Білгір химик

«Білгір химик»- танымдық ойын сабақ.

Мақсаты: Оқушылардың танымдық білімін тереңдетіп,теориямен байланыстыра отырып, іскерліктерін дамыту.

1.     Ұйымдастыру

2.     Оқушылармен сәлемдесу

1-жүргізуші:Әсем Мамиева

Химия-жыр ,әніміз шаттанамыз

Табысын пайдаланып,мақтанамыз

Кең байтақ- кенге толы Қазақстан

Қойнауы алтын-күміс,жатқан аңыз

2-жүргізуші:Айнұр Бекпаукова

Химия-ел ырысы, ғасыр үні

Ғылымға қазіргі зор басын иді

Талай жыл адамзатқа жұмбақ болған

Ашылды табиғаттың жасырыны

1-жүргізуші: Әсем Мамиева

Ортаға сайысқа қатысушы топтарды шақырамыз

1-топ «Бейметалдар» тобы және «Бейметалдар» тобының жетекшісі Киебаев Нұржан және Сайысқа қатысушылар:

№1-   9- сыныптан    Серікұлы Мирас

 №2-  9- сыныптан    Нұрлыханов Азат

 №3-  9- сыныптан    Тойбазарова Айдана

 №4-  8- сыныптан     Ракымов Дулат

 №5-  8- сыныптан    Мерекенева Фариза

№6-   8- сыныптан   Дюлембаев Елжан

№7- 11-сыныптан Дүйсембаева Сәуле

қарсы алыңыздар

2-жүргізуші:Айнұр Бекпаукова

2-топ «Металдар» тобы және «металдар» тобының жетекшісі Ақонов Қуаныш  және Сайысқа қатысушылар:

№1-   9- сыныптан    Сакибаев Қуат

 №2-  9- сыныптан    Зарлыханов Архат

 №3-  9- сыныптан    Қаликанова Гулмира

 №4-  9- сыныптан     Киебаева Алида

 №5-  8- сыныптан    Нуратов Нұрболат

№6-   8- сыныптан   Иманғалиева Аида

№7-11 сыныптан Киебаев Нұржан

қарсы алыңыздар

2-жүргізуші:Айнұр Бекпаукова

Химия ғылымдардың бұл төресі,

Оза алмайды жарыста тар өресі

Қайғырмаңыз қалсаңыздар ұтылып,

Жеңерсіздер кездесуде келесі

Болсын дейміз жарысымыз жемісті

Озып шықсын кім білімді,кім күшті

Әділ қазы,ақ қазыға жүгінсек,

Берер дейміз әділдікпен жеңісті

 1-жүргізуші: Әсем Мамиева

Шын жүйрік шабысынан танылады

Нақты білім, терең ой сыналады.

Баға берер әділқазы ортамызда

Сіздерге құрметпенен қол соғылады.

2-жүргізуші:Айнұр Бекпаукова :

«Білгір химик» сайысының әділ бағасын беретін Әділ қазылар алқасымен таныс болыңыздар:

Гульбарам Можайновна-биология пәнінің мұғалімі

Мауле Жасииновна-химия пәнінің мұғалімі

Бұлбұлан Қасымқызы-физика пәнінің мұғалімі

1-жүргізуші: Әсем Мамиева

Бүгінгі күн сайыста

Ешкінен сен қалыспа,

Білімі кімнің көп болса,

Сол озады сайыста-  деп  «Білгір химик»атты сайысымызды бастаймыз.

2-жүргізуші:Айнұр Бекпаукова

Құрметті «Білгір химик» сайысына қатысушылар,сонымен сайысымызды бастамас бұрын топтармен танысайық, топтар өздерінің тобының аты,ұранымен таныстырады.сөз топтарға беріледі.

(топтардың таныстыруы) Біздің топ: «Бейметалдар»

Ұраны:                     Білікті бірді жығар.

                                    Білімді мыңды жығар.

Сәлемдесуі:            Біз дайынбыз бұл сайысқа достарым,

                                    Көрсетеміз бізде қандай күш барын.

                                    Алға қойған мақсатымыз бір екен.

                                    Сәтті болсын сапарымыз әрдайым.

Біздің топ: «Металдар»

Ұраны:       Жарыс десе жанамыз,

Бүгінгі күн жарыста алғырлықпен аламыз.

Сәлемдесуі:         Қиындықтан сірәда біз қашпаймыз,

Алғырлық пен тапқырлықты ұштаймыз.

Қияларға самғап ұшқан құстаймыз,

Шегінбейміз жеңістерге бастаймыз.

«Металдар» тобынан қарсыластарға сәлем!

1-жүргізуші: Әсем Мамиева:

1-сайыс «Бәйге» деп аталады,бұл сайыста сіздер сұрақтарға тез және нақты,толық жауап берулеріңіз қажет,әр топқа 12 сұрақтан қойылады. Егер дұрыс жауап болса әр сұраққа 1 ұпай қойылады.

2-жүргізуші:Айнұр Бекпаукова: «Бейметалдар» тобына сұрақ мұқият болыңыздар!

1.     Оксидтер деген не (Оксидтер дегеніміз –  біреуі оттек болып келетін екі элементтен тұратын бинарлы қосылыс.

2.     Қышқылдық оксид деген не (Сумен әрекеттесіп қышқыл түзетін бейметалл оксидтерін  қышқылдық оксидтер деп атайды.)

3.     Тұздар деген не (Металл атомдарынан және қышқыл қалдықтарынан тұратын күрделі заттар.)

4.     Бейтараптану реакциясы деген не- (нәтижесінде тұз және су түзілетін қышқыл мен негіз арасындағы реакция)

5.     Қоспалар нешеге бөлінеді, ата, біртекті қоспа деген не,бөлу әдістері (біртекті және әртекті, біртекті қоспа дегеніміз-құрамына кіретін заттардың бөлшектері микроскоп арқылы да көрінбейтін қоспаларды айтамыз,бөлу әдістері-суалту,кристалдандыру,айдау)

6.     Химиялық құбылыс деген не, мысал келтір ( нәтижесінде белгілі заттардан басқа заттар түзілетін құбылыс немесе химиялық реакция, отынның жануы, темірдің тот басуы,сүттің ашуы)

7.      құрам тұрақтылық заңын ашқан ғалым кім? (Жозеф Луи Пруст)

8.     Эндотермиялық реакция деген не (энергия сіңіре жүретін реакция)

9.     Табиғи ұяластарды ата:-1топ,2-топ (1-сілтілік металдар,2-сілтілік жер металдар)

10.           Д.И.Менделеев периодтық жүйені қай жылы ашты –(1869 жылы)

11.           Молекулалар мен атомдар туралы ілімнің негізін қалаған ғалым (М.В.Ломоносов)

12.          Химия ғылымы нені зерттейді (заттар мен олардың қасиеттері, заттардың бір-біріне айналуы және осы айналумен қатар жүретін құбылыстар туралы ғылым)

 

 

1-жүргізуші: Әсем Мамиева

1.     Әртекті қоспа деген не және қоспаларды бөлу әдістерін ата ( әртекті қоспа дегеніміз- құрамына кіретін заттардың бөлшектерін жай көзбен немесе микроскоп арқылы көруге болатын қоспаларды айтамыз, бөлу әдістері-тұндыру,сүзу,магнитпен тарту)

2.     Негіздік оксид деген не (Сумен әрекеттесіп сілті түзетін металл оксидтерін негіздік оксидтер деп атайды.)

3.     Негіздер деген не (Құрамына бір немесе бірнеше гидроксотоптармен қатар металл атомы кіретін күрделі заттар.)

4.     Қышқылдар деген не (Құрамында металл атомдарымен орын алмастыруға бейім сутек атомдарынан және қышқыл қалдықтарынан тұратын күрделі заттар.)

5.     Өршіткі деген не (химиялық реакцияларды тездететін, өздері реакция кезінде жұмсалмай қалатын заттар өршіткі деп аталады)

6.     Құбылыстар деген не ,нешеге бөлінеді,физикалық құбылыс деген не (құбылыстар 2-ге бөлінеді, физикалық және химиялық, физикалық құбылыс дегеніміз- белгілі заттардың агрегаттық күйі немесе пішіні ғана өзгеретін құбылысты айтамыз)

7.     Экзотермиялық реакция деген не (жылу бөле жүретін реакциялар)

8.     Заттар массасының сақталу заңы деген не (химиялық реакцияға кіріскен заттардың массасы түзілген заттардың массасына тең болады)

9.     Табиғи ұяластарды ата: 6-топ,7-топ,8-топ

(6-халькогендер,7-галогендер,8-асыл газдар немесе инертті элементтер)

10.          Д.И.Менделеев қашан және қайда дүниеге келді ( 1834 жылы 27-қаңтар немесе 8-ақпан Тобольск қаласында)

11.          Изотоптар деген не ( ядросында протондар саны бірдей,бірақ массалары әртүрлі бір ғана әлемент атомдарының түр өзгешеліктерін айтамыз)

12.          Генетикалық байланыс деген не (бір кластың заттарынан екінші кластардың заттарын алуға болады, грекше «генезис»-шығу тегі)

 

 

1-жүргізуші: Әсем Мамиева:

Келесі сайыс «Қызықты сұрақтар» деп аталады, бұл сұрақтарға жауап беру үшін алдарыңыздағы тор көздерден өздеріңіздің таңдап алған ұпай санына байланысты сұраққа дұрыс жауап берсеңіз сол ұпай сіздікі болады. Ендеше сәт сапар ,достар!

2-жүргізуші:Айнұр Бекпаукова: сонымен таңдау «Бейметалдар» тобына беріледі.

10..жұмысты отты жігермен істеу керек деп лепірді «А» деген элемент. Бірақ ол біреудің отын үрлемесе, өзі еш уақытта жанып көрген емес.Ойлаңызшы бұл қай       элемент? -Оттегі

20. «Б» деген элементтің мінезі тіпті өткір, салған жерден тіліп түседі. Осыншама өткірлік неге керек екен деп, шырт етіп,сынып кетті, ондайды көтере алмайтын шыны. Ойлаңызшы мінезі өткір бұл қай элемент?

- Алмаз- С түр өзгерісі

30. «В» деген элемент қай металдың болсын орнын басуға әзір-ақ, бірақ қанша буырқанса да, одан металл шығып көрген емес. Ойлаңызшы, бұл қай элемент?          сутегі

40. Бірінші буыны жалқы есімге қойылатын сұрақ, екінші буыны сан есім, өзі химиялық элемент. Ойлаңызшы, сонда бұл қай элемент? - неон

50. бірінші бөлігі көп емес, екінші бөлігі «тілсіз жау» деген мағынада, бірақ өзі химиялық элемент. Бұл қай элемент?- азот

60. Бірінші бөлігі тасқын су, екінші бөлігі мал құлағына салынатын белгі немесе кездеменің өлшемі. Ал өзі химиялық элемент. Бұл қай элемент?- Селен

70. Адам организмінде қай элементтің жетіспеуі тіс кариесіне әкеліп соғады? -фтор

80. Бұл затты тамақпен уланған жағдайда таблетка түрінде қолданады. Оны қайыңды ауасыз жерде қыздыру арқылы алып, одан әрі өңдейді. Бұл қандай дәрі – активтелген көмір

90. бұл заттың 0,9 пайыздық ерітіндісін адам ағзасы көп қан жоғалтқан жағдайда қан тамырына құйылады,ол затты адамдар тұрмыста тағам дайындауда қолданады, бл заттың химиялық атауы қандай- натрий хлориді

100.  «З» деген элемент қолға алғанда қамырша иленеді, суға салғанда ширатылды, бұл қай элемент?- натрий

101. бірінші бөлігі «Алда кел» деген бұйрық рай, екінші бөлігі сан есім, шипалы газ деп де есептеледі. Ойлаңызшы, бұл қандай газ?- озон

102. өзі химиялық элемент, егер алғашқы әрпін алып тастасаңдар,шаруашылық заттар салатын ыдыстың аты шығады, бұл қандай элемент?- фтор-тор

103.  бірінші бөлігі «қабылда» деген сөздің мағынасын береді, екінші бөлігі «шараппен улану» деген мағынада . ал өзі улы тұз. Бұл қай тұз?-алмас

104. қандай ұннан нан пісіруге болмайды?- Фосфор ұны

105. Қандай майды жеуге болмайды?- купарос майын

106. Қандай қантта қант жоқ?-қорғасын қантында

107. қандай сүтте сүт жоқ?- әк сүтінде

108.  Ауада неліктен кесілген алма сарғаяды – темір 2+ темір 3+ ке айналады

109. Қандай су дем шығарудан лайланады?-әк суы

110. қандай химиялық элемент грекше «тас» деп аталады?-литий Литий-грекш литос -тас

 

111.     Денесінде қышқылы бар жәндік-құмырсқа

112.     Қандай сүтті ішуге болмайды – әк сүтін

113.     Адам асқазанының сөлінде қандай қышқыл бар – тұз қышқылы

114.     Қай химиялық элементті миллионер деп атайды - көміртек

115.     Теңіз орамжапырағы – ламинарияның құрамына кіретін, адам өмірі үшін маңызды элемент-йод

 

1-жүргізуші: Әсем Мамиева

«Білгір химик» сайысының келесі тапсырмасы- “Полиглот”-яғни «Тіл өнері»- деп аталады, мұнда сендерге жұмбақ түрінде  тасталған сөзді тауып, қазақша,орысша және ағылшынша немесе химия тілінде латынша атын айту керек.3-еуін де айтса 30 ұпай қойылады.

 

2-жүргізуші:Айнұр Бекпаукова

“Бейметалдар” тобына:

1.     Нені көрсе періште жолдан таяды?

Алтын-золото-аурум

                                                                    

2.     Нені қызған кезде соқ?

Темір-железо-феррум

3.     Ag-қай элемент таңбасы

Күміс-серебро-аргентум

4.     Pb-қай элемент таңбасы

Қорғасын-свинец-плюмбум

 

 1-жүргізуші: Әсем Мамиева

«Металдар» тобына

1.     Сыйлап берген ....... да тәтті

Су-вода-уота

2.     Ауаның негізгі құрам бөлігі

Оттек-кислород-оксигениум

3.     Hg-қай элемент таңбасы

Сынап-ртуть-гидраргирум

4.     Cu -қай элемент таңбасы

Мыс-медь-купрум

2-жүргізуші:Айнұр Бекпаукова

Қиындықтан  ешқашан  біз  қашпаймыз.

Алғырлықпен  тапқырлықты  ұштаймыз

Қиялдарға  самғап  ұшқан  құстаймыз,

Шегінбейміз  жеңістерге  бастаймыз.

 1-жүргізуші- Әсем Мамиева :

Білімнің ұшқырлығын танытып сен,

Асып- тасып, асықпа,қалыспа сен.

Уақыт деген зымырап , зулап жатыр,

Шапшаңдық бұл сайыста керек екен.

2-жүргізуші: Айнұр:  «Элементтер химиясы» - туралы қысқаша мағлұматтарды естеріңе ұстаңдар, элемент атауларының шығу тектері әр түрлі болады, олар: елдер мен құрлықтардың атауларынан-мысалы: латын тіліндегі Ресей атынан рутений, Еуропа және Америка құрлықтары атынан-европий мен америций элементтері шыққан

2-жүргізуші:Әсем:

Белгілі химиктер  аты-жөніне байланысты- менделеевий, нобелий, резерфордий, ал ғаламшар атына- уран, нептуний, плутоний, өзен атына- рений, барлық белгілі элементтердің таңбалары бар,оны белгілеуді алғаш 1814 жылы Берцелиус ұсынған.

1-жүргізуші- Айнұр : бұл кезеңде сендер периодтық жүйемен тез және шапшаң жауап берулерің қажет.сұрақ екі топқа кезек-кезек қойылады.

2-жүргізуші:Әсем: (екі жүргізуші топтарға сұрақтарды кезек-кезек оқисыңдар)

1.     Периодтық жүйеде неше период бар және нешеге бөлінеді?

Жауап: 7, кіші 1-3, үлкен 4-7

2.     Қанша топ бар,нешеге бөлінеді?

Жауап: 8 топ, негізгі және қосымша

3.     Қай элемент таңбасы айдаһар бейнесіне ұқсайды? (S-күкірт)

4.     Сұйық металл (сынап)

5.     Электр шамының қылын жасайтын,ең қиын балқитын металл

Жауап: вольфрам

6.     Негізгі топшаның металдары

(s ,p элементтері)

7.     Қосымша топшаның элементтері

d-элементтері

8.     Бірі жанып, бірі қолдап жануды,

Екі элемент бізге бұрын танылды

Өрт болып еді,сөндіруге көп адам

Қосылысын алып, соған қарай ағылды

Жауап: сутек.оттек,су

9.     Жазылуым бойынша оқысаң,элементпін

Ал керісінше оқысаң, өткізгішпін

Ойлаңдаршы сонда мен кіммін?

(мыс-сым)

10.           Сүйекті қаптайтын элемент ( кальций)

11.           Адам бойының өсуіне әсер ететін химиялық элемент (мырыш)

12.           Сутек латынша қалай аталады (гидрогениум)

13.           1 s²2 s²2p⁶ 3 s²3p⁴- қай элементтің электрондық формуласы- (күкірт)

14.           1 s²2 s²2p⁶ 3 s²3p⁶ қай элементтің электрондық формуласы- (аргон)

15.           №13 элементке сипаттама бер

16.           №15 элементке сипатама бер

2-жүргізуші:Айнұр Бекпаукова

Сайысымыздың соңғы сәті таяп қалды

Ал, қазір әділқазылар сөз алады.

Сайысымыздың жеңімпазын анықтап,

Мадақтап, мақтау қағазын тапсырады.

1-жүргізуші-Әсем:

Химияны оқу парыз әркімге

Оқиды оны барлық елде,әр тілде

Химияны оқыңдар әр бөлімін,

Кездесер ол алдарыңнан әр күнде

Химияны оқиық біз көңілмен,

Кездесер ол күнделікті өмірден.

Ақылымыз-химияны біліңдер!

Тап болар ол әр жерден , әр өңірден.

2-жүргізуші – Айнұр:

Химияның әлемі-қызық әрі тартымды

Өз сырымен химия қызықтырар әркімді

Оқысаңдар ғылымға көз ашып,

Танырсыңдар табиғаттың ғажабын.

Химияда болады көп ертегі

Салт-дәстүрмен келе жатқан ертелі

Химия-біздің жас кеме ғой,

Болашаққа бағытталған желкені

Күшейтеміз химияның сапасын!

Берер бізге болашақ ақ батасын.

Ғылымдардың негізгі бір саласы-

Химиямыз мәңгі-бақи жасасын!

 

 

 

 

 

Біздің топ: «Бейметалдар»

Ұраны:                     Білікті бірді жығар.

                                    Білімді мыңды жығар.

Сәлемдесуі:            Біз дайынбыз бұл сайысқа достарым,

                                    Көрсетеміз бізде қандай күш барын.

                                    Алға қойған мақсатымыз бір екен.

                                    Сәтті болсын сапарымыз әрдайым.

 

Біздің топ: «Металдар»

Ұраны:       Жарыс десе жанамыз,

Бүгінгі күн жарыста алғырлықпен аламыз.

Сәлемдесуі:         Қиындықтан сірәда біз қашпаймыз,

Алғырлық пен тапқырлықты ұштаймыз.

Қияларға самғап ұшқан құстаймыз,

Шегінбейміз жеңістерге бастаймыз.

«Металдар» тобынан қарсыластарға сәлем!

 

Біздің топ: «Бейметалдар»

Ұраны:                     Білікті бірді жығар.

                                    Білімді мыңды жығар.

Сәлемдесуі:            Біз дайынбыз бұл сайысқа достарым,

                                    Көрсетеміз бізде қандай күш барын.

                                    Алға қойған мақсатымыз бір екен.

                                    Сәтті болсын сапарымыз әрдайым.

 

Біздің топ: «Металдар»

Ұраны:       Жарыс десе жанамыз,

Бүгінгі күн жарыста алғырлықпен аламыз.

Сәлемдесуі:         Қиындықтан сірәда біз қашпаймыз,

Алғырлық пен тапқырлықты ұштаймыз.

Қияларға самғап ұшқан құстаймыз,

Шегінбейміз жеңістерге бастаймыз.

«Металдар» тобынан қарсыластарға сәлем!