Рабочие листы
к вашим урокам
Скачать
1 слайд
Хальмг улсин хот
2 слайд
А.А.Пахутовин шинҗләр моңһл келн улсин хотд 200 махнас кесн , 150 үснәс , 50 һуйрас болн урһмлас кесн хотын нериг олҗ болх.Нүүдг улсин хотд талын улсин хот –хол бас орна- темсн болн давсн уга һуйр китд улсас, һуйрас кесн өдмг – орс улсас.
3 слайд
Гильон де Рубрук «моңһл улс хот – хоолан асхар эдлнә. Өрүһәр эдн ууцхана, невчк зарм иднә. Асхлад мах иднә, маднд хурһна дал хавстаһинь өглә, унднь-махна шөл. Цадтлан мадниг шөл уухла , мана чилсн чидл хәрү орсн болад бәәсн болв, эн хот бийд зокаста болн шимтә хот»- гиҗ эврәннь зуучлһндан темдглсмн.
4 слайд
Кеер , теегәр гүүһәд даслт болад бәәсн хальмг улст махн шимтә, даслтта теҗәл болад бәәсн хот. Махн уга хальмг улс бәәж чадшго.
Хальмг улс кезән –кезәнәс нааран дөрвн зүсн мал өскәд, теднә шим эдләд йовна: хөн, үкр, темән, мөрн.
Махн- махнас хальмг улст хөөнә махн даву ик чинртә, хөөнә мах, шөл гемтсн күүнд өгнә.
Хөөнә махиг хүрмд авч одна.Хөн мал ноһан урһад, цецгәрәд йовсн цагт ноһана түрүн цецгә хазҗ, таслҗ иднә.
5 слайд
Хальмг улс хөөг өрчлҗ һарһдг билә. Өрчлҗ һарһхла, цусн асрхш, цусн өрч дотрнь үлднә.Севркән хааг хоорндаһар һар бахтмар керчәд, һаран орулад, өрчинь хаһлад, хавс дахулҗ хурһан орулад һолынь таслчкна. Керчсн орман модар бичкн шор кеһәд шорлчкад, һанзһлҗ авад йовна.
6 слайд
Эвдхлә: дөрвн көл, өвцүн ууц, сер -күзүн болҗ әңгрнә.
Өмнк хойр көлнь – ха, ардк хойрнь – һуй. Ха болһнь хавснас авн сөвән һурвн хавсн күртл арвн хойр хавста болна.
Һуйиг йилһнә: шаһа чимгн, дунд чимгн, таша. Төөнтәһан дөрвүлн болна. Эн дөрвн көл негдүлгчнь – ууц.
Ууц хойр талан сөвән һурваһад хавста, деерк экцәсн авн хөрн дөрвн нурһна хөөт биид, хөөрвцг ясна деед бәәдг йисн шинҗ негдсн «хош эрдни» нурһтаһан болна.
Терүнәс дорагшан һодмал болад чилнә.
Өрч деернь арвн хошад хавс негдүлгчнь -өвцүн.
Өвцүг ниилүлгчнь хойр талагшан хавстнь толһала ниилүлгчнь севркә, севркәһас дорагшан хойр хәврһлә ниилүләд авһнг күртл бүтәгдәд татгдснь ханьчр.
Ууцас деегшән хөөнә толһала негдүлгч – амн –нурһн.
Амн –нурһн ниилүлгчнь – күзүн.
7 слайд
Хөөнә толһа, шиир эд- бод келһн.
Хөөнә толһа дөрвн шииртәһинь керсң, һодңтаһинь хуухлад, хусад, уһаһад, чиксн цаһан махтаһинь чанад, ишкәд, һуйр ишкәд, шүүс кеһәд идхлә бас сән хот болна.
Зуг толһан нүдинь өвгн күүнд өгнә, толһан кел, чик, эк ишкхш. Хуурһсинь күүкд күн иднә.
8 слайд
Удан утанд өлгәтә бәәһә бәәҗ шарлад, хорһн чиихтләд ирнә. Терүг хатасн ханчр гинә.
Эн ханчриг мөчн сарин алднд күргн цаһалҗ ирхлә чанҗ өгнә.
Дәкәд махиг нәрәр борцлад, шачасн һал деер шарад өргҗәһәд халуһар иднә. Эннь- шарсн махн гинә.
9 слайд
Махна йөрәл.
Хәәрхн, өргхд өнр,
Бәрхд байн болнд,
Царң дунд үвлзҗ,
Цасна цаһанд үвлзҗ
Эргни хард үвлзҗ,
Зуд уга һолд
Дән уга давд үвлзҗ,
Мөңк нас өгч,
Мөңк җирһл өгч,
Махнь аршан болад,
Иҗлнь олн болад
Йовтха!
10 слайд
Эн хамгиг уһаһад, хоттнь цусинь кеһәд, цуснднь өөк ишкәд, мәңгрс тәвәд, хотын аминь шорлад, нәрн гесәр бооһад, буслҗасн уснд тәвәд болһна.
Наадкснь нәрн геснәс бишнкнь утлад чанна. Нәрн гесиг цалмдҗ эвкәд, үзүринь бичә цуцртха гиһәд һоһдад чиләнә
Дотр гисн: гүзән, хот, сән сәрнцг, му сәрнцг, һолһа, нәрн гесн, элкн, бөөр, оошк, зүркн толһатаһан, цар -өөрсн улан хоолтаһан, хотрха, цаһан махн, авһңг.
.
11 слайд
Дотр ишкхин өмн хотта цус үзүрәснь авн керчәд, нуһлур гиһәд залу улст өгнә.
Хотын үзүринь керчәд, «темә көтлдг» гиһәд герин эзн гергнд өгнә.
Бөөринь- көвүн үрнд.
Зүркинь –күүкн үрнд.
12 слайд
Дотрин йөрәл.
Цагин дунд бәәлгҗ,
Цаснд үвлүлҗ,
Эңкр нас өгч,
Мөңк җирһл өгч,
«Йов» гих зарһ уга,
«Ях» гиҗ өвчн уга,
Көк деерән өвснд,
Киитн булгин уснд,
Зуд уга һолд,
Дән уга давд бәәҗ,
Иҗлнь олн болҗ,
Идсн махн маднд
Аршан болтха!
13 слайд
Үкрин үсн.
Үсн эврәнь сольдшго берк чинрәрн эм болн шимтә гөңгн хот, шулун шиңгрнә, цогц- махмуд чаңһана, эрүл- дорул бәәдл батрулна. Бичкн күүкд энүг дурлҗ ууна.
«Малын көл мәәһг»
«Мал асрсна- амн тоста»
«Шин сәәтә көвүдин кишг,
Шиврлг сәәтә берәдин кишг,
Дөрвн зүсн малын кишг тогтх болтха!»
14 слайд
Делңгнь делврәд ирсн үкрин туһлинь тәвәд, ивлүләд түрүн саасн үсиг – үчг үсн гинә.
Хойрдад шавхад саасн үсиг – ивлцн гинә. Ивлцн учг үснәс өткн болна.
15 слайд
Гүүнә үсн.
Әмтн гүүнә үсиг дурлҗ уухш, учрнь – дегәд әмтәхн, эврә үнртә.
Гүүнә үсәр чигә кеһәд, сәәнәр искәһәд ууцхана. Үсн йилһрсн онц чинртә, шикр иктә, шалдрң болна, берк әмтнд кергтә, ямаран чигн хотар сольҗ болшго аминокислотмуд бәәнә, тегәд эм, хотдан хот гиҗ эмчнр келнә. Гүүнә чигәнә чинрнь, туснь ик болад, Хальмгт, Лола һазрт (кезәнә Үлдчнә нойн Балзна һазр) оошгтан гемтә әмтиг гүүнә чигәһәр эмннә.
16 слайд
Хөөнә үсн.
Өткн болн шимтә эн зүсәр цә үслхлә айта болна, йирин йисн дәкҗ самрад, эләдәр
тос тәвәд, давснь дигтәһәр тәвәд оркхла, цә өткрәд будан болад, уухд урмтг өгч, җилв дарна.
Дәкәд нег туста йилһврнь, хөөнә үсиг эләд савд кеһәд, бәәлһәд, искәһәд, ээдмг унхлань сәәңәр халулад, көргәһәд, сернҗлд ээдмгинь шар уснаснь йилһәд, әрвҗ уга давслад, дөрвлҗн халад эс гиҗ тегш цевр харһа деер хавтхалад – кевләд бичкн зуур бәәлһнә, хөөннь ижхд белн. Эн хотыг хальмг улс тарг гинә.
17 слайд
Темәнә үсн.
Медәтнрин келсәр, темәнә үсн цәәд айтаһар зокна. Болв әмтнә бәәдл –җирһлд хатярар олзлгдна. Эн туст хуучна тууҗ сергәхлә, күн болһнд соньн болх гиҗ сангдна. Болһаһад чикән өгч соңстн, учрнь медгдх:
Хальмг темәнә үсәр үслсн,
Хальмҗта гергнә тосар тослсн,
Улан зандн өткн цәнь
Уух дутман улм әмтәрнә.
18 слайд
Үкрәс саасн бүлән үс шииртә калганд эс гиҗ цевр далһа хәәснд кеһәд, көндәл уга бүркәд хонулна. Өрүнднь үснә дееркиг өткрсн өрм бүркәд оркна. Терүг арһул халвад авна. «Өрмин тосн» гинә. Үлдл усинь өрмин шар гиҗ келнә. Үсиг өрминь авл уга чигәнә экнд кеһәд искәһәд, чигә кеһәд, хар модн чигәнә кувд кеһәд бүлүләрнь бүлә бәәтл тосн унад, көвәд һарад ирнә. Тер тосиг – чигәнә тосн гинә.Тосинь халвад авчксн чигәг ик хәәснд кеһәд, хойр нүктә модн бүркәсәрнь бүркәд, бүркәснә нег нүкн деернь цорһин нүк туслулҗ тәвәд, төгәлңгднь шаврар шавад, нег нүкнь шавр хавг угаһар бөгләд, дорнь һал түләд. әрк нернә.
19 слайд
ААРМГ- Цорһинь авад, ик хәәснә зивгәр өргнәр дөрү дүңгә буслҗасн чигәнә хаг хурна, эн аармг. Тер аармг деер үс кеһәд бичкн көвүдт өгнә.
БОЗ- Тер аармг ишклң болн әмтәхн төләднь бичкдүд булалдг билә. Тер буслад болҗ одсн чигәг боз гинә.
ААДМГ- Боз ик хәәсндән киитрәд тунад өткрнә. Тиим ишклң боз деер бүлән үс кеһәд хутхла, ээдрәд, ээдмгнь тунад ишклң усн деегшән һарад ирнә. Терүг хөөмг эс гиҗ ээдмг гинә.
Киитрәд, тунад ирсн цагт бозиг мишгәр түңгрцгт уяд, аадмгин түңгрцг гинә. Тер түңгрцгт бозиг дүүргҗ кеһәд, хонуд шүүрүләд оркна. Уснь шүүрәд, өткн зуура түңгрцгт үлднә. Эн аадмг.
ШҮҮРМГ- Аaдмгиг мондалҗ авад, һаза гүрмр зегс делгчкәд, аадмгас атхҗ авад базһад бәәхлә, аадмг һарин салас хоорндаһур билҗрәд, һооҗад макарона бәәдлтәһәр олн зүсәр, нимгнәр унад йовна. Нарта зуна өдр нарнд ээгдәд, хагсад, хатад , шарлад одна. Терүг шүүрмг гинә.Шүүрмг тоснд, өрмнд холяд кү тона. Шүурмгиг сәәнәр хатаһад, арсн тулмд кеһәд, үвл күртл хадһлад, будандан хать кенә.
Рабочие листы
к вашим урокам
Скачать
nА.nА.А.Пахутовин шинҗләр моңһл келн улсин хотд 200 , 150 үснәс , 50 һуйрас болн урһмлас кесн хотын нериг олҗ болх.Нүүдг улсин хотд талын улсин хот –хол бас орна- темсн болн давсн уга һуйр китд улсас, һуйрас кесн өдмг – орс улсас. Гильон де Рубрук «моңһл улс хот – хооланасхарэдлнә. Өрүһәр эдн ууцхана, невчк зарм иднә. Асхлад мах иднә, маднд хурһна дал хавстаһинь өглә, унднь-махна шөл. Цадтлан мадниг шөл уухла , мана чилсн чидл хәрү орсн болад бәәсн болв, эн хот бийд зокаста болн шимтә хот»- гиҗ эврәннь зуучлһндан темдглсмн.nКеер , теегәргүүһәддаслтболадбәәснхальмгулстмахншимтә, даслттатеҗәлболадбәәсн хот. Махнугахальмгулсбәәжчадшго.
6 655 033 материала в базе
Настоящий материал опубликован пользователем Окнеева Татьяна Егоровна. Инфоурок является информационным посредником и предоставляет пользователям возможность размещать на сайте методические материалы. Всю ответственность за опубликованные материалы, содержащиеся в них сведения, а также за соблюдение авторских прав несут пользователи, загрузившие материал на сайт
Если Вы считаете, что материал нарушает авторские права либо по каким-то другим причинам должен быть удален с сайта, Вы можете оставить жалобу на материал.
Удалить материал
Ваша скидка на курсы
40%
Курс профессиональной переподготовки
500/1000 ч.
Курс повышения квалификации
36/72/108 ч.
Курс повышения квалификации
72 ч.
Курс повышения квалификации
36 ч. — 180 ч.
Мини-курс
4 ч.
Мини-курс
10 ч.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.