Рабочие листы
к вашим урокам
Скачать
1 слайд
Дауыссыз дыбыстар
2 слайд
Тіл дыбыстары екі
үлкен топқа бөлінеді:
Дауысты дыбыстар
Дауыссыз дыбыстар
Тіл дыбысы – тілдің ең кіші бөлшегі. Дыбыста мағына
болмайды, бірақ сөз бен сөзді мағына жағынан
ажыратады. Дыбыс – сөздің өмір сүру формасы.
Қатаң
дауыссыздар
Ұяң
дауыссыздар
Үнді
дауыссыздар
3 слайд
Дауыссыз дыбыстар
Айтылу кезінде ауаның еркін шықпай, кедергіге ұшырап шығуынан жасалған дыбыстарды дауыссыз дыбыстар дейміз.
Дауыссыз дыбыстар сөйлеу мүшелерінің бір-бірімен жанасуы немесе толық қабысуы арқылы пайда болады.
Қазақ тіліне тән дауыссыз дыбыстар жүйесін мына дыбыстар құрайды: б, г, ғ, д, ж, з, й, к, қ, л, м, н, ң, п, р, с, т, у, ш.
4 слайд
Дауыссыздардың жасалатын орны –
ауыз және көмей қуыстары;
Дауыссыз қатаңдарда мүлде үн болмаса, ұяңдарда – үннің қатысы
жартылай боладыда, ал үнділерде - бәсең үн болады;
Дауыссыз қатаң және ұяңдардың ішкі сапасы – таза салдырдан тұрады деуге
болады ал, үнділерде сөйлеу мүшелерінің (тіл, ерін, жақ)бір-біріне
жуықтауы, түрленуі, көлемін өзгертуі көмей арқылы келген ауаға пәлендей
кедергі бола алмайды;
Дауыссыз қатаң және ұяңдарды - көтеруге, созуға, әуенін өзгертуге мүлде
болмаса, ал үнділерді керісінше – көтеруге, созуға, әуенін өзгертуге болады
Дауыссыздардың үн сапасында - жаңғырық болмайды;
Дауыссыздардың басты ерекшеліктері:
Дауыссыздар сөз ішінде жалқы
тұрып буын құрай алмайды
5 слайд
Дауыссыз дыбыстардың жіктелуі
Қазақ тіліне тән дауыссыз дыбыстар дауыс қатысына және жасалуына қарай өзара бірнеше топтарға бөлініп, жүйеленеді. Олар:
Үн мен салдырдың қатысына қарай:
қатаң, ұяң және үнді
дауыссыз дыбыстары;
Айтылу жолына қарай:
шұғыл, ызың және діріл
дауыссыз дыбыстары
Жасалу орнына қарай:
ерін және тіл дауыссыз дыбыстары
6 слайд
Қатаң дауыссыздар
Тек салдырдан жасалған дауыссыз дыбыстарды
қатаң дауыссыздар деп атаймыз.
Қатаң дауыссыздарға мыналар жатады: к, қ, п, с, т, ш
2. Ұяң дауыссыздар
Үн мен салдырдың қатысы арқылы жасалған дауыссыз
дыбыстардыұяң дауыссыздардеп атаймыз. Ұяң
дауыссыздарда үннен гөрі салдыры басым болады.
Ұяң дауыссыздарға мына дыбыстар жатады: б, г, ғ, д, ж, з.
3. Үнді дауыссыздар
Үн мен салдырдың қатысынан жасалып, бірақ салдырдан гөрі үн басым
болатын дыбыстарды үнді дыбыстар деп атаймыз.
Үнді дауыссыздар жұмсақ таңдайдың қалпына қарай екіге бөлінеді:
- ауыз жолды: й, л, р, у; - мұрын жолды: м, н, ң.
7 слайд
Ерін дауыссыздары
Сөйлеу мүшелері: қос
еріннің түрліше қызмет
атқаруы нәтижесінде
жасалған дауыссыз
дыбыстарды ерін
дауыссыздары деп атаймыз.
Ерін дауыссыздарына
мыналар жатады: б, м, п, у.
Тіл дауыссыздары
Сөйлеу мүшесі болып
табылатын тілдің
түрліше қызметі арқылы
пайда болатын дауыссыз
дыбыстарды тіл
дауыссыздары деп атаймыз.
Тіл дауыссыздары тілдің
қатысына қарай үшке
бөлінеді: - тіл алды: д, ж,
з, й, л, н, р, с, т, ш;
- тіл ортасы: г, к;
- тіл арты: ғ, қ, ң.
Жасалу орнына қарай:
8 слайд
Дауыссыз дыбыстар
Дауыссыз дыбыстар:
б, г, ғ, д, ж, з, й, к, қ, л, м, н, ң, п, р, с, т, х, һ, ш
Қазақ тіліне тән дауыссыздар:
қ, ғ, ң, һ
І. Дауыстың (салдырдың) қатысына қарай
9 слайд
Айтылу жолына қарай:
Фонациялық ауа
тербелімінің
ауыз қуысында толық
тосқауылға ұшырауынан
пайда болатын
дауыссыз дыбыстарды
шұғыл (тоғысыңқы)
дауыссыздар деп атаймыз
Шұғыл дауыссыздарға
мыналар жатады: б, г, ғ,
д, к, қ, м, н, ң, п, т.
Фонациялық ауа
тербелімінің
ауыз қуысында саңылау
өткелі арқылы өтуінен
пайда болатын дауыссыз
дыбыстарды ызың
(жуысыңқы) дауыссыздар
деп атаймыз
Ызың дауыссыздарға
мыналар жатады:
ж, з, й,л, с, у, ш.
Фонациялық ауа
тербелімінің
ауыз қуысында дыбыстау
үзілісі мен тосқауылға
ұшырауынан пайда
болатын дауыссыз
дыбысты діріл дауыссыз
деп атаймыз.
Ол р дыбысы болып
табылады.
Шұғыл дауыссыздар
Ызың дауыссыздар
Діріл дауыссыз
10 слайд
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Аханов К. «Тіл білімінің негіздері», А-2002ж.
2. Жолшин А. «Қазақ тілінің дыбыстарының А.Байтұсыновқа дейін зерттелуі»// Тараз -2007ж.
3. Мырзабеков С. «Қазақ тілінің фонетикасы», А-1993ж.
Рабочие листы
к вашим урокам
Скачать
6 663 944 материала в базе
Настоящий материал опубликован пользователем Сайдахметова Дилдара Халхожаевна. Инфоурок является информационным посредником и предоставляет пользователям возможность размещать на сайте методические материалы. Всю ответственность за опубликованные материалы, содержащиеся в них сведения, а также за соблюдение авторских прав несут пользователи, загрузившие материал на сайт
Если Вы считаете, что материал нарушает авторские права либо по каким-то другим причинам должен быть удален с сайта, Вы можете оставить жалобу на материал.
Удалить материал
Ваша скидка на курсы
40%
Курс профессиональной переподготовки
500/1000 ч.
Курс профессиональной переподготовки
300/600 ч.
Курс повышения квалификации
36/72 ч.
Курс повышения квалификации
72 ч.
Мини-курс
6 ч.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.