зал – ортасында 8 қырлы тапшаны бар 8 қырлы зал, ыстық және салқын суағарлары бар залдар, т.б. орналасқан. Ыстық залда сылауға (массажға) арналған кең тапшан бар. Кесененің сыртында оңтүстік-батыс мұнарасынан бастап үш жағын толығымен қамтып, солтүстік-шығыс мұнараға тіреліп аяқталатын жоғарғы фризде (басқұрда) Құран-Кәрімнің Әнғам сүресінің 59-63 аяттары сулс жазу үлгісімен таңбаланған. Бұл аяттарда шексіз Құдірет пен Ғылым иесі Алла Тағаланың назарынан қараңғы мен көместің, түпсіз тереңнің де ешқандай сыры тыс қалмайтыны айтылады. Гүлдестелерде, қабырғаның әр тұсында, әралуан өрнектермен Алланың көркем есімдері, пайғамбар ( с.ғ.с.) аты таңбаланған. Бұлар негізінен салмағы 7 кг жететін, қалыңдығы 5-6 см, өлшемі 24-тен 46 см-ға дейінгі төртбұрышты плиталар. Бүгінгі күндері көптеген кірпіш беттерінен алақан мен саусақ іздерін айқын көруге болады. Кептірілген кірпіштерді төңкерілген қазан бейнесіндегі аузы үстіне қараған арнайы пеште күйдірген. Пешке арнайы отын пайдаланған. Аңыздарда тамырымен қоса алынып жағылған ағаш жанған кезде 1000-1100 С қызу берген деп айтылады. Қ.А.Ясауи кесенесі осы қорған ішінде орналасты. Оның көлемі 2,6 га еді. Сол кездегі жазба деректерде қамалдың беріктігі туралы жиі айтылады. Өкінішке қарай, қазіргі қорғанның жай-күйі осындай “ғашықтық хаттарға” толы. Жүздеген жылдар бойында түркі сопысы, ақыны, уағыздаушы Қожа Ахмет Ясауи кесенесі бүкіл түркі әлемінің қасиетті де киелі орыны болып табылады. Бұл керемет құрылыстан біз өмірдің шындығын көреміз. Құранның негізгі қағидасы – «Оқы, оқы және оқы». Нендей бір керемет сұлулық өздігінен болмайды. Сұлулықты көзбен көре, жүрекпен сезе білген абзал…
6 663 403 материала в базе
Настоящий материал опубликован пользователем Колесова Наталия Анатольевна. Инфоурок является информационным посредником и предоставляет пользователям возможность размещать на сайте методические материалы. Всю ответственность за опубликованные материалы, содержащиеся в них сведения, а также за соблюдение авторских прав несут пользователи, загрузившие материал на сайт
Если Вы считаете, что материал нарушает авторские права либо по каким-то другим причинам должен быть удален с сайта, Вы можете оставить жалобу на материал.
Удалить материал
Ваша скидка на курсы
40%
Курс профессиональной переподготовки
300/600 ч.
Курс профессиональной переподготовки
600 ч.
Курс профессиональной переподготовки
300/600 ч.
Мини-курс
4 ч.
Мини-курс
4 ч.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.