Қоғамдық құрылысы
Қоғамдық құрылысы
Сақтар
Үйсіндер
Қаңлы
|
●Әскери демократиялық
қоғам болды
●Тайпа көсемдерін тайпа
мүшелері сайлады
●Халық жиналысы шақырылды
●Сақ қоғамы 3
топтан тұрды:
1/ Жауынгерлер (
қызыл түс киді)
2/ Абыздар ( Ақ түс
киді)
3/ Малшылар,егіншілер (
сары, көк түс киді)
●Абыздардың белгісі
- тостаған мен айрықша бас киімі болды
●Жауынгерлерді үнді
–иран тілінде «ратайштар», яғни «арбада тұрғандар» деп
атады
●Малшы, егіншілерді
«сегізаяқты» деп те атаған, бұл соқаға жегетін екі өгізі барлар
●Сақтардың
үйлену дәстүрі: сақ жігіті қызға үйленгісі келсе,онымен күш
сынасу қажет болған
●Мүлік теңсіздігі болды
●Сақ тайпалық
одағы 3 –ке бөлінді:
1/ Тиграхауда
( «шошақ бөрікті сақтар») –Жетісуды мекендеді
2/ Парадарайя ( «теңіздің арғы
жағындағы сақтар») – Арал бойы мен Сырдың төменгі ағысы
3/ Хаумаварга ( «хаома сусынын
дайындаушылар) – Мұрғабты мекендеді
|
●Үйсіндер мемлекеттік
дәрежеде өмір сүрді
● «Усунго», «Синго»
-көшпелі мемлекет деген ұғымды білдірді
●Бай үйсінде 4- 5 мың
жылқы болды
●Байлар өз жылқыларына таңба
салды
●Ауқатты үйсіндер мөрі
алтын, мыстан жасалған
●Қарапайым адамдардың мөрі
- балшықтан, тастан жасалған
●Таңбалар жеке
меншіктің болғанын білдірді
●Жеке меншік малға,
жерге болды
●Бек
– гуньмоға бағынған жеке тайпа көсемдері мен ұсақ ру басылары
●Жылжымалы мүлік –мал
болып есептелді
●Жылжымайтын мүлік –жер
болды
●Құлдар үй шаруашылығында
пайдала-
нылды
●Дәулетті адамдардың
киімі жібектен тігілді
●Мүлік теңсіздігінің
болғаны –жерлеу орындарынан да белгілі
|
●Қаңлы ханына елді
басқаруға үш уәзірі көмектескен
●Қаңлы елі бес
иелікке бөлініп, әр иелікті кіші хандар басқарған
●Ру,тайпаларды көсемдер
басқарды
●Кіші хандар ұлы ханға
бағынған
●Б.з.б. 3- 4 ғ. жасалған
салмағы әр түрлі 1300 теңге табылды және көбі Сыр аймағынан табылды
●Сауда жасаған
елдері:Қытай, Иран, Кушан,Үндістан,Египет,Сирия,Балтық бойы
●Қытай теңгелері Мардан
қорымынан табылды
|
Шаруашылығы
Оқиғалар
Сақтар
Үйсіндер
Қаңлы
Мәдениеті
Сақтар
Қаңлылар
|
●Геродот сақтар туралы:
«Киімі мен өмір сүру дағдысы скифтерге ұқсас, сүт ішеді»деп жазған
●Көшпелі мал шар.
айналысты
●Жылқы,қой,
сиыр, түйе өсірді
●Ірі қараны аз өсірді
●Шөлді,шөлейтті аймақты
мекендеген сақтар түйе өсірді
●Сақтар ерте темір
дәуірінде өмір сүрді
●Парсылар –«құдіретті
еркектер» деп атады
●Ирандықтар –«жүйрік
атты турлар» деді
●Гректер – «Азиялық
скифтер» деп атады
●Б.з.б. 530 жылы
Кир бастаған парсы патшасы сақтарға шабуыл жасады
● «Томирис әйел болса
да жаудан қорыққан жоқ» деп жазды Помпей Трог.
●Кирмен соғысқан сақ
патшасы Томирис,Кир жеңіліп, қаза табады
●Кирдің қолына
тұтқынға түсіп, қаза тапқан Томиристің баласы - Спаргапис
●Томирис өмір сүрді
– б.з.б. 570 -520 жж
●Бұл соғыс туралы
жазған Геродот
●Б.з.б. 519 жылы
Дарий патша басқарған парсы лар тағы жорық жасайды
●Дарийге қарсы сақ
әскерін Скунха басқарды
●Дариий әскеріне қарсы
ерлік көрсеткен жауынгер – Шырақ болды
●Шырақтың ерлігі
туралы жазған грек тарихшысы Полиэн
●Б.з.б. 490 жылы
Марафон шайқасында сақтар парсылармен бірге гректерге қарсы
соғысты
●Б.з.б. 4 ғ.
сақтарға А.Македонский қауіп төндірді ( Ескендір Зұлқарнайын)
●Грек –македон
басқыншыларына қарсы күресті сақ Спитамен басқарды, ол 3 жыл
бойы партизан соғысын жүргізді
●Македонскийге қарсы
сақтардың күресі туралы жазған грек тарихшысы Арриан
●Грек гарнизоны
орналасып,сақтар қоршауға алған қала – Маракана ( Самарқан)
●А.Македонскийдің
Сырдарияның арғы бетіндегі сақтарды бағындыру жорығы сәтсіз болды
●Сақтардан көптеген
ескерткіштер қалды:
Сырдария, Талас, Шу, Іле
өзендері бойы
●Шірік-Рабат қаласы
–Қызылордадан 300 км жерде,қыратта орналасқан,қаланың ортасында күзет
мұнаралары бар қамал (цитадель) салынған ( б.з.б. 4- 2ғ)
●Бәбіш-Молда қаласы
–қамал қабырғалары болған,қыш күйдіретін пеш,қол диірмен тастары,тары
қалдықтары табылған
●Б.з.б. 7 ғ.
бастап далалы аймақтарда аңдарды бейнелеу –аңдық стиль пайда
болды
● «Аң стилі» өнерімен
сақтар Алдыңғы Азия мен Иранға жорықтар кезінде танысты
●Сақтар «өмір ағашы»
деп арыстанды есептеді
«Алтын
адам»
●Алматыдан 50 км
жерде,Іле Алатауы баурайындағы Есік қорымынан табылды
● 40 обадан
тұрады
●Есік қорымынан табылған сақ
адамын археологтар «Алтын адам» деп атады
●Қорымнан жалпы 4000
–нан астам алтын бұйымдар табылды
●26 таңбасы бар күміс
тостаған табылды
● «Алтын адамды»
тапқан археолог К.Ақышев, 1969- 1970 жж
● «Алтын адамның» жас
мөлшері 17-18 жас шамасында
|
●Мал шаруашылығы маңызды
болды
●Дәнді дақылдардан тары,
арпа өсірген
●Егіс алқабын өзендер
бойына салған
●Тау бөктерлеріндегі
үйсіндер тұрақты үйлерде тұрған,бір ауыл 45- үй болды
●Тері өңдеу кәсібі жақсы
дамыды
●Сұйық тағамға арналған
ыдыстарды былғарыдан жасады ( тері)
●Үйсіндердің халық
саны -630 мың
●Жауынгерлер саны
-188 800 адам болды
●Сыма Цянь айтқан аңыз
бойынша үйсіндерді асыраған қасқыр болған
●Б.з.б. 107 жылы
үйсін гуньмосы қытай патшайымына үйленген
●Обаларының ең үлкенінің
диаметрі 20 м, биіктігі 2 м
●Қайтқан адамды
шалқасынан жатқызып,басын батысқа қаратқан
●Қыш заттар мен ыдыстарға
Күннің суретін салған
●Жаратушы күшке сенген
●Үйлерін шикі
кірпіштен және тақтатастан салған
●Мата тоқу үшін өрмекке
ұқсас тоқыма кермесін қолданған
●Жетісу жеріндегі
үйсіндер антропологиялық жағыан еуропоидтер
●Үйсін мәдениеті
ескерткіштері негізінен Жетісуда шоғырланған
●Шығысында
–ғұндармен көрші болды
●Солтүстік-батысында
-қаңлылармен
●Батысында
-Дауаниямен
●Қытаймен туыстық
және достық қарым-қатынаста болды
●1939 жылыалматы,Қарғалы
сайынан үйсіндерге тән әшекей бұйымдар қоймасы табылды: алтын тәті (
диадема), тышқан тәрізді сырға, түйе тәрізді сақина т.б.
Сақ
мәдениетінің жалғасы:
Бесшатыр
қорымы:
● Бесшатыр қорымы
Іле өзенінің оң жағалауында Желшалғыр тауы етегінде орналасқан
●31 обадан тұрады
● Үлкен Бесшатыр қорымын
ғалымдар «патша» қорғандар деп атайды
●Бесшатыр сағанасы
бірнеше бөліктен тұрады:
1/ Дәліз ( дромос)
2/ қабір алдына кірер
ауыз
3/ жерлеу бөлмесі
●Сағананың қабырғасы 16
қатар бөренеден салынған
●Уақыты –б.з.б.
5-4 ғ
● Бөренелерді бір-біріне
тығыз орналастырып жасаған саркофаг табыт жасаған
●Дромос -сағанаға
келетін жер асты жолы
●Менгирлер –ірі
тас бағандар
●Сақ дәуірі
археологиялық ескерткіштері оба түрінде кездеседі
●Жетісу обалары
көлеміне қарай 3 –ке бөлінеді: үлкен, орташа, кіші
|
●Егіншілікпен айналысты
●Шыршық өзенінің оң
жағалауында ұзындығы 20 км. Зах каналын қазған
●Астықты қыш көзелер
мен ыдыстарға сақтаған
●Аэрофотосуреттер шағын
арықтар қазылғанын көрсетті
●Тәлімді егіншілік болды
●Мал өсіру де болды
●Металл өндірісінің
орталығы Шаш –Илақ аймағындағы қалалар мен қоныстар болды
●Кенді балқыту үшін
пештер пайдаланды
●Қаңлылар жерінен Ұлы
Жібек жолы
●Б.з.б. 46- 36
ж.қаңлылар Қытайға қарсы тұрған ғұндарға көмектескен
●Қаңлылардың адам
саны -600 мың,немесе 120 мың отбасы
●Жауынгерлер саны
-120 мың
●Жазғы және қысқы екі
астана болған
●Ұлы Жібек жолын
бақылауда ұстаған
●Солтүстіктегі
көршісі –сарматтар мен аландар
●Оңтүстікте
–үйсіндер және Қытаймен көршілес болды
●Қытай деректерінде: «Қаңлылар
өжет,өркөкірек келеді»деп жазған
●Қаңлы қаласы
–Алтын-асар 16 га жерді алып жатыр,қабырағалары шикі кірпіштен
қаланған,
●Ән-күй,музыка,би
өнері жақсы дамыды
●Қос ішекті және бес
ішекті музыкалық аспаптары,сыбызғы –сырнайлары болған
●Ай,күн,жұлдыздарға
табынаған
●Ата –бабалар
аруағына сиынған
Қаңлы мәдениеті:
●Қаңлы мәдениеті
3 –ке бөлінеді:
1/ Қауыншы –Ташкент
төңірегінде
2/ Отырар –Қаратау –Сырдың орта
ағысы,Қаратаудан Таласқа дейін
3/ Жетіасар – Қуаңдария мен
Жаңадария аралығы
●Қауыншы мәдениеті
тұрғындары қайтқан адамды киімімен жерлеген
●Көк –Мардан қаласы
–Арыс өзенінің сол жағалауында, 100 км аумақта,үйлерінің ортасында тік
бұрышты жер ошақ болған
●Қостөбе қонысы
– Пұшық-Мардан қаласы маңында
●Қаңлы қалалары орта
ғасырдағы қала құрылыстарының түп-бастауы болған
|
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.