Бөлшектер мен үлестер. Олардың жазылуы.

Джумагалиева Данагуль Ербулатовна

Математика
Сыныбы 4 «А»                                                                 Күні: 05.12.2014ж
Сабақтың тақырыбы: Бөлшектер мен үлестер. Олардың жазылуы.
Сабақтың мақсаты:
Оқушыларға бөлшек, үлес, алым, бөлім туралы жалпы түсінік беру, олардың жазылуын үйрету;
Оқушыларға бөлшектер мен үлестер ұғымын игерте отырып ойлау, есте сақтау қабілеттерін дамыту, пәнге деген қызығушылығын арттыру;
Оқушыны бөлшектер мен үлестер ұғымдарын меңгерту арқылы ұқыптылыққа, тиянақтылыққа, зеректікке, ізденімпаздыққа тәрбиелеу.

 

Күтілетін нәтиже: Оқушылар   бөлшектер мен үлестер ұғымын игеріп,   логикалық  тапсырмалар орындап, топпен,  жұппен жұмыс жасайды.

 

Сабақтың типі:жаңа білімді меңгерту
Сабақтың түрі: АКТ 
Сабақтың әдісі: сұрақ – жауап, түсіндіру, топтастыру.
Сабақтың көрнекілігі: Слайд,  электронды оқулық , виб тест, бөлінетін заттар .
Сабақтың пән аралық байланысы: дүниетану.

Сабақтың жоспары
I. Ұйымдастыру кезеңі

а) Сәлемдесу, оқушыларды түгендеу;
ә) Оқушылардың сабаққа дайындықтарын тексеру.
Психологиялық дайындық
Қазір бізде математика сабағы.
- Сабаққа барлығымыз дайынбыз ба?
- Көңіл - күйлерің қалай?
- Онда жақсы көңіл күймен сабағымызды бастайық.
Біздің мақсатымыз не?
- Мақсатымыз – білім алу,
Міндетіміз – еңбек ету,
Еңбек ету арқылы
«5» -ке қол жеткізу.
    1 Қызығушылықты  ояту.

  ( Өткен  сабақтарды  бекіту  мақсатында электронды оқулықтан  тест  сұрақтарына  жауап беру)

«Зымыран» сұрақтар.
• Жылдамдықты қалай табамыз?
• Уақытты қалай табамыз?
• Қашықтықты қалай табамыз?
II. Үй тапсырмасын тексеру

-105 беттегі №5 тапсырманы  тексеру.

(Топ басшылары  үй  тапсырмасын  бағалап баға қойып отырады)

 

III.Мағынаны  тану

- Балалар, Рим жазушысы Цицерон былай деген екен: «Бөлшекті білмейінше, математиканы білемін деп ешкім айта алмайды». Сол айтпақшы, біз бүгін бөлшектер мен үлестер, олардың жазылуын үйренбекпіз.

-Балалар қазір  мен  сендерге  алманы  бөліп  көрсетейін.

-Оны  ыдыстарға  бөліп  салайын, әр  ыдысқа  қанша  бөлігі  салынғанын айтыңдар.

 

IV.Оқулықпен жұмыс

№1  тапсырманы  орындайық.

-Тіктөртбұрыштардың неше  тең бөлікке  бөлінгенін  сана.

-16 бөлікке бөлінген.

-Қанша  бөлігі  боялған?

-4 бөлігі  боялған.

б)

-Үлгі  бойынша боялған   бөлікті  білдіретін  бөлшектерді  жазыңдар.

-Балалар, енді  не  түсіндік  ереже шығарып көрейікші.      

       2     

       4               

-Бұл-бөлшек, 4-бөлінгенін білдіреді,  2 –алынған  санын айтып тұр.

-Дұрыс айтасыздар  балалар, бөлшек  сызығының  астында   жазылған   сан –бөлшектің  бөлімі. Ол неше  бөлікке  бөлінгенін көрсетеді.

-Бөлшек  сызығының  үстінде жазылған сан-бөлшектің  алымы. Ол неше  бөліктің алынғанын  көрсетеді.

Электронды  оқулықпен   жұмыс

-Электронды  оқулықтан  тапсырмалар орындайық.

-Балалар  масса   өлщем бірлігі  тақырыбындағы  2 тапсырманы  орындайық

-Ойланып  сәйкес  үлесті  табыңдар.

 

1ц   ?  т     1кг   ?  т           1кг   ?  ц    

       ?                ?                         ?

№2  тапсырманы  орындайық.

-Балалар әр топқа 4 есепті  беремін,  сіздер  топта  талқылайсыңдар,  сосын  1 оқушы  тақтаға шығарады.

-Бұл  есептердің  шешуін  өрнек  түрінде  жазамыз.

№3  тапсырманы  орындайық.

-Әр топ 1 теңдіктен  алып орындайық.

816:90=9 (6 қалд)     634:90=7 (4 қалд)

725:90=8(5 қалд)      543:90=6(3 қалд)    

V. Сергіту сәті  (есте   сақтауға байланысты жаттығу)

№4  тапсырманы  орындайық

-Есепті  оқыңдар, не  туралы?

-Велосипедшілердің  бір  ауылдан   екі бағытта  жолға  шыққаны туралы.

-Есепте не  белгілі?

-Велосипедшілердің  жылдамдығы белгілі,  90 км  жол жүрсе  неше  сағат  жолда  болатынын сұрайды.

-Есепте не  белгісіз?

-Уақыты белгісіз?

-Есептің  сұрағына  бірден  жауап  бере  аламыз ба?

-жоқ,  бірінші екі  велосипедшілердің  жылдамдығын  қосамыз. Сосын  уақытты  табамыз.

А)

U₁-13  км/сағ

U₂-17  км/сағ

S-90км

t-?сағ
Шешуі:90:(13+17)=3

Жауабы: t-3 cағ

Ә)

-Балалар қазір қай  мезгіл?

-Қыс  мезгілінде  қандай  ойындар ойнаймыз?

-Келесі  есепті  оқиық,  талдайық.

-Есепті  оқыңдар, не  туралы?

-Шаңғышы мен жаяу жүргінші қарама- қарсы  бағытта  жүргені  туралы

-Есепте не  белгілі?

-Шаңғышы мен жаяу жүргіншінің жылдамдығы белгілі,  11.00 шығып 13.00 де  кездескені  белгілі.

-Есепте не  белгісіз?

-Уақыты белгісіз, қашықтығы  белгісіз?

-Есептің  сұрағына  бірден  жауап  бере  аламыз ба?

-жоқ,  бірінші сағатын, сосын  қашықтықты  табамыз.

Ә)

U₁-14  км/сағ

U₂-4  км/сағ

S-?км

t-?сағ,  11.00-13.00
Шешуі:13-11=2   (14+4)*2=36

Жауабы: t-2 cағ, S-36км

№5 тапсырманы  орындайық

-«Кім жылдам? » екенін  анықтау  мақсатында № 5  тапсырманы  орындайық.

(бірінші болған  оқушыларды  атап айту)

№6  тапсырманы  орындайық (Өзіндік  жұмыс)

-Әр  топ   оқушылары 1  теңдеуден  алып өз бетімен  орындап  шығады.

№8  тапсырманы  орындайық

-Бұл  тапсырманы  топпен   ақылдаса  отырып  шығарайық.

-Тапсырманы  орындау  үшін  суретін  салайық, шешуін   табайық.

 

 

V. Ой  толғаныс

1)

-Балалар топпен  бірлесе   отырып   логикалық  тапсырмаларды  орындайық.

1-топ

1.     Әлихан бір сан ойлады. Ол санның  4-тен бір бөлігін тауып, оған 45-ті қосқанда, нәтижесі 50-ге ең болады. Әлихан ойлаған санды тап.

 2.Сыныпта 25 бала бар. Оның  5-тен бір бөлігі кетіп қалды. Сыныпта неше бала қалды?

3.Сиыр 4 аяғымен тұрса 200 кг,2 аяғымен тұрса неше кг болады?
4. Егер әр қайыққа 3 адамнан алса, жағада 6 адам қалады. Ал егер 4 адамнан алса, жағада 3 адам қалады. Сонда қайық нешеу, адам саны нешеу?

2-топ

 1.24 торттың жартысы сатылды. Неше торт қалды?

 2.Даниярдың 300 теңгесі бар еді. Ол ақшасының жартысын жұмсады? Неше теңгесі қалды?

3.Әділ тақтаға екі сан жазды. Мейрамбек олардың қосындасын қасына жазды. Жәнібек тақтадағы үш санды қосты. Егер Мейрамбектің жазған саны бес болса, Жәнібек тапқан қосынды нешеге тең?

4. 6 тәрелкеге бауырсақтар салынды. Біріншісіне 1 бауырсақ, екіншісіне 2 бауырсақ, солай әрбір келесіге бір - бірден артық салынды. Бауырсақтарды тәрелкелерден алмай үш жаққа бірдей етіп қалай бөлуге болады?

3-топ

1Алмұрт алмадан ауыр, ал алма шабдалыдан ауыр.Қайсысы ауыр алмұрт па әлде шабдалы ма?
2.Автотұрақтағы 20 көліктің   төрттен бір бөлігі қызыл түсті. Түсі қызыл емес көліктің саны қанша?

3.Немере атасынан: «Жасың нешеде? „деп сұрады.Атасы егер өзімнің қазіргі жасымның жартысындай уақыт және тағы 2 жыл өмір сүрсем, онда маған 100 жас болар еді. Атасының жасы нешеде?
4. Туристер жолдың төрттен бір бөлігін және 8 км жолды жүріп өткенде, әлі жолдың екі бөлігі мен 2 км жол жүру керек еді. Барлық жолдың ұзындығы қанша?

 4-топ

1.Үйде 16 мысық пен ит бар. Оның 4-тен бір бөлігі  иттер. Үйде неше мысық бар?

2.Әкесі 27 жаста болғанда баласы 3 жаста болды. Ал казір баласының жасы әкесінің жасынан 3 есе кем. әрқайсының жасы нешеде?

3.Егер фигураның периметрі 32 см екені белгілі болса, онда осы фигураның ауданын табыңыз.

4. Шешесі балаларына 10 шоколадты бөліп, қыздарына үш - үштен, ұлдарына екі - екіден берді. Қыздар нешеу, ұлдар нешеу екенін тап.
 (оқушылар  топта талқылайды,  бірлесіп,  ақылдасып плакатқа  жауаптарын жазады.
2)

-Балалар,  сіздер  бірнеше  тапсырмаларды топпен   орындасақ,  енді  жұптасып  тапсырмалар   орындаймыз.

-Бүгінгі   жаңа сабақты  қаншылықты  меңгергендеріңді  білу  үшін, Виб  тест тапсырмаларын  орындайық.

 

{Test=2}

6 миллион санының  төрттен  бір бөлігі қанша

1.     6000000        

2.     1500000              

3.     2000000

4.     3000000

 

{Test=3}

4 тоннаның    сегізден бір бөлігі  қанша килограмм.

1.     5000

2.     50         

3.     500

4.     1000

 

{Test=3}

4 т 8 кг-ды  килограммен көрсетіңдер

1.     408 кг       

2.     480 кг         

3.     4008 кг

4.     40008 кг

 

{Test=4}

Ең кіші үш таңбалы сан

1.     909

2.     101

3.     999           

4.     100

 

{Test=2}

245см –де қанша  дециметр және сантиметр бар?

1.     2 дм 45 см

2.     24 дм 5 см 

3.     5 дм 45 см

4.     20 дм 5 см

{Test=3}

Километрдің төрттен бір бөлігінде неше метр бар?

1.     25 м      

2.     2500 м   

3.     250 м

4.     1000 м

{Test=2}

Жәшікте 54 кг шеге болды. Жәшіктен шегенің алтыдан  бір бөлігі  алынды, неше килограмм шеге қалды?

1.     9 кг       

2.     45кг      

3.     6 кг

4.     50 кг

{Test=4}

Бөлінгіш 4800, бөлгіш 4. Бөліндінің мәнін табыңдар.

1.     4804 

2.     4796

3.     120

4.     1200

{Test=2}

Велосипедші  3 сағатта  24 км.жол жүрді.Оның жылдамдығы қандай болды?

1.     6 км/сағ   

2.     8 км/сағ  

3.     84 км/сағ

4.     72 км/сағ

{Test=3}

Қабырғалары 8 см және 2 см болатын  тіктөртбұрыштың периметрін табыңдар?

1.     16 см       

2.     10см         

3.     20 см

4.     18 см

VI. Үйге тапсырма

-№7 тапсырманы орындап келеміз.
VIІ. Бағалау

-Топ  басшыларынан топ мүшелерін  бағалауды  сұраймын

Бағалау   парағы

№	Оқушы  аты-жөні	Үй  тапсыр масы	Тапсыр маларды  орын дауы	Топпен жұмыс жасауы	Жұппен жұмыс жасауы	Қорытынды  баға
1	Азиза	5	5	5	4	5
2	Дарынбек	3	3	4	3	3
3	Исабек	4	4	4	3	4
4	Мадина	5	4	4	3	4
5	Райынбек	5	5	5	5	5
6	Нәдия	5	5	5	4	5

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қазір бізде математика сабағы.
- Сабаққа барлығымыз дайынбыз ба?
- Көңіл - күйлерің қалай?
- Онда жақсы көңіл күймен сабағымызды бастайық.
Біздің мақсатымыз не?
- Мақсатымыз – білім алу,
Міндетіміз – еңбек ету,
Еңбек ету арқылы
«5» -ке қол жеткізу.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Бағалау   парағы

№	Оқушы  аты-жөні	Үй  тапсыр масы	Тапсыр маларды  орын дауы	Топпен жұмыс жасауы	Жұппен жұмыс жасауы	Қорытын ды  баға
1	Азиза
2	Алихан
3	Ақбота
4	Аяулым
5	Алихан Болат
6	Мұхамедияр
7
8

 

Бағалау   парағы

№	Оқушы  аты-жөні	Үй  тапсыр масы	Тапсыр маларды  орын дауы	Топпен жұмыс жасауы	Жұппен жұмыс жасауы	Қорытын ды  баға
1	Томирис
2	Ақнұр
3	Еркебұлан Қ
4	Гүлназ
5	Нұрәлі
6	Аружан
7	Мадина
8

 

Бағалау   парағы

№	Оқушы  аты-жөні	Үй  тапсыр масы	Тапсыр маларды  орын дауы	Топпен жұмыс жасауы	Жұппен жұмыс жасауы	Қорытынды  баға
1	Сабина
2	Думан
3	Райынбек
4	Азалия
5	Досымжан
6	Әділ
7	Исабек
8

 

 

Бағалау   парағы

№	Оқушы  аты-жөні	Үй  тапсыр масы	Тапсыр маларды  орын дауы	Топпен жұмыс жасауы	Жұппен жұмыс жасауы	Қорытын ды  баға
1	Нәдия
2	Еркебұлан М
3	Айя
4	Дарынбек
5	Али
6	Құндыз
7
8

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-топ

1.     Әлихан бір сан ойлады. Ол санның  4-тен бір бөлігін тауып, оған 45-ті қосқанда, нәтижесі 50-ге ең болады. Әлихан ойлаған санды тап.

 2.Сыныпта 25 бала бар. Оның  5-тен бір бөлігі кетіп қалды. Сыныпта неше бала қалды?

3.Сиыр 4 аяғымен тұрса 200 кг,2 аяғымен тұрса неше кг болады?
4. Егер әр қайыққа 3 адамнан алса, жағада 6 адам қалады. Ал егер 4 адамнан алса, жағада 3 адам қалады. Сонда қайық нешеу, адам саны нешеу?

2-топ

 1.24 торттың жартысы сатылды. Неше торт қалды?

 2.Даниярдың 300 теңгесі бар еді. Ол ақшасының жартысын жұмсады? Неше теңгесі қалды?

3.Әділ тақтаға екі сан жазды. Мейрамбек олардың қосындасын қасына жазды. Жәнібек тақтадағы үш санды қосты. Егер Мейрамбектің жазған саны бес болса, Жәнібек тапқан қосынды нешеге тең?

4. 6 тәрелкеге бауырсақтар салынды. Біріншісіне 1 бауырсақ, екіншісіне 2 бауырсақ, солай әрбір келесіге бір - бірден артық салынды. Бауырсақтарды тәрелкелерден алмай үш жаққа бірдей етіп қалай бөлуге болады?

3-топ

1Алмұрт алмадан ауыр, ал алма шабдалыдан ауыр.Қайсысы ауыр алмұрт па әлде шабдалы ма?
2.Автотұрақтағы 20 көліктің   төрттен бір бөлігі қызыл түсті. Түсі қызыл емес көліктің саны қанша?

3.Немере атасынан: «Жасың нешеде? „деп сұрады.Атасы егер өзімнің қазіргі жасымның жартысындай уақыт және тағы 2 жыл өмір сүрсем, онда маған 100 жас болар еді. Атасының жасы нешеде?
4. Туристер жолдың төрттен бір бөлігін және 8 км жолды жүріп өткенде, әлі жолдың екі бөлігі мен 2 км жол жүру керек еді. Барлық жолдың ұзындығы қанша?

 4-топ

1.Үйде 16 мысық пен ит бар. Оның 4-тен бір бөлігі  иттер. Үйде неше мысық бар?

2.Әкесі 27 жаста болғанда баласы 3 жаста болды. Ал казір баласының жасы әкесінің жасынан 3 есе кем. әрқайсының жасы нешеде?

3.Егер фигураның периметрі 32 см екені белгілі болса, онда осы фигураның ауданын табыңыз.

4. Шешесі балаларына 10 шоколадты бөліп, қыздарына үш - үштен, ұлдарына екі - екіден берді. Қыздар нешеу, ұлдар нешеу екенін тап.

 

 

 

{Test=2}

6 миллион санының  төрттен  бір бөлігі қанша

5.     6000000        

6.     1500000              

7.     2000000

8.     3000000

 

{Test=3}

4 тоннаның    сегізден бір бөлігі  қанша килограмм.

5.     5000

6.     50         

7.     500

8.     1000

 

{Test=3}

4 т 8 кг-ды  килограммен көрсетіңдер

5.     408 кг       

6.     480 кг         

7.     4008 кг

8.     40008 кг

 

{Test=4}

Ең кіші үш таңбалы сан

5.     909

6.     101

7.     999           

8.     100

 

{Test=2}

245см –де қанша  дециметр және сантиметр бар?

5.     2 дм 45 см

6.     24 дм 5 см 

7.     5 дм 45 см

8.     20 дм 5 см

 

 

{Test=3}

Километрдің төрттен бір бөлігінде неше метр бар?

5.     25 м      

6.     2500 м   

7.     250 м

8.     1000 м

 

 

 

{Test=2}

Жәшікте 54 кг шеге болды. Жәшіктен шегенің алтыдан  бір бөлігі  алынды, неше килограмм шеге қалды?

5.     9 кг       

6.     45кг      

7.     6 кг

8.     50 кг

 

{Test=4}

Бөлінгіш 4800, бөлгіш 4. Бөліндінің мәнін табыңдар.

5.     4804 

6.     4796

7.     120

8.     1200

 

{Test=2}

Велосипедші  3 сағатта  24 км.жол жүрді.Оның жылдамдығы қандай болды?

5.     6 км/сағ   

6.     8 км/сағ  

7.     84 км/сағ

8.     72 км/сағ

 

{Test=3}

Қабырғалары 8 см және 2 см болатын  тіктөртбұрыштың периметрін табыңдар?

5.     16 см       

6.     10см         

7.     20 см

8.     18 см

 

 

 

 

 

 

 

  1               2          

топ          топ

 

 

 

 

 

 

  3              4

топ         топ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Бағалау   парағы

№	Оқушы  аты-жөні	Үй  тапсырмасы	Тапсырмаларды  орындауы	Топпен жұмыс жасауы
1
2
3
4
5
6

 

Бағалау   парағы

 

№	Оқушы  аты-жөні	Үй  тапсырмасы	Тапсырмаларды  орындауы	Топпен жұмыс жасауы
1
2
3
4
5
6

 

Бағалау   парағы

№	Оқушы  аты-жөні	Үй  тапсырмасы	Тапсырмаларды  орындауы	Топпен жұмыс жасауы
1
2
3
4
5
6

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Математикадан 4-ші сыныпқа логикалық ойлауға арналған тапсырмалар

4 сынып

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

№1 тапсырма

1. Бөртегүл ағашының бұтағында 4 күлтеден тұратын 35 гүл бар. Барлық күлтелердің саны 153. Сонда 5 күлтелі гүлдер нешеу екенін тап.
2. Менің ақшама осы ақшамның жартысын қосса, менде 150 теңге болар еді. Менде қанша ақша болған?
3. Шешесі балаларына 10 шоколадты бөліп, қыздарына үш - үштен, ұлдарына екі - екіден берді. Қыздар нешеу, ұлдар нешеу екенін тап.
4. Отбасында 3 ер бала бар. Олардың әрқайсысы алдындағысынан 4 жас кіші. Бәрінің жасын қосқанда 24 болса, үш баланың әрқайсысы неше жаста?
5. Бал салынған қалбырдың салмағы 500 грамм. Жермай құйылған дәл сондай қалбырдың салмағы 350 грамм. Жермай балдан екі есе жеңіл, сонда қалбырдың салмағы қанша?
6. Үш сөмкеде екі ондық дәптер бар. Бірақ біреуіндегі дәптерлер басқа сөмкелерден екі есе аз. Әр сөмкеде қанша дәптер бар екенін тап.
7. Егер әмияндағы бар ақшаға сол ақшаның үшінші бөлігіндей тағы сан қосса, 680 тенге болар еді. әмиянда қанша ақша болған?
8. Бір санды 6 - ға көбейтудің орнына 6 - ға бөліп қойды. Сонда 15 шықты. Дұрыс жауап қалай болу керек еді?
9. Қағазға 12 санын бір таңбалармен жауабы 7 шығатындай етіп бөл.
10. Туристер жолдың төрттен бір бөлігін және 8 км жолды жүріп өткенде, әлі жолдың екі бөлігі мен 2 км жол жүру керек еді. Барлық жолдың ұзындығы қанша?

 

 

 

 

№2 тапсырма

1. Дүкендегі жүзімдер 2 кг - нан 40 пакет қалтаға салынған. 15 пакет қалта сатылған болса, дүкенде неше кг және неше пакет жүзім қалған?
2. 6 тәрелкеге бауырсақтар салынды. Біріншісіне 1 бауырсақ, екіншісіне 2 бауырсақ, солай әрбір келесіге бір - бірден артық салынды. Бауырсақтарды тәрелкелерден алмай үш жаққа бірдей етіп қалай бөлуге болады?
3. Егер әр қайыққа 3 адамнан алса, жағада 6 адам қалады. Ал егер 4 адамнан алса, жағада 3 адам қалады. Сонда қайық нешеу, адам саны нешеу?
4. 95 шелек сыятын суқоймаға 2 құбырмен су құйылады. Бір құбырдан минутына 12 шелек, ал екіншісінен минутына 7 шелек су ағады. Егер екі құбырды да қосып қойса, суқойма неше минутта толар еді?
5. Саудагер 7600 теңгеге 38 метр мата сатып алды. Тез арада ол алған матасының екіден бір бөлігін 5700 теңгеге сатты. Саудагер 1 метр матадан қанша пайда түсірді?
6. Баспадан кітап басылып шықты. Әрбір бетте 32 жол болса, 90 беттік кітаптың неше жолы бар?
7. Бала кітап оқып отыр. Дүйсенбі күні 15 бет оқыған бала сейсенбі күні екі есе көп оқыды. Осыдан соң кітаптың әлі оқылмаған төрттен бір бөлігі қалды. Бұл кітапта неше бет бар екенін тап.
8. Әжесі қалтаға салуға маржандар сатып алды. 6 маржанның 7 тасы бар, 4 маржанның 12 тасы бар, 1 маржанның 10 тасы бар. Бірде бір маржанды үзбей осыларды тең етіп екіге қалай бөлуге болады.

 

 

 

№3 тапсырма

1. Мектептегі викторина кешінде оқушыларға 30 сұрақ берілді. Әрбір дұрыс жауап берген оқушыға 7 ұпайдан берілді. 77 ұпай жинаған оқушы неше сұраққа жауап берді, нешеуіне жауап бере алмады?
2. Ағасы мен қарындасы аманатқа 90 000 теңге алған. Егер қарындасы өз аманатынан 10 000 теңгесін ағасына берген болса, ағасы қарындасынан екі есе бай болады. Аманат екеуіне қалай бөлініп беріліп еді?
3. Бірінші вазада 9 қияр, екінші вазада біріншісінен 2 қияр артық, үшінші вазада бірінші мен екінші вазаны қосқаннан 4 есе кем. Егер барлық қиярдың саны 32 болса, төртінші вазада және әр вазада неше қиярдан болған?
4. Мәрден балық аулауға барды. Ол өзенге дейін жаяу барды да, келерінде велосипедпен келді. Барлық жолға 40 минут кетті. Келесі күні ол өзенге барғанда да, келгенде де велосипедпен жүріп жолға 20 минут қана кетірді. Сонда жаяу жүрген жолға неше минут кетуі мүмкін?
5. Саудагер жәрмеңкеде сиырдың бағасы иттен төрт есе қымбат, жылқыдан төрт есе арзан тұратынын білді. Ол жәрмеңкеге 200 000 теңге алып барды. Осы ақшаның бәріне 1 ит, 2 сиыр және 1 ат сатып алды. Қайсысы қанша тұрады?
6. Мына санды 6 - ға бөлгенде 14 шығады, 4 - ке бөлгенде 21 шығады, 2 - ге бөлгенде 42 шығады. Ол қандай сан?
7. Шұжықтың жартысының бағасы оның жартысының жартысынан қымбат па, арзан ба?
8. Кез келген нәрсенің төрттен бір бөлігі көп пе, әлде жартысының екіден бір бөлігі көп пе?

 

 

 

№4 тапсырма

1. Әлиасқар бір санды 127 - ге бөлді, ал Нұржан 72 - ге бөлді. Нұржанның жауабы 508 шықты, ал Әлиасқардың жауабы қанша?
2. Тоғыз адам тоғыз минутта тоғыз балмұздақ жеді. Он адам он минутта неше балмұздақ жеуі мүмкін? Ал сегіз адам сегіз балмұздақты неше минутта жейді?
3. Имаштың бойы 98 см. Бір жылдың ішінде ол шамамен 4 см - ге өседі. Ал оның інісі Азамат 3 см - ге ғана өседі. Екеуінің бойының өсуін қосқанда 42 см болса, олардың әрқайсысының бойлары қанша болады?
4. Зообақта 9 тордың ішіне 45 қоянды отырғызу керек. Торлардың ішіндегі қояндар саны әр түрлі болуы тиіс.
5. Он күшік пен мысыққа 56 котлет берілді. Әр мысыққа 5 котлеттен, әр күшікке 6 котлеттен келді. Неше мысық пен неше күшік тамақ жегенін тап.
6. Игілік өзінің інісі Ақаннан 4 жас үлкен, ал әпкесі Мерейден 5 жасқа кіші. Үшеуінің жасын қосқанда 31 болса, Игілік неше жаста деп ойлайсыңдар?
7. Баланың жинаған коллекциясында 8 қоңыз бен өрмекші бар. Коллекциядағы барлық жәндіктің аяқтарының саны 54. Қоңыздың 6 аяғы, өрмекшінің 8 аяғы бар десек, коллекцияда неше қоңыз бен неше өрмекші бар?
8. Отбасында 3 бала бар: Дәурен, Әсет және Сұлу. Дәурен Сұлудан екі есе үлкен, ал Әсет Сұлудан 6 жас үлкен. Үшеуінің жасын қоссақ 22 болады. Балалардың жасы нешеде?
9. Сарымсақ пен пияздың салмағы 180 г. 1 сарымсақ пен 4 пияз 300г. Сонда бір пияз бен бір сарымсақтың салмағы қанша?

 

№5 тапсырма

1. Асханада таңертеңгі асқа бірнеше кг нан берілді, түскі тамаққа одан 7 есе көп, ал кешкі асқа түскіден 69 кг кем берілді. Яғни, кешкі асқа 22 кг берілген болса, таңертеңгі асқа қанша нан берілген?
2. Ерте өткен заманда бір хан «Кімде кім 840 метр жүгіріп озып келсе, хандығымның жартысын және сұлу қызымды беремін» деп жар салыпты. Сонда тазша бала атына мініп жарысқа қатысып, 1 минутта 210 метр жүгіріпті. Ал 840 метрді жүгіріп өту үшін неше минут керек еді?
3. Дәптердің тысы 4 теңге тұрады, ал дәптер 16 теңге тұрады. Меңтай 56 теңгеге дәптерлер мен одан үш есе көп дәптердің тыстарын сатып алды. Дәптер нешеу және дәптердің тысы нешеу екенін тап.
4. Алдар көсе байдың қызына үйленбекші болыпты, ал қыз оған мынандай жұмбақ айтыпты: «Бөшкеге суды толтырғанда 3170 кг болды, ал судың жартысы 1870 кг болады. Сонда бөшкенің өз салмағы қанша?» Алдар көсеге есеп шығаруға көмектесейік.
5. Екі үлкен ыдыста бал бар еді. Біреуінде 20 кг болған, аю оның 2 кг алды. Енді екінші ыдысқа қарағанда мұнда 4 кг кем бал қалды. Екі ыдыстағы балдың салмағы қанша?
6. Жеті рет кір жуғаннан кейін сабынның көлемі ұзындығы жағынан да, ені жағынан да, қалыңдығы жағынан да екі есе кішірейді. Қалған сабын неше рет кір жууға жетеді деп ойлайсыңдар?
7. Бір түлкі ауылға кіріп әтеш ұрлап қашыпты. Қуғыншыдан қатты қорыққан түлкі сағатына 18 км жолды жүгіріпті. Ал ит түлкінің соңына 2 сағаттан кейін түседі. Түлкіні қуып жету үшін сағатына 24 км жүгіру қажет болса, ит оны неше сағаттан кейін қуып жетеді?

№6 тапсырма

1. 37 л су екі шелекке құйылған. Біраздан соң бір шелектен 2 л суды, екінші шелектен 5 л суды құйып алып кетті. Енді екі шелектегі су бірдей болды. Әуелде олар неше литрден болып еді?
2. Қосаяқ минутына 70 рет секіріп, әр секірістің жылдамдығы 10 м/сек болған. Ал қосаяқты қуып келе жатқан адам 10 м/сек жылдамдықпен жүгірсе, ол қосаяқты қуып жете ме, әлде қуып жете алмай ма?
3. Үй иесі көкөніс алуға базарға келді. Ол ақшасының 5/8 бөлігіне орамжапырақ алды, 1/8 бөлігіне сарымсақ алды, ал қалған 20 теңгесіне сәбіз алды. Үй иесінің барлық ақшасы қанша болған?
4. Досан Асаннан үш күнге кітап сұрап алды. Бірінші күні ол кітаптың жартысын оқыды. Екінші күні қалған жартысының үшінші бөлігін оқыды. Үшінші күні алғашқы екі күнде оқығанының жартысын оқыды. Сонда Досан үш күнде кітапты оқып үлгерді ме?
5. Пенал мен бір қорап фломастер 520 теңге тұрады. Фломастерлер пеналға қарағанда 100 теңгеге арзан. Пенал мен фломастерлердің бағасын тап.
6. Мәдина Асқардан «Сенің жасың нешеде?» деп сұрады. Асқар: «Егер менің жасымды 3 есе көбейтіп, сосын 16 - ға азайтсаң, менің жасым 17 - де болар еді», - деп жауап берді. Демек Асқардың жасы қаншада екен?
7. 4 қой қойлардың алдында келе жатыр, 4 қой артында келе жатыр, 1 қой ортасында келе жатыр. Барлық қойдың саны қанша?
8. Екі қапта 100 кг картоп бар. Оның біреуінде екіншісіне қарағанда 4 кг кем. Сонда бірінші қапта қанша, екінші қапта қанша килограмм картоп бар болуы тиіс?

№7 тапсырма

1. Бір сапфир мен екі асылтас зүбаржатқа қарағанда 3 есе бағалы. Ал жеті сапфир мен бір асылтас 8 есе бағалы. Сапфир бағалы ма, әлде асылтас бағалы ма соны тауып, есеп құрастырыңдар.
2. Тас жолдың бойындағы көрсеткіш тақта екі ауылға - Балталы мен Бағаналы ауылдарына баратын жолдың қашықтықтарын көрсетіп тұр. Бір жолаушы дұрыстап қарап екі жақтағы сандардың бірдей 13 екенін байқады. Енді Балталы ауылы мен Бағаналы ауылының арақашықтығы қанша екенін тап.
3. Қыздар үш - қара, сары және ақ мысықтарды қолдарына ұстап көтеріп тұр. Қыздардың есімдері мынандай: Қарақыз, Сарықыз, Аққыз. Бірақ бірде бір қыз өзімен аттас мысықты ұстап тұрған жоқ. Аққыз қасындағы құрбысы ұстап тұрған қара мысыққа қарап тұр. Кім қандай мысықты ұстап тұр?
4. Екі таңбалы сандардың айырмасы екі ондыққа тең. Ал азайғыш сан айырмадан 4 есе үлкен. Ол қандай сан екенін табыңдар.
5. Үш дос жүгіруден жарысты. Біріншісі 15 сек. келсе, екіншісі 20 сек. келді, ал үшіншісі 13 сек. жүгірді. Темірлан Асанәліден тез келді, ал Асанәлі Рүстемнен бірінші келді. Кім неше секунд жүгіргенін тап.
6. Малшы үш түрлі мал бағып жүр: қой, сиыр және жылқы. Барлық малдардың саны 3936. Осы санның 123 бөлігі сиырлар, ал жылқылар сиырлардан 54 есе көп. Сонда малшының алдында неше қой бар?
7. Мына сандар қатары қандай тәртіппен орналасқан: 4 8 32 256 8192

№8 тапсырма

1. Сүт екі шелекке бөліп құйылған. Бірінші шелектегі сүт екінші шелекке қарағанда екі есе көп. Енді екі шелектен де 10 литрден сүт құйып алғанда, бірінші шелекте екіншіге қарағанда 3 есе көп сүт қалды. Әуелде әр шелекте неше литр сүт болған?
2. Ермек 4 кітап сатып алды. Бірінші кітапты санамағанда қалған үш кітап 420 теңге тұрады, екінші кітапты санамағанда қалған үш кітап 400 теңге тұрады, үшінші кітапты санамасы 380 теңге, төртіншіні санамаса 360 теңге тұрады. Енді әр кітаптың бағасын табыңдар.
3. Құмырсқа көрші илеуге барғанда жаяу барған, қайтарында көбелек құртына мініп келген. Жолдың бірінші жартысын көбелек құртына мініп өте ақырын жүрген. Бұл жаяу жүргенге қарағанда екі есе ақырын еді. Ал екінші жартысын ол шегірткеге мініп келді. Бұл жолы ол жаяу жүргеннен 5 есе жылдам жүрді. Құмырсқа қонаққа бара жатқанда аз уақыт кетті ме, келе жатқанда аз уақыт кетті ме?
4. Абаттандыру кезінде әр үйге 9 көшет отырғызса, онда 100 көшет жетпейді. Егер әр үйдің қасына 5 көшеттен отырғызса, онда 20 көшет тал артық қалып қояды. Демек, үй нешеу, көшет нешеу болғаны?
5. Дүкенде 1 қап қант (салмағы 50 кг) 2600 теңге тұрады, ал базарда (салмағы 45 кг) 2520 теңге тұрады. Қантты қай жерден сатып алған ыңғайлы?
6. Ұлу биіктігі 10 метр бағанаға шықпақшы болды. Күндіз ол 4 метр өрмелейді, ал түнде 3 метр төмен сырғанайды. Сөйтіп ұлу бағананың төбесіне неше күнде жетеді екен?
7. Үлескелік жердің ені 25м, ал ұзындығы 15 метрге көп. Егер осы жердің енін 7 метрге ұлғайтса, ұзындығын 5 метрге кішірейтсе жер көлемі қалай өзгерер еді?

№9 тапсырма

1. Бір ұзақ өмір сүрген қария мен оның шөбересінің жастарын қосқанда 117 жыл екен. Шөбересінің туғанына неше ай болса, қарияның жасы сонша жыл. Сонымен қарияның жасы нешеде, шөбересінің жасы нешеде екенін тап.
2. Ағасы қарындасына 5 дәптер бергенде екеуінде де 12 дәптерден болды. Әуелде екеуінің дәптерлері қанша болған?
3. Бір мая шөпті ат 1 айдың ішінде жейді, ал ешкі 2 ай, қой 2 ай жейді. Ал үшеуі қосылып бір мая шөпті қашан бітіреді?
4. Менің екі қалтамда 28 теңге бар. Оң қалтамда екі теңгелік қанша болса, сол қалтамда бес теңгелік сонша. Сонда әр қалтамда қанша ақша бар?
5. Екі санның қосындысы 462. Бір қосылғыш нөлмен аяқталады. Егер нөлді алып тастаса екінші қосылғыш шығады. Бұл қандай сандар?
6. Ұзындығы 156 см лентаны 3 - ке бөлгенде бірінші бөлік екінші бөліктен 18 см ұзын, ал екінші бөлік үшінші бөліктен 15 см қысқа. Енді әр бөліктің ұзындығын табыңдар.
7. Райымбек екі таңбалы сан ойлады. Сол санды қосындының мәніне бөлгенде бөлгішке тең сан шықты. Ойлаған сан неше?
8. Екі санның қосындысы 111 - ге тең. Екі қосылғыштың біреуі екіншісінен 2 есе көп. Ол қандай сан?
9. Саят кітаптың 24 бетін оқығанда Торғын кітап оқуды жаңа бастады. Торғын бір күнде 18 бет оқи алады, ал Саят 12 бет оқи алады. Бес күннен кейін Торғын Саятты қуып жете ме?
10. Марат пен Мұраттың жасын қосқанда 14 жас, Мұрат пен Медеттікі 20 жас, Марат пен Медетке 16 жас. Әркімнің жасын тап. Бәрінің жасын қосқанда неше?

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.     Әлихан бір сан ойлады. Ол санның ¼ бөлігін тауып, оған 45-ті қосқанда, нәтижесі 50-ге ең болады. Әлихан ойлаған санды тап.

 

 

 

 

 2.Сыныпта 25 бала бар. Оның 1/5 бөлігі кетіп қалды. Сыныпта неше бала қалды?

 

 

3.Үйде 16 мысық пен ит бар. Оның 1/4 иттер. Үйде неше мысық бар?

 

 

 4.24 торттың жартысы сатылды. Неше торт қалды?

 

 

 5.Даниярдың 300 теңгесі бар еді. Ол ақшасының жартысын жұмсады? Неше теңгесі қалды?

 

 

 6.Автотұрақтағы 20 көліктің  1/4 қызыл түсті. Түсі қызыл емес көліктің саны қанша?

 

1.     Әлихан бір сан ойлады. Ол санның ¼ бөлігін тауып, оған 45-ті қосқанда, нәтижесі 50-ге ең болады. Әлихан ойлаған санды тап.

 

 

 

 

 2.Сыныпта 25 бала бар. Оның 1/5 бөлігі кетіп қалды. Сыныпта неше бала қалды?

 

 

3.Үйде 16 мысық пен ит бар. Оның 1/4 иттер. Үйде неше мысық бар?

 

 

 4.24 торттың жартысы сатылды. Неше торт қалды?

 

 

 5.Даниярдың 300 теңгесі бар еді. Ол ақшасының жартысын жұмсады? Неше теңгесі қалды?

 

 

 6.Автотұрақтағы 20 көліктің  1/4 қызыл түсті. Түсі қызыл емес көліктің саны қанша?

Әлихан бір сан ойлады. Ол санның ¼ бөлігін тауып, оған 45-ті қосқанда, нәтижесі 50-ге ең болады. Әлихан ойлаған санды тап.

 Шешуі: (50-45)*4=20

 XІ.  Бекіту

 «Білім мен тәрбие егіз». Білім шыңына қош келіпсіздер!

 

 Жаппай жұмыс.

 Сыныпта 25 бала бар. Оның 1/5 бөлігі кетіп қалды. Сыныпта неше бала қалды? Жауабы: 25:5/5 бала

 

 Үйде 16 мысық пен ит бар. Оның 1/4 иттер. Үйде неше мысық бар? 16:4=4 мысық

 

 24 торттың жартысы сатылды. Неше торт қалды? 12 торт қалды.

 

 Даниярдың 300 теңгесі бар еді. Ол ақшасының жартысын жұмсады? Неше теңгесі қалды? 150 тг.

 

 Автотұрақтағы 20 көліктің  1/4 қызыл түсті. Түсі қызыл емес көліктің саны қанша? 20:4=5 қызыл түсті емес.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Логикалық есептер
*Екі адам шахматты 2 сағат ойнады. Бір адам неше сағат ойнайды?
*Қос ат жегілген арба 40 шақырым жүрді. Бір ат неше шақырым жүрді?
*Алмұрт алмадан ауыр, ал алма шабдалыдан ауыр. Қайсысы ауыр алмұрт па әлде шабдалы ма?
*Бір айда 5 жексенбі бола ма?
*Үш ат жегілген арба 30 км жүрді. Бір аттың жылдамдығы қандай?
*Алдында 1, артында 2, алдында 2, біреуі екеуінің арасында және үшеуі бір қатарда қаз ұшып келеді. Барлығы неше қаз?
*Сиыр 4 аяғымен тұрса 200 кг, 2 аяғымен тұрса неше кг болады?
*Ұзындығы 10 метр жіпті әр бөлігі 2 метр болу үшін неше рет қию керек7
*Үш қыз бір сыныпта оқиды. Айгүл, Гүлназ, Айнаш. Айгүл Гүлназдан үлкен, Гүлназ Айнаштан үлкен. Кім сонда үлкені?
*Бақытжанның 4 ұлы, олардың әрқайсысының туған қарындасы бар. Бақытжанның неше баласы бар?
*Сағат түнгі 10-да жауын жауып тұрса, 24 сағаттан кейін күннің жарқырап тұруы мүмкін бе?
*Дорбадағы 10 асықты 10 бала алды. Сонда дорбада 1 асық қалды. Ол қалай?
*Марат кешкі сағат 10-да ұйқыға жатты. Ол сағаттың қоңырауын таңғы 9-ға қойды. Ол неше сағат ұйықтады?
*Сенбіден кейін 2 күннен кейін қай күн келеді?
*Немере атасынан: "Жасың нешеде? "деп сұрады. Атасы егер өзімнің қазіргі жасымның жартысындай уақыт және тағы бір жыл өмір сүрсем, онда маған 100 жас болар еді. Атасының жасы нешеде?
*Үш тауық үш күнде үш жұмыртқа салады. 12 тауық 12 күнде қанша жұмыртқа салады?
*Дүйсенбіден кейін 3 күннен кейін қай күн келеді?
*Баспалдақ 15 басқыштан тұрады. Баспалдақтың ортасында тұру үшін нешінші басқышты басу керек?

 

 

 

Логикалық есептер
*Екі адам шахматты 2 сағат ойнады. Бір адам неше сағат ойнайды?
*Қос ат жегілген арба 40 шақырым жүрді. Бір ат неше шақырым жүрді?
*Алмұрт алмадан ауыр, ал алма шабдалыдан ауыр. Қайсысы ауыр алмұрт па әлде шабдалы ма?
*Бір айда 5 жексенбі бола ма?
*Үш ат жегілген арба 30 км жүрді. Бір аттың жылдамдығы қандай?
*Алдында 1, артында 2, алдында 2, біреуі екеуінің арасында және үшеуі бір қатарда қаз ұшып келеді. Барлығы неше қаз?
*Сиыр 4 аяғымен тұрса 200 кг, 2 аяғымен тұрса неше кг болады?
*Ұзындығы 10 метр жіпті әр бөлігі 2 метр болу үшін неше рет қию керек7
*Үш қыз бір сыныпта оқиды. Айгүл, Гүлназ, Айнаш. Айгүл Гүлназдан үлкен, Гүлназ Айнаштан үлкен. Кім сонда үлкені?
*Бақытжанның 4 ұлы, олардың әрқайсысының туған қарындасы бар. Бақытжанның неше баласы бар?
*Сағат түнгі 10-да жауын жауып тұрса, 24 сағаттан кейін күннің жарқырап тұруы мүмкін бе?
*Дорбадағы 10 асықты 10 бала алды. Сонда дорбада 1 асық қалды. Ол қалай?
*Марат кешкі сағат 10-да ұйқыға жатты. Ол сағаттың қоңырауын таңғы 9-ға қойды. Ол неше сағат ұйықтады?
*Сенбіден кейін 2 күннен кейін қай күн келеді?
*Немере атасынан: "Жасың нешеде? "деп сұрады. Атасы егер өзімнің қазіргі жасымның жартысындай уақыт және тағы бір жыл өмір сүрсем, онда маған 100 жас болар еді. Атасының жасы нешеде?
*Үш тауық үш күнде үш жұмыртқа салады. 12 тауық 12 күнде қанша жұмыртқа салады?
*Дүйсенбіден кейін 3 күннен кейін қай күн келеді?
*Баспалдақ 15 басқыштан тұрады. Баспалдақтың ортасында тұру үшін нешінші басқышты басу керек?

1.Әлемнің жеті кереметін ата.

 

Дүниетану  №1

Фаростық  мұнара  шамы, Галикарнас  кесенесі,  Зевс  мүсіні,  Родос   алыбы, «Аспалы бақ»,  Мысыр пирамидалары  және Сфинкс,  Эфестегі  Артемида  ғибадатханасы.

 

2.Қазақстан  жеріндегі  ежелгі  мәдениет  ескерткіштерін  ата.

Айша бибі мен  Бабажа  әже  кесенесі,  Алтын адам,  Қожа Ахмет  Йасауи кесенесі,  Арыстан баб,  Қарахан,

 

3.Көшпенділерден  қалған  тамаша  мұра.  Киіз үй

4.«Аспалы бақ»  неше  қабатты? 4 қабатты.

 

5.Басы адамға, денесі  арыстанға  ұқсайтын  мүсін?  Сфинкс

 

6.План-жер бетіндегі  заттарды төбесінен  қарағандағыдай  етіп  бейнелейтін  сызба.

 

7.Масштаб заттардың  арақашықтығы   мен  көлемі планда қаншалықты  кішірейтіліп  берілгенін  көрсетеді.

 

8.Карта –жер бетінің  кішірейтіліп  берілген  кескіні.

 

9.Көкжиек   тұстарын немен анықтаймыз?     Құбылнама

 

10.Көкжиектің  негізгі  және аралық  тұстарын  ата.

Оңтүстік, солтүстік, батыс, шығыс, оңтүстік – батыс, оңтүстік - шығыс солтүстік – батыс, солтүстік – шығыс

 

Дүниетану  №1

1.Әлемнің жеті кереметін ата.

Фаростық  мұнара  шамы, Галикарнас  кесенесі,  Зевс  мүсіні,  Родос   алыбы, «Аспалы бақ»,  Мысыр пирамидалары  және Сфинкс,  Эфестегі  Артемида  ғибадатханасы.

 

2.Қазақстан  жеріндегі  ежелгі  мәдениет  ескерткіштерін  ата.

Айша бибі мен  Бабажа  әже  кесенесі,  Алтын адам,  Қожа Ахмет  Йасауи кесенесі,  Арыстан баб,  Қарахан,

 

3.Көшпенділерден  қалған  тамаша  мұра.  Киіз үй

4.«Аспалы бақ»  неше  қабатты? 4 қабатты.

 

5.Басы адамға, денесі  арыстанға  ұқсайтын  мүсін?  Сфинкс

 

6.План-жер бетіндегі  заттарды төбесінен  қарағандағыдай  етіп  бейнелейтін  сызба.

 

7.Масштаб заттардың  арақашықтығы   мен  көлемі планда қаншалықты  кішірейтіліп  берілгенін  көрсетеді.

 

8.Карта –жер бетінің  кішірейтіліп  берілген  кескіні.

 

9.Көкжиек   тұстарын немен анықтаймыз?     Құбылнама

 

10.Көкжиектің  негізгі  және аралық  тұстарын  ата.

Оңтүстік, солтүстік, батыс, шығыс, оңтүстік – батыс, оңтүстік - шығыс солтүстік – батыс, солтүстік – шығыс