Қазақ
әдебиеті 9 а,ә сыныптар 14.07.2014ж
Сабақтың тақырыбы: Күлтегін жырлары
Сабақтың мақсаты:Күлтегін жырлары туралы терең түсіндіре
отырып, көркемдік ерекшелігін ұғындыру. Оқушылардың ізденімпаздыққа,
шығармашылыққа деген ынталарын арттырып, білімдерін кеңейту.
Орхон ескерткіштерінен табылған
жырда айтылатын негізгі мәселелерді таныстыра отырып, жырдағы тұлғаларға
жан-жақты сипаттама беру.Өзіндік ерекшелігі мен құндылығын бағалау.
Оқушыларды ізденуге жетелеу, отанды
сүюге баулу, тарих тағылымдары арқылы тәлімді тәрбие беру.
Сабақтың түрі: іздену сабағы
Сабақтың әдісі: іздендіру, баяндау, жинақтау, салыстыру,
талдау,пікірлесу, ой қозғау.
Сабақтың көрнекілігі: қосымша оқулықтар,интерактивті тақтадан
көрсетілетін слайдтар.
Сабақтың жүру барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі
Амандасу.
Сабаққа қатысын тексеру.
ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.
1. Ежелгі дәуір әдебиеті туралы не
білеміз?
2. Неліктен біз ежелгі дәуір
әдебиетін төл әдебиетіміздің тарихының басы деп есептейміз?
3. Ежелгі дәуір әдебиетіне жататын
қандай шығармаларды білесің?
4. Бұларды зерттеп, әдебиетіміздің
тарихына қосуға, елге танытуға үлес қосқан қазақ ғалымдарын атаңдар.
ІІІ. Жаңа сабақтың мазмұны.
1. Ой шақыру. Секен Тұрысбековтың
«Күлтегін» күйі ойнатылады.
Интерактивті тақтадан көне түркі
алфавитінің, тас ескерткіштердің суреті көрсетіледі.
«Түркі халқының атақ-даңқы
өшпесін... »(«Күлтегін»жырынан.) сөзіне оқушылардың назары аударылады.
Орта Азияның түркі тайпалары руна
жазуын қолданған, ал араб әліпбиін кейінірек, X ғасырда ислам дінінің енуіне
байланысты пайдаланған.Әлемге әйгілі Орхон ескерткіштері тастарының бетіне осы
руна жазуымен көптеген жырлар жазылған(VIII).Оларды алғаш тапқандар: швед
офицері Иоганн және орыс ғалымы Н.М.Ядринцев (XVIII-XIXғғ.).Құлпытастарға
қашалып жазылып, бізге жеткен осы бір ғажайып жазуларды ғылымда руналық жазулар
деп атайды.Ол жазуларда VIIғ. іргелі мемлекеті - Түркі қағанатының құрамындағы
рулардың өзара жауласуы, жорықтары мен соғыстары суреттеледі.Кейіннен Орхон -
Енисей ескерткіштері атанған жырлардың негізгі ойы – елдің тәуелсіздігін,
береке-бірлігін сақтауға шақыру.
Жырда айтылатын негізгі мәселе
1.Түркі қағанатының тәуелсіздігінен
айырылған 630-680 жылдар.
2.Түркілердің тауғаштарға
бағыныштылығы;
Бірі - тауғаштың алтын-күмісіне,
жібек матасына алданып қалуы;
Екінші – таққа отырған ұрпақтарының
жігерсіздігі;
2. «Күлтегін» жырын мәнерлеп оқып,
түсіндіру.Оқушыларға мәнерлеп, үзінді оқыту.
Оқулықпен жұмыс. Жырдың көркемдік
ерекшелігін білдіретін сөз айшықтарын теріп жазу.Мысалы:
«от-су қылмадым»,
«түнде ұйықтамадым, күндіз
отырмадым»,
«тізеліні бүктірді, бастыны
еңкейтті»;
3.Жырдағы тұлғаларды топтастырып,
сипаттама беру.
Күлтегін
Тоңұқұқ
Білге қаған
Елтеріс
Қапаған
Елбілге ана,
Тауғаш халқы
Ұмай ана
Қүлтегін- жырдағы оқиғаны
ұйымдастырушы негізгі тұлға.Оны түркі халықтарының ерлік туралы ұғымының
жиынтық бейнесі деуге болады.Күлтегінде түркілерге тән ержүрек, өршіл,қайсар,
қайтпас мінез бар.Елдің «Сондай батырым болса» деген арманына сай нағыз батыр.
47жас жасаған әскербасы,Бумын,Қапаған,
Істемі қағандардың ұрпағы, Білге қағанның туған інісі, жырдағы ең өзекті тұлға,
эпостық образ.
3. Қүлтегін бейнесіне жан-жақты
талдау жасау.
Күлтегін - атқа мықты,бекем бекзада
деген сөз.
Күлтегін тұлпарлары - Алып шалшы ақ
айғыр, Азманақ, Қарагер, Башғы боз ат
Күлтегін өмірінің жырда әртүрлі жас
белесімен айқын сипатталуын теріп жазып көру.
...інім Күлтегін жеті жаста
қалды...-7жас;
...Он жаста...інім Күлтегін ер
атанды...-10 жас;
...Он алты жасқа келгенде.
...ел-жұртын сонша молайтты...-16 жас;
Жиырма бір жасында Чача Сеңүнмен
айқастық...-21 жас;
Күлтегін жиырма алты жасқа
келгенде...-26 жас;
Күлтегіннің жиырма жеті жасында.
..-27 жас;
Күлтегін сол соғыста отыз жаста
еді...-30жас;
Күлтегін отыз бір жаста
еді...-31жас;
Күлтегін өлгенде қырық жеті жаста
еді...-47 жас;
4. Жырды батырлар жырымен салыстыру.
«Күлтегін» жыры
Қойға шапқан бөрідей,
Талқандап қуып береді...
Әкем қағанның
қосыны бөрідей,
Талқандап қуып
береді...
Айдарлысын құл қылды,
Тұлымдысын тұл қылды...
Бек ұлдары құл болды,
Пәк қыздары күң болды...
«Қобыланды» жыры...........
«Алпамыс» жыры............
5.ВЕНН диаграммасы.
6.Сөздік жұмысы.
Қаған-хан.
Білге-ақылды, данышпан,білікті.
Шад, ата бектер-әскер басшылары
Тоғыз оғыз- тайпаның аты.
IV.Қорытынды.
Батырлар жыры – елдікті,
«Күлтегін»жыры- елдікті,
Исатай-Махамбет-еркіндікті,
Желтоқсан көтерілісі-тәуелсіздікті
ту етті, сол үшін күресті.
« Бүкіл түркі халқы үшін
Түн ұйқымды төрт бөлдім,
Жанып күйдім, өрт болдым»
(«Күлтегін»жырынан.) деген жыр жолдарын бүгінгі күнмен байланыстыр.(Өзіндік
пікірін сабақтан алған әсерімен байланыстыру).
V.Үйге тапсырма.
Жырды түсініп оқып, үзінді жаттау.
«Жыршы тастар –әлемнің керемет
таңғажайыбы » (ойтолғау жазу.)
Ереуіл атқа ер салмай, Егеулі найза қолға
алмай, Еңку-еңку жер шалмай, Қоңыр салқын төске алмай, Тебінгі терге шірімей,
Терлігі майдай ерімей, Алты малта ас болмай, Өзіңнен туған жас бала Сақалы
шығып жат болмай, Ат үстінде күн көрмей, Ашаршылық, шөл көрмей, Өзегі талып ет
жемей, Ер төсектен безінбей, Ұлы түске ұрынбай, Түн қатып жүріп, түс қашпай,
Тебінгі теріс тағынбай, Темір қазық жастанбай, Қу толағай бастанбай Ерлердің
ісі бітер ме?
Дереккөзі: http://www.zharar.com/kz/olen/2549-mahambet.html?Like
© www.ZHARAR.com
Қазақ
тілі 8 ә сынып 19.11.2014ж
Сабақтың тақырыбы: Пысықтауыштың мағыналық түрлері
Сабақтың мақсаты: Пысықтауыш
туралы мағлұмат беру, тұрлаусыз мүшелер туралы алған білімдерін пысықтау,
мысалдар арқылы дәлелдей білуге үйрету. Оқушылардың алған білімдерін кеңейтіп,
жаңа дағдысын қалыптастыру, өз бетінше пысықтауыштың жасалу жолдарын ажырата
білуге дағыдыландыру, есте ұстау, ойлану қасиеттерін дамыту. Ұйымшылдыққа,
достыққа, жылдамдыққа, тілдік - эстетикалық сезімге тәрбиелеу
Сабақ түрі – Түрлендірілген аралас сабақ
Әдіс - тәсілдері: Сұрақ - жауап, түсіндіру, сын - тұрғысынан ойлау
технологиясының элементтері (семантикалық карта, Инсерт кестесі)
Сабақ көрнекілігі: кеспе қағаздар, плакат, ребус, сызбалар, буклет
Пәнаралық байланыс - әдебиет, математика
Сабақ барысы:
Ұйымдастыру – оқушылармен амандасып, олардың сабаққа қатысуын тексеру
1. Жыл қайыру бойынша сұрақтарға жауап беру
1. Бастауыш дегеніміз не? Басқа сөз таптары қандай жағдайда бастауыш болады?
2. Бастауыш пен баяндауышты не себепті тұрлаулы мүшелер дейміз?
3. Қандай жағдайда бастауыштан кейін сызықша қойылады?
4. Толықтауыш дегеніміз не? Сұраулары.
5. Анықтауыш дегеніміз не? Сұраулары.
2. Сұрақтар жазылған кестелер берілген дұрыс, бұрысын табу керек.
3. Жаңа сабақ
Етістіктен болған баяндауышты мекен, мезгіл, қимыл - сын мен себеп, мақсат
жағынан айқындайтын сөйлемнің тұрлаусыз мүшесін пысықтауыш дейміз. Мыс; Ол үйге
жүгіріп кірді.
Сұраулары қашан? қайда? қалай? неге? не үшін? неліктен?
Байланысу түрлері – меңгеру, жанасу және қабысу
Пысықтауыштың жасалу жолдары:
1. Сөйлемде пысықтауыштың қызметін көбінесе үстеу атқарады. Мыс; Біз ілгері
жүріп кеттік. Ертеңіне екі өзен аралығына екі бірдей тікұшақ келіп қона қалды.
2. Барыс, жатыс, шығыс және көмектес септіктерінде тұрған сөздер мекен, бет
алыс, бағыт, мезгіл, сын - қимыл мағыналарын білдіріп, пысықтауыш болады. Мыс;
Мен ауылға беттеп келемін. Қырман басынан электр жарығы жымыңдайды. Ол зор
дайындықпен кірісті.
3. Мезгіл мәнді зат еімдер ыңғайына қарай пысықтауыш болады. Мыс; Сол күні
Тілеуқабыл түні бойы ұйықтай алмады.
4. Септеулік шылаулы есім сөздер пысықтауыш болады. Мыс; Күні бүгінге шейін
елдің жаз жайлауы – Қарақұм. Халық Абай үшін алысады.
5. Пысықтауыш етістіктің көсемше түрінен болады. Мыс; Шешесі баласының бетінен
мейірлене сипады.
6. Еліктеуіш сөзден болады. Мыс; Бұл сөзіме Шаймерден кеңк - кеңк күлді.
7. Сын есімнен болады. Мыс; Айнала жұрт сөзге қатты сүйсінді. Біз сізді жақсы
танимыз.
8. Кейде сан есімнен болады. Мыс; Жанбота туды екі алды.
9. Есімдіктен болады. Мыс; Шай әлдеқашан жиналған.
Пысықтауыш құрамына қарай дара және күрделі болып бөлінеді.
Дара пысықтауыш – бір сөзден болады. Мыс; Шопанның үні мейірімді естілді. Мен
бұл екі егіннің қаншадан беретінін әлдеқашан білгенмін.
Күрделі пысықтауыштың құрамында екі я одан да көп сөздер болады. Мыс; Толғанбай
Алакөлден Есік көліне келді. Бұлар әуежайдың шетінде тұрған ақша бұлт түстес
ұшақтың қасына келіп тоқтады.
Пысықтауыштың мағыналық түрлері
1. Мезгіл пысықтауыш. Қашан? Қай кезде? Қай уақытта? Ол бүгін келеді.
Таңертеңгі шайдан соң Абай әкесіне келді.
2. Мекен пысықтауыш. Қайда? Қай жерде? Қай жақта? Қайдан? Әжесі үйде қалды.
Қайсар биыл мектепке барады. Біз қала маңынан келдік.
3. Мақсат пысықтауыш. Кім үшін? Не үшін? Неге? Қандай мақсатпен? Сәуле зат
алғалы келді. Ол әдейі кірді. Мен осыны айту үшін сөйлестім.
4. Амал пысықтауыш. Қалай? Қайтіп? Қалайша? Жиналыста шапшаң сөйледі. Бала
жүгіре - жүгіре шаршады. Бұл сөзді естігенде, ол сылқ - сылқ күлді.
5. Себеп пысықтауыш. Неліктен? Не себептен? Сен түсінбегендіктен айта алмадық.
Ол қуанғаннан қозғалмай қалды.
6. Мөлшер пысықтауыш. Қанша? Қалай? Сабақта ұзақ сөйледі. Емтиханға жаппай
кірді. Тақтайды ұзын кес.
52 - жаттығу
Мына сөйлемдердегі біртектес сөздердің екі түрлі сөйлем мүшесінің қызметін
атқарып тұрғандығын түсіндіріңдер.
Ол – жақсы адам. Ол жақсы сөйлейді. Күші жағынан арыстандай кісі. Қобыланды
батыр арыстандай ақырды. Бастауышты түзу сызықпен сыз. Сызуды түзу сыз. Қисық
мінезі бар. Көйлекті қисық пішті.
4. Венн диаграммасы (тұрлаулы, тұрлаусыз мүшелер)
5. Семантикалық карта
6. РЕБУС ШЕШІП, синтаксистік талдау жасау
7. СӘЙКЕСТІКТІ ТАП (Пысықтауыштың жасалу жолы)
8. «Арқан тарту» ойыны (синтаксистік талдау жасау)
Зәулім ағаштардың үзіліп түскен сары жапырақтары ауада қалқып жүр.
Бұлар үш қабат үлкен үйдің баспалдағымен жоғары көтерілді.
Сапа күресі жыл сайын күшейіп барады.
Бүгін мен де қимылдап көрейін.
Зейнеп Бақтыбай тапсырған шаруаның біразын жиналысқа дейін бітірген.
Үйде жұмыс қызу жүріп жатыр.
Бұ кезде пойыз Хантауға келіп тоқтаған еді.
Орталап қалған ай батысқа таман сызылып барады.
Мөлдір бұл сұраққа ойланбастан жауап берді.
Анда - санда көзін қимылдатқандай болды.
9. Үйге тапсырма беру. [8], 54;
10. Оқушылардың білімін бағалау
Кері қайту
Ілмек сөздер: Пысықтауыш, қазақ тілі, бастауыш, мезгіл, мекен
Английский топик
"Sports and a healthy way of life", рубрика "Спорт"
Sport is very important in our life. It is
popular among young and old people. Many people do morning exercises, jog in
the morning, train themselves in clubs, in different sections and take part in
sport competitions. Other people like sports too, but they only watch sports
games, listen to sports news. They prefer reading interesting stories about
sportsmen. But they don't go in for sports. Physical training is an important
subject at school. Pupils have got physical training lessons twice a week. Boys
and girls play volley-ball and basket-ball at the lessons. There is a
sportsground near our school and school-children go in foi sports in the open
air. A lot of different competitions are held at schools, a great number of
pupils take part in them. All participants try to get good results and become
winners. Sport helps people to keep in good health. If you go in for sports,
you have good health and don't catch cold. Children and grown-ups must take care
of their health and do morning exercises regularly. There are some popular
kinds of sports in our country: football, volley-ball, hockey, gymnastics,
skiing, skating. Athletics is one of the most popular kinds of sports. It
includes such kinds of sports as running, jumping and others. Everybody may
choose the sport he (or she) is interested in. There are summer and winter
sports. My favourite sport is swimming. I go to the swimming-pool twice a week.
But I prefer to rest by the lake or the river and swim there. My friend Kostya
goes in for boxing. He is a good boxer and he is a brave and courageous boy. His hobby helps him in his everyday life.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.