Ас қорыту мүшелері ашық сабақ биологиядан

Описание презентации по отдельным слайдам:

• 

  1 слайд

  Ауыз қуысы Ауыз қуысы, көмей және өңештің бастапқы бөлімі бас пен мойын аймағында орналасқан: кеуде қуысында өңештің көп бөлігі, құрсақ қуысында – өңештің соңғы бөлімі, асқазан, жіңішке ішек, соқыр ішек, тоқ ішек, бауыр мен ұйқы безі, кіші жамбас аймағында – тік ішек орналасады. Ауыз қуысы(cavitas oris; stoma) жоғарыдан жұмсақ және қатты таңдаймен, төменнен – тіл мен ауыз қуысы түбінің бұлшықеттерімен, алдынан және бүйірлерден – еріндер мен ұрттар мен шектелген. Алдынан (labia) шектелген ауыз саңылауымен (rima oris) ашылады; артынан ораң (fauces) арқылы қатынасады.

• 

  2 слайд

  Құзыреттілікке жеткізетін сабақтың мақсат-міндеттері: А) ақпараттық құзыреттілік Ә) коммуникативтік құзыреттілік Б) проблеманы шешу құзыреттілігі А) Ас қорыту мүшелерінің құрылысы, қызметі туралы ақпарат беру арқылы студенттердің білімін жетілдіру, тереңдету. Ә) коммуникативтік құзыреттілікті дауыстық интонацияларды, дауыс аппаратының ерекшеліктерін дамыту арқылы монолог пен диалог жургізу. Б) Ас қорыту мүшелерінің қызметіне теріс әсер ететін факторлардан туындайтын проблемаларды анықтап, дұрыс тамақтану тәртібін қабылдап, өмірлік қағидаларды қалыптастыру.

• 

  3 слайд

  Тіл Тіл (lingua) өз қозғалыстарымен асты шайнауға, жұтуға, соруға, сондай – ақ сөз түзуге қабілетті қозғалғыш бұлшық етті ағза. Тіл ұшын (apex linguae), денесін (corpus), түбірін (radix) және жоғарғы бетін немесе арқасын(dorsum lingua) бөледі. Төменгі беті тілдің тек қана алдыңғы бөлігінде бар. Әр жағынан тілдің жиегі болады. Тілдің құрлысы: А. Жалпы көрініс. 1. Иек тіл асты бөлігі. 2. Төменгі жақ сүйек. 3. тіласты сүйегі. 4. Тіласты тіл бөлігі. 5. Бізтіласты ьөлігі. 6. Тіл. Б. Көлденен кесіндісі...1. Тіл бадамшасы. 2. Соқыр тесік. 3. тілдің денесі. 4. жапырақ тәрізді бұлшық ет. 5. Тіл түбі. 6. Көмей қапшығы.

• 

  4 слайд

  Ас қорыту жүйесі Ас қорыту жүйесі (systema digestorium) ас қорыту процесін іске асыратын, демек ас қабылдау, оны механикалық және химиялық өңдеуді, қоректік заттарды сіңіруді және қортылмаған қалдықтарды шығаруды іске асыратын мүшелердің жиынтығы болып табылады. Ас қорыту жүйесі ас қорыту түтігі – ас қорыту жолынан (ауыз қуысы мен ондағы мүшелер, жұтқыншақ, өңеш, асқазан, жіңішке ішек, тоқ ішек) және ас қорыту бездерінен тұрады. Ас қорыту жолының жалпы схемасы. 1. Төменгі жақ сүйек. 2. Еріндер. 3. Тіл. 4. Меншікті ауыз қуысы. 5. Жұмсақ таңдай. 6. Жұтқыншақ. 7. Өңеш. 8. Асқазан. 9. Ұйқы без. 10. Жіңішке ішектіңшажырқайлық бөлігі. 11. Тоқ ішек. 12. Он екі елі ішек. 13. Бауыр.

• 

  5 слайд

  Жұтқыншақ Жұтқыншақ (pharynx) мойын омыртқалары денелерінің алдында орналасқан бұлшықетті түтік. Жоғарыдан ол бассүйек негізіне – шүйде сүйегінің негізгі бөлігінің жұтқыншақтық төмпешігіне, самай сүйектерінің пирамидаларына, қанаттәрізді өсіндінің медиалді табақшасына бекиді. 2 – 4 мойын омыртқадары деңгейінде ол өңешке өтті. Жұтқыншақтың артқы және бүйір қабырғалары көлденең жолақты бос бұлшықеттер – констриторлармен, сондай – ақ жұтқыншақты көтерушілермен түзілген. Жұтқыншақ қуысы 3 бөлікке бөлінеді: 1. Жоғарғы – мұрындық 2. Ортаңғы – ауыздық 3. Төменгі – көмейлік

• 

  6 слайд

  Өңеш Өңеш (esophagus) ұзындығы 25 – 30 см алдыңғы – артқы бағытта қысылған тар бұлшықетті – шырышты түтік. Өңеш 6 – мойын омыртқасы деңгейінде басталып, кейін кеуде қуысы, көкет арқылы өтеді де, 10 – 11 кеуде омыртқасы деңгейінде асқазанға ашылады. Топографиялық өңештің үш бөлігін бөледі: мойындық, кеуделік және құрсақтық. Өңештің мойын бөлігі ұзындығы 5 – 8 см, 4 – мойын омыртқасынан солға қарай, кеңірдектің артында орналасады. Кеуде бөлігі ұзындығы 15 – 18 см алдымен жоғарғы, кейін артқы көкірек қуысында жатыр.

• 

  7 слайд

  Асқазан Асқазан(ventriculus; gaster) көлемді қапты түзіліс түрінде құрсақ қуысының сол жақ жоғарғы бөлігінде көкет және бауыр астында, асқазанға кіреберіс 10 – 11 кеуде омыртқалары деңгейінде, ал қақпалық шығаберс тесігі 12 – кеуде немесе 1 – бел омыртқасы деңгейінде жататындай болып орналасады. Асқазанда бірнеше бөліктерде бөледі: кіреберіс бөлігі немесе жүректік бөлік, түбі, денесі, және шыға беріс бөлім, немесе қақпалық бөлік. А – сыртынан көрінісі..1. Өңеш. 2. Асқазаң түбі. 3. Асқазан денесі. 4. Асқазанның үлкен иіні. 5. Қақпалық бөлік. 6. Қақпа. 7. Асқазанның кіші иіні. 8. Жүректік бөлік. 9. Асқазан қатпары. В – мүше қабырғаларының қабаттары..10. Шырышты қабық. 11. Асқазан бездері. 12. Шырышты негіз. 13. Бұлшықетті қабық. 14. сірлі қабық.

• 

  8 слайд

  Бауыр, өт Бауыр — қанды тазартуға және удан арылтуға көмектесетін, дененің құрсақ бөлігіндегі оң жақ қабырғалардың астына орналасқан ішкі мүше. Бауыр — адам ағзасының химиялық зертханасы. 300 миллиардқа жуық бауырдағы жасушалар қаннан ағзаға қажетті қышқылдар мен қорек болар өнімдерді бөліп алады. Оларды сүзгілеп, қажетті жеріне жеткізіп отырады. Алкогольді ішімдіктер, вирустар мен майлы (жирный) тағамдар бауырдың қас жауы. Бауырдың атқаратын қызметтері: •    ас қорту кезінде мүшелердің қажетті энергиямен, атап айтқанда, глюкозамен қаматамасыз ету және әр түрлі энергия көздерін глюкозаға түрлендіру (айналдыру); •    ағзадағы қажетсіз химиялық қалдықтарды ағзадан шығарып тастау; •    ағзадағы қан жасау немесе жаңарту кезінде қан плазмасындағы ақуыздарды синтездеу; Өт — ас қорыту жүйесінің құрамдас бөлігі болып саналатын мүше. Өт бауырдың оң жақ астыңғы қабатында орналасады. Оның пішіні қапшық тәріздес қуыс болып келеді, ал көлемі жұмыртқаның көлеміндей ғана. Өтте бауырдан бөлініп шығатын өт сұйықтығы жиналады. Өттің ұзындығы 5-14 см аралығында, ені 2,5-4 см аралығында болады. Сыртқы қабаты (терісі) жұқа әрі созылмалы болып келетін өтке 200 мл мөлшеріндегі өт сұйықтығы сыйып кетеді. Өттің түсі — қою жасыл түс.

• 

  9 слайд

  Жіңішке ішек Жіңішке ішек(intestinum tenue; enteros) Ұзындығы 2,5 – 3,5 м құрсақ қуысының орталық бөлігінде орналасады. Онда шажырқайсыз бөлігі – он екі елі ішек және шажырқайлық бөлігі - аш ішек пен мықындық ішекті бөледі. Он екі елі ішек ұзындығы 17 – 21 см бірден асқазанның қақпалық бөлігіннен кейін, ұйқы безінің басын таға түріндеорай орналасады, осыған байланысты жоғарғы, төмендеген, көлденең жәнежағарланған бөліктерін береді. Ішектің басталуы 12 кеуде немесе 1 бел омыртқа деңгейінде, соңы 2 – 3 бел омыртқалары деңгейінде. Тоқ ішек ас қорыту жолының соңғы бөлігі, жіңішке ішектің тікелей жалғасы, ұзындығы 1,5-2 м. Тоқ ішек- соқыр ішек, жоғары көтерілуші , көлденең, төмен бағытталған, тік ішек болып бөлінеді

• 

  10 слайд

  Ас қорыту мүшелерінің гигиенасы Сәби баланың тұрақты  тістері бірнеше жылдар бойы сүт тістерінің астында болатындықтан мектеп жасына дейінгі және мектеп жасындағы балалардың ауыз қуысы мен тістеріне ерекше көңіл аударуы қажет. Дүниежүзілік денсаулық сақтау мекемесінің мөліметі бойынша қазіргі кезде балалардың ХО-90 %-ның тістері үнемі емдеп жүруді қажет ететін корінеді. Балаларда, әсіресе тіс к а р и е с і жиі байқалады. Мұның себебі қышқылдар тістің эмал қабығының және тіс ұлпасы  дентиннің минерал тұздары н ерітеді. Әсіресе комірсуының ашығанынан пайда болатын сүт қышқылы гіске көп зиян келтіреді. Одан әрі эмалі бүлінген тіске микробтар әсер ете бастайды. Сөйтіп тістің органикалық заттары ыдырайды. Кариестің пайда болуына тамақтың құрамындағы В және Д топтарындағы витаминдердің, кальций, фосфор, фтордың жетіспеуінің де ықпалы бар. Мұны ң бәрі организмдегі минералдар мен белоктың алмасуына, соның ішінде тіске де әсер етеді. Кариестің майда болуына ауыз қуысындағы микроорганизмдердің осері мол, сондықтан баланың күніне екі рет (таңертең гүрған соң және кешке жатарда) тістерін арнайы пасталармен тазартып отыруы және тамақтан соң ауызын іиымшым температуралы сумен шайып отыруының маңызы зор. Кариесті болдырмау үшін тамақтың құрамындағы кальций, фосфор мен фтор және витаминдердің мөлшерін геңестіруге көңіл бөлу қажет. Қазіргі кезде ауыз суын фторлау, арнайы тіс пасталарын жасау сияқты аурудың алдын алу жұмыс тары кең жолға қойылған. Сонымен қатар, балалардың тістерін мезгіл-мезгіл маман дәрігерге корсетіп, тексеру қажет. Маман дорігерлер ауру тістерді емдеп, пайда болған тесіктерін бүтіндеуі тісті мүлде бүзылудан сақтайды. Балаларға тым ыстық немесе тым суық тамақ беруге болмайды. Әсіресе жылы тамақтан кейін оте суық тағамдарды жеу оте зиянды. Жаңғақ іспетті қатты жемістерді тіспен жаруға балаларға рүқсат етпеу керек.

• 

  11 слайд

  Тамақтану тәртібі Тамақтану жағдайы адамның сапалы өмірінің гигиеналық критерийі болып табылады және оны бағалау кешенді алдын алу бағдарламаларын өңдеуге көмектеседі. Нақты тамақтануды коррекциялау әртүрлі тіршілік ету жағдайындағы нақты энергияға және тамақтық заттарға организмнің шынайы қажеттігі мен рационның сандық және сапалық сипатының сәйкестігімен жүргізеді. Тамақтану сипаты адам денсаулығын анықтаушы маңызды фактор екні дәлелденді. Жақсы денсаулық – қазіргі заманғы адамның өмір сапасының көрсеткіші және оған ұмтылу бірінші кезектегі әлеуметтік міндет болу керек. Тұрғындар денсаулығын жақсарту, ересек жастарда созылмалы ауруларды алдын алу еңбекке қабілетсіздік салдарынан медициналық көмек көрсетумен байланысты экономикалық шығынға әкеліп соғады. Сондықтан, жақсы денсаулық тиімді әрі экономды. Экономикалық тиімділігі адамның қазіргі заманғы тамақтануымен байланысты аурулардың алдын алуда маңызды роль атқаратын дұрыс әрі сау тамақтану болып табылады. Тамақтану - физикалық жүктемемелер кезіндегі организмінің пластикалық және энергетикалық шығынын өтеудің және жұмыс қабілеттілікті орнына келтірудің бірден бір маңызды табиғи шарасы болып табылады .

• 

  12 слайд

  Азықтүліктер Энергетикалық құндылығы Азықтүліктер Энергетикалық құндылығы Ет: Сүт өнімдері: Сиыр еті Қойеті Шошқа еті Бұзау еті Қоян еті 218 209 491 97 183 Сүт Қаймақ Ірімшік Айран Сарымай Нан 58 118 315 30 661 180 Сүт сосикалары 266 Макаронөнімдері Тауық Қаз Үйрек Жұмыртқа 241 412 405 157 Манка Күріш Қарақұмдық 328 330 355

• 

  13 слайд

  Тамақтану адамның салауатты өмір салтының негізгі құрамы болып табылады. Тамақтану туралы ғылым тағам және ондағы тамақтық заттардың қасиеттерін, өзара әсерін, сіңірілуін және денсаулықты нығайтуды зерттейді. Тағамның басты мақсаты – ағзаны энергия және тамақтық заттармен қамтамасыз ету болып табылады. Тамақтық заттар – бұл ұлпалар мен мүшелердің дамуы мен құрылуына, энергияны алуға арналған, тамақтық азық-түліктердің құрылымдық бөлігі мен химиялық құрамы. Ағзада тамақтық заттар қоры шектелген және тағаммен жеткіліксіз түсуі кезінде әртүрлі ауруларға немесе өлімге әкелетін дене салмағының төмендеуі немесе арықтауы байқалады. Жаңа өсімдік және жануар текті азық-түліктер көздерін тамақтануға қосып тамақтану сипатын және тамақтық азық-түліктерді өңдеу әдістерін өзгерту.

• 

  14 слайд

  Тест жұмысы 1.Ас қорыту мүшелерiнiң қандай бөлiмiнде көмiрсулардың ыдырауы басталады: А) жұтқыншақта В) қарында С) ауыз қуысында 2.Өт қандай бездерде бөлiнедi: А) ұйқы безінде В) бауырда С) сілекей бездерінде 3.Қарында қандай заттар ыдырайды: А) ақуыздар В) майлар С) көмірсулар 4. Ас қорыту мүшелерiнде көмірсулар қандай заттарға ыдырайды: А) глюкозаға В) амин қышқылдарына С) май қышқылына 5.Қарын сөлiнiң ферментiнiңәсер етуi қандай қышқылдың ролiне байланысты: А) азот қышқылы В) тұз қышқылы С) күкірт қышқылы 6.Тамақтың заттарының сiңiрiлуi ас қорыту мүшелерiнiң қандай бөлiгiнде басталады: А) ұлтабарда В) ащы ішекте С) тоқ ішекте 7. Àқуыздар қандай заттарға ыдырайды: А) глюкозаға В) амин қышқылдарына С) май қышқылына 8. Қандай заттарға а) сiлекей б) өт в) қарын сөлi г) ұйқы безiнiң сөлiәсер етедi: 9. Ауыз қуысында тамақ қандай өзгерiстерге ыдырайды: А) Ақуыздар ыдырайды В) көмірсулар ыдырайды С) майлар ыдырайды 10. Тоқ iшекте тамақ қандай өзгерiстерге ұшырайды: А) заттардың ыдырауы аяқталады В) тамақ сіңіріледі С) тамақ қорытылмайды

• 

  15 слайд

  11.Тамақтың заттары қандай цифрлармен белгiленген: А) азот қышқылы В) тұз қышқылы С) күкірт қышқылы 12. Қандай тамақтарға ферменттер жеңіл әсер етедi: А) шикі түріндегі тағамға В) піскен тағамға С) шала піскен тағамға 13. Тамақтың өзгеріске ұшырауы, қорытылу, ыдырау процесі: А) ас қорыту В) зат алмасу С) тұздар алмасу 14. Ас қорыту жүйесінің ең ұзын бөлігі: А) ас қорыту В) зат алмасу С) тұздар алмасу: А) ащы ішек В) тоқ ішек С) қарын 15. Ас қорыту мүшелерінің кеңейтілген бөлігі: А) ащы ішек В) тоқ ішек С) қарын 16. Күрек тістер саны: А) 6 В) 8 С) 12 17. Ересек адамның асқазан сыймдылығы: А) 2,5 литр В) 4 литр С) 3 литр Диафрагма күмбезінің, бауырдың астында орналасады: А) ащы ішек В) тоқ ішек С) асқазан Пепсин ферменті қандай затты ыдыратады А) ақуызды В) майды С) тұзды 20. Ересек адам өңешінің ұзындығы: А) 20см В) 25-30 см С) 18 см

• 

  16 слайд

  Бекіту сұрақтары: Асқорыту жүйесінің маңызы қандай? Ас қорыту жүйесі қандай бөлімдерден тұрады? Ауыз қуысының құрылысы мен маңызы қандай? Тамақтың құрамына қандай заттар кіреді.

• 

  17 слайд

• 

  18 слайд